<blockquote fr-original-style="" style="margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; color: rgb(94, 53, 177); box-sizing: border-box;">“Hormonlar, doğanın bize kaos ile düzenin dansını göstermesinin bir yoludur.”</blockquote>Vücudumuz kimyasal fabrikalar gibidir; bizi dengede ve canlı tutmak için sürekli hormon üretir. Hormonlar, davranışlar ile kişiliğin gizli yöneticileridir ve etkileri vücuttaki neredeyse her hücreye, her organa uzanır.Hâlet-i ruhiye salt kafamızın içinde değil, hormonlarımız tarafından tüm vücut sathında yönetilen bir senfonidir.Hormonların gücünü hafife alamazsınız. Onlar hayatın her aşamasının hem isimsiz kahramanları hem de kötü adamlarıdır. Bu sebeple hormon bilimi bize en küçük şeylerin bile en büyük farkları yaratabileceğini hatırlatır.Hormon bilimine endokrinoloji adı verilir. Endokrinoloji, hormonları, bu hormonları üreten bezleri, hormonların insanlar üzerindeki etkilerini ve bu sisteme ilişkin hastalıkları inceleyen bilim dalıdır. Bu alan hem tıp hem de biyoloji ile yakından ilişkilidir ve insan vücudundaki karmaşık hormonal dengeyi anlamak için disiplinler arası bir yaklaşıma ihtiyaç duyar.Evet, tıpkı yatırım hadisesi gibi.Gelin bu yazıda yatırım kararlarımızı etkileyen hatta zaman zaman yönlendiren hormonları, bunların kişilere yahut cinsiyete göre farklılık gösteren yönlerini inceleyelim ve yazıyı bitirdiğimizde bazı şeylerin aslında elimizde olmadığını, dolayısıyla kimi durumlar karşısında etkilenimsiz kalmayı öğrenmenin yatırımlarımızın salahiyeti açısından ne kadar önemli olduğunu idrak etmeye çalışalım.İşe, vücudumuzun salgıladığı temel hormonları ve bunların davranışlarımız üzerindeki olası etkilerini inceleyerek başlayalım.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kortizol (Stres Hormonu)</h3>Kortizol, stres durumunda artar ve bireyin risk algısını doğrudan etkiler. Araştırmalar, kortizol seviyelerinin yükseldiği durumlarda bireylerin daha temkinli kararlar alma eğiliminde olduğunu göstermiştir. Bu, özellikle piyasa volatilitesinin yüksek olduğu dönemlerde belirgin hâle gelir. Yükselen kortizol seviyeleri genellikle riskten kaçınma davranışını artırır ve kişinin daha güvenli yatırımlara yönelmesine neden olabilir.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Dopamin</h3>Dopamin, bireyin ödül beklentisiyle ilişkili bir hormondur ve yatırım kararlarını etkileyebilir. Kazanç beklentisi dopamin seviyesini artırarak kişinin daha cesur kararlar almasına neden olabilir. Dopamin artışı, bilhassa kaldıraçlı işlemlerde, aşırı risk alınmasına ve irrasyonel kararlar verilmesine yol açabilir.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Adrenalin (Epinefrin)</h3>Adrenalin, stresli veya heyecan verici durumlarda artar ve bireyin hızlı tepki verme yetisini artırır. Ancak bu durum, bazen aceleci veya hesaplanmamış yatırım kararlarına yol açabilir. &nbsp;Yüksek adrenalin seviyeleri, bireyin risk algısını değiştirebilir ve daha yüksek risk alımına neden olabilir.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Serotonin</h3>Serotonin, bireyin genel ruh hâliyle ilişkilidir ve düşük seviyeleri, duygusal kararlar alınmasına yol açabilir. Piyasa kayıplarının ardından serotonin seviyeleri düşebilir ve bu, yatırımcının moral bozukluğu nedeniyle daha az risk almasına neden olabilir.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Oksitosin</h3>Oksitosin, sosyal bağların ve güvenin hormonudur. Yatırımcılar arasındaki güveni artırarak ortak karar alma süreçlerini olumlu etkileyebilir. Ancak aşırı oksitosin seviyesi, aşırı iyimserlik ve grup kararlarına fazla güvenme (sürü psikolojisi) gibi olumsuz etkilere yol açabilir.