<span fr-original-class="customBullet" fr-original-style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block;" style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block; box-sizing: border-box;">•&nbsp; New York Fed tarafından gerçekleştirilen Tüketici Beklentileri Anketi’nin Mayıs ayı sonuçlarına göre, söz konusu dönemde ABD'li tüketicilerin gelecek 12 aya ilişkin medyan enflasyon beklentisi %3,2 seviyesinde gerçekleşti. Mevcut dönemde tüketicilerin 3 yıllık medyan enflasyon beklentisi %2,8 seviyesinde gerçekleşirken, 5 yıllık medyan enflasyon beklentisi ise %3,0’e yükseldi.

EXANTE

Deprem sonrası dönemde ülke ekonomisi ve iş gücünün dağılımına dair birçok rapor, birçok hesaplama ile karşılaşıyoruz. Her birinde öne çıkan bazı sektörler oluyor; bunlar fazlasıyla üstünde durulan, fazlasıyla üstünde durulacağı bilinen ve gelecekte fazlasıyla üstünde durulması gereken sektörler olarak üçe ayrılıyor.TÜİK verilerine göre Türkiye nüfusu 2022 yılı itibarıyla 85,3 milyon iken depremden etkilenen illerin nüfusu ise 13 milyon; bu da demek oluyor ki her 6 kişiden 1’i deprem bölgesinde yaşıyor. Ek olarak, 2021 yılında Türkiye genelinde kişi başına düşen GSYH 85 bin 672 TL iken, OHAL kapsamındaki 11 ilde (Adana, Adıyaman, Elazığ, Diyarbakır, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Osmaniye Şanlıurfa) medyan değer 53 bin 862 TL seviyesinde. Prof. Dr. Selva Demiralp’in <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/turkce/articles/cz7rre57ky1o" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">hesaplamalarına</a> göre, bölge şehirlerinin GSYH’den aldıkları pay ağırlıklı olarak %1’in altında kalıyor.Deprem sonrası en önemli konulardan biri spesifik alanlarda istihdam kaybı ve iç göçün olumsuz etkisi. Bugün, çalışan nüfusun ortalama %15’lik kısmı işsiz kaldı ve çok fazlası aynı sektör kolunda işini sürdürmeye devam edemeyecek. Deprem bölgesinde 2021 yılına dair iş gücü verilerini incelediğimizde ve medyanlarını aldığımızda tarım sektörünün %19,7, sanayi sektörünün %23,4 ve hizmetler sektörünün %51,8 seviyesinde çalışana sahip olduğu görülüyor. Hepsi Türkiye ortalamasına çok yakın olmakla beraber bölgede tarım sektörü çalışan sayısı, genel ortalamaların üzerinde.Sektörel kaybı hesaplamak için her sektörün birbirine verdiği girdi ve çıktılar ölçülebilir, bunu hesaplanabilir genel denge modelleriyle yapmak mantıklı; tüketiciler, devlet maliye ve para politikası içinde var ve çok sektörlü ve çok illi biçimde modellenebilirler; fakat şu anda böyle bir veri mevcut değil. Elimizde mevcut olan veriler, TÜİK’in 2021 yılı mevcut sektör ve iş gücü istatistikleriyle sınırlı.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Deprem bölgesinde öne çıkanlar: Tarım ve hayvancılık</h2>Tarımda gıda fiyatları uzunca bir süredir enflasyonun üzerinde artıyor, dar ve orta gelirlinin enflasyonu bu yüzden daha yüksek. Hâlihazırda çok da iyi performans göstermeyen tarım ve hayvancılık sektörleri için pek iyi bir senaryo beklemek mümkün değil. Deprem illerinde öne çıkan tarım ve hayvancılık, meslek kolu olarak terk edildiğinde bir daha geri dönülmesi zor sektörler olma özelliğine sahip; yıllardır bu işi yapan tecrübeli insanlar var, tüm işi başına yıkıldıktan sonra bir daha 30-40 hayvanla sıfırdan başlayamama olasılığı çok yüksek. Stok kaybı, hayvan telefi, toprak kaybı, ekim-sulama süreçlerinde türlü gecikmeler gibi birçok sebeple üretimde aksamalar olacaktır, buna ek olarak bitkisel üretim zamanı gelene kadar enkazların kaldırılması veya bölge halkının çalışabilir hale gelmesi mümkün olmadığından gecikmeler artacaktır.2021 yılında Türkiye için toplam işlenen tarım alanı ve uzun ömürlü bitkiler toplamı 23.472.877 hektar iken, depremden etkilenen 11 il için bu toplam 3.963.193 hektar seviyesinde; bu da %17’lik bir orana tekabül ediyor. Bu veri, deprem bölgesi dışında kalmasına rağmen etkilenen alanlar da hesaba katıldığında, ülkedeki tarım bölgelerinin deprem sebebiyle neredeyse beşte biri oranında etkileneceği anlamına geliyor. Türkiye genelindeki canlı hayvan toplamı 473.874.729 adet iken, deprem bölgesinde