<span fr-original-class="customBullet" fr-original-style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block;" style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block; box-sizing: border-box;">•&nbsp;İran Dış İlişkiler Stratejik Konseyi Başkanı Kemal Harrazi, ülkesinin İsrail tarafından nükleer silahla tehdit edilmesi hâlinde Tahran'ın nükleer silah üretimiyle ilgili stratejisini değiştirmek zorunda kalacağını söyledi.<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Biz hâlâ nükleer silahlardan arındırılmış bir bölge istiyoruz ve bu fikri desteklemeye devam ediyoruz, ancak bölgede nükleer silaha sahip olan İsrail silahsızlandırılana kadar bölgede huzur ve güven olmayacaktır. Devrim liderliğinin, nükleer silahların yasak olduğu yönünde fetvası var ancak düşman sizi tehdit ederse doktrininizi değiştirmeniz gerekir."</blockquote><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bir adım geriden: İran lideri Hamaney, 2000'li yılların başında fetva çıkararak nükleer silahların geliştirilmesini veya kullanılmasını yasaklamıştı.</li></ul>

Aposto Gündem

Dünyaca ünlü 1984 romanında otokrasilerin nasıl bir distopyaya dönüşebileceğini en güzel şekilde anlatan George Orwell, hürriyet kavramını “insanlara duymak istemedikleri şeyi söyleme hakkı” olarak tanımlıyor.Orwell’in tanımından yola çıkarak ifade özgürlüğünü de bireylerin ya da toplulukların fikirlerini korku hissetmeden sansürsüz şekilde söyleme hakkı olarak tanımlayabiliriz. Temel insan hakkı olmasının ötesinde, demokrasinin ve hukuk devletinin ön koşulu olduğunu da iddia edebiliriz.Dünya genelinde nefret suçlarının ve otoriterleşen hükümetlerin sayılarındaki artış, ifade özgürlüğünün sınırlarını da teorik bir tartışma konusu haline getiriyor. Tartışma genelde ırkçı, ayrımcı, kökten dinci, cinsiyetçi ya da şiddet yanlısı radikal sözlerin ifade özgürlüğü kapsamına girmediğini savunan “politik doğrucular” ile aşırı görülen fikirlerin de serbestçe tartışılmasından yana olan “liberteryenler” arasında geçiyor. Bu iki grubun aksine, spektrumun aşırı uçlarındakiler genelde fikirlerini yüksek sesle söylerken diğer düşüncelerin susturulmasını istiyor.<img src="https://images.aposto.com/2022/5/3/1654103836862.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.50" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">The Holland SentinelSınırsız ifade özgürlüğünden yana olanlar, neyin söylenebileceğine veya söylenemeyeceğine karar verecek mercilerin genelde hükümetler olacağını, hükümetlerin bazı fikirleri susturma hakkına eriştiği noktada insanların haber alma hakkının bile ihlaline giden bir yolun açıldığını öne sürüyor.Mesela ABD’de Joe Biden yönetiminin “ifade özgürlüğünü korumak için dezenformasyonla mücadele” amacıyla İç Güvenlik Bakanlığı bünyesinde kurduğu Dezenformasyon Yönetim Kurulu, ülke kamuoyunda 1984 romanına atıfla “Hakikat Bakanlığı” adıyla anılmaya <a fr-original-style="" href="https://thehill.com/opinion/white-house/3472878-joe-bidens-ministry-of-truth/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">başlandı bile</a>.Sınırsız ifade özgürlüğünden yana olanlar, radikal fikirlerin de rahatça dillendirilmesinin onların mağdur olarak görülmesini engelleyeceğini ve karşılarındaki makul düşüncelerin gücünü kanıtlayacağını belirtiyor. Köleliğin kaldırılmasının ya da dünyanın yuvarlak olmasının kabulünün dahi birilerinin ifade özgürlüğünün kısıtlanmasını kabul etmeyerek dönemine göre radikal bulunan düşünceleri haykırması sayesinde elde edilmiş kazanımlar olduğunu hatırlatıyor.Yazdığı "Şeytan Ayetleri" kitabı nedeniyle İran İslam devrimi lideri Ayetullah Humeyni'nin 1989 yılında hakkında ölüm fetvası verdiği yazar Salman Rüşdi de 2015’teki Charlie Hebdo saldırılarının ardından yaptığı konuşmada, “ifade özgürlüğüne inanıyorum ama çok da ileri gitmemeliyiz” düşüncesinin kabul edilemez olduğunu, ifadenin en ufak bir kısıtlamaya uğradığı an ifade hürriyetinden bahsedilemeyeceğini <a fr-original-style="" href="https://www.necn.com/news/local/vermont/salman-rushdie-defends-absolute-right-of-free-speech-in-vermont/159182/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">savunuyor</a>.İfade özgürlüğünün belli durumlarda kısıtlanması gerektiğini savunan “politik doğrucuların” faşizmin yayılmasından, demokratik kazanımların yok olmasından samimi şekilde endişe ettiği muhakkak.Mesela Birleşik Krallık’ta Avrupa Birliği’nden ayrılmayı savunanların propaganda yapmalarının “faşistler dışarı” sloganlarıyla engellendiği görüntüler hatırlıyorum. Bugün ise bu çabanın Brexit’in gerçekleşmesini engelleyemediği, aksine Brexit lehine tepki oyları yarattığı ortada. Ayrıca, Brexit yanlısı olmak için faşist olmak gerekmezken, Naziler gibi faşist yönetimlerin ilk uyguladıkları politikanın başkalarının söz söylemesini engellemek olduğunu hatırlamak gerekiyor.Öte yandan dünyada insan hak ve hürriyetlerini, devletlerin demokratik ve laik yapılarını garanti altına alan anayasal düzenlerin giderek kırılganlaştığı, ırkçılığın yaygınlaştığı ortada. Dünyanın farklı bölgelerinde insanların inandıkları farklı kutsalların saldırı altında olduğunu düşündüğü de görülüyor.Belki de sınırsız ifade özgürlüğünü savunanların anayasal demokratik düzenlerin radikal ideolojilerin ana-akımlaşması sebebiyle yaşadığı varoluşsal tehlikeyi ve insanların inançlarına yönelik hassasiyetlerini; politik doğrucuların da ifade özgürlüğünün kısıtlanmasını olumlayan düşüncelerinin yol açtığı ve açabileceği sansür ortamını yeniden değerlendirmeleri gerekiyor.