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Testosteron</h3>Testosteron seviyesinin yüksek olduğu erkek yatırımcıların riskli yatırımlara daha fazla yöneldiği tespit edilmiştir. Yapılan çalışmalar, testosteronun güveni artırarak ve risk iştahını yükselterek yatırımcının daha cesur kararlar almasına neden olabileceğini ortaya koymuştur.Hormonlar genellikle birbirleriyle etkileşim içindedir. Misal, kortizol yüksekken testosteronun risk artırıcı etkisi azalabilir, ancak dopaminin ödül beklentisiyle birleştiğinde risk alma davranışını tetikleyebilir. Hormonal denge, bireyin piyasadaki dalgalanmalara nasıl tepki vereceği konusunda kritik bir rol oynar. Kişinin deneyimi, eğitim seviyesi ve piyasaya yönelik genel yaklaşımı (yatırım perspektifi) gibi diğer faktörlerle birleşerek yatırım kararlarını şekillendirir.Dolayısıyla hormonal etkileri anlamak, yatırımcıların daha bilinçli ve dengeli kararlar almasına yardımcı olabilir.Kadınlar genellikle daha dikkatli, uzun vadeli ve dengeli stratejilere yönelirken, erkekler daha agresif ve risk odaklı yatırım yaklaşımları sergilerler. Bu farklar, yatırımcının hedefleri ve piyasa koşullarıyla birleştiğinde farklı sonuçlar doğurabilir.Görünen o ki, sermaye piyasalarının gerek yöneticileri gerekse katılımcıları bakımından “erkek yoğun” olması hasebiyle testosteron hormonunu anlamak, piyasaların hâl-i pür melâlini anlamak için oldukça elzem. Zira yapılan araştırmalar, testosteron seviyesinin yüksek olduğu durumlarda bireylerin daha agresif, rekabetçi ve risk odaklı kararlar alma eğiliminde olduklarını gösteriyor.Testosteron hormonunun yatırım kararlarına etkisiyle ilgili kritik sonuçları şöyle sıralamak mümkün.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Aşırı Özgüven</h3>Testosteron, özgüveni artırabilir. Ancak bu durum aşırı özgüvene dönüşebilir ki, bu durum yatırımcıların piyasayı yanlış değerlendirmelerine veya potansiyel zararları hafife almalarına yol açabilir.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kısa Vadeli Karar Verme</h3>Yüksek testosteron seviyeleri, bireylerin daha kısa vadeli kazançlara odaklanmasına neden olabilir. Bu durum, uzun vadeli stratejik düşünmeyi ve sabrı azaltabilir.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Rekabet ve Sürü Psikolojisi</h3>Testosteron seviyeleri yükseldiğinde bireylerin rekabetçi davranışları artar. Bu, diğer yatırımcıları geçme veya daha yüksek kazanç sağlama çabasıyla aşırı alım-satım yapmaya yol açabilir. Özellikle yükseliş trendindeki piyasalarda, "kaçırma korkusu" (FOMO) nedeniyle daha duygusal kararlar alınabilir.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Piyasa Duyarlılığı</h3>Testosteronun etkisi, genellikle piyasa dalgalanmaları sırasında daha belirgin hale gelir. Örneğin, büyük kazançlar testosteron seviyelerini artırabilir, bu da yatırımcıların daha fazla risk almasına yol açabilir. Tersi durumlarda, yani kayıplar sırasında, testosteron seviyesinin düşmesi riskten kaçınma eğilimini artırabilir.Hormonları yalnızca bireysel sonuçları bakımından irdelemenin, kişinin kendisi açısından önemli ve yeterliyse de, toplumsal açıdan yetersiz kalacağı aşikâr. Zira sermaye piyasaları, yapısı gereği, her koyunun kendi bacağından asıldığı bir mezbaha değil. Birilerinin şahsiyet yetersizlikleri ve hormonal dengesizlikleri, hele de ellerinin altında büyük meblağlı hesaplar varsa, başka koyunları da kesim tahtasına yatırabiliyor.