bu sayı 46.556.548; yani ülkedeki toplam canlı (büyükbaş, küçükbaş, kanatlı) hayvan sayısının %10’u bu bölgelerde yaşamaktaydı.Sanayi sektörü verilerinde, ülke genelinde iş kayıtlarına göre girişim sayıları toplamı 4.384.672 iken, OHAL illerinde bu sayı %12’lik bir oranla 538.371 adet seviyesinde. Mart ayının başında TCMB’den yapılan açıklamaya göre, deprem bölgesindeki sanayi altyapısı büyük ölçüde korunabilmiş durumda ve sanayi üretimi sürekliliğinde o kadar da büyük bir aksama beklenmiyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">2023’ün muhtemel başrolleri: Konut, inşaat ve sigorta</h2>Türkiye genelinde inşaat ve konut sektörlerine bakalım. Fay hatları haritası ile birlikte insanların kafasında bir yerleşim haritası belirdi. Bundan sonraki dönemde konut ve inşaat sektörü hareketli olacak gibi gözüküyor. Reel faizler çok uzun süredir ekside olduğundan, zaten insanların mali gücünü ve servetini korumak için yalnızca borsa ve gayrimenkulde duruyordu, hala da tutunacak dal orası. Daha yeni deprem yönetmeliklerine karşı talep artacaktır; ev fiyatları ve kiralar artacaktır. İstanbul, İzmir, Ankara, Mersin başta olmak üzere büyük şehirlere iç göç olacağı için ciddi bir baskı görebiliriz. Konut sektöründe bir süredir arz tarafında sıkıntı vardı, bir iki senedir fiyatları artıran buydu; şimdi sektörde sıkışma ciddi bir boyuta gelecektir. Konutlar deprem bölgesinde olan/olmayan olarak ayrışacak, özellikle 2000 öncesi eski konut sektörüne talep artacaktır.Uluslararası piyasalarda düşüşte olan demir-çelik ve inşaat fiyatlarına içeride daha müdahaleci olunması bekleniyor. Daha geçtiğimiz hafta, HSBC’nin yayımladığı emtia raporunda Türk demir-çelik sektöründe görünümün iyileştiği belirtilerek Türk demir-çelik şirketleri için hedef fiyatlar yukarı yönlü güncellenmişti. Raporda çelik fiyatları ve talep tarafındaki pozitif görünümün, 2022 son çeyrekteki zayıf talebin toparlanmasına yardımcı olacağı vurgulandı; bu 2023 boyunca hareketli olması beklenen inşaat sektörü için de pozitif bir haber.Deprem sigortası tarafında araştırmalar; 2000 yılında %4,6 olan DASK penetrasyon oranının 2015 yılında %38,9'a ulaştığını gösteriyor. 6 Şubat 2023 depremlerinin yaklaşık bir ay öncesinde açıklanan 13 Ocak 2023 verilerine göre ise, 20 milyon 32 bin konuttan %55,60'ının deprem riskine karşı teminat altına alındığı belirtiliyor. Mart ayının ortası itibarıyla kurumun hasar ödemeleri 3,3 milyar TL’yi aşmış durumda. Önümüzdeki süreç için de konut sigortası, hayat sigortası, hayvan hayatı sigortası, kaskolama oranlarında ciddi bir artış bekleniyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Yeniden inşa süreçlerinde unutulmaması gerekenler: Finans ve eğitim</h2>Bölge halkının bölgede kalması, yoğun iç göç dalgası ve güvenlik sorunlarının engellenmesi, ekonomik toparlanmanın daha sağlam gerçekleşmesi için; ucuz ve depreme dirençli konut inşası, çeşitli sübvansiyonlarla iş kurma ve iş bulma süreçlerine destek, uydu sanayi bölgeleriyle hayvancılık ve tarımsal sanayilere teşvik gibi planlı ve sistemli çözümler getirilmeli. Bunun yanı sıra oluşturulması planlanan iş gücünün bölge istihdamıyla uyumlu biçimde gerçekleşmesi de son derece önemli. Klasik tarım ve hayvancılığın yanı sıra konferans turizmi, yeni organik tarımsal işletmeleri, enerji çözümleri ve bölgede ihtiyaç duyulan finans, eğitim ve sanayi merkezlerinin oluşturulması üzerine çalışmalar yapılması ekonomik kalkınmaya doğrudan katkıda bulunur. Bu da, büyük bir tarımsal potansiyele sahip OHAL bölgesinden vazgeçilmediğinden emin olmamızı sağlayacaktır.Ertelenen borçlar, izleyeceğimiz yerel teşvik programları, deprem bölgesindeki tedarikçileri önceleyen kampanyalar gibi gelişmeleri takip ederken; deprem bölgesinde eğitim nasıl sürdürülür, alternatif eğitim merkezlerinde adaptasyon nasıl sağlanır, yeniden oluşturulması gereken eğitim alanları nasıl daha kapsamlı hale getirilebilir sorularına da yanıt aranması gerek. Aynı şekilde bölgenin finansal gelişimi, “yeniden inşa”dan ziyade daha güçlü bir biçimde sıfırdan oluşturulmak için üzerinde durulmaya değecek bir konu.

