Tutto

Kumburgaz’dan Rockaway Beach'e kıyısında oturduğum tüm plajlara bir teşekkür

Plaj Tanıklıkları

Sıcaklar giderek dayanılmaz hâle gelince, plajlar da sığınak işlevi görmeye başlıyor. Hele ki tatil dönemlerinde akıllara ilk gelen şey deniz ile kumsal oluyor ve bunlara sahip bölgeler oldukça yoğun bir turistik akınla karşılaşıyor. Ancak bildiğimiz anlamıyla ‘plaj’ konseptinin tarihi, o kadar da eskiye gitmiyor.&nbsp;Kıyılar 18. yüzyıla kadar tekinsizliği ve korkutucu bir belirsizliği temsil eden alanlar olarak değerlendiriliyor; ve edebi anlatılarda da bu şekilde işleniyordu. Shakespeare’in karakterleri belalarla deniz kıyısından gelen kötülükler aracılığıyla yüzleşiyor, Robinson Crusoe dehşet ile ilk kumsalda karşılaşıyordu.&nbsp;Ancak 18. yüzyıla kadar tekinsiz ve belirsizliğin sınırı olarak değerlendirilen plajlar Sanayi Devrimi ile beraber yeni bir kültürü beraberinde getirdi. Kumsallar, şehir hayatının uyuşturucu doğası karşısında bir kaçış ve tazelik imkanı sunmaya ve doktorların teşvikiyle bir iyileştirme mekanları olarak öne çıkmaya başladı. İngiltere’nin yüksek sosyetesi alt sınıfların çalışarak bedenlerini güçlendirdiğine inanıp, kendi kırılganlıklarına panzehir olarak deniz kıyılarına akın etmeye başladı.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Tekinsiz bir anlatı olarak plaj</h2>Uzun süre tekinsiz ve tehlikeli yerler olarak görülen sahiller, eski anlatılarda korsanlar, haydutlar, sömürgeciler, veba ve çiçek hastalığının girdiği bölgeler olarak tasvir ediliyor. Örneğin Dante’nin cehenneminde üçüncü kat kumlarla kaplıdır. Antik Yunan anlatılarında da kıyıların tekinsiz yerler oalrak görüldüğü örneklere rastlamak mümkün.&nbsp;Yazar Daniel Blei’nin <a fr-original-style="" href="https://www.smithsonianmag.com/history/inventing-beach-unnatural-history-natural-place-180959538/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">belirttiği gibi</a>, kıyılar Batı edebiyatında bir sınır işlevi görüyorken, kumsal ise bilinmeyene dair sembolik bir sınır olarak ön plana çıkıyor. Ayrıca yazar Daniel Blei plajlara dair geniş kapsamlı makalesinde antik çağlardan 18. yüzyıla kadar plajın “popüler hayal gücünde korku ve endişe uyandırdığını” ve “tehlikeli vahşi doğayla eş anlamlı olduğunu; gemi enkazlarının ve doğal felaketlerin meydana geldiği yer olduğunu” yazıyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kolektif arzunun uyanışı</h2>Peki kumsalların tehlikeli bölgelerden kolektif arzu nesnesine dönüştüğü süreçte neler yaşandı? Bu sorunun cevabı devrimler çağının İngilteresine dayanıyor. 18. yüzyılda giderek büyüyen sanayileşme ve kentlere kitlesel göçle birlikte, bugün şehrin karmaşası diye adlandırdığımız kentleşme süreci de başladı.&nbsp;Fabrika endüstrisi, buhar gücü, modern ulaşım araçları ve sanayi devriminin diğer yenilikleri birçok dönüştürücü kolaylık sağlasa da aynı zamanda toplum içindeki bazı semptomların da yükselmesini sağladı. Bu karmaşa içerisinde eskiden istemsiz izin olarak değerlendirilen ‘tatil’ kavramında da bir anlam kayması meydana geldi.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kaçış</h2>Tarihçi Alain Corbin, “Denizin Cazibesi” adlı Batı dünyasında deniz kenarının keşfine odaklandığı <a fr-original-style="" href="https://www.goodreads.com/en/book/show/1261521" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çalışmasında</a> 1840’larda denizin Avrupalılar için yeni bir şey ifade ettiğini söylüyor: Tren ulaşımının gelişmesi seyahatı ekonomik ve kolay bir hâle getirmiş ve deniz kıyıları artık şehrin debdebesine karşı bir şifa olarak görülmeye başlanmıştı.