“Sorumluluk özgür bir insanın en temel erdemidir.” Jean Paul SartreBolu yangınında 79 canımızı kaybettik, bunların 36’sı çocuk. Çocuklarımız, günlerce yangına ve sonrasındaki “kim sorumlu” kavgalarına tanık oldu. Çocuklarımız, Narin cinayetine aylarca susan koca bir köye, 6 Şubat depremlerine ve bu büyük yıkımın sorumlularından hesap sorulmadığına, kadın cinayetlerinin işleyenlerin yanına kaldığına, yolsuzlukların takipsiz, dolandırıcılıkların cezasız kaldığına tanık oldular.Son yirmi yılın Türkiye’sini birkaç kavramla özetlemek zorunda olsam biri kesinlikle cezasızlık olurdu. Uzunca bir süredir en çok duyduğumuz şeylerden biri “Sorumlular hesap versin”&nbsp;cümlesi. Geçmişte örgütlü kalabalıkların pankartlarında rastladığımız bu cümleyi artık sıklıkla sosyal medyada görüyoruz. Evet, burası bir cezasızlıklar ülkesi. Şairin “Yok başka bir cehennem, yaşıyorsunuz işte”&nbsp;dediği yerdeyiz.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Hayat, hayat bilgisi dersinin tam tersini söylüyor</h2>Bugün geldiğimiz noktada, neredeyse içtiğimiz suya, yediğimiz yemeğe, soluduğumuz havaya karışmış bir cezasızlık kültürüyle karşı karşıyayız. İlk bakışta sadece hukukla ilgiliymiş gibi görünse de cezasızlık, yalnızca adalet sisteminin değil, toplumun etik değerlerinin de çöküşünü de ifade eder. Bu kavramı sadece hukuki bir mesele olarak değil, kolektif ahlak anlayışını ve toplumun özgüvenini derinden etkileyen bir sorun olarak kavramalıyız.&nbsp;Cezasızlık, bireysel düzeyde “Nasıl olsa başıma bir şey gelmez” düşüncesini tetikler ve besler. Depremler, yangınlar, seller, katliamlar, suikastlar, tecavüzler ve tacizler evreninde sorumluların görünmez olduğu ya da boşlukta kaybolduğu kocaman bir kara delikte yaşıyor gibiyiz. Hukukun işlemediği ve siyasi kararların bizzat kendisinin cezasızlığı körüklediği bu ortamın, bu hukuk ve ahlak aşınmasının çocuklarımız üzerindeki etkilerine karşı ise neredeyse “körlük” içindeyiz.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Cezasızlık ve sorumsuzluk birbirini besler</h2>Böyle bir iklimde çocuklarımızı özgür, eşit, adil ve etik değerlerle donanmış bireyler olarak yetiştirmek oldukça zor. Çünkü sorumluluk sadece hukuki bir kavram değil, bir etik değerdir. Toplumları birarada tutan bağlardan biri, belki de en önemlisidir. Cezasızlığın hüküm sürdüğü bir toplumda sorumluluk değeri de silikleşir. Çocuklar tanık oldukları hesap vermezlik, haksızlık ve liyakatsızlık örnekleriyle büyürse bu onların ahlaki pusulasını doğrudan etkiler. Adaletsiz bir düzende büyüyen bir çocuğun, “Neden sorumluluk alayım?” ya da “Doğruyu yapmanın bir anlamı var mı?” “tavrında” olması kaçınılmazdır.Esasen çocukların zihinlerini özgürleştiren bir eylem olarak bu ve benzeri soruların peşinden koşması gerekir. Ancak cevapların peşinde koşarken alet çantasındaki referans noktalarının çok büyük etkisi vardır.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Eğitim sistemimiz içinde sorumluluk kavramı</h2>Peki nedir sorumluluk? Eğitim sistemimiz içinde sorumluluk kavramının nasıl bir ağırlığı var? Çocuklarımıza sorumlu oldukları konulardan sınava girmek, sorumlu oldukları saatte okulda olmak, derse girmek, teneffüse çıkmak, iyi notlar almak ve benzerlerinden öte bir değer olarak “sorumlu olmayı” öğretebiliyor muyuz?Okullarda çocuklarımız çoğunlukla bir nevi “tüketici olarak” yaşıyor. Öğrenme mekanlarının, spor ve oyun alanlarının, kullandıkları eğitim ekipmanının ve hatta kişisel eşyalarının dahi sorumluluklarını başkaları üstleniyor. Kullanan atan, kirleten bırakan, giysilerini sağda solda unutan, öğretmenlerine ve diğer eğitim personelini kendisine hizmet etmeye atanmış kişiler olarak gören çocuklar yetiştiriyoruz.