<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Konser sonu “Bis” sesleri nereden geliyor?</h2>Fransızca “konserde genel istek üzerine çalınan program harici parça” anlamına gelen bis, ilk kez Ahmet Rasim tarafından 1897-1899 yılları arasında kaleme alınan Şehir Mektup’ları eserinde kullanılır. Bis kelimesinin asıl anlamı “tekrar, iki kez, ikinci kez” şeklindedir.&nbsp;Şehir Mektupları yüzyıl öncesinin İstanbul'unu tanımak isteyenler için vazgeçilmez bir kaynaktır. Ahmet Rasim fıkra, sohbet, deneme karışımı bu mektuplarda olağanüstü gözlem gücünü ince bir mizahla yoğurarak İstanbul'un her yanını, her yönünü, binbir çeşit insanını anlatır.<img src="https://images.aposto.com/2023/0/1/1673863633484.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.91" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><a fr-original-style="" href="https://www.gastearsivi.com/gazete/vakit/1932-09-23/1" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Ahmet Rasim'in ölümü üzerine 23 Eylül 1932 tarihinde Vakit gazetesinde yayımlanan resmi&nbsp;</a><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Ahmet Rasim mektuplarıyla bis kelimesini Türkçeye kazandırmış diyebiliriz. &nbsp;“Bis” ile ilgili bir diğer iddia ise İngilizceden geldiği yönünde. “Back in to stage”in kısaltmasıdır ve “Sahneye geri dön” anlamında kullanılır.

İstanbul'da Nasıl Eğleniyorduk?

<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/turanfrc/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Turan Farajova</a><a fr-original-style="" href="https://www.istanbulapartmanlari.com/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">https://www.istanbulapartmanlari.com/</a>&nbsp;Eski İstanbul eğlenceleri dendiğinde aklımıza genelde Pera Palas, Tokatlıyan Otel, Maksim, Lebon, Markiz, Beyoğlu meyhaneleri ve gazinoları gelir. Tabii bu konuda haksız da sayılmayız. Hem İstanbul sakinleri hem de yabancı seyyahların anlattıklarından eski İstanbul’un cazibe merkezlerinin aynı zamanda eğlencenin de merkezi olduğunu görüyoruz. Ancak biz bu kez eskiden İstanbul’da evlerde nasıl eğlenilirdi konusuna değineceğiz. Yazının esas kısmına geçmeden önce, şehirde nerelerde, nasıl eğlenilirdi konusuna da biraz değinmek isterim.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Otel Partileri: Pera Palas’tan Tokatlıyan’a</h3>Pera Palas’ın balo salonu, ilk kurulduğu günden beri çeşitli davetler ve yılbaşı eğlencelerine ev sahipliği yapıyor. Said Naum Duhani’nin aktardıklarında Pera Palas baloları ile ilgili şu ifadeye rastlıyoruz:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 216, 77); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 216, 77); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“1900 döneminin en ünlü baloları onun geniş salonlarında verilir ve birbirlerine kenetlenmiş çiftler M. Nava orkestrasının melodileri eşliğinde dans ederlerdi.”</blockquote>Bir diğer Peralı otel eğlencesine de Tokatlıyan Otel’de rastlıyoruz. Otelin restoranı Splendite, dönemin en ünlü isimlerinin müdavim olmasıyla bilinirdi. Yakup Kadri, Abdülhak Hamit Tarhan, Yahya Kemal, Sait Faik Abasıyanık, Ahmet Rasim gibi ünlü isimler, otel restoranında sahne alan piyanist Perez’i dinlemek için otel restoranına sıkça giderlerdi.