Pareto

Deprem sonrası en önemli konulardan biri spesifik alanlarda istihdam kaybı ve iç göçün olumsuz etkisi. Peki bunla nasıl başa çıkılacak?

Deprem sonrasında belirleyici sektörler: Ne bekleniyor?

Amerika Birleşik Devletleri’nde George Floyd’un 25 Mayıs’ta polis gözetimi altında öldürülmesinden bu yana devam eden protestolar, Black Lives Matter sloganı altında sivil hakların uygulanmasına dair eşitsizlikleri eleştirdiği kadar daha geniş çaptaki yapısal sorunlara da dikkat çekiyor. Ekonomik bağlama baktığımızda sosyal adaletsizliğin ABD’de günlük hayatın birçok noktasına nüfuz ettiğini ve serbest piyasa düzeninde azınlıkları sistematik olarak dezavantajlı konuma koyduğunu görüyoruz. Servet birikimini temel alan mevcut düzen içerisinde siyah vatandaşlar ve diğer demografik azınlık gruplarının, çoğunluktaki bireylere tanınan birçok ayrıcalıktan yoksun kalarak uzun vadede adaletsizlikten daha çok etkilenmesi ve bunun ülke ekonomisi üzerinde yarattığı büyük yük, verilerle destekleniyor.<ul><li>Nasıl? ABD’de on yıllardır devam eden sivil haklar hareketi sonucunda siyah ve diğer etnik kökenlerden gelen ABD vatandaşları, çoğunluğu oluşturan beyaz ırkın sahip olduğu bazı haklara kavuşmuş olsa da kurumsal yapının derinlerine işleyen ırkçı pratiklerin, ekonomik kalkınmayı etkileyen pek çok alanda azınlıkları görmezden geldiği ya da onları dışladığı, araştırmalar sonucunda ortaya konuyor. Eğitim, istihdam, birikim ve mülkiyet gibi başlıklarda azınlıklar, beyazların oluşturduğu çoğunluktan daha kötü durumda. Örneğin, ABD merkez bankası Fed’in 2016 verilerine göre demografik gruplara bakıldığında beyaz vatandaşların siyah vatandaşlara kıyasla ortalama net varlıklarının 6,76; medyan net varlıklarının 9,72 kat daha fazla olduğu <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://www.federalreserve.gov/econres/notes/feds-notes/recent-trends-in-wealth-holding-by-race-and-ethnicity-evidence-from-the-survey-of-consumer-finances-20170927.htm">görülüyor</a>. Tarihsel olarak da medyan hanehalkı varlığına baktığımızda ırksal olarak giderek açılan farkı görebiliyoruz.</li></ul><figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2020-06-15T21:41:55.420Z.png" alt="grafik"><figcaption>The Washington Post'un Minneapolis Fed ve Bonn Üniversitesi verileriyle hazırladığı bu grafik, ABD'de beyaz ve siyah hanehalkları arasındaki enflasyona göre düzeltilmiş medyan gelir farkını gösteriyor.