Bir gün bilgisayar başına oturdunuz, Google’a adınızı yazdınız ve muhtemelen karşınıza lise yıllarınızdan çok utandığınız bir fotoğraf veya “Böyle bir şeyi nasıl söyledim?” diye düşünmeden duramadığınız bir Twitter paylaşımı çıktı. Ortalama bir internet kullanıcısı olarak çok büyük ihtimalle son 20 yılı çevrimiçi geçirdiniz. Doğal olarak işlerin bu noktaya geleceğini tahmin etmeden internet ve büyük teknoloji firmalarıyla kendiniz hakkında tonla bilgi paylaştınız.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ve artık şunu sorgulamadan duramadığınız noktaya geldiniz: “İnternetten silinmem mümkün mü?”&nbsp;</li></ul>Geniş açı: Aralarında Meta, Google, Apple ve Amazon’un da bulunduğu birçok şirket, geniş kitlelere ulaşan platformları nedeniyle kullanıcılar hakkında ciddi miktarda veri ediniyor. Bu veriler arasında beğeniler, iletişim bilgileri, sağlık ölçümleri ve sosyal çevre de yer alıyor. Uzun zamandır çevrimiçi dünyada olan kullanıcıların eski forum sitelerindeki yorumları veya artık savunmadığı bir görüşü içeren sosyal medya paylaşımlarına bile internetten erişilebiliyor.&nbsp;Uzmanlara göre bir kullanıcının internetten kendine ait tüm verileri silmesi, imkansıza yakın. Google’ın dizin sistemi de bu süreci oldukça zorlu bir hâle getiriyor. Bunun için kullanıcının kendisine ait her bir veriye ulaşması, bunu kaldırması, kendi kontrolü dahilinde değilse ilgili platformdan kaldırılmasını talep etmesi ve bazen bununla ilgili yasal bir süreç başlatması gerekiyor ve tüm bu adımlar tamamlansa dahi yine de internet veritabanının derinliklerinden kişi hakkında keşfedilmemiş bir bilgi ortaya çıkabiliyor.&nbsp;İnternetten kendinizi tamamen silmek bu nedenle oldukça zor olsa da hakkınızdaki bilgilerin en azından büyük bir çoğunluğunu yok etmek için atabileceğiniz bazı adımlar bulunuyor.&nbsp;Veri komisyoncuları: Hakkınızda yığınla bilgiye sahip olan tek şirketler ne yazık ki Meta ve Google gibi teknoloji devleri değil… Muhtemelen daha önce adını bile duymadığınız veri komisyoncusu şirketler de sizinle ilgili pek çok bilgiye sahip. Bu şirketler, kullanıcılar hakkında oldukça büyük miktarda veri topluyor ve belirli amaçlarla diğer şirketlere satıyor. Bu veriler, hedefli reklamlar sunmak veya siyasi bir kampanya için söylem oluşturmak üzere kullanılabiliyor.&nbsp;Üstelik toplanan veriler, isim, adres ve doğum tarihinden sosyal güvenlik numarası, alışveriş alışkanlıkları ve eğitim bilgisine kadar oldukça geniş bir yelpazeye yayılıyor. Acxiom, Equifax, Experian, Oracle ve Epsilon, veri komisyonculuğu yapan en büyük şirketler arasında yer alıyor. Bunlardan bazıları, kişilerin kendileriyle bağ koparmasına olanak tanıyor. Kullanıcılar, bu şirketlerle iletişime geçerek, bir form doldurarak ve bazı ek bilgiler sunarak kendi verilerinin toplanmamasını ve kullanılmamasını talep edebiliyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">ABD merkezli kâr amacı gütmeyen kuruluş Privacy Rights Clearinghouse, daha önce bu şirketlerin e-posta adresleri, gizlilik politikaları ve bağ koparmaya olanak tanıyıp tanımadıklarına ilişkin bilgileri içeren <a fr-original-style="" href="https://privacyrights.org/data-brokers" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bir veritabanı</a> oluşturdu. Bu veritabanından veri komisyonculuğu yapan şirketlerin bir listesine ulaşılabiliyor.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">YourDigitalRights’ın da veri komisyonculuğu yapan en büyük 10 şirkete bağ koparmak üzere bir form gönderilmesine olanak tanıyan <a fr-original-style="" href="https://databrokerswatch.org/top-ten" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bir internet sayfası</a> bulunuyor.</li></ul>Uzmanlar, verilerin büyük bir çoğunluğu bu şirketler tarafından toplanıp diğer firmalara satıldığı için bu tip bir hamleyle yola çıkmanın oldukça işlevsel olduğuna işaret ediyor. Fakat yine de bazı şirketler hâlâ bağ koparmaya olanak tanımadığı ve belirli bölgelerde yasal düzenlemeler bu tip bir aksiyon alınmasını mümkün kılmadığı için veri komisyonculuğu yapan şirketlerin elindeki tüm bilgileri ortadan kaldırmak imkansız hâle geliyor.