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Beyaz Ruslarla Değişen Eğlence Sektörü</h3>1900’lerin başında gerçekleşen Beyaz Rus göçü, İstanbul’un eğlence anlayışında önemli yenilikleri de beraberinde getirmiştir. Ayaspaşa Rus Lokantası, Rejans gibi ünlü restoranları şehre kazandıran Beyaz Ruslar, pastacılık ve pastanecilik sektörlerinin gelişimine de fayda sağlamalarıyla bilinir.Olivyo Pasajı’nda yer alan eski ismiyle Rejans, Bolşevik İhtilali sebebiyle İstanbul’a yerleşen Mihail Mihailoviç’in 1924 yılında kurduğu bir Rus mutfağı restoranıdır. Bugünkü yerinde Rejans’dan önce Triamon isimli bir birahane bulunuyordu. Mihailoviç burayı satın alır ancak dekore edecek sermayeyi bulamaz. Aynı dönemde İstiklal Caddesi üzerinde Berthet isimli bir Fransız tarafından açılan Le Regence adlı restoranda işler yolunda gitmez ve bir süre sonra Berthet tarafından Mihailoviç’e devredilir. Mihailoviç, bugünkü Rejans’ı Turkuaz adıyla bu şekilde açar. Buradan elde ettiği gelir ve Vera Chirik ile Veronika Protoppova isimli iki ortağıyla birlikte Olivyo Pasajı’ndaki yeri dekore ettirerek “Rejans Kahve, Lokanta ve Çiçek Bahçesi” isimli yerini açar. Mustafa Kemal Atatürk’ten İsmet İnönü’ye, Mata Hari’den, Agatha Christie’ye ve İspanya Kralı IV. Alfonso’ya kadar birçok ünlü isim, Rejans’ta Rus lezzetleri ve müzikleri eşliğinde eğlenmiştir.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İstanbulluların Ev Davetleri</h3>İzlediğimiz birçok dönem filminde de şahit olduğumuz sazlı sözlü, yemekli ev davetleri İstanbul halkının günlük yaşantısının önemli bir parçasıydı. Hem eğlence mekânlarının az olması hem de dönemin Müslüman ahalisinin harem-selamlığı sebebiyle, dışarda birlikte eğlenmesinin mümkün olmaması, ev davetlerinin önemini artırıyordu.Aileler, aile dostları evlerde bir araya gelir, hem sohbetler eder hem eğlenir, kimi zaman da siyasi konularda fikir alışverişlerinde bulunurlardı. Elbette sadece Müslüman aileler değil, Osmanlı vatandaşı gayrimüslim ve Levanten aileler de kendi topluluklarından olan dostlarıyla evlerde sık sık buluşmalar gerçekleştirirlerdi. Özellikle yabancı elçilerin evlerinde ve elçiliklerde verdiği davetler, dönemin Levanten ailelerinin gözde etkinliklerindendi.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Madame Corinne’in Hareketli Davetleri</h3>Elçilik davetlerine geçmeden önce, yaptığım okumalarda en çok dikkatimi çekenlerden biri olan Çukurcumalı Madame Corinne’in ev davetlerinden bahsetmek isterim.Corinne ve ailesi, müzikle çok ilgilendikleri için haftada bir evlerinde müzikli toplantılar düzenlemişlerdir. Bu toplantıya katılanlar arasında Mustafa Kemal Atatürk, Namık Kemal’in torunu Cezmi, Corinne’in ilerde evleneceği Yüzbaşı Ömer Lütfü Bey bulur. Mustafa Kemal Atatürk’ün Corinne ve Edith ile sık sık sohbet ettiği de söylenenler arasındadır.Mustafa Kemal Atatürk’ün bu toplantılara katılmasını yaveri Şükrü Tezer şu sözlerle ifade etmişti:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 216, 77); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 216, 77); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“İşlerinin müsait bulunduğu zamanlarda bazı geceler eski Harbiye Mektebi karşısındaki sıra binaların birine de ara sıra uğrarlardı. Bu binada Madam Corinne adında bir bayan otururdu. Paşa, buraya giderlerken biz yaverlerini de beraberinde götürür ve hususi olarak hazırlanan ve tam manasıyla ‘nezih’ kelimesiyle ifade ve tavsif edebileceğim toplantıda bulunarak biraz hoşça vakit geçirip yorgunluklarını giderirlerdi.”