Çocukların okulda bir fanusun içinde olduğuna, steril ortamda öğrendiğine, deneyimlediğine dair bir yanılgımız var. Okulda çocuklara kararlarının sonuçlarını değerlendirme, hatalarından ders çıkarma, işbirliği yapma ve toplumsal değerleri koruma gibi beceriler kazandırarak, sorumluluk ahlakı teşvik edilebilir elbette. Ancak bu beceriler aileyle, toplumla tamamlanan bir değerler bütünü oluşturmuyorsa hakiki bir zemine oturamaz.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Ev içinde sorumluluk kavramı ve ebeveynler</h2>Diğer yandan, biliyoruz ki bir çocuğa sorumluluk almayı öğretmenin en etkili yolu, ona sorumluluk alan yetişkin örnekleri göstermektir. Oysa bugün ebeveynlerin çoğu çocuklarına karşı “Senin yerine sorumluluk alırım”&nbsp;ya da “Davranışlarından sen sorumlu değilsin” tavrı içinde. Bunu en çok çocuğun ve velilerin okul/öğrenme ile ilişkisinde deneyimliyoruz.Bugünün ebeveyni çocuğa evde yaşına uygun sorumlulukları vermekte zorlanıyor. Bu yüzden çocuklar okula çok temel becerilerden yoksun başlayabiliyorlar. Ebeveynlerin çocuğun öğrenmesinin sorumluluğunu her geçen gün daha fazla üstlendiği bir dönemde yaşıyoruz.Bu kavrayışın çocukların okuldaki sosyal duygusal gelişimlerini de etkilediği açık. Okul tarafından hatalı davranışlarını düzeltme adına verilen geri bildirimlerin de ebeveyn tarafında pek karşılık bulmadığını da görüyoruz. Çocuğun kendi öğrenmesinden sorumlu olmasının bizzat ebeveyn tarafından engellenmesi neredeyse bir norm hâline geldi.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sorumluluk ve toplumsal karşılıkları</h2>Burada merceği büyütelim. Bir toplumda sorumluluk ahlakı yaygın değilse bireyler de eylemlerinin sonuçlarına karşı duyarsızlaşır. Çevreye, kamu kaynaklarına, insanlara ve diğer canlılara zarar vermenin karşısında, tüm kurumlarıyla bir hukuk devleti durmuyorsa adalet, güven ve liyakat gibi değerler zayıflar.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Siyasi liderler kararlarının sonucunu üstlenmezse, liyakatsızlık norm olmuşsa, kamu görevlileri yaptıklarının sonuçlarına katlanmak zorunda kalmıyorsa toplumsal çürüme büyür. Hesap vermeden hesap sorabilenlerin dünyasında adalet de olmaz, eşitlik de.</li></ul>Aslında sorumluluk ahlakı, tıpkı adalet, eşitlik ve dayanışma gibi, toplumsal birliğimizi yeniden inşa etme aracı olarak tutunulacak en önemli dallardan biri. Oysa diğerlerinde olduğu gibi burada da tıkanıyoruz.&nbsp;Bu yüzden her geçen yıl çok daha güçsüz çocuklar yetiştiriyoruz. Bunca psikolojik sağlamlık mesajları boşuna değil. Çocukların kendini ve çevresini daha iyi bir yer hâline getirme gücünü ellerinden alıyor bunu da çocuklara “özgüven verme” etiketiyle yapıyoruz. Böyle yapmanın daha iyi bir gelecek umudunu da elimizden aldığının farkında değiliz.Böylece ebeveynler bir yandan, toplum bir yandan çocukların haksızlıklar karşısında ses çıkar(a)mayan, adaletsizliklerin engellenebileceğine inancı olmayan, yaptıklarının sorumluluğunu al(a)mayan, özgüveni zayıf, pasif ve eleştirel olmayan bireyler olarak yetişmesine yol açıyor.Bana sorarsanız geldiğimiz noktada çocuklara kendi değerlerine sahip çıkmayı öğretmek, insan onurunu savunmanın ve tüm bu çürümüşlüğe karşı ayakta kalmanın, hayata tutunmanın bir yoludur.Yaşadığımız bu toplumda birer özne olabilecek çocuklar yetiştirmek hakiki bir direniştir.