&nbsp;Google arama sonuçları: Google’ın arama sonuçlarını görüntüleme şekli talep yoluyla değiştirilemiyor. Fakat kullanıcılar, arama sonuçlarında kendileriyle ilgili güncel olmayan ve zararlı olabilecek ayrıntılara müdahale edebiliyor. Bir internet sayfası, sahibi tarafından güncellendiyse, fakat bu güncelleme arama sonuçlarına yansımadıysa güncel olmayan içeriğin değiştirilmesi için Google ile iletişime geçilebiliyor. Böyle durumlarda platform, artık mevcut olmayan veya daha önce dizine eklediği sürümlerden önemli ölçüde farklı olan sayfaları arama sonuçlarında güncelliyor.Google’ın ayrıca, “Sizinle ilgili sonuçlar” isimli bir aracı da bulunuyor. Araç, kullanıcıların arama sonuçlarında görüntülenen telefon numarası, ev adresi veya e-posta gibi kişisel verilerinin kaldırılmasını talep etmelerine olanak tanıyor. Bu noktada adınızı Google’da aratabilir ve yanına “e-posta” ya da “ikamet” gibi ibareler ekleyerek çıkan sonuçlara göz atabilirsiniz. Böylece herhangi bir hassas verinizin bilginiz dahilinde olmadan arama sonuçlarında yer almasının önüne geçebilirsiniz. &nbsp;Platform, kullanıcıların kendileriyle ilgili zararlı sayılabilecek içerikler için yaptıkları kaldırma taleplerini de dikkate alıyor. Bu kapsamda rıza dışı toplanmış görüntü, yapay zeka üretimi cinsel içerikli sahte görseller, finansal ve tıbbi bilgiler, ulusal kimlik bilgileri ve çocuk görüntülerinin kaldırılması talep edilebiliyor. Bunun için kullanıcıların Google’a bir form göndermesi ve içeriğin arama sonuçlarında bulunduğuna yönelik bir kanıt sunması gerekiyor. &nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">2014 yılında Avrupa mahkemeleri tarafından oluşturulan ve 2018’de Avrupa Birliği’nin Genel Veri Koruma Yönetmeliği’ne (GDPR) dahil edilen "Unutulma Hakkı" ilkesi de belirli ölçütler karşılandığında bazı kişisel bilgilerin internetteki arama sonuçlarından kaldırılmasına olanak tanıyor. Kullanıcılar, yalnızca bu bilgiler kamu yararına hizmet eden bir nitelik taşıyorsa veya daha üstün bir menfaat varsa söz konusu ilkeden faydalanamıyor.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Söz konusu hak, kişinin geçmişe ilişkin bilgisinin diğer kişiler tarafından sürekli ulaşılabilir olmasının önüne geçmeyi hedefliyor.&nbsp;</li></ul>Kullanılmayan hesaplar: Artık kullanılmayan hesapları bulup tamamen silmek de internetteki ayak izini minimuma indirme noktasında işlevsel olabiliyor. Kullanıcıların birçoğu, artık Tumblr, Myspace veya Facebook’u hiç kullanmasa da bu platformlardaki hesaplarını kaldırmaya yönelik herhangi bir aksiyon almıyor.&nbsp;Kullanılmayan tüm hesapları topluca kaldırmanın bir kısayolu bulunmadığı için işe hatırlayabildiğiniz tüm eski hesapların bir listesini yaparak başlayabilirsiniz. Bu noktada, o hesaplara bağlı e-posta adresleri ve kullanıcı adlarını hatırlıyorsanız bu bilgileri de not edebilirsiniz. Bu platformların her birini son bir kez ziyaret ederek hesabınızı açtıktan veya kurtardıktan sonra hesabı tamamen silebilirsiniz.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Justdelete.me’nin neredeyse tüm sosyal ağların hesap kaldırma sayfalarını derlediği <a fr-original-style="" href="https://backgroundchecks.org/justdeleteme/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bir liste mevcut</a>.&nbsp;</li></ul>Artık kullanmadığınız hesapların bir listesine ulaşmak için parola yöneticisi ve tarayıcınızdaki oturum açma bilgilerine de göz gezdirebilirsiniz. Eski aboneliklerinize göz atmak için gelen kutunuzu da kontrol edebilirsiniz.&nbsp;Dijital geçmiş: Tüm eski hesaplarınızı kaldıramasanız bile çevrimiçi dünyada depolanan ve artık görülmesini istemediğiniz bazı içerikleri kaldırabilirsiniz. Birçok kullanıcının gelen kutusunda yıllar öncesine ait binlerce e-posta bulunuyor. Özellikle belirli tarihlere ilişkin e-postaları kaldırmak isterseniz e-postanızdaki arama çubuğunda yer alan filtrelerden bu iletilere ulaşabilir ve silebilirsiniz.