</blockquote><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Geleneksel Ev Eğlenceleri</h3>Tandır başı, Hacivat &amp; Karagöz, helva sohbetleri gibi evlerde de kendine yer edinebilmiş etkinlikler, özellikler Müslüman ailelerin gözde eğlencelerindendi. Tandır başı; kışın tandır başlarında toplanılıp, salep, boza gibi sıcak içecekler içerek, gaz lambasından sızan ışık etrafında hikâyeler ve masallar anlatılmasıyla gerçekleşirdi. Tandır başı buluşmalarının bir diğer çeşidi de helva sohbetleri olarak karşımıza çıkıyor. Misafirliğe gidilen evlerde eğlencenin ve sohbetin sabaha kadar sürmesi sonucu sabaha karşı misafirlere helva ikram edilirdi. Hacivat &amp; Karagöz oyunu ise daha çok meydanlarda, açık alanlarda rastladığımız bir eğlence türü olsa da ev davetlerinde de sıkça rastlanan etkinliklerdendi.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Varlıklı Ailelerin Yalı Davetleri</h3>Ev denince aklımıza eski dönemler için daha çok köşkler, konaklar bazen de apartmanlar gelir. Ancak yalılar da bu kapsamdaydı ve yalı sakinlerinin ev davetleri Osmanlı döneminde oldukça popülerdi. Yalı sakinleri kimi zaman saray eşrafı olurken kimi zaman da başta ticaretle uğraşan varlıklı kişiler ve aileleriydi.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Frekyan'lardan Koç Ailesi’ne: Büyükdere’de Ev Davetleri</h3>Aşk-ı Memnu dizisiyle özdeşleşen Büyükdere sakini yalı, ev olarak kullanıldığı dönemlerde kalabalık ev davetleriyle bilinirdi. Yalının 1938 yılına kadar sahibi olan Frekyan'ların yalı davetleri geleneğini, yalıyı Frekyan'lardan satın alan Koç Ailesi devam ettirdi. Vehbi Koç’un eşi Sadberk Hanım, bu evde kaldıkları yıllarda sık sık yakın çevresiyle ev davetleri düzenlerdi.

'İstanbul Apartmanları' kitabıyla tanıdığımız Turan Farajova, otelden restoranlara, elçilik davetlerinden İstanbulluların ev davetlerine, yalılardaki eğlencelerden geleneksel etkinliklere mekân içi eğlenceleri kaleme aldı.

Nerede O Eski İstanbul Eğlenceleri…

“Yollarda kimse görünmüyordu. Meyyit Yokuşunu tırmanırken ilk hayat müjdesini bir evin önünde kurulmuş olan laternadan aldık. Evden kadın, erkek birtakım maskaralar çıkıyorlardı. Ayı kafalı bir herif mahalle çocuklarına saldırıyor, kaçırıyordu. Elleri tırnaklı bir eldiven içinde idi. Burnuna koskocaman bir hırızma (halka) takılmış: bir kadın, elinde def, zincirini çeke çeke götürüyordu!..Şişhane karakolunun feneri, karşısındaki meydanı loş bir karanlık içinde aydınlatıyordu. Laterna gene başladı. Onunla beraber dans da başladı. Perukar: ‘Polka oynuyorlar.’’Ahmet Rasim’in (Fuhş-i Atik kitabında) 1800’lerin sonunda İstanbul’dan aktardığı bu anlatı müziğin, alayın, dansın ve kılık değiştirerek maskara olmanın merkezde olduğu bir İstanbul eğlencesine ait. Üç haftaya yayılan, Yunanca’da Apokries, Osmanlıcada Apukurya diye bilinen ve Baklahorani isimli panayırla sona eren bu eğlenceler batıdaki karnavallarla aynı kökenden geliyor. Karnaval eğlenceleri Osmanlı’nın son döneminde ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında İstanbul’un Hristiyan nüfusunun yoğunlukla yaşadığı Tatavla (bugünkü Kurtuluş), Pera ve Galata semtlerinde yer alıyordu. Ortodoks Hristiyanların oruç dönemi olan Büyük Perhiz’den önceki üç haftalık döneme yayılan eğlenceler her yıl bolca yemek, içmek, eğlenmek, kostüm giyerek ve maske takarak normal bir günde uygun olmayacak şekilde davranma özgürlüğü bulmak için son bir fırsattı.Bu eğlenceler 1940’ların başından itibaren sokaklardan kaybolarak toplumsal hafızadan silindi. Bazıları 1941’de devlet tarafından yasaklandığını söylese de arşivlerde ve dönemin gazetelerinde yasakla ilgili bir bilgi bulmak mümkün değil. 