&nbsp;Corbin’e göre denize yönelen ilginin bir diğer büyük önemli nedeni ise o dönem elitlerin hijyen ve ruhsal sağlık konusundaki hassasiyetleriydi. Avrupalı elitler temiz hava, egzersiz ve deniz banyosunun iyileştirici niteliklerini öne çıkarmaya başlamışlar ve hekimler de “onarıcı deniz” kavramından hareketle insanları deniz kıyılarına sevk ettiler.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Yüksek sosyetenin ilacı</h2>Bu hususta oldukça ilginç bir dinamik daha önümüze çıkıyor. O dönem işçi sınıfından insanların halihazırda fazlasıyla çalıştıkları için bedenlerinin daha sağlıklı ve dinç olduklarına; üst sınıflarınsa bunun karşısında daha kırılgan olduklarına yönelik aristokrat inancı da kıyıların cazibesini artırmış.&nbsp;Böyle bir ortamda aristokratlar ve entelektüeller kendi sağlık sorunlarıyla daha fazla ilgilenmeye başlıyorlar. Bu çerçevede kumsala dair ilginin kentin kozmopolit yapısından uzaklaşıp tazelenmek isteyen orta sınıf ve soyluların eğilimiyle artığını söyleyebiliriz.&nbsp;Corbin’e göre bunun yanında, melankoli, raşitizm, cüzzam, gut, cinsel sorunlar, tüberküloz enfeksiyonları ve histeri gibi bir dizi rahatsızlık için tedavi arayanlara yönelik deniz banyosu işletmeleri giderek hızlı şekilde artmaya başlıyor.&nbsp;Bunu izleyen dönemde ise ilk sahil beldesi; İngiltere'nin doğu kıyısında, York yakınlarındaki küçük Scarborough kasabasında açılıyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Meraklısına not: Pınar Erkan, podcast’inde denize girmenin kültürel biçimlerini tartışarak örnekler üzerinden daha detaylı biçimde <a fr-original-style="" href="https://open.spotify.com/episode/4SRZnFgBryXsWvmpsjyawy?si=28a274f6cb5c4d6a" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">değerlendiriyor.&nbsp;</a></li></ul><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Manzaranın kültürel dönüşümü</h2>Manzara dediğimiz olguyu her ne kadar doğanın içsel bir değeri olarak görsek de; aynı zamanda güçlü bir kültürel mantığa da dayanır. Örneğin Shakespeare’in yazınında denizin belaların aracı olarak görülmesi ve dönemin tablolarında deniz tasvirinin özellikle belirsizlik ve tekinsizliği temsil etmesi bu olgunun pekişmesini sağlayabilir.&nbsp;Böylece 19. yüzyılla birlikte denize artan kitlesel ilgi kıyının estetik bir arzu nesnesi olarak tasvir edilmesini de beraberinde getirir. Gün batımları, kıyı tasvirleri giderek daha manzara konseptine hitap eden görünümlere kavuşurken, tatil konsepti de plajların bir endüstri hâline gelmesini sağlıyor.Tüm bunlardan hareketle plaj kültürünün kent merkezlerinden dışarıya bir kaçış, tazelenme ve yenilenme amacıyla ortaya çıktığını söylemek mümkün. Bu açıdan Türkiye’de plaj kültürünün ilk örneklerini İstanbul’da görmek şaşırtıcı değil. Osmanlı döneminde daha çok ticaret ve ulaşım için uğrak yeri olan deniz Cumhuriyet’in ilk yıllarında özellikle İstanbullular için bir eğlence ve kaçış mekânına dönüşüyor.&nbsp;Plajlar günümüzde de tatil konseptinin içinde var olmaya devam ediyor. Eğlence aracı olmasının yanı sıra şehrin yıpratıcılığı karşısında terapötik mekânlar olarak görülen deniz, kum ve güneş üçlüsünün kökenindeki iyileşme tahayyülü de varlığını koruyor. Ancak günümüzde turistik dekorun çerçevesinde değerlendirilen bu kültüre kamusal ulaşımın niteliği oldukça tartışmalı.&nbsp;18. yüzyılda soyluların kişisel bakım rutininden günümüze kadar sosyal ilişkilerin ne düzeyde değiştiği ve plajların da burada nasıl bir rol oynadığı üzerine düşünmekte fayda var.&nbsp;

Aposto Gündem

Tekinsizliği ve belirsizliği temsil eden kumsallar nasıl oldu da tazelenme ve yenilenme bölgelerine dönüştü?