Spektrum

Çocukların okulda bir fanusun içinde olduğuna, steril ortamda öğrendiğine dair bir yanılgımız var. Okulda çocuklara kararlarının sonuçlarını değerlendirme, hatalarından ders çıkarma, işbirliği yapma ve toplumsal değerleri koruma gibi beceriler kazandırarak, sorumluluk ahlakı teşvik edilebilir elbette. Ancak bu beceriler aileyle, toplumla tamamlanan bir değerler bütünü oluşturmuyorsa hakiki bir zemine oturamaz.

Cezasızlıklar ülkesinde çocuk yetiştirmek

20. yüzyıl dedektif yazınından bir örneğe ayrılan haftayı, raflardaki heyecanlandıran kitapları derleyerek kapatıyoruz:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">“At yarışlarına kafayı takmış” denerek betimlenebilen yazar Gerald Murnane’in otobiyografik ve sosyal tarih niteliğindeki Acı İçin Bir Şey: Bir Hipodrom Hatıratı isimli kitabı, Serkan Toy çevirisiyle Dedalus Kitap'tan çıktı.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">2022 Turgut Özakman İlk Roman Yarışması ödülünün sahibi Ezgi Tanergeç’in <a fr-original-style="" href="https://www.bilgiyayinevi.com.tr/devridaim" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Devridaim</a>&nbsp;isimli romanı, Bilgi Yayınevi'nden çıktı.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Marx’ın etik anlayışını, etik kavramına yaklaşımının farklı dönemlerde geçirdiği çeşitli değişim ve dönüşümlerin izini süren Philip J. Kain’in <a fr-original-style="" href="https://iletisim.com.tr/kitap/marx-ve-etik/10389" style="color: rgb(64, 169, 255); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: 0px; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Marx ve Etik</a> isimli romanı, Yavuz Kılıç çevirisiyle İletişim Yayınları'ndan çıktı. </li></ul>Her çarşamba 12.00'de buluşmak üzere, Aposto Kitap ekibi

Aposto Kitap

(Görsel: İş ve işçi davaları)Etik kavramı Yunanca ethos kökeninden türemiş olup kişilik, karakter anlamlarına gelirken; Türk Dil Kurumu <a fr-original-style="" href="https://sozluk.gov.tr/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">sözlüğünde</a> ise “çeşitli meslek kolları arasında tarafların uyması veya kaçınması gereken davranışlar bütünü” şeklinde tanımlanmaktadır. Etik kökeni ve tanımı birlikte değerlendirildiğinde; davranışın sahibini temsil eden ve bununla beraber uyulması beklenen davranış standartlarını da belirleyen, bazen (yazılı) yasal düzenlemeler ile örtüşen, bazen de yazılı olmayan ancak genel geçer şekilde kabul gören toplumsal kuralları ifade etmektedir. Hayatımızın her alanında yer alan etik perspektifin, işveren açısından uygun çalışan ve çalışan açısından doğru işveren eşleştirilmesinde nerede durduğunu değerlendirmek, sosyal medya hesaplarının aktif kullanımı ile birlikte daha önemli bir hal almıştır.Çalışan adayının sosyal medya hesapları özgeçmişine dahil midir?Çalışan adayları işe başvuru süreçlerinde kendilerine ait kişisel verileri, eğitim ve iş deneyimlerine ilişkin özet bilgileri içeren özgeçmiş metinlerini oluştururken; uygun gördükleri ve kullanılmasına rıza verdikleri ölçüde kendilerini tanıtmaktadırlar. İşveren ve çalışanın karşılaştığı ilk aşama olan bu süreçte, çalışanın açıkça paylaşmadığı birtakım bilgilerin kendisine bilgi verilmeksizin&nbsp;ya da çalışanın onayı aranmaksızın&nbsp;kullanılıyor ve değerlendirmeye alınıyor olması, açıklık ve şeffaflık ilkeleri ile örtüşmeyecektir. Çalışan adayının sosyal medya hesaplarına erişimi kısıtlamadan herkese açık tutuyor ve bu durum verileri koruyan yasal düzenlemelere aykırı olmasa bile; evrensel kabul gören insan hakları boyutuyla birlikte değerlendirildiğinde, olası çıkarımların sosyal medya kimliği şeklinde tanımlanarak ilişkilendirilmesi ve adayın değerlendirilmesine etik ölçüler ile yaklaşılması gerekmektedir.