<a fr-original-style="" href="https://www.utkuperktas.net/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Prof. Dr. Utku Perktaş</a>Bugün dünyada çıkan yangınların çoğu hâlâ insan etkisiyle bağlantılı. Ancak iklim krizinin yeni yüzünü ortaya koyan bir araştırma, tabloyu daha da çarpıcı hale getirdi: Son 20 yılda aşırı yangınların hem sayısı hem de şiddeti iki katını aştı; 2023 ise kayıtlara hem en sıcak yıl hem de en yıkıcı yangın yılı olarak geçti. Bilim insanları, orman ve çayır yangınlarının desenlerinin artık tarihte hiç olmadığı kadar değiştiğini vurguluyor. Yani yalnızca insanların değil, giderek sıklaşan yıldırımların da bu büyük yangın denkleminde payı var.Küresel ısınma, yalnızca sıcak günlerin sayısını artırmakla kalmıyor; gök gürültülü fırtınaların daha sık görülmesine, dolayısıyla yıldırım çakmalarına da neden oluyor. Bu yıldırımların tetiklediği orman yangınları, sıradan insan etkili yangınlardan farklı olarak genellikle uzak ve erişilmesi zor alanlarda başlıyor. Bu durum yangınların daha hızlı büyümesine, daha geniş alanlara kapsamasına ve daha yoğun duman üretmesine yol açıyor. Kim bilir, belki de önümüzdeki yıllarda her nefes alışımız eskiye oranla bir sağlık riski anlamına gelebilir.Amerika Birleşik Devletleri’nde son 40 yılda Batı bölgelerinde yıldırım sıklığının belirgin şekilde arttığı gözlemlendi; Washington’dan Kaliforniya merkez vadisine, Rocky Dağları’ndaki yüksek kesimlere kadar. Aynı dönemde, Avrupa’da İspanya yangın sezonunu zirveye çıkardı, Kanada’da ise bu yıl yanan orman alanı normalin yüzde 200’ünü aştı ve çoğunun nedeni: yıldırım çakması. Yeni bir bilimsel çalışma ise bu tabloyu daha da netleştirdi: makine öğrenimiyle yapılan projeksiyonlara göre, ABD’nin batısında gelecekte her yıl ortalama 4 ila 12 ek yıldırım günü yaşanabilir ve bu durum bölgenin %98’inde orman yangını riskini artırabilir.Peki ya Türkiye?2025 yazında Türkiye, benzer ölçekte bir felaketle yüzleşti. Özellikle büyükşehirler başta olmak üzere ülkenin farklı bölgelerinde alevler kısa sürede yayıldı. Bursa ve Çanakkale’de binlerce insan evlerini terk etmek zorunda kaldı; geniş çaplı tahliyeler gerçekleştirildi. Avrupa tarihinin en yıkıcı yangın sezonlarından biri olarak kayda geçen bu tablo, yoğun duman, sıcak hava dalgaları ve güçlü rüzgârlarla birleşerek hem halk sağlığını tehdit etti hem de acil müdahale kapasitesini sınırlarının ötesine zorladı. Çanakkale, Bilecik, Bursa, İzmir, Manisa ve Muğla’daki yangınlar yalnızca geniş orman alanlarını değil, biyoçeşitlilik açısından kritik habitatları, yerleşimleri ve geçim kaynaklarını da ağır biçimde tahrip etti.Global Forest Watch’un verilerine göre, 2025 itibarıyla Türkiye’de 1.499 “VIIRS yangın bildirimi” kaydedildi. Buradaki VIIRS (Visible Infrared Imaging Radiometer Suite), NASA ve NOAA uydularında yer alan gelişmiş bir sensör. Görünür ve kızılötesi dalga boylarında yaptığı ölçümlerle, Dünya yüzeyindeki olağandışı sıcak noktaları tespit ediyor. Her kayıt, yerde çıkan gerçek bir yangını işaret edebildiği gibi, zaman zaman endüstriyel ısı kaynaklarından da (örneğin bacalar, gaz meşaleleri) gelebiliyor. Bu nedenle, “yüksek güvenilirlik” düzeyinde kayda geçen noktalar, büyük oranda gerçek yangınları temsil ediyor. Dolayısıyla 1.499 rakamı, yalnızca “normal” bir yangın mevsiminin göstergesi değil; aynı zamanda Türkiye’de yangınların nasıl uydudan izlendiğinin ve iklim krizinin yerel ölçekte nasıl görünür hale geldiğinin de bir işareti.Türkiye’de yangın mevsimi tipik olarak haziran sonunda başlıyor ve yaklaşık 17 hafta sürüyor (Global Forest Watch, 2025). Sadece Bursa değil, birçok ilde bu mevsim artık kuraklık, ormansızlaşma ve iklim değişikliğinin tetiklediği sıcak dalgalarla birleşerek daha uzun ve yıkıcı hale geliyor.Gelecek: Uzak Bir Tehdit Değil, Avucumuzun İçindeİklim bilimcilerin uyarılarından bazı kesitler:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Dumanın sağlığa etkisi: ABD’de yangın dumanı yıllık ortalama 1.000 kişi öldürürken, yıldırım kaynaklı yangınlar arttıkça bu sayı 2050’lere gelindiğinde yıllık 20.000’e kadar çıkabilir.