70 yıl boyunca ortadan kaybolduğu düşünülen bu gelenek 2009 yılında Kurtuluş’un sakinleri tarafından semte geri getirilse de 2014 yılından sonra tekrar kayboldu. Peki bu 70 yıllık arada İstanbul’un karnaval eğlencelerine ne oldu?Bu 70 yıla baktığımızda travmatik olaylar sonrası şehrin gayrimüslim sakinleriyle birlikte hafızanın da bir göçe maruz kaldığını görüyoruz. 1929’daki Tatavla yangını, 1934 Trakya olayları, vatandaş Türkçe konuş kampanyası, 1941’deki yirmi kur’a askerlik ve 1942’de Varlık Vergisi, gayrimüslimlerin şehirdeki görünürlüğünün tehlikeli hale geldiği, can ve mal varlıklarının tehdit altına girdiği olay ve durumlardı. 1950’lerde ve sonrasında çocuk olmuş Rum nesil bu dönemi sokakta kendi isimlerini kullanamadıkları, her şeylerini kaybettikleri, ya da taşınmak zorunda oldukları ‘zor zamanlar’ olarak tanımlıyor. Karnavalın ana öznelerine bu soruyu sorduğumda aldığım cevap tepeden inme bir yasaktan ziyade, bu ‘zor zamanlar’da sokaklarda bırakın eğlenmenin kimliğini özgürce yaşamanın bile mümkün olmadığıydı.* Fakat esas ilginç olan ise şu, Apokries bir yere gitmemişti, İstanbul’daydı, sadece iç ve kapalı mekanlara çekilmişti.Bugün İstanbul’da yaşayan Rum vatandaşların anlatılarına göre 1950’lerden itibaren Apokries’in cemaat içinde, aile arasında, derneklerde ve okullarda icra edilen bir ritüele dönüştüğünü görüyoruz. Apokries, sokaklardaki eğlencelere hakim olan aykırı ve aşırı tavrın bir kenara bırakıldığı, cemaatin ortak geçmiş ve kimliğiyle bağ kurduğu anma etkinliklerine dönüşmeye başlıyordu. Apokries’in kapalı bir ritüel olarak kolektif kimlikle ve hatırlamayla kurduğu ilişki birkaç yolla gerçekleşiyordu.<img src="https://images.aposto.com/2022/2/1/1647295042953.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.57" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.yapikrediyayinlari.com.tr/dosyalar/2019/04/istanbullu-rum-bir-aileninMARIANNA-PDF-tadimlik-.pdf" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Evde Apokries kutlaması, 1951</a>Apokries ve Baklahorani’nin nesillerden nesillere aktarılmasında sözlü anlatılar, mekânsal aidiyet, yemek ve kostüm yapma pratikleri büyük rol oynadı. Apokries’in sokaklarda kutlandığı ve sokaklardan çekildiği döneme tanık olmamış nesiller ‘Apokries/Baklahorani efsanesi’ni büyükanne ve dedelerinden dinledikleri masalsı anlatılardan öğrendiklerini anlatıyor. Küçük çocuklara uyumadan önce ya da yemek yerken anlatılan bu ‘Apokries masalları’ genelde ya bir komşunun ya da tanıdığın başına gelmiş oluyor, ya da çocuklara bir ders öğretmek amaçlı oluyordu. Bu masallar sayesinde bir nesil geçmiş Apokries ve Baklahoranileri şakaların yapıldığı, kılık değiştirilen ve kalabalıkların toplandığı düzeni bozan bir eğlence olarak öğrenebilmişti.Apokries ve özellikle Baklahorani hafızasının ve pratiğinin aktarımında Tatavlalı olmak neredeyse en belirleyici özelliklerden biri. Tatavla Spor Kulübü’nde, Aya Dimitri Kilisesi’nde, Rum İlkokulu’nda, semtteki kutlamalarda ve sokaklarda zaman geçirmiş neslin karnaval hafızasına hakimiyeti daha fazla. Şehrin diğer semtlerinde, özellikle Kadıköy gibi ulaşımın görece daha zor olduğu yerlerde yaşayanlar için bu eğlenceler katılması zor ve zahmetli bir yerde duruyordu. Bu yüzden de Tatavlalı olmayan aile ve kişilerin bu hafızaya