Öyle ki, işe alım değerlendirmelerinde dikkate alınması, insan temel hak ve özgürlüklerine açıkça aykırı şekilde kabul gören yaş, etnik köken, siyasal görüş, medeni durum, cinsel kimlik ve yönelim gibi pek çok bilgiye; adayların sosyal medya hesaplarının incelenmesi ile zahmetsizce erişilebilmektedir. İnsan temel hak ve özgürlüklerinin yanı sıra, kişisel verilerin aidiyetinin, kullanımının ve işlenmesinin yasal olarak düzenlendiği, bu yöndeki ilke ve yasaların tüm toplumsal kesimlerce benimsenerek kültürel açıdan toplumda yer edinmesinin amaçlandığı günümüzde; bu tip sorgulamaların yapılmasının ve söz konusu değerlendirmelere dahil edilmesinin etik kültür ile bağdaşmadığı rahatlıkla söylenebilir.Sosyal medya incelemesi işe alım sürecinden tamamen çıkarılmalı mıdır?Çalışanın özgeçmişine açıkça dahil etmediği bilgiler herkesin erişimine açık olsa bile, şayet çalışanın açık rızası mevcut değilse, ilgili verinin kullanılmaması etik bir ilkedir. Ancak, çalışanın bir organizasyonun en önemli parçası ve işveren, işyeri ile işin elçisi olduğu ve dolayısıyla bazı değerlendirmelerin yapılmasına yönelik ihtiyaç ortadadır. Söz konusu ihtiyacın karşılanması adına, işverenlerin etik ilkelerini yazılı hale getirmeleri ve ilan etmeleri elzemdir. Yine bu ilkelerin, ilgili süreçleri yürütecek insan kaynakları profesyonelleri nezdinde ve hatta tüm organizasyon çapında benimsenmesini sağlayacak bir uyum programı oluşturmaları gerekir. Ayrıca, eğer iş süreçleri bakımından zorunlu ise, yapılacak değerlendirme kriterleri hakkında çalışan adaylarına karşı şeffaf bir yaklaşım sergilenmesi en doğru yöntem olacaktır.Sosyal medya dedektifliğiyle hem çalışan hem de işveren açısından uygun ve doğru çıkarımlar yapılabilir mi?Gerek kişisel gerekse kurumsal içerikli sosyal medya hesaplarının kullanımın faydaları ve beraberinde risklerinin de olduğu hemen herkesin bilgisi dahilindedir. İşverenlerin, çalışan adayı değerlendirmelerinde başvurduğu sosyal medya hesapları; söz konusu adayın da çalışacağı kurum hakkındaki araştırmalarının da kaynağıdır. Sözün özü, sosyal medya dedektifliği&nbsp;hem işveren, hem de çalışan tarafından yapılabilmektedir. Ancak sosyal medyada iletişimin kurallarının formel olmadığı, sohbet mantığına dayandığı, bazı içerik ve bilgilerin ise gerçeği yansıtmadığı unutulmamalıdır. Özel yaşamın gizliliği, kişisel verilerin güvenliği, telif hakları, ticari enformasyonun sınırlarının çizilememesi, yanıltıcı etiketleme, siber saldırı yöntemleri gibi farklı alanlardan çok sayıda olgunun ve düzenlemenin dikkate alınması gerekmektedir. Öyle ki, bu tablo yapılacak çıkarımların ve sonuçların doğru olmayabileceğini de göstermektedir.Sosyal medya kullanım yöntemlerinin çeşitlenmesi ile birlikte kullanım amaçları da şekillenmiştir. Sürekli değişen ve gelişen bu durum, etik sorunları da beraberinde getirmektedir. Etik ihlaller&nbsp;karşısında kullanıcılara, içerik sağlayıcılara&nbsp;ve denetim organlarına&nbsp;önemli sorumluklar düşmektedir. Kısacası, "sosyal medyada paylaşılan hiçbir bilginin gizli olmadığı" göz önüne alınarak ilgili paylaşımlar yapılmalı ve fakat bu bilgilerin paylaşılmış olmasının, “söz konusu bilginin kullanımını etik hale getirdiği” peşinen kabul edilmemelidir.