&nbsp;Benzer şekilde Facebook ve Twitter gibi sosyal medya platformlarındaki hesaplarınızda herkese açık olarak paylaştığınız ve yeniden görülmesini istemeyeceğiniz içerikleri de kaldırmanız işlevsel olacaktır.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Google, bazı platformlardaki bireysel gönderileri dizine eklemiyor. Bu nedenle bu gönderiler, arama sonuçlarında görünmeyebiliyor.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Fakat yine de pek çok sosyal ağda herkese açık gönderiler, Google dizinlerine ekleniyor. Bu nedenle uzmanlar, çevrimiçi ayak izini minimuma indirebilmek için kullanıcılara hesaplarını gizli hâle getirmeyi veya görülmesini istemedikleri gönderileri kaldırmalarını öneriyor.&nbsp;</li></ul>Ek olarak:&nbsp;İnternetteki ayak izini minimal hâle getirmek için yasal süreçlere başvurmak da işlevsel olabiliyor. Uzmanlar, özellikle iftira niteliğinde ifadeler, rıza dışı açık fotoğraflar ve zararlı içerikler söz konusu olduğunda kullanıcılara yasal bir destek almalarını tavsiye ediyor. Bu destek, çoğu zaman süreci hızlandırarak verilerin internetten kaldırılmasına yardımcı olabiliyor.&nbsp;DeleteMe, Kanary, OneRep ve Jumbo gibi üçüncü parti hizmetleri kullanmak da bu hedef doğrultusunda başvurulabilecek yollar arasında yer alıyor. Bu platformlar, belirli bir ücret karşılığında kullanıcıların çevrimiçi ayak izinin minimuma indirilmesine yardımcı oluyor. Bu hizmetlerin en popülerlerinden biri olan DeleteMe, kullanıcının verilerini veri komisyonculuğu yapan şirketlerin veritabanından kaldırıyor. Jumbo ise veri ihlalleri konusunda kullanıcıya uyarılar gönderiyor ve belirli bir süre sonra kullanıcıların sosyal medya gönderilerini otomatik olarak kaldırıyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Diğer yandan bu hizmetlerin birçoğu, kullanıcılardan bazı kişisel verilerini ve oturum açma bilgilerini talep ediyor. Bu da veri güvenliği için ayrı bir risk teşkil edebiliyor. Uzmanlar, kullanıcıları söz konusu platformlara başvurmadan önce gizlilik politikalarını çok iyi bir şekilde okumaları konusunda uyarıyor.&nbsp;</li></ul>Tweet Deleter ve TweetDelete gibi alternatif platformlar da kullanıcıların eski Twitter paylaşımlarının toplu şekilde kaldırılmasına yardımcı oluyor. Fakat bu platformlar da oturum açma bilgileri paylaşıldığı için benzer güvenlik risklerini beraberinde getiriyor.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İlerisi için neler yapılabilir?&nbsp;</h2>Verilerinizi tamamen internetten uzak tutmak, şimdiye kadar neredeyse imkansız hâle gelmiş olsa da elbette bu dakikadan sonra çevrimiçi ayak izinizi minimumda tutmaya yönelik atabileceğiniz bazı adımlar bulunuyor. Uzmanlara göre kullanıcıların, öncelikle proaktif olarak internette ne kadar ve ne türde bilgi paylaşmak istediğini düşünmesi gerekiyor. Bu noktada yeni bir hesap açarken kişisel bilgilerinizi paylaşmanız gerekip gerekmediğini veya kimliğinizi gizleyerek geçici bir hesap açıp açamayacağınızı düşünmek işlevsel olabiliyor.&nbsp;Uzmanlar ayrıca, çevrimiçi aktivitelerde Apple, Google, Microsoft, Meta ve Amazon’u kapsayan 5 büyük teknoloji şirketinin hizmetlerini kullanmaktan kaçınmak gerektiğine işaret ediyor. Özellikle veri toplamayan veya sınırlı miktarda veri toplayan bir web tarayıcısı ve arama motoru tercih edilmesi gerektiğinin de altı çiziliyor.&nbsp;Uçtan uca şifreleme yapan ve kaybolan mesaj özelliği bulunan mesajlaşma platformlarını&nbsp;tercih etmek de ileriye dönük atılabilecek adımlar arasında yer alıyor. Bunun yanında WhatsApp, Instagram, Google, X ve Amazon gibi platformlarda veri toplama ve işleme süreçlerine ilişkin politikaların çok iyi okunması gerektiği belirtiliyor.&nbsp;Ek olarak: Çevrimiçi dünyada görünmez olma konusunda arkadaşlar ve aileyle kurulan iletişim de önemli bir rol oynuyor. Birçok kişi, sosyal medyada bilgilerini kendisi aktif olarak paylaşmasa da arkadaşlarının yaptığı bir yer bildirimi veya bir aile fertlerinin paylaştığı bir fotoğraf nedeniyle internette iz bırakabiliyor. Bu tip bir duruma maruz kalmamak için söz konusu hassasiyetin sosyal çevreyle de net bir biçimde paylaşılması gerekiyor.&nbsp;