erişiminin ve dolayısıyla Tatavla’dan uzaklaştıkça bu geleneğin aktarımının daha kısıtlı olduğunu söyleyebilirim.Rum ailelerin ve cemaatin kadın üyeleri arasında yemek kültürü ve kostüm yapımı üzerinden ilerleyen performatif ve duyusal bir aktarım olduğunu gözlemlemek mümkün. Apokries ve Baklahorani’nin iç mekanlarda yer alan en önemli öğelerinden biri kurulan sofralardı. Bunun bilgisi, hafızası ve performatif öğeleri ise kadınlardan kadınlara yemek tarifleri, her aileye özgü özel ve öncelikli tarifler, bunların kimler için yapıldığı, özel malzemelerin ne zaman ve nereden alınacağı gibi bilgiler aracılığıyla aktarılıyordu. Bu sofraların devamlılığı üzerinden Apokries ve Baklahorani’nin de hafızası ileriki nesillere aktarılmış, aynı sofrada yemek yemenin verdiği kolektif deneyimle hafıza diri tutulmuş oluyordu.Son olarak, her ne kadar karnavalın maskaralık ve tanınmaz olma gibi öğeleri geride bırakılmış olsa da kostüm giyme özellikle çocuk aktivitesi olarak devam ediyordu. Karnavaldan önceki haftalara yayılan kostüm fikri bulma, model araştırma, malzemelerin satın alınması ya da evdeki malzemelerin geri dönüşümü anneler ve kız çocukları arasında başlı başına bir ritüel haline gelmişti. Çocukların kostümü el emeğiyle hazırlamaya dahil olması bu hafızayı performatif bir şekilde aktarılır ve hatırlanır kılıyordu. Görüşmecilerin çocukluklarındaki favori kostümlerini tüm detaylarıyla anlatabiliyor olması hafızanın ne kadar canlı kaldığının bir göstergesi.Apokries ve Baklahorani efsanesini, deneyimini ve pratiklerini cemaat içindeki farklı hafıza aktarımı yöntemleri sayesinde öğrenip sürdüren genç nesli 1980’lerde ve 1990’larda evlerde, otellerde ve derneklerde gelenekselleşmiş kostümlü Apokries partileri ve toplantıları yaparken görüyoruz. Bu yeni Apokries formunun arkasındaki motivasyon ise cemaat derneklerine sahip çıkmak, destek olmak, bir araya gelmek, Apokries’in anısını yaşatmak ve Rum varlığının devamını sağlamak olarak ifade ediliyor. Yani eskiden sokaklarda ve geniş kitlelerle kutlanan toplumsal bir ifade aracı sayılabilecek olan Apokries son 70 yılda İstanbul’daki Rum cemaatinin kimliğine, ortak geçmişine sahip çıkılan ve bunların devamını sağlayan bir işleve sahip oluyor.Rumluk ve Ortodokslukla özdeşleşmiş olan bu geleneğin tarihsel anlatısına geçmişin esas öznelerinin de dahil edilmesiyle anlıyoruz ki İstanbul’un karnaval eğlenceleri travmatik deneyimler ve göç sonucu varlığını güvenceye alarak form değiştirdi ve hâlâ devam ediyor. İstanbul’da karnaval eğlenceleri hem içeriği hem de formuyla 1800’lerden günümüze Osmanlı ve Cumhuriyet döneminde gündelik hayata, sıradan insanların deneyimlerine, korkularına, kaygılarına, sevinçlerine ve aidiyet stratejilerine ışık tutan bir gelenek olmayı sürdürüyor. 2020, 2021 ve 2022 yılındaki yeniden canlandırma projelerinin pandemi ve savaşlar sebebiyle iptal edilmiş olması ve günümüz şartlarında ‘online’ kutlama-anmaya dönüşmüş olması İstanbul karnavallarının bugün de geçmişi anlamaya yardımcı olduğunu söylemek mümkün.<a fr-original-style="" href="https://twitter.com/nazvardar" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Naz Vardar</a> *Bu anlatılar 2020 yılında Boğaziçi Üniversitesi Tarih bölümünde hazırladığım ‘Carnival Celebrations in Istanbul: Changing Experience and Perspective of Apokries and Baklahorani’ başlıklı yüksek lisans tezim için yaptığım sözlü tarih görüşmelerine dayanmaktadır.