Çalışan adayının sosyal medya hesapları özgeçmişine dahil midir yoksa sosyal medya incelemesi işe alım sürecinden tamamen çıkarılmalı mıdır?

Çalışanın sosyal medya kimliği ve etik ilkeler

Bu kısımda psikoloji, sosyoloji gibi alanlardan çeşitli konulara ilişkin, Nedir? sorusunu soruyoruz. Bu sayıda Mimetik Arzu Nedir?&nbsp;sorusuna cevap arayacağız.Arzu’nun Mimetik Teorisi olarak da adlandırılan Mimetik Arzu, ilk olarak filozof ve antropolog René Girard tarafından ortaya atıldı. Bu teori aslında çok basitçe, arzularımızın temelde sosyal kaynaklı olduğunu varsayar ve şunu söyler: Başkalarının istediğini istiyoruz.Hepimizin elbette çok farklı farklı arzuları olabilir. Birimiz hayatı boyunca seyahat etmek isterken, başka birimiz düzenli bir ilişki arzusundadır. Birimiz tatlı yiyecekleri arzularken, diğerimiz ekşi tatlara arzu duyuyor olabilir. Kısacası, küçüğünden büyüğüne bir çok arzu zihnimizin içinde döner durur. Daha önceki bazı yazılarımda da değindiğim gibi, bu arzular bir çok zaman hoş ve nahoş duygularımızın kaynağı olabiliyorlar. İstiyorum da, istiyorum diyoruz. Peki bu kadar arzu, durduk yere nerden geliyor?Mimetik Arzu Teorisi’ne göre, arzu taklitçidir. Yani biz bir özneysek ve bir nesneyi arzuluyorsak, aslında o nesneyi arzulamamızın nedeni, aynı nesnenin bir başkası tarafından arzulanıyor olması. Dilimizde, hani “Komşunun tavuğu, komşuya kaz görünür.” diye beni gülümseten bir deyiş vardır. Biraz onu da hatırlatıyor, başkasına olan bir şey, başkaları tarafından arzulanan şeyler, o şeylerin diğerleri tarafından da arzulanma ihtimalini arttırıyor. &nbsp;Bu teori benim aklıma hemen moda sektörünü ve sosyal medyada yaşanan durumları getirdi. Kendimin de zaman zaman deneyimlemesinden biliyorum ki, aslında hiç aklınızda olmayan, ihtiyacınız da olmayan ürünlerin, zamanımızda “Influencer” da denilen, başka kişilerce kullanıldığını gördüğünüzde, bir anda arzulanır hale gelebiliyorlar.&nbsp;Mimetik arzu, Luke Burgis’in “İstemek: Gündelik Yaşamda Mimetik Arzunun Gücü.” isimli kitabında biraz bu açılardan da ele alınmış. Luke Burgis, <a fr-original-style="" href="https://www.psychologytoday.com/us/blog/mind-brain-and-value/202108/why-mimetic-desire-is-key-understanding-social-media" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Psychology Today’de yer alan röportajında</a> şöyle demiş:“Sosyal medyada bir homojenleşme var. Homojenleştirme, René Girard'ın "aynılık krizi" olarak adlandıracağı şeye neden olur. Platformlar, sosyal ve varoluşsal anlamda herkesi birbirine daha da yakınlaşmaya zorladı. Dünyanın bütün ilişkilerini bir toplu iğnenin başına sığdırmışlar. Artık hepimiz birbirimize "komşu" gibiyiz. Ve bu, potansiyel olarak, herkesin kendisini diğerlerinden farklılaştırmaya çalıştığı devasa boyutlarda bir mimetik krizin koşullarını yaratıyot.&nbsp;Freud'un "küçük farklılıkların narsisizmi" dediği şey budur. Narsisizm kesinlikle yükselişte gibi görünüyor ve sosyal medya bunu körüklüyor - ancak ille de insanların düşündüğü nedenlerden dolayı değil. "Selfies" narsist bir hareket gibi görünüyor; ancak tüm gördüğümüz buysa, platformların kendileriyle ilgili bazı yapıları kaçırıyoruz.”İlişkiler çok puslu ve belirsiz. Kim kimi taklit ediyor? Modeller kimler, taklit edenler kimler? Çok belirsiz hale geldi. İnsanlar ileri geri tweet atmaya başladığında, bunu kim başlattı? Kim gerçekten kimi taklit ediyor? Bu tamamen yeni bir sosyal dinamik gibi…”Bu kapsamda Luke Burgis, sosyal medyanın zaten var olan sosyal kaygının çoğunu şiddetlendirdiğini düşündüğünü belirtiyor. Kendisine katılmadan edemiyorum. Zira yukarda da bahsettiğim gibi, ihtiyacımız olmayan şeyleri dahi arzular hale gelmemizi destekleyen bir sistemin içerisindeyiz. Arzuların, kıskançlık ve açgözlülük gibi, insanın zihnini bulandıran ve farkındalığını yerle bir eden bir etkisinin olduğunu da göz önünde bulundurduğumuzda, mimetik arzu teorisinin bize ne şekilde etki ediyor olduğunu tahmin etmek zor değil. Ancak, her zaman şöyle bir gerçek var, neyin neden olduğunu derinlemesine olmasa bile anlayabilmek, farkındalığımızı yükseltmenin bir yolu olabilir. Bilelim, anlayalım, farkına varalım ve ezber hareketlerimizden özgürleşelim. Taklit olmasa, özgünlük de olmazdı. Başkalarının istediğini, başkaları istiyor diye mi istiyorsun?&nbsp;Yoksa daha derinde bir yerde, özgünlüğün mü seni bu arzuna itiyor? Kendimize soracağımız sorulardan ikisi bunlar olabilir belki de…

İçimdeki Dünya

Benim zevkim mi, yoksa seninki mi?

Mimetik Arzu Nedir?

Etik ve Uyum alanında uzmanlaşmış profesyonel sayısının ve özellikle Türkçe kaynakların azlığı düşünülecek olursa; bu alandaki her türlü girişimin çok değerli olduğunu söylemek sanırım abartılı olmaz. Bu itibarla, birinci yılımızı doldururken son derece heyecanlı ve kıvançlıyız. Tam bir yıl evvel aşağıdaki ilk sayı ile başladığımız bu yolculukta hem hatırı sayılır bir külliyat oluşturduk, hem de referans kaynağı olacak yazılar kaleme aldık.<a fr-original-style="" href="https://us7.campaign-archive.com/?u=90f8a59c816f76d5b8b717c5f&id=9099eff5c6" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">JUNSHU Etik ve Uyum Bülteni: 2020'de neler oldu?</a>Türkiye'nin yegâne etik ve uyum bülteninde, 2021 boyunca yazdığımız makaleleri topluca incelemek isterseniz; aşağıdaki bağlantılardan ilgili koleksiyonlara erişebilirsiniz.<a fr-original-style="" href="https://apos.to/c/etik-meseleler" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Etik Meseleler</a> &amp; <a fr-original-style="" href="https://apos.to/c/yolsuzluk-gundemi" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Yolsuzluk Gündemi</a>Hepinize müthiş bir yıl diliyorum, gelecek sayıda görüşmek üzere!<a fr-original-style="" href="https://about.me/ersinsenel" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Ersin Şenel</a>