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ekonomi ve sigorta sektörü: Yangın riski olan bölgelerdeki yapılaşma ve sigortalanabilirlik sorunları, büyük hasarların faturasını bireye yükler mi? Bu riski hangi şehirler üstlenebilir?</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yerleşim düzenlemeleri: California örneğindeki gibi, şehir çevresinde oluşturulan tarımsal tampon kuşaklar, yangını mahallelere ulaşmadan dizginleyebilir.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kaynak kapasitesi: ABD’de itfaiye teşkilatlarında personel eksikliği—federal kurumların kesintiye uğramış bütçeler ya da moral sorunları kaynaklı—yangınlarla mücadeleyi zayıflatıyor.</li></ul>İklim kriziyle iç içe büyüyen sorunlar: Artan orman yangınlarıyla birlikte sel, heyelan ve buzulların karbonlu dumanla kararması gibi çoklu afet döngüleri tetikleniyor.Doğanın Sessiz Kaybı: Biyoçeşitlilik ve EkosistemlerYangınlar sadece evleri, ormanları ve ekonomiyi değil, yaşam ağını da hedef alıyor. Dolayısıyla geleceğin en önemli başlıklarından biri biyoçeşitlilik. Bugün içinde bulunduğumuz çağ belirgin şekilde “biyoçeşitlilik krizi” ile tanımlanıyor; ama çoğu zaman bu kriz, iklim krizinin gölgesinde kalıyor. Oysa gezegenin en büyük sorunu yalnızca iklim değişikliği değil, aynı zamanda geri dönülmez tür kayıpları. Yangınlar da iklim değişikliğiyle etkileşime girerek bu krizi derinleştiriyor.2021 yılı tarihli bir araştırma, orman yangınlarının ekosistem hizmetlerini felce uğrattığını gösteriyor:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yangınlar, uzun vadeli biyolojik çeşitlilik kaybına neden oluyor; bazı türler geri dönmemek üzere yok oluyor.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Toprak yapısı bozuluyor, karbon ve besin döngüleri kesintiye uğruyor. Bu, hem iklim değişimini hızlandırıyor hem de ekosistemleri onarılamaz bir noktaya itiyor.</li></ul><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yangın sonrası ortaya çıkan açık alanlar kısa vadede bazı türlere fayda sağlasa da, uzun vadede habitat kaybı ve ekosistem işlevlerinde ciddi düşüşe yol açıyor.</li></ul>Özellikle büyük memelilerin yokluğu, ormanlarda doğal “yangın tamponları”nın kaybı anlamına geliyor; bu da ekosistemin daha kırılgan hale gelmesine yol açıyor [Geraskina ve ark., 2021].Sonuç: Bugünü Savunmak, Yarın İçin Kazanmakİklim krizi ve yıldırım kaynaklı yangınlar, artık uzak bir gelecek senaryosu değil: Türkiye de dahil birçok bölgede hayatın gerçek akışını bozuyor. 2025 yazındaki Bursa yangınları ve alevlerin yayılması bunun katı bir kanıtı oldu. Yangın mevsimine dair verilerin ve gerçek olayların ışığında artık “ne olur önlem alalım” çağrıları, acil eylem talebine dönüştü.Üstelik hâlâ zaman var. Şehirlerin yapılaşmasını yangına dirençli planlamalarla yeniden düşünmek; itfaiye, sağlık ve afet yönetimi kaynaklarını güçlendirmek; toplumsal bilinci artırmak; biyoçeşitliliği merkeze alan orman yönetim stratejileri geliştirmek… Bunlar, bugünden harekete geçilirse, geleceğe biraz nefes verebilir.