Quando İçgörü

Bir gün Google’a adınızı yazdınız ve muhtemelen karşınıza yıllar öncesinden hiç de hoşnut olmadığınız bir fotoğraf çıktı. Ortalama bir internet kullanıcısıysanız son 20 yılı çevrimiçi dünyada geçirmiş biri olarak elbette sorgulamadan duramadınız: “İnternetten silinmem mümkün mü?” 

Kendinizi internetten silmeniz mümkün mü?

<span fr-original-class="customBullet" fr-original-style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block;" style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block; box-sizing: border-box;">•&nbsp;&nbsp; Aksa Akrilik, havacılık sanayi kompozit üreticisi Epsilon'un %54'ünü 22,3 milyon dolara satın almak için anlaştı.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bilgi notu: Aksa Akrilik'in ana ortağı Akkök Holding, malzeme alanında üretim kabiliyetlerini artıracak şirketleri satın almayı değerlendirdiğini Mayıs ayında açıklamıştı.</li></ul>

Pareto

<span fr-original-class="customBullet" fr-original-style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block;" style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block; box-sizing: border-box;">•&nbsp;&nbsp; Her Şeyin Şafağı: İnsanlığın Yeni Tarihi | David Graeber - David Wengrow | Epsilon YayınlarıHer Şeyin Şafağı, insanlık tarihine dair anlayışımızı sorgulayarak yeni özgürlük biçimlerini, toplumsal örgütlenmenin yeni yollarını hayal etmeye giden bir yolu tarif ediyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Neden okumalısınız? Tarımın ve şehirlerin gelişiminden devletin, demokrasinin ve eşitsizliğin kökenlerine kadar sosyal evrim hakkındaki en temel varsayımlarımızı yeniden yorumlamak ve insanlık tarihine dair yepyeni bir yaklaşım okumak için.&nbsp;</li></ul>