(Görsel: Yves Alarie, Unsplash üzerinden)&nbsp;20. yüzyıl ile birlikte sanat eserleri alışagelmiş çizgilerin dışarısına çıktı. Örneğin Dadaistler&nbsp;estetik olmayan ancak mantıkdışı olan hemen her şeyi sanat eseri&nbsp;olarak <a fr-original-style="" href="https://www.dr.com.tr/Kitap/Sanatin-Tum-Oykusu/Stephen-Farthing/Sanat-Tasarim/Sanat-Tarihi-ve-Kurami/urunno=0000000429630" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">tanımladılar</a>. Günümüzde tarihe damga vurmuş toplumsal içerikli olayların yaşandığı mekanlar bir açık hava müzesi&nbsp;niteliğindedir. Pekiyi, insan kitlelerini derinden etkileyen bu olayların yaşandığı yerlerin sanat eserleri sergilenen açık hava müzesine dönüştürülmesi etik midir? Sanatın etik ile ilişkisi, etiğin sanat üzerindeki olumlu ya da olumsuz yargısı ile ilgilidir. Sanat özneldir; bireyin duygu, düşünce ve sezgileri ile birebir ilintilidir. Bu öznel varlığı nedeniyle de etik yargılamaya son derece açık olmakta, bununla beraber toplumun sanat anlayışı ise bu yargılamayı mümkün <a fr-original-style="" href="https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/07421656.2011.624930" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kılmaktadır</a>. Günümüzde dünya genellikle postmodern şeklinde tanımlanıyor ve kendimizi sıklıkla bu kavrayış içerisinde buluyoruz. Söz konusu perspektifin, müzelerin inşa edildiği en derin temellerden bazılarını, önemli köşe taşlarını sorguladığı <a fr-original-style="" href="https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1179/pua.2006.5.3.185" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">açıktır</a>.Bugünün müzeciliğinde geçmişin izleriyle yeniden şekillendirilmiş ve tarihte iz bırakmış zaman, mekan veya eşyalar sergilenmektedir. Bu durum ise, heterotopya&nbsp;(hétérotopie) ile açıklanabilmektedir. Bu kavram farklılığın mekanını tariflerken; bunlar bir erkin düzen koyucu, sterilize eden ve türdeşleştiren yaklaşımlarına karşı duran mekanlar olarak <a fr-original-style="" href="https://dergipark.org.tr/tr/pub/idealkent/issue/42409/458739" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">belirirler</a>. Foucault’ya göre “heterotopya bir tek gerçek mekanın içinde, birçok zaman ve mekanın birden barınması” anlamını taşımaktadır. Bu itibarla, kavramın müzecilikte kapladığı yeri net bir şekilde görebilmekteyiz; çünkü müzeler yaşayan ve yaşatan bir yapı işlevi görmektedir. Açık hava müzesi ise, bina ve eser koleksiyonlarını açık havada sergileyen tipte bir müzedir. Halkın, geçmişin sunumuyla doğrudan temasa geçtiği bir yerdir. Sergilenenler çoğunlukla bölgede yaşamış olan insanların eşyaları ile bölgenin tarihine uygun şekilde fark edilmesini sağlayan ve bütünlüğü destekleyen <a fr-original-style="" href="https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1179/lan.2000.1.1.80" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yapıtlardır</a>.Çernobil&nbsp;adı, tüm zamanların en kötü nükleer felaketlerinden birisi ile eş anlamlı hale geldi. 