Dünyahali

ve bu senaryo artık kapımızda!

İklim krizi, yıldırımdan çıkan orman yangınlarını tırmandırıyor

<a fr-original-style="" href="https://www.utkuperktas.net/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Prof. Dr. Utku Perktaş</a>İçinde bulunduğumuz yokoluş çağı, çevresel krizlerin yanı sıra toplumsal ve ekonomik adaletsizliklerin de sahnelendiği dev bir tiyatro sahnesi gibi. Dünya, nüfus artışı, küresel ısınma, savaşlar ve göçlerin bir arada şekillendirdiği karmaşık bir tabloyla karşı karşıya. Yaklaşık on yıldır Orta Doğu’da insanlar yer yurt arayışıyla başka coğrafyalara göç etmek zorunda kalıyor. Bu, sadece bölgesel yönetim ve politik zorluklardan kaynaklanmıyor; aşırı hava olaylarının tetiklediği doğal felaketler ve bu felaketlerin tetiklediği yaşamsal krizler de insanların yer değiştirmesini zorunlu kılıyor. Bu tabloya bakarken “Bir gün biz de göç etmek zorunda kalır mıyız?” sorusu, geleceğimizle ilgili endişeleri daha da derinleştiriyor. Zira bilim insanları kuraklığın gezegen için bir sonraki zorluklardan biri olacağını söylüyorlar.Kapitalizmin Ekolojik Bedeli: Taşıma Kapasitesinin ZorlanmasıKapitalizm, insan yaşamına çeşitli kolaylıklar sunarak tüketim alışkanlıklarımızı ve yaşam standartlarımızı dönüştürdü; ancak bu, doğanın sınırları ve gezegenin taşıma kapasitesi pahasına gerçekleşti. Thomas Malthus’un yüzyıllar önce ortaya koyduğu tartışmayla taşıma kapasitesi kavramı, bugün insan nüfusunun 8 milyarı aştığı bir dünyada, kendini daha da derin hissettiriyor. Nüfusun sürekli artması, doğal kaynaklar üzerinde sürdürülemez bir baskı yaratıyor. 1968’de Paul Ehrlich’in "The Population Bomb" kitabında dile getirdiği tehlikeler, bugün çok daha somut ve gözle görünür bir şekilde karşımızda duruyor.Ekonomik büyümeyi sürdürebilmek için sanayileşme teşvik edilip tüketim hızla artırılırken, bu sistemin ekolojik maliyeti göz ardı edildi. Yirminci yüzyılda yaşanan “yeşil devrim” ile tarımsal üretim artmıştı; ancak nüfusun katlanarak büyümesi, bu gelişmeleri geçici bir çözüme dönüştürdü. Bugün istatistiklere göre yoksulluk oranı azalırken, tüketim hızla arttı ve doğal kaynaklar hızla tükenmeye devam ediyor. Bu durum, gezegeni farklı açılardan etkiliyor ve en önemlisi de biyolojik çeşitliliği tehdit etmekle kalmayıp, gelecekte daha büyük çevresel ve toplumsal sorunlara da yol açacak gibi görünüyor.Isınan Dünyanın Sosyal Bedeli: Eşitsizlikler ve GöçlerKüresel ısınma, sadece çevresel etkileriyle değil, aynı zamanda toplumsal yapıyı sarsan etkileriyle de büyük bir tehdit oluşturuyor. Avrupa gibi daha serin bölgelerde bile ölümcül sıcaklık dalgaları yaşanıyor. Orta Doğu gibi kırılgan coğrafyalarda yaşanan aşırı hava olayları, halk sağlığını ve sosyal yapıyı olumsuz etkiliyor. Artan sıcaklıklar, iklim değişikliği kaynaklı göçleri hızlandırırken, ülkelerin sosyo-ekonomik dengelerini de sarsıyor.&nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="font-style: italic;" style="font-style: italic; box-sizing: border-box;">Uluslararası Göç Örgütü verilerine göre, 2050 yılına kadar iklim değişikliği nedeniyle 200 milyondan fazla insanın zorunlu göç riskiyle karşı karşıya kalacağı tahmin ediliyor.</li></ul>Bu göçlerin büyük bir kısmı, özellikle sıcaklık artışı ve aşırı hava olaylarına karşı savunmasız olan Orta Doğu, Afrika ve Güney Asya gibi bölgelerden kaynaklanacak. Bu ölçekte bir göç hareketi, ülkelerin sosyo-ekonomik dengelerini sarsmakla kalmayıp, küresel düzeyde de büyük bir adaletsizlik ve eşitsizlik krizi doğuracak.Kirlilik: Göz Ardı Edilen Tehdit &nbsp;Kirlilik, gezegenin sağlığını tehdit eden en büyük unsurlardan biri. Dünya Doğayı Koruma Vakfı’nın (WWF) her iki yılda bir yayımladığı Yaşayan Gezegen Raporu, kirliliğin ekosistemler üzerindeki yıkıcı etkilerini ortaya koyuyor. Kirlilik yalnızca atmosferdeki karbondioksit salımı ile sınırlı değil; plastik kirliliği gibi sorunlar, okyanuslardan ormanlara kadar tüm ekosistemlere yayılarak gezegenin biyolojik çeşitliliğini tehdit ediyor. Plastik, içeriğindeki kimyasallarla su ve toprak kirliliğini artırarak, canlı yaşamını doğrudan etkiliyor ve sağlık risklerini artırıyor. Geri dönüştürülemeyen plastik atıklar, çevreye kalıcı zararlar verirken, mikroplastikler her ortamda bulunur hale geliyor.&nbsp;Plastiğin günlük yaşamda geniş ölçekli kullanımı, II. Dünya Savaşı sırasında hız kazandı. O dönemde askeri amaçlar için naylon, polyester ve polivinil klorür (PVC) gibi yeni plastik türleri geliştirildi. Savaş sonrasında bu malzemeler ticari ve tüketici ürünlerinde kullanılmaya başlandı. 1950'lerden itibaren plastik üretimi hızla artmaya başladı, çünkü hafif, dayanıklı ve ucuz bir malzeme olarak birçok sektörde tercih ediliyordu. Plastiklerin insan hayatını köklü şekilde dönüştürmesi, 1960'lı ve 1970'li yıllarda zirveye ulaştı. Gıda paketleme, elektronik, otomotiv ve tekstil sektörleri gibi geniş bir yelpazede yaygınlaşarak günlük hayatın vazgeçilmez bir parçası haline geldi.&nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="font-style: italic;" style="font-style: italic; box-sizing: border-box;">Plastiğin geri dönüşümü için gereken süre en az 400 yıl.