Aposto Gündem

<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9);" style="color: rgb(9, 9, 9); margin: 0px 0px 1em; border-left-width: 2px; border-left-style: solid; border-left-color: rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">Kitabın adı:&nbsp;Tuz Türü:&nbsp;Kültür tarihi Yazar: Mark Kurlansky Çeviren: Selim Sezer</blockquote>En basit tanımıyla asit ve bazın tepkimeye girmesiyle oluşan tuzların insanlığın damak tadına etkisi her zaman çok belirgin olmuş. Özellikle de tuz denince akla ilk gelen türü olan, sofra tuzu. Mark Kurlansky, Epsilon Yayınları'ndan Türkçeye çevrilen Tuz Üzerinden Dünya Tarihi'nde bu yüzden tarih boyunca sodyum klorürün, yani sofra tuzunun hikayesini anlatıyor. Sofra tuzunun farklı coğrafyalarda farklı yöntemlerle çıkarılışı ve taşınması oldukça detaylı bir şekilde okuyucuya aktarılıyor.&nbsp;Peki insanlık olarak neden tuza bu kadar bağımlıyız?<img src="https://images.aposto.com/2024/4/3/1714541551040.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.51" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kitapta bahsi geçen Wieliczka Tuz Madeni’nde yer alan tuzdan heykeller.&nbsp;Kaynak: Visit Cracow<h2 dir="ltr" fr-original-style="text-align: left;" style="text-align: left; margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Herkesin tuzu kendine</h2>İnsan bedeninin yaklaşık %75’i su. Kalan kısmında farklı ağırlık ve yapılarda bileşenler var. Üstelik besin ihtiyacımızda nötr kabul edilen su dışında asidik ve alkali aralıklarında envai çeşit besin maddesi tüketiyoruz. Farklı türlerdeki bu besin maddelerinin vücuda etkisini dengelemek için tuz oldukça önemli. Özellikle sinir ve kas fonksiyonlarının düzenlenmesindeki etkisi <a fr-original-style="" href="https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/saglikli-beslenme-ve-hareketli-hayat-db/Dokumanlar/Kitaplar/Tuz-Tuketimi-ve-Saglik.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; background-color: transparent; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">büyük</a>.Bu kadar önemli bir ürünün metalaşmaması sürpriz olurdu. Zaten ihraç yasağı konan, tekelleşen ilk ürünün tuz olduğu düşünülüyor. Yazar da eski metinler ve belgeler eşliğinde tuzun yöneticiler tarafından ne kadar önemsendiğini kitap boyunca aktarıyor. Farklı kıtalar ve dönemlerde karşımıza hep şu çıkıyor; tuzu kontrol eden kazanıyor.Farklı tekniklerde üretilen tuzların deniz, kaya ve tuzlu su kaynağı gibi farklı kaynaklardan elde edilmesi mümkün. Geçmişten günümüze halkın ve orduların ihtiyacını gidermek için bu kaynaklardan faydalanılıyor. Emek yoğun ama en düşük ücretli iş kollarından biri olan tuz üretiminde uzun yıllar devlet kontrolü var. Tuza ulaşmak halk için zor aristokrasi için kolay olagelmiş. Baharat egzotik ve nadir tanımlanırken aslında tuzun ondan çok daha önce bu sıfatları kazandığını fark ediyorsunuz.&nbsp;Teknolojinin gelişmesi ile hem üretimin arttığı hem de taşınmasının kolaylaştığı kitap boyunca vurgulanıyor. Sanayi Devrimi sonrası devlet tekellerinin yanı sıra kooperatifler ve özel şirketlerin de bu işe giriştiğini öğreniyoruz. Kitap boyunca tuz çıkarmak için teknikte nasıl gelişmeler yapıldığını ve ulaşımı için nasıl çözümler geliştirildiğini görüyorsunuz. Ancak kronolojik sıra bekleyen okur için kitapta dağınık bir akış var: Çin’in Milattan Önce nasıl tuz çıkardığını öğrendikten sonra araya giren birkaç bölüm sonrası yeniden Çin’e gidiyorsunuz.&nbsp;Kitap hakkında bir eleştiri kaleme alan tarihçi Felipe Fernandez Armesto’ya bu noktada hak vermemek &nbsp;elde değil. Bu bir “dünya tarihi” değil; bölümlerce aktarılan Avrupa ve ABD’de tuzun tarihi yanında sadece tarihsel bağlam amacıyla kullanılan Antik Mısır, Çin ve Ölüdeniz bölümleri var. Üstelik Ölüdeniz ve Fizan'ın da dahil olduğu Balkanlar ve Karpatlardaki önemli tuz yataklarına uzun süre sahip olan Osmanlılar hakkında hiçbir satır yok.Ancak&nbsp;İngilizce ücret anlamına gelen "salary" sözcüğünün kökeninin Romalı askerlere verilen tuz ödemelerinden geldiğini de öğrenebiliyorsunuz; Çin’in Siçuan bölgesindeki kadim "Tuz Başkenti" Zigong’u da. Napolyon’un başarısız Rusya Seferi’nin ordunun tuz ihtiyacının karşılanamamasından kaynaklandığı da vurgulanıyor, Amerikan İçsavaşı’nda Konfederasyon’un tuz kaynaklarına erişiminin kesilmesi sebebiyle yenildiği de...<img src="https://images.aposto.com/2024/4/3/1714541604113.