26 Nisan 1986'da gerçekleşen Çernobil santralindeki nükleer kaza, deneyimsiz personel ve zayıf bir güvenlik yedekleme sistemi yüzünden; bir deney sırasında meydana <a fr-original-style="" href="http://chernobyldatabase.com/uncomfortable-heritage-dark-tourism-at-chernobyl/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">geldi</a>. Nükleer kaza neticesinde, bir reaktörün çatısı patlama nedeniyle göçtü ve çok kısa süre içinde Ukrayna, Rusya, Belarus ve Doğu Avrupa'ya yayılan bir radyoaktif buluta dönüştü. Erken sonuçlar, radyoaktif iyonların çevredeki yayılmasına bağlı olarak, Hiroşima&nbsp;ve Nagazaki’ye atılan nükleer bombalardan 400 kat daha fazla&nbsp;ekolojik zarardı. Birkaç gün içinde, yüz binlerce insan Çernobil çevresindeki kirli bölgelerden tahliye <a fr-original-style="" href="https://www.who.int/publications/m/item/the-human-consequences-of-the-chernobyl-nuclear-accident-a-strategy-for-recovery" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">edildi</a>. Tahliye edilenlerin çoğu, daha sonra hayalet kasaba&nbsp;şeklinde nitelendirilecek Pripyat'ta, Çernobil santraline en yakın yerlerin sakinleriydi.Söz konusu bölge zamanla, felaketin ardından oluşan sembolik boşluğun bir temsiline dönüşmüştür. Çernobil'deki ilk turistler, radyasyon seviyesinin önemli ölçüde azalmasının ardından doksanlı yıllarda ortaya çıktı. Ukrayna sınırları içerisinde yer alan bölge, turizme açık bir şekilde gezilebilmektedir. Günümüzde tek bir resmi şirketin çatısı altında gezilebilen bölgede, özellikle bazı kesimlerin hala yüksek radyasyon oranına sahip olması nedeniyle ziyaretçilerini yüksek güvenlik tedbirleri&nbsp;altında kabul etmektedir. Chernobyl Exclusive Tours şirketi, bölgeyi turistlere gezdirmektedir. 21. yüzyılın ortalarından beri, ölümün ve karanlık deneyimlerin turizminde hızlı bir büyüme yaşandı. Karanlık turizm (dark tourism) olarak ifade edilen bu olgunun temelinde, insanların felaketlerin yaşandığı bölgeleri ziyaret etme isteği yatmaktadır. Bu insanlar yaşanmışlığın peşinde koşmakta ve çoğu zaman geçmişlerini aydınlatmaya çalışmaktadırlar. Pompeii, Gelibolu, Auschwitz&nbsp;ve diğer benzerleri gibi; Çernobil de karanlık turizmin bir örneğidir.Pripyat şehri, sergilenen gerçek fotoğraflara rağmen, ürkütücü bir gizem ve sürekli bir tehlike atmosferine boyun eğdirilmiş bir sahne&nbsp;işlevi görmektedir. Gezi esnasında tanık olunan şeyler sadece imgelerden ibaret değil, bilakis yaşamın kendisidir. Resmi olarak bir müze olarak tanımlanmasa da; açık hava müzesi işlevi gören Çernobil bölgesi ve yaşanmışlıkların bıraktığı kalıntılar, adeta doğal oluşumlu bir sanat yığınıdır. Yukarıda bahsettiğimizin aksine, burada sanatı belirleyen bizzat turistlerdir. Bölgeyi bu hale getiren bir felaketin insanlarda uyandırdığı merak&nbsp;ve üzüntüdür. Etik bu olgunun içinde midir? Aslında etik her yerdedir, oluşumunun başlangıç aşamasından tamamlanışına dek varlığını göstermektedir. Birçoğumuz farklı şehirleri turist olarak gezmiş ve o şehirlerin felaketlerine dahi tanıklık etmişizdir. Gelgelelim, bu tanıklık bilinçsiz değil, bilinçli şekilde gerçekleşmektedir. İçinde bulunulan anın tüm duygusal yükünü, bireyin omuzlarına alarak; deyim yerindeyse etiğin perde uçlarından tutarak adım adım ilerlemektedir.<a fr-original-style="" href="https://www.linkedin.com/in/ecem-hazal-%C3%B6ks%C3%BCz%C3%B6mer-barlak-a4951598/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Ecem Hazal Öksüzömer Barlak</a>