</figcaption></figure>&nbsp;<ul><li>Eğitim: ABD merkez bankasının araştırmaları, bireylerin aldığı eğitimle elde ettiği gelir düzeyinin yüksek bir korelasyona sahip olduğunu <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://research.stlouisfed.org/publications/page1-econ/2017/01/03/education-income-and-wealth/">gösteriyor</a>. Daha yüksek derecelerde eğitim alan bireyler; finansal olarak zor dönemleri atlatmalarını sağlayacak daha likit varlıklara, riski dağıtacak daha çeşitli yatırımlara ve daha düşük borç/varlık oranlarına sahip oluyor. Bu bağlamda; siyah vatandaşların yüksek eğitime daha zor ulaşması, okudukları okulların daha az fonlanması ve eğitim kalitesinin daha düşük olması, sistematik eşitsizliği yayan önemli <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://www.brookings.edu/articles/unequal-opportunity-race-and-education/">unsurlar arasında</a>. &nbsp;</li><li>İstihdam: Ülkede koronavirüs salgınının yayılmaya başladığı mart ayından bu yana 40 milyondan fazla kişi yeni işsizlik maaşı başvurusunda bulundu. Son haftalarda gelen veriler, işsizlik oranında ve işsizlik maaşı almaya devam eden kişi sayısında azalma gösterse bile demografik olarak çoğunluk ve azınlıkların farklı oranlarda etkilendiği görülüyor. Örneğin, analiz platformu FiveThirtyEight’in en son yayımlanan işsizlik verilerine dair analizi, siyah ve Asya kökenli ABD vatandaşları için işsizlik oranının arttığını, beyaz ve Latin kökenli vatandaşlar için düştüğünü <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://fivethirtyeight.com/features/mays-jobs-report-brought-good-news-but-not-for-everyone/">gösteriyor</a>. Dün, ABD merkez bankası Fed’in Dallas Şubesi Başkanı Robert Kaplan’ın bu konudaki görüşlerine <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://apos.to/s/5ee67ff04ba8e753319174ad">yer vermiştik</a>. &nbsp;</li><li>Diğer göstergeler: Yukarıda bahsettiğimiz göstergelerin yanı sıra, özellikle son dönemde içinden geçtiğimiz salgın günlerinde eşitsizliklerin nasıl yayıldığını daha keskin şekillerde gözlemleyebiliyoruz. Örneğin, The Washington Post’un ABD nüfus sayım bürosunun verilerine dayandırdığı <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://www.washingtonpost.com/business/2020/06/04/economic-divide-black-households/">analizine</a> göre siyah ABD vatandaşları; gıda güvensizliği, gelir kaybı, ev kredisi veya kira ödemelerini kaçırmak, ev ve sigorta sahibi olmak gibi konularda ülkede yaşayan diğer ırklardan vatandaşlara kıyasla daha kötü durumda. &nbsp;</li><li>Sonuç? Sosyal adaletsizlik, ekonomik kalkınmada doğrudan etken rol oynayan birçok alanda <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://edition.cnn.com/videos/politics/2020/06/12/closing-argument-systemic-racism-us-economy-kudlow-cpt-vpx.cnn">tezahür ediyor</a>. 20. yüzyıldan bu yana devam eden sivil haklar hareketleri, bu eşitsizlikleri azaltmak konusunda önemli adımlar atsa da mevcut ekonomik verilerin gösterdiği üzere kat edilmesi gereken uzun bir mesafe bulunuyor. Son dönemde canlanan protestoların uzun vadede ABD’de gerekli olan kurumsal ve yapısal reformları getirip getiremeyeceğini ise zaman gösterecek.</li></ul>

medyan ile ilgili hikayeler