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.77" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">16. yüzyıl yapımı bir tuz sandığı. Tuzun deniz ile bağına dikkat ediniz.&nbsp;Kaynak: Victoria&amp; Albert Müzesi<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Tarihi bir başka yorumlamak</h2>Kültür tarihi üzerine yazılan çalışmalarda genellikle sosyoloji, ekonomi, etimoloji, coğrafya gibi farklı disiplinlerden yardım alınır. Okur belirli bir kültür üzerine kimi zaman genel bilgi kimi zaman da detaylı bilgi edinebilir; bu yazarın amacına ve tarzına göre değişir. Kitabın künyesinde hiç detay verilmeden tanıtılan yazar Kurlansky kültür tarihleri kitapları ile tanınan bir yazar.&nbsp;1997’de yayımladığı ve bolca ödül kazandığı Cod: A Biography of the Fish That Changed the World&nbsp;kitabıyla morina balığı üzerinden dünya tarihini anlatıyor ve 2003’te yazdığı bu kitabın ardından müzik, beyzbol, şehir, kağıt gibi farklı kültür maddelerini konu ediyor. Ardından balık ve balıkçılık tarihi üzerine yazıyor.Kurlansky’nin Tuz kitabı, Annales Ekolü’nden etkilenerek şeker üzerinden dünya tarihinin nasıl biçimlendiğini aktaran antropolog Sidney Mintz’in Şeker ve Güç&nbsp;kitabının genç bir ardılı olarak nitelendirilebilir. Yazarın daha önceki kitabı Cod’dan çokça bilgiyi buraya taşıdığı, buradaki diğer bilgileri de genişleterek Tuz’u takip eden diğer kitaplarına taşıdığı anlaşılıyor. Diğer kitaplarını okuyan okurların bu kitabı okuduklarında "Bu bilgileri ben daha önce bir yerde gördüm" duygusuna kapılmaları dolayısıyla çok olası.<img src="https://images.aposto.com/2024/4/3/1714541654121.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.51" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Guérande’da eski yöntemlerle tuz yapımına devam ediliyor.&nbsp;Fotoğraf: Le Guérandis Kooperatifi<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Garumdan peynire, Tabasco’dan havyara</h2>Mutfak kültürü açısından kitap iddialı değil ancak yazar salamura, tuzlama gibi tekniklerle üretilmiş gastronomik ürünlere yer veriyor. Tüm bu ürünlerin yapılış amacı tek: Ürünü saklayabilmek. Sütün, balığın, etin, zeytinin ya da çeşninin saklanması tarih boyunca en azından soğutma ve şoklama teknolojileri gelişene kadar tuz olmaksızın mümkün değildi. Tuzun koruyucu özelliği o kadar önemli ki sadece gıda ürünleri değil, Antik Mısır’da mumyalama bile tuza bağlıydı.&nbsp;Kitabın yiyecekler ve tarih arasındaki gelgitleri arasında garum, peynir, prosciutto, tabasco, soya sosu, botarga, havyar, tereyağı, ançüez, ketçap, lahana turşusu gibi ürünlerin tuz üretim yerleriyle ilişkisi de vurgulanıyor. Çoğu ürünün tuzla ya da tuz madenine yakın yerlerde üretildiğini söylemek mümkün. Yazar bu ürünlerin çoğuyla ilgili tarihî anekdotları ve tarifleri de veriyor. Fakat burada kitabın Türkçeleştirilmesinde yaşanan ilginç bir durum göze çarpıyor. Çeviride Amerikan ölçü sistemleri olduğu gibi bırakılmış. Oysa ki bunların okurun anlayabileceği ölçü sistemine çevrilmesi iyi olurdu.Bu ürünler arasına girebilecek çok iyi bir tuzlama örneği olan pastırma ise tek satırla geçiştiriliyor. Günümüzde giderek artan "nitelikli tuz" konusunda yine tarihsel vurgular dışında birkaç satır ya var ya yok. Şeflerin ve şikemperverlerin gözdesi Maldon’un aslında geçmişinin daha eski olduğunu okuyabilirken ve Fransa’nın en nitelikli tuzlarından olan Guérande’a bolca yer verilirken artık popülerliği dorukta olan Himalaya tuzu, kömür veya kil içeren Hawaii tuzları kitap yer almıyor.Günümüzde gıda endüstrisinin ürettiği yiyeceklerin günlük tuz ihtiyacının çok üzerinde tuz alımına yol açmasının altında tuzun çok daha ucuza üretilebilir hâle gelmesi büyük rol oynuyor. Dönemin Fransasında yetişkin bir bireyin devletten yılda 7 kilogram tuzu zorunlu olarak almasından günümüzde yıllık 1 kiloyu "gönüllü aşan" tuz tüketimine dönüşen bu sürecin tarihsel arka planını öğrenebileceğiniz bir eser.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom-style: none; clear: both; -webkit-user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Yazarın notu:&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kitabın değinmediği Osmanlı dönemi ve Türkiye coğrafyasında tuz ve kültürde tuz için editörlüğünü Emine Gürsoy Naskali ve Mesut Şen’in Kitabevi Yayınları’ndan çıkan Tuz Kitabı tavsiye edilir.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu kitabın 2003 yılında Aykırı Yayınları’ndan Ali Çakıroğlu çevirisi ile çıkmış bir versiyonu mevcut. Yazı bu edisyonu dikkate almamaktadır. </li></ul>