Karanlık turizm olarak ifade edilen olgunun temelinde, insanların felaketlerin yaşandığı bölgeleri ziyaret etme isteği yatmaktadır.

Karanlık turizm ve sanat etiği

Etik, felsefenin, insanın oluşturduğu bu değerler evrenini inceleyen, onu "iyi", "kötü" ya da "onaylanabilir", "onaylanamaz" ya da "doğru", "yanlış" biçiminde yorumlayan bir alt dalıdır. Basitçe etik, ahlak konusunda, geçmiş, şu an ya da geleceğe ilişkin karar ve eylemlerin dikkatli ve sistematik bir biçimde değerlendirilmesi ve çözümlenmesi etkinliğidir. Ahlak ise insanların karar verme süreci ve eylemlerinin değersel boyutunu ifade eder. Ahlakın dili ‘haklar’, ‘yükümlülükler’ ve ‘erdemler’ gibi isimler ve ‘iyi’ ve ‘kötü’, ‘doğru’ ve ‘yanlış’, ‘adil’ ve ‘adil olmayan’ gibi sıfatlar içerir. Bu tanımlamalar ışığında, etik birincil olarak bilmekle ilgiliyken, ahlak yapmakla ilgilidir. Aralarındaki yakın ilişki, etiğin, insanların belli bir yönde karar vermesi ya da aksiyon alması için rasyonel bir ölçüt sağlamaya çalışmasına dayalıdır.Etik, insan eylemi ve karar verme sürecinin tüm boyutlarıyla uğraştığı için, birçok alt dalı olan çok geniş ve karmaşık bir çalışma alanıdır. Pekiyi, <a fr-original-style="" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3NvdXJjZT13ZWImbmV3c2xldHRlcj02MDNkMTQyOTZhOTM4MDAwMDdmNTA3M2QmaXNzdWU9NjA0NTEwMDU2YTkzODAwMDA3MGI4YjY3JnN1YnNjcmliZXI9bnVsbCZzdG9yeT02MDRkZWM0ZmE2MGYzMzAwMDdkMzlkOGEmYXV0aG9yPTYwM2QxMWM0NmE5MzgwMDAwN2Y1MDQ3OSZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZlbi53aWtpcGVkaWEub3JnJTI1MkZ3aWtpJTI1MkZNZWRpY2FsX2V0aGljcw==" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">tıp etiği</a> tam olarak nedir ve bu tür sorularla uğraşan hekimlere nasıl yardımcı olur? Üzerinde uzlaşılan dört temel ilke vardır:<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yarar sağlama ilkesi</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Zarar vermeme ilkesi</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Özerkliğe saygı ilkesi</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Adalet ilkesi</li></ul>Son zamanlarda tıp etiği, insan haklarındaki gelişmelerden büyük ölçüde etkilenmiştir. Birçok ahlaki geleneğe sahip çoğulcu ve çok kültürlü bir dünyada uluslararası insan hakları sözleşmeleri, tıp etiği için ulusal ve kültürel sınırların ötesinde kabul edilebilir bir temel sağlayabilir. Dahası, hekimler zorunlu göç ya da işkence gibi insan hakları ihlallerinden doğan sağlık sorunları ile uğraşmak durumunda kalabilirler. Paralel şekilde, tıp etiği hukukla da yakın ilişkilidir. Birçok ülkede hekimlerin sağlık hizmeti sunumu ve bilimsel araştırmalarda ortaya çıkan etik sorunlarında nasıl davranmaları gerektiğini belirleyen yasal düzenlemeler vardır. Etik sıklıkla yasalardan daha yüksek davranış standartları belirler ve ender de olsa hekimlerin, ahlaki olmayan eylemlerde bulunmalarını isteyen yasal düzenlemelere uymamalarını gerektirir. Ayrıca yasalar ülkeden ülkeye önemli biçimde farklılık gösterebilirken, etik tüm ülkeler için geçerli değerlere kaynaklık <a fr-original-style="" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3NvdXJjZT13ZWImbmV3c2xldHRlcj02MDNkMTQyOTZhOTM4MDAwMDdmNTA3M2QmaXNzdWU9NjA0NTEwMDU2YTkzODAwMDA3MGI4YjY3JnN1YnNjcmliZXI9bnVsbCZzdG9yeT02MDRkZWM0ZmE2MGYzMzAwMDdkMzlkOGEmYXV0aG9yPTYwM2QxMWM0NmE5MzgwMDAwN2Y1MDQ3OSZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZ3d3cudHRiLm9yZy50ciUyNTJGU1RFRCUyNTJGc3RlZDAxMDIlMjUyRm5lZGlyX3N1LnBkZg==" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">edebilir</a>.Bitirmeden <a fr-original-style="" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3NvdXJjZT13ZWImbmV3c2xldHRlcj02MDNkMTQyOTZhOTM4MDAwMDdmNTA3M2QmaXNzdWU9NjA0NTEwMDU2YTkzODAwMDA3MGI4YjY3JnN1YnNjcmliZXI9bnVsbCZzdG9yeT02MDRkZWM0ZmE2MGYzMzAwMDdkMzlkOGEmYXV0aG9yPTYwM2QxMWM0NmE5MzgwMDAwN2Y1MDQ3OSZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZ0ci53aWtpc291cmNlLm9yZyUyNTJGd2lraSUyNTJGSGlwb2tyYXRfWWVtaW5p" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Hipokrat Yemini</a>'ni incelemenizi, bu vesileyle aslında pek çok meslek dalının neden bu tür etik kodlara veya beyanlara ihtiyacı olduğunu düşünmenizi dilerim: "Tıp fakültesinden aldığım bu diplomanın bana kazandırdığı statü, hak ve yetkileri kötüye kullanmayacağıma, hayatımı insanlık hizmetlerine adayacağıma, hastalarımı memnun edeceğime, insan hayatına mutlak surette saygı göstereceğime, mesleğim dolayısıyla öğrendiğim küçük sırları saklayacağıma, hocalarıma ve meslektaşlarıma saygı ve sevgi göstereceğime dil, din, milliyet, cinsiyet, takım, ırk ve parti farklarının görevimle vicdanım arasına girmesine izin vermeyeceğime, mesleğimi dürüstlükle ve onurla yapacağıma namusum ve şerefim üzerine yemin ederim." Öyleyse, 14 Mart Tıp Bayramı kutlu olsun!

14 Mart Tıp Bayramı vesilesiyle meslek etiği

Tıp etiği

<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2020-11-01T08:00:08.688Z.jpeg" alt="01"><figcaption>01</figcaption></figure>ANGST, insanın ve dünyanın süregelen vaziyeti karşısında sarsıcı bir kaygı içinde olma hâlidir. İnsanı karanlığa çeken ve önünü görememesine neden olacak bir sis bulutundan ziyade sorgulamaların ve irdelemelerin başlangıç noktasıdır. Bu sorularla ANGST; etik, şeffaf ve bilinçli bir yaşam için bir çıkış yolu arar. Bunu yaparken rahatsız eder ve kaygılandırır. Çünkü ANGST, yapıcı sonuçlar doğuran yıkıcı duygular bütünüdür.

etik ile ilgili hikayeler