    

Sokaklardan salonlara sığınan karnaval

<h3>Servet-i Fünûn dergisinin 1891’de başlayan yayın hayatı, iki matbaa ve bin küsür sayıya sığmayacak kadar büyük bir hikâye. Eski dergileri karıştırırken <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNGE1MDIyYjJkNjM3MDAwOGIxMmJhNyZ1c2VyPTVlNWJlYTE3MDhlZGE3NzU0MjFhZmY4YyZhdXRob3I9NWVjMGRmOWYwMTU3NTkxNmExYzdlMDMzJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5hcnJlZGFtZW50b21pbWFybGlrLmNvbSUyNTJG"">Arredamento</a>’nun 293. sayısında karşıma çıkan dosyası da bugün derginin ve yarattığı dönüşümün mekânsal yansıması üzerine birkaç kelam ediyor. Ben de bugün ona değinmek istiyorum; çünkü destanlara konu olmayacak ama yabana tanıklıkları bulunan binaların öyküsü bu.&nbsp; &nbsp;</h3>Servet-i Fünûn: 17 Mart 1891 yılında başlayan yayın hayatına 26 Mayıs 1944 yılında son vermiş olan dergi, imparatorluktan Cumhuriyet yönetimine geçen bir toplumun, ilk popüler kültür organı. Batı ülkelerine dönük yüzü ve “Sanat sanat içindir”i benimseyen yazar ekibiyle de 19. yüzyılda yayın hayatına başlayan Harper’s Weekly, Illustrated London News gibi yayınlarla birlikte anılabilirken bunun tam olarak altını çizememişiz gibi geliyor. Üstüne okuma yapınca görebilirsiniz ki yazı işleri müdürlüğünü bir dönem Tevfik Fikret’in yaptığı dergide Halit Ziya Uşaklıgil, Hüseyin Cahit Yalçın, Hüseyin Rahmi Gürpınar, Ahmet Rasim ve Mehmet Rauf gibi isimlere rastlamak da mümkün.&nbsp;Bunun dışındaki bilinen yazarların da mutlaka ekipten birileriyle dirsek teması var.&nbsp; Matbaa: Derginin sahibi Ahmet İhsan Tokgöz’ün Bâbıâli Caddesi’nde açtığı matbaası bir süre sonra teknik açıdan yetersiz kaldığı için Türbedar Sokak’a taşınıyor. Çünkü Ahmet İhsan Tokgöz, Fransa merkezli Hachette Yayınları’na özeniyor ve burasının kitap yayıncılığı yapmasını da arzuluyor. Taşınmış olan yapının mimari ve tarihi tam olarak bilinemiyor ama 1905 ila 1910 yılları arasında Fransa doğumlu inşaat mühendisi Eugène Freyssinet’in firmasının beton yapılarından biri olduğu <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNGE1MDIyYjJkNjM3MDAwOGIxMmJhNyZ1c2VyPTVlNWJlYTE3MDhlZGE3NzU0MjFhZmY4YyZhdXRob3I9NWVjMGRmOWYwMTU3NTkxNmExYzdlMDMzJnVybD1odHRwJTI1M0ElMjUyRiUyNTJGbmVrLmlzdGFuYnVsLmVkdS50ciUyNTNBNDQ0NCUyNTJGZWtvcyUyNTJGVEVaJTI1MkZFVDAwMDE3MS5wZGY="">tahmin ediliyor</a>.&nbsp;Neden önemli? Bu mekânın "dolu dolu yaşadığını" söyleyebiliriz. Çünkü Bâbıâli Caddesi 15 numarada yer alan ilk matbaaya ev sahipliği yapan mekân sonrasında imparatorluk dönemindeki ilk Müslüman <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNGE1MDIyYjJkNjM3MDAwOGIxMmJhNyZ1c2VyPTVlNWJlYTE3MDhlZGE3NzU0MjFhZmY4YyZhdXRob3I9NWVjMGRmOWYwMTU3NTkxNmExYzdlMDMzJnVybD1odHRwJTI1M0ElMjUyRiUyNTJGd3d3LmtvbGVrdG9tYW5pLmNvbSUyNTJGZ2lyaXR0ZW4taXN0YW5idWxhLXJlc25lLWZvdG9ncmFmaGFuZXNpLXZlLWJhaGF0dGluLWJlZGl6JTI1MkY="">fotoğraf