apéro

Uğruna savaşlar verilen, kimi zaman kralları deviren kimi zaman yeni bir ülkenin mücadele simgesi olan tuz, geçmişte nadide bir ürünken şimdi aşırı tüketimi frenlenmeye çalışılıyor. Mark Kurlansky, "Tuz Üzerinden Dünya Tarihi" kitabında tuza bağımlılığımızın tarihsel köklerine iniyor.

Ne onunla ne onsuz: Tuz üzerinden dünya tarihi

Japonya merkezli girişim&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.reuters.com/technology/space/japans-ispace-prepares-worlds-first-commercial-lunar-landing-2023-04-25/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">iSpace,</a> Çarşamba günü Ay’a varması planlanan Hakuto-R Mission 1 (M1) uzay aracı başarılı olduğu takdirde Ay’a iniş yapan ilk özel şirket olacak. Uzay aracı, Aralık ayında Cape Canaveral, Florida’dan SpaceX roketi ile kalkış yapmıştı.Detaylar: Ay’ın Kuzey Yarımküresindeki Mare Frigoris’in yakınına bir saat sürecek iniş aşamasının tamamlanmasından sonra JAXA, Tomy Co ve Sony Group tarafından geliştirilmiş, iki tekerlekli, tenis topu büyüklüğündeki uzay araştırma aracı konuşlandırılacak. Bununla beraber Birleşik Arap Emirlikleri’nin dört tekerlekli “Rashid” isimli aracı da yüzeye indirilecek. Aynı zamanda M1, Ay’ın yüzeyinde nasıl işleyeceği merak edilen, aralarında NGK Spark Plug Co tarafından geliştirilmiş, deneysel, katı halde bataryanın da bulunduğu objeleri test edecek.Dahası: 2024’e ikinci misyonu planlanan M1’in yapacağı seferde iSpace’in kendi araştırma aracını götürmesi bekleniyor. 2025’ten itibaren ise ABD uzay laboratuvarı Draper ile çalışarak NASA’nın görev yüklerini Ay’a taşıması planlanıyor. iSpace, nihai hedefi olarak da 2040 yılına kadar sürekli faaliyet iinde olacak bir Ay kolonisi inşa etmeyi görüyor.Bir adım geriden:&nbsp;Japonya’nın son dönemlerde geliştirmeye çalıştırılan uzay teknolojileri ve yerli sanayisi, açılımlarında sekteye uğramıştı. 2020’lerin sonlarına kadar Ay’a Japon astronot gönderme planı açıklanmıştı. Japan Aerospace Exploration Agency’nin (JAXA) geliştirdiği H3 roketi, geçtiğimiz ay uzaya ulaşması ile uçuşunun ikinci aşamasında motorunun çalışmaması nedeniyle manuel olarak <a fr-original-style="" href="https://www.reuters.com/world/japan-launches-first-new-medium-lift-rocket-three-decades-2023-03-07/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">imha edilmişti.</a> Bundan 5 ay önce ise JAXA’nın katı yakıtlı roketi Epsilon, fırlatımı sonrası başarısız olmuştu.Arka plan:&nbsp;Şu ana kadar sadece ABD’nin, eski Sovyetler Birliği’nin ve Çin’in uzay araçları Ay’a yumuşak iniş yapabildi. Hindistan’ın ve İsrailli özel bir şirketin son dönemdeki denemeleri, başarısızlıkla sonlandı.Öte yandan:&nbsp;ABD Uzay Kuvvetleri, Pazartesi günü SpaceX’in Kaliforniya’daki bir askerî üssü ikinci bir roket fırlatma alanı olarak kiralaması için onay verdi, kira süresi belirtilmedi. Böylece şirketin ABD’deki fırlatma alanlarının sayısı 5’e çıkmış oldu.Neden önemli: SpaceX'in Uzay Fırlatma Kompleksi-6’yı kiralaması, uzay şirketlerinin Pentagon’un askerî fırlatma tedariği için önümüzdeki yıl başlatması beklenen 3. Aşama Millî Güvenlik Uzay Kalkış Programı için rekabete gireceği bir zamanda gerçekleşmesi SpaceX için olumlu bir durum yarattı.

Aposto Günsonu

Japonya merkezli girişim iSpace, başarılı olduğu takdirde Ay'a iniş yapan ilk özel şirket olacak.