İşte zurnanın zırt dediği bu yerde, hormonların etik değerler üzerindeki etkilerine de değinmek gerekiyor.Hormonlarla etik değerler arasında bir ilişki olduğu, özellikle biyolojik faktörlerin karar alma süreçlerini ve ahlaki değerlendirmeleri etkileyebileceği yönünde araştırmalar bulunmakta. Hormonların bireyin davranışlarını ve etik değerlerle ilişkili kararlarını nasıl şekillendirdiği birkaç başlık altında açıklamak mümkün.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Testosteron ve Ahlaki Risk</h3>Testosteron, bireyde özgüveni artırıp daha rekabetçi davranışlara neden olabilir. Bu durum, bazen etik sınırları zorlayabilecek kararların alınmasına yol açabilir. Örneğin, iş dünyasında veya finans sektöründe, yüksek testosteron seviyesine sahip bireyler, daha fazla kazanç veya üstünlük sağlamak için etik olmayan riskleri göze alabilir.Testosteronun yüksek olduğu durumlarda, bireylerde empati seviyelerinin düşmesi ve diğer kişilerin duygusal durumlarına daha az duyarlılık gösterilmesi olasıdır. Bu da etik kararları olumsuz etkileyebilir.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kortizol ve Stres Altında Etik Karar Verme</h3>Kortizol seviyelerinin yüksek olduğu stresli durumlarda, bireylerin daha kısa vadeli ve hayatta kalma odaklı kararlar alma eğilimi gösterdiği bilinmektedir. Bu durum, etik değerlere öncelik verilmesi gereken durumlarda etik olmayan davranışlara yol açabilir.Yüksek kortizol, bireyin riskten kaçınma eğilimini artırabilir ve etik olmayan davranışlardan uzak durmasına da yardımcı olabilir. Ancak, bu etki genellikle duruma bağlıdır ve farklı kişilerde değişkenlik gösterebilir.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Oksitosin ve İşbirliği</h3>Oksitosin, sosyal bağları güçlendiren bir hormondur ve bireylerin işbirliği yapma ve etik değerlere bağlı kalma eğilimlerini artırabilir. Örneğin, bu hormon seviyelerinin yükseldiği durumlarda bireylerin diğer insanlara karşı daha dürüst ve yardımsever olduğu görülmüştür.Ancak oksitosin, grup içi dayanışmayı artırırken, grup dışındakilere karşı daha önyargılı veya dışlayıcı bir tutum sergilenmesine de neden olabilir. Bu durum etik dışı davranışlara yol açabilir çünkü "biz" ve "onlar" ayrımı daha keskin hale gelebilir.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Dopamin ve Ahlaki Haz Kararları</h3>Dopamin, bireylerin ödül beklentisiyle hareket etmesine neden olabilir. Bu durum, bazen etik olmayan yollardan kazanç sağlamaya yönelik davranışları teşvik edebilir.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Serotonin ve Duygusal Denge</h3>Yüksek serotonin seviyeleri, bireyin duygusal dengesini artırır ve daha adil, empatik kararlar alma olasılığını yükseltir. Bu, bireyin etik değerlere daha bağlı kalmasına yardımcı olabilir.Düşük serotonin seviyeleri, bireyin moral bozukluğu yaşamasına ve bu durumun etik kararları olumsuz etkilemesine neden olabilir.Son kertede, hormonların kişinin etik karar alma süreçleri üzerinde önemli etkileri vardır, ancak bu etkiler bağlama ve bireysel farklılıklara göre değişir. Bu nedenle, hormonal etkilerin farkında olmak, daha bilinçli ve etik odaklı kararlar almayı destekleyebilir.Öte yandan, etik dışı davranışların sorumluluğunun hormonlara yahut “fıtrata” yüklenmesi kolaycılığı da pek şaşırtıcı olmaz ki, bu bahiste aklımıza yönetmenliğini Tunç Başaran’ın yaptığı 1989 yapımı sinema filmi Uçurtmayı Vurmasınlar’daki Barış’ın meşhur repliği gelebilir.Ah Miki ah!