Spektrum

Sınırsız ifade özgürlüğünü savunanlar ile bazı düşüncelerin dillendirilmemesini talep eden politik doğrucular arasındaki tartışma bitmiyor. 

İfade özgürlüğü hiç mi kısıtlanmamalı?

1517’de Anadolu’ya ayak basıp iyi günde, kötü günde, hastalıkta, sağlıkta, insanların bir yudum yâren aradığı her dakikada telvesiyle arzıendam eden Türk kahvesi, omuzlarına yüklenen 40 yıllık hatırı günümüze dek layıkıyla taşımış. Bu yolda kimi zaman cezalarla, kimi zaman yoklukla sınanmış. Ancak tarihin tekerrür eden her aşk destanı gibi, zorluklar ona duyulan sevgiyi daha da katmerleştirmiş.Halkla kahve arasına giren ilk grup ulema takımı olmuş. Gerekçeleri, kahvenin kavrulunca kömüre dönüşmesi ve içmenin caiz olmaması. Kara bela, fetvaları aşıp 17. yüzyılda “İslam’ın şarabı” olarak Avrupa’ya transfer edilse de kahvehanelerin insanları camilerden uzaklaştırdığı, grupların devlete karşı fikir geliştirdikleri iddiasıyla padişah yasaklarına takılmış. Bu dönemde bile gizli gizli cezvesini kaynatan Osmanlı halkı, savaşın getirdiği yoklukla sınanınca, “Kahve kahve diye nicesine sarıldım,” deyip sadık yâri kahvenin üstüne gül koklamak zorunda kalmış.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Cezveye merhem olan alternatifler</h2>II. Abdülhamit, Yemen'le Avrupa sömürgelerine bağlılığımızı azaltmak adına bir dönem Diyarbakır, Suriye, Bağdat, Adana ve Halep’te kahve yetiştirmeyi denese de hüsrana uğramış. Tutumlu ev insanlarının ilk çözümüyse kalan telveyi kurutup tekrar kahve yapmak olmuş. Önemsenmeyen misafirlere sunulan bu ikinci baskı “cavcav kahvesi” olarak ün salmış. Gerek İkinci Dünya Savaşı’nda, gerek 1950’lerde ekmek gibi karneye bağlanan kahve, içine arpa, nohut, kenger, çitlembik eklenerek birkaç içimlik daha çoğaltılmış. İthalatın kısıtlanmasıyla yerini “yalancı kahve”lere bırakmış. Bir dönem hacmini artırmaya yarayan nohut, çörek otu, kenevir, kenger, menengiç, keçiboynuzu, bamya tohumu, palamut, arpa, hurma, bulgur, bakla ve hatta öğütülmüş fındık kabuğu, bizzat kahvenin yerine kullanılır olmuş.Çoğunlukla Balkan göçmenlerinin cezvesinde kattığı nohut, Anadolu’daki çörek otu kahvesini yumuşatan ve birlikte tercih edilen bir ikili. Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu ve Akdeniz’in dağlık kesimlerinde yetişen çitlembik familyasının mahsulü “menengiç kahvesi”&nbsp;de bugün hâlâ Gaziantep’in kahvelerinde tüketilen bir alternatif.<img src="https://images.aposto.com/2022/1/3/1645616195051.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.80" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Fotoğraf: Deniz Sabuncu<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Dağlık yerlerde ve kayalıklarda yetişen yabanî bitki meyvesi kenger, odun gibi sert ve dikenli olmasına rağmen, kavrulup kıl çuvallara sürülüp ayrıştırılarak inatla cezveye girenlerden. Neyse ki kahve bollaşıp ucuzlayınca, bu zahmetli “dağ kahvesi”nden vazgeçilmiş ve hayvanların öğle yemeği olmaya devam etmiş.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türk kahvesinde doğal aromalar</h2>Karacaoğlan’ın “Ağalar, beyler içer,” dediği kahve, zamanla halkın her tabakasına yayılınca, önce fincanlarının ve zarflarının ihtişamıyla ekonomik sermayesini ortaya koymaya çalışan zengin zümre, engin damak zevkini de kahvesine kakule, karanfil, lavanta, amber gibi hoş kokular ekleyip onu farklılaştırarak ispatlamış. Fakat kahve arzının azaldığı günlerde, bu ürünlerin yetiştiği coğrafyalarda kahve kendiliğinden bu dönüşümü yaşamış.Mardin ve çevre iller kakule tohumunu havanda ezip az biraz kahveyle karıştırdıkları “Süryani kahvesi”yle sofraya sert içimli bir yumruk vururken, Isparta yöresi kahvesini hazırlarken su yerine lavanta çayı kullanmış, Ege’nin tiryakileriyse damağını damla sakızı aromasıyla ferahlatmış.