iSpace ve SpaceX'ten gelişmeler

Arya, 10 yaşında. Bu yıl 5. sınıfa geçti. Yakında yaz tatili bitecek. Kitap okumaktan çok kendi karakterlerini yaratmayı seviyor ama okumayı sevdiği birkaç tanesini bizimle paylaşmayı kabul edecek kadar da birikimi var. Büyüyünce ne olmak istediği sorulunca cevabı şu:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(229, 209, 82); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(229, 209, 82); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Ben mi? Moda tasarımcısı ya da psikolog olacağım. Ama büyük ihtimalle moda tasarımcısı olurum.</blockquote><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">🌙 Farklı olmanın gücünü gösteren kitap:&nbsp;Isadora Moon Okula Gidiyor</h2><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yayınevi:&nbsp;Epsilon</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yazar: Harriet Muncaster</li></ul>🌈&nbsp;Arya neden öneriyor?: Yarı vampir yarı peri bir kız çocuğunun hikâyesini anlatan kitap, karakterin sihirli olmasıyla "eğlenceli" sıfatıyla betimlenmeye hak kazanıyor. "Neşe veriyor," diyor Arya, kitaptan bahsederken. Çizimleri çok şirin gözüktüğü için de övgüyü hak ediyor—kitapta çok fazla pembe kullanılmış! Ayrıca simli kısımlar da kapakta insanın gözünü yakalıyor. Peri okulu veya vampir okulu arasında bırakan seri, Pembe Tavşan'la Arya'nın kalbini çalmış. "Vampir misin peri misin?" testinde ne çıkacağını merak ediyorsan seriye dalabilirsin.&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(229, 209, 82); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(229, 209, 82); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Ailesi çok çılgın, kampa falan gidiyorlar. Ayrıca Isadora her şeyi yapabiliyor ve farklı olmak iyi bir şeymiş gibi hissettiriyor.</blockquote><img src="https://images.aposto.com/2022/7/6/1661037895835.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.42" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">🧷 İllüstrasyon: Harriet Muncaster<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom-style: none; clear: both; -webkit-user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><h2 fr-original-style="text-align: left;" style="text-align: left; margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">&nbsp;🏰 Hayal gücünü yükselten kitap:&nbsp;Ters Yüz Şatosu</h2><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yayınevi: İthaki Çocuk</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yazar: David Henry Wilson</li></ul>🌈&nbsp;Arya neden öneriyor?: Lorina, Siyah Tavşan'la tanıştıktan sonra şatonun içindeki bencil insanlarla da karşılaşınca baya şaşırıyor—bu durumdan önce oradaki insanların iyi kalpli olduklarından oldukça emin zira. Siyah Tavşan da, mesela, Lorina'ya içerideki insanların "iyi" çıkacağını, dışarıdakilerin onu yiyebileceğini söylüyor.&nbsp;Akabinde öğreniyoruz ki içeride her şeyi yiyen bir domuz var. Lorina yardım istiyor dışarıdaki insanlar için. "Halk"ın desteğe ihtiyacı var; hâlbuki içeridekilerin meşguliyetinin sebebi o sırada yemek yiyor olmaları.Lorina, yardım istemeye devam ediyor—başka yerlerden, elbette. "Bu kitapta çok fazla domuz var!" diyor Arya, sonra kendi kendine Paragöz Domuz ismini verdiği bir domuzun şiirinden bahsediyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(229, 209, 82); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(229, 209, 82); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Vergi orada, Vergiler burada, Benim vergim var, Giydiğin donda. Okuduğun her şeyde, Boğazından geçen her lokmada, Kazandığın her şeyde ve ihtiyacın olanda.</blockquote>Yazarın hayal gücünün genişliğini sevdiğini ekliyor Arya, "Kafasında karakterleri çok iyi yaratmış," diyor. "Kitabın içindekiler çok güzel!"<img src="https://images.aposto.com/2022/7/6/1661038091681.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.42" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">🧷 İllüstrasyon: Chris Riddell<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom-style: none; clear: both; -webkit-user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">🥫 Sana arkadaş gibi yaklaştığı için okuyasını getiren kitap: Konrad ya da Konserve Kutusundan Çıkan Çocuk</h2><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yayınevi: Günışığı Kitaplığı</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yazar: Christine Nöstlinger</li></ul>🌈&nbsp;Arya neden öneriyor?:&nbsp;"Kullanılan cümleler bana komik geliyor, komedi kitabı gibi bir şey," diyerek cümleye giriyor Arya. "Değişik bir şey var bu kitapta."<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(229, 209, 82); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(229, 209, 82); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Zaten sallanan sandalyeler sallanmak içindir.</blockquote>Mesela Bayan Bartolotti'nin annesi, o küçükken hep "Yavrucuğum," kelimesini kullanıyormuş. O da bir süre sonra kendi iç sesinin böyle konuşmaya başladığını fark etmiş. Bu Arya'nın kitapla ilgili aklına ilk gelen detaylardan. "Cümleleri hoşuma gidiyor işte," diye kitabı getiriyor yanıma. "Uzun uzun, birbirine güzel bağlanıyor. Kafiyeli oluyorlar."

Epsilon ile ilgili hikayeler