stüdyosu</a> olan Resne Fotoğrafhanesi olmuş ve Ahmet Mithat, Ahmet Rasim gibi isimlerin fotoğraflarını çekerek dikkat çekmiş. Bir süre sonra kapatılan yapı, Bâbıâli'deki olayları kontrol altına alabilmek için Dahiliye Nezâreti kararıyla karakola dönüşmüş ve en sonunda yıktırılıp kıraathane olarak açılmış. Hikâye böyle sonlanmıyor... Ayrıca binanın bir katında bir direniş cemiyetinin yer aldığı ve 1918'deki Mondros Ateşkes Antlaşması'ndan sonra yurt dışına kaçan Enver Paşa ve Talat Paşa'nın emri ile kurulan Karakol Cemiyeti’nin idare merkezinin, bu binadaki bir büro olduğu not ediliyor.<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2020-08-29T12:07:23.453Z.jpeg" alt="ahmetrasim"><figcaption>Ahmet Rasim'in çekilmiş fotoğrafı Kaynak: edebifikir.com&nbsp;</figcaption></figure>İkinci matbaa: Günümüze dek ulaşan ve Servet-i Fünûn matbaasını tanıtan broşür ise Sultan Mahmud Türbesi'nin yanındaki ikinci matbaada basılmış. Burası konumu ve kapasitesi itibarıyla işlek bir noktayı tutuyor. Ama sadece o da değil, İkinci Meşrutiyet'in ilanı gibi büyük olayların toplumsal yansımalarının görülebileceği aksiyon alanları, bu binanın manzarasında kaldığı için binanın döneme tanıklık ettiğini söyleyebiliriz. Fakat dergi ekibi, sessiz kaldıkları için eleştirilse de toplumsal duruşlarına uymadığı için bunları yazıya dökmüyor.<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2020-08-29T12:30:11.766Z.jpeg" alt="Ahmet İhsan"><figcaption>Broşürden bir sayfa "Ahmet İhsan ve Şürekası matbaasının cepheden cadde üzerinden manzarası."</figcaption></figure>1950'li yıllara kadar bu matbaanın çıkardığı yayınlar açısından üstüne çıkan bir yayınevinin olmaması, bugün bile Avrupa'nın Türkiye gibi coğrafyaları nasıl etkilediklerini layıkıyla anlatan bir derginin önemini de gösteriyor. Mekânların dönüşümü ise bunun kültürel ve toplumsal hayata bir hediyesi.<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2020-08-29T12:50:07.282Z.jpeg" alt="matbaa"><figcaption>Broşürden bir sayfa &nbsp;"Matbaanın birinci katında eşya-i matbua asansörü karşısında."</figcaption></figure>Dergiyle ilgili inceleme yapmak isterseniz bir TÜBİTAK projesi sebebiyle dijitale aktarılan <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNGE1MDIyYjJkNjM3MDAwOGIxMmJhNyZ1c2VyPTVlNWJlYTE3MDhlZGE3NzU0MjFhZmY4YyZhdXRob3I9NWVjMGRmOWYwMTU3NTkxNmExYzdlMDMzJnVybD1odHRwJTI1M0ElMjUyRiUyNTJGd3d3LnNlcnZldGlmdW51bmRlcmdpc2kuY29tJTI1MkY="">derginin</a> sayılarına göz atabilirsiniz.&nbsp;

Aposto İstanbul

Servet-i Fünûn dergisinin 1891’de başlayan yayın hayatı, iki matbaa ve 1.000 küsür sayıya sığmayacak kadar büyük bir fotoğraf. Biz de bu hafta derginin mekânsal yansımasının neleri söylediğine kulak vermek istedik.

Ahmet Rasim ile ilgili hikayeler