</li></ul>Doğada kalma zamanı ve doğaya zarar verme süresi düşündüğümüzden çok daha öte. Bu arada şu istatistiği de hatırlatayım 1950’den bugüne insan nüfusu yaklaşık 5 milyarlık bir artış gösterdi. Dolayısıyla 1950’den bu yana artan insan nüfusu, plastik talebini de hızla artırarak çevre üzerindeki baskıyı katlanarak büyüttü ve plastiği, gezegenimizin ekolojik dengesine en büyük tehditlerden biri haline getirdi. Bu yoğun ve hızlı kullanım, plastiği modern yaşamın vazgeçilmez bir unsuru yaparken, doğaya bıraktığımız kalıcı fakat ağır bir miras haline getirdi.Gezegeni Kurtarma Zorunluluğu: Kolektif Bilinç ve FarkındalıkIsınan dünya, sadece çevresel değil, toplumsal ve ekonomik bir krize de işaret ediyor. İnsanlık, doğal kaynaklara yönelik sürdürülemez tüketimiyle gezegenin ekolojik geleceğini tehlikeye atarken, biyoçeşitliliği geri dönüşümü olmayan bir yok oluşa sürüklüyor. Öyleyse sürdürülebilir bir gezegen ve tüm canlılar için yaşanabilir bir dünya yaratmak için kolektif bilinçle hareket etmek zorundayız. Orta Doğu gibi iklim açısından kırılgan bölgelerde bu farkındalık daha acil hale geliyor. Krizin tüm yönleriyle ele alınması ve karar vericilerle toplumun birlikte hareket etmesi, gezegenin karşı karşıya olduğu bu çok boyutlu sorunları aşmak için en önemli adımlardan biri olacak. Tabii bir diğer adımda bugünün çocuklarının ve gençlerinin konu hakkında şüphesiz bilinçlendirilmesi. Farklı senaryoların sergilendiği bu dev sahneye karşı artık sadece seyirci olmamalıyız.

Doğaya bıraktığımız ağır yük

Isınan Dünya: Nüfus Artışı, Eşitsizlikler ve Kaçınılmaz Dönüşüm

Prof. Dr. Utku Perktaş Öneriyor!İklim krizini her yönüyle incelemek ve sadece seyirci kalmamak adına, bilinci artırmaya yönelik aşağıdaki kitapları okuma listenize ekleyebilirsiniz!"<a fr-original-style="" href="https://www.kitapyurdu.com/kitap/iste-bu-her-seyi-degistirir/366641.html" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Bu Her Şeyi Değiştirir: Kapitalizm İle İklim Arasındaki Savaş</a>" - Naomi KleinKlein, kapitalizmin çevre üzerindeki etkilerini sorgularken, iklim krizine karşı toplumsal hareketin nasıl olması gerektiğini anlatıyor. Naomi Klein’ın bu kitabı kapitalizmin ekolojik maliyetlerinden bahseden iyi bir kaynak."<a fr-original-style="" href="https://www.idefix.com/yasanmaz-bir-dunya-isinma-sonrasinda-hayat-p-291643?vendorId=3&gad_source=1&gclid=CjwKCAiA3Na5BhAZEiwAzrfagLXqstprI9lBiJqvYsh0kRpCtaTrZeIGT_j5xpCidFcSN0aPDqetpRoC18EQAvD_BwE&gclsrc=aw.ds" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Yaşanmaz Bir Dünya: Küresel Isınma Sonrası Hayat</a>" - David Wallace-Wellsİklim değişikliğinin dünyamız üzerindeki ciddi etkilerini detaylandıran bu kitap, gelecekte karşılaşabileceğimiz senaryoları anlatıyor."<a fr-original-style="" href="https://www.goodreads.com/book/show/10203637-plastic" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Plastik: Zehirli Bir Aşk Hikayesi</a>" - Susan FreinkelFreinkel, plastiğin insan hayatındaki tarihini ve çevresel etkilerini ele alarak plastiğin yaygın kullanımıyla ilgili farklı bir bakış açısı sunuyor.&nbsp;

Utku Perktaş ile ilgili hikayeler