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kavurma, öğütme, pişirme ve servis zenginliği</h2>Anadolu repertuvarında kahvenin kavrulmasına, öğütülmesine, pişirilmesine ve servis edilmesine göre de farklı makamlardan bahsetmek mümkün.Örneğin, “Bir acı kahvenin 40 yıl hatırı vardır,” sözündeki acı kahvenin müsebbibi “Adana Gar kahvesi” ya da “Hatay kahvesi.” Adana’da tarla çalışanlarının sabahın erken saatlerinde gar kahvehanesine gidip treni kaçırmamak için büyük bardakta sert kahve istemeleriyle ortaya çıkan ve “Hatay kahvesi” olarak da bilinen kahve, çifte kavrulmuş koyu çekirdekleriyle İtalyan kavurmalarını aratmayan cinsten.Değirmen yerine içi oyulmuş ahşap, mermer ya da taş havanlarda tokmakla dövülüp öğütülen “dibek kahvesi” Türk kahvesinin pudra inceliğini pek yakalayamasa da aromaların birbirine geçişi bakımından tarihi bir yöntem. Eski İstanbul sokaklarında, önü kapalı ocaklarla kahve dağıtan seyyar satıcıların “külde kahvesi” modern zamanın zamansızlığında kahve makinelerine yenilen tarihi bir pişirme usulü.Uzun pişirmenin hıza direndiği nadir kültürlerden biri “mırra.” Şanlıurfa, Mardin, Diyarbakır’da ikram edilen, özel güğümlerde pekmez kıvamına gelene kadar birkaç kez pişirilen mırra, Arapçada adını aldığı&nbsp;“mur” kelimesinin hakkını verecek kadar acı ve sert, konik fincanlara doldurulan iki lokmanın espresso misali kafaya dikildiği kahvelerimizden.Ege’de efelerin nargile keyfini uzatmak için okkalı çay bardaklarında içtiği “süvari kahvesi,” Manisa’da gelinlerin damat için köpüğün üzerine bademle mesir macunu baharatı eklediği “cilveli kahve,” Eskişehir’de “toskatay” denen orta boy fincanlarda sunulup iki kaşık kremayla taçlandırılan “tatar kahvesi,” Erzurum’da hâlâ ekonomik kıtlama usulüyle içilen, sade kahvenin yanına iliştirilen lokum, çikolata ve şekerle eskinin arabalı vapurlarına benzetilen “yandan çarklı” bu repertuvarın ufak bir parçası.Yunanistan’da Türk Kahvesi kitabında Elias Petropoulos, Atina kahvelerinde sırf kahve miktarına, şeker oranına ve pişirme süresine göre 46 çeşit Türk kahvesi sıraladığına göre belki bizim de 500 yıllık geçmişi yalnızca “sade, orta, şekerli”ye indirgemekten vazgeçip telvenin türküsüne kulak vermemiz ve bu eski tatları hatırlamamız gerekiyor.Kaynakça:<ol fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Beşir Ayvazoğlu. (2016). Kahveniz Nasıl Olsun?, 3. Baskı, İstanbul: Kapı Yayınları.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Cenk R. Girginol. (2020). Ahde Vefa: Bir Türk Kahvesi Hikâyesi, İstanbul: A7 Kitap.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Elias Petropoulos. (2019). Yunanistan’da Türk Kahvesi (çev. Herkül Millas), İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Emine G. Naskali ve Salih M. Arçın. (2017). Kahve Yanında Bir Lokum, İstanbul: Dergâh Yayınları.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kemalettin Kuzucu ve M. Sabri Koz. (2021). Türk Kahvesi, 2. Baskı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Naim Koca ve Atilla Narin. (2018). Anadolu’nun Kayıp Kahveleri, İstanbul: Kutlu Yayınevi.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Priscilla Mary Işın. (2020). Avcılıktan Gurmeliğe Yemeğin Kültürel Tarihi, 3. Baskı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.&nbsp;</li></ol>

fetva ile ilgili hikayeler