Korkutucu tekinsizlikten iyileştirici doğaya: Plajın kökenleri

1930 yılının 1 Temmuz günü yayın hayatına başlayan haftalık eğlence dergisi Plaj, “Pek çoğunu fakir ve memur aileleri teşkil eden İstanbul halkının plâjlardan istifadeye hakkı yok mudur?”&nbsp;diye soruyor ve konunun takipçisi olacağını iddia ediyordu. “Sırf halka hizmet” amacıyla yayımlanan derginin muhabirleri her hafta plajları geziyor, gidiş-dönüş yol parasını hesaplıyor, plajlardaki yanlış uygulamaları rapor ediyor, kimi zaman sert eleştiriler sunuyor, bazı plajlara da övgüler diziyordu.&nbsp;1931 yılında ziyaret edilen plajlardan biri de Altınkum’du. Muhabir İdris Muhtefi,&nbsp;Altınkum’a acımasız eleştiriler sunduğu yazısına “Bu plaja giden kişi buraya bir daha gelmemek azmiyle dönüyor” cümlesiyle başlamıştı.<img src="https://images.aposto.com/2022/6/2/1658220554380.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.24" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">&nbsp;Fotoğraf: Suna ve İnan Kıraç Vakfı Fotoğraf Koleksiyonu<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Muhabirin anlatımından kısa notlar*:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 216, 77); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 216, 77); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Bu plaj belediyenin talimatnamesine uygun değil. Talimatnameye göre, bir kişi denizde 50 metre açılsa bile denizin derinliği bir metreyi geçmemeli ve bu 50 metrelik genişlik tamamen kumluk olmalı. Ayrıca ilgili talimatnameye göre plaj olacak sahiller soğuk rüzgarlara maruz kalan yerler olmamalı. Bu Altınkum denen plajda bunların hiçbiri yok.” “Plaj sahası Altınkum'un adına yakışmayacak derecede granit kayadan oluşuyor.” “Kuvvetli akıntılar sebebiyle buradaki kum denizin dibinde durmuyor.” “Bölgenin hakim rüzgarı poyraz, soğuğu insan suratına tokat gibi çarpıyor. Serinlemeye gelen tir tir titriyor. Buraya 'Sibirya' dense daha iyi olurdu.”&nbsp; “Sahil beş metre sonra adam boyunu geçiyor. Şayet çok iyi yüzme bilmeyen biri denize girerse başına bir terslik gelebilir.”&nbsp; “Bu plajda dinlenmek imkansız…”</blockquote>* Muhabirin fikirlerine, mealen ne demek istediğine ulaştık ancak yazısının orijinalini bulamadık. İtalik kısmı hayalimize göre düzenledik. İlgili makaleyi <a fr-original-style="" href="https://earsiv.anadolu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11421/26264/645607.pdf?sequence=1&isAllowed=y" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">buradan</a> okuyabilirsiniz. &nbsp;&nbsp;

İstanbul'da Nasıl Eğleniyorduk?

Plaj Dergisi'nden Altınkum’a sert eleştiriler

• 🤤 Atıştırmalık: <a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/og.beach/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">O.G.</a>, Altınkum'un yeni plajlarından. "Altınkum" adının hakkını veren ve "Nasıl olmuş da burası 5 yıldızlı bir otel zincirine peşkeş edilmemiş?" dedirten türden bir kuma sahip. O.G. de bu kuma denk şekilde temiz, güzel ve insan çekmekle uğraşmayıp işine bakan işletmelerinden. Hatta bu tavsiyeyi verirken "apéro okuru önerileni kendine saklar, çok yaymaz," diye ummuyor değilim. Gidenlere kızartma sebze tabaklarını ve özel getirttikleri reyhan suyunu — biraz cinle — öneririm.

plaj ile ilgili hikayeler