EXANTE

Hormon bilimine endokrinoloji adı verilir. Endokrinoloji, hormonları, bu hormonları üreten bezleri, hormonların insanlar üzerindeki etkilerini ve bu sisteme ilişkin hastalıkları inceleyen bilim dalıdır. Bu alan hem tıp hem de biyoloji ile yakından ilişkilidir ve insan vücudundaki karmaşık hormonal dengeyi anlamak için disiplinler arası bir yaklaşıma ihtiyaç duyar. Evet, tıpkı yatırım hadisesi gibi.

Yatırımın endokrinolojisi: Hormonlarımız yatırım kararlarını nasıl etkiliyor?

Cinsel Sağlık İletişim Uzmanı Rayka Kumru, en yaygın korunma yöntemlerinden biri olan prezervatife ilişkin doğru bilinen yanlışları anlattı. Kumru, prezervatif kullanmanın avantajlarını, kullanma ve kullanmama nedenlerini de sıraladı. Rayka Kumru ayrıca prezervatif seçiminde dikkat edilmesi gerekenlerden bahsetti.Prezervatif kullanımında doğru bilinen yanlışları sıralayabilir misiniz?Prezervatiflerin doğru şekilde kullanıldığında %98 koruma sağladığını biliyoruz. Prezervatif kullanımına yönelik doğru bilinen yanlışlar arasında "prezervatifi birden çok kez kullanmak" görüşünü sayabiliriz. Prezervatif tek seferliktir. Tekrar kullanıldığı yanlış bir bilgidir. Bunun yanı sıra "erekte olunca değil, boşalmadan hemen önce kullanmak" şeklinde yanlış bir bilgi de söz konusu. Prezervatif penis erekte olunca ve herhangi bir temas olmadan takılır. Boşalmadan önce takılması enfeksiyonların aktarımını önlemeyebilir.&nbsp;Prezervatif koruma oranını azaltan nedenler nelerdir?Bu nedenleri aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Tarihi geçmiş prezervatif kullanmak&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Güvenli olmayan, taklit satan satıcılardan ürün almak&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Çok sıcak ya da çok soğuk ortamlarda saklanan prezervatifleri kullanmak&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Prezervatifi penisin baş ve gövdesini değil, sadece başını kaplayacak şekilde kullanmak&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Prezervatifi kullandıktan sonra boşalma olmadı diye çıkarıp tekrar kullanmayı denemek&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Prezervatif paketini açarken kesici alet kullanıp prezervatife zarar vermek&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Prezervatifle kullanılması uygun olmayan, yağ, nemlendirici krem, sabun gibi ürünleri kayganlaştırıcı olarak kullanmak</li></ul>Prezervatif kullanımının önemi ve avantajları nelerdir? Prezervatif kullanma ve kullanmama nedenleri nelerdir?Prezervatif, erişimi en kolay korunma yöntemidir. Herhangi bir reçete ya da muayeneye gerek olmadan alınabilir. Birkaç kez pratik yapılarak kullanımı kolayca öğrenilebilir. Aynı zamanda hem istenmeyen gebelikler hem de cinsel yolla aktarılan enfeksiyonlara karşı koruyan tek yöntemdir. Prezervatifin bir diğer avantajı, hormon içermemesidir. Hormonal yöntemler de elbette çok etkili ve tercih ediliyor fakat bazı insanların sağlık sebebiyle hormon kullanmaması önerildiğinde prezervatifler güzel bir alternatif oluşturuyor. Sürekli vücutta olması ya da kullanılması gereken bir şey değil, spesifik cinsel davranışlarda kullanılabilmesi de bir avantaj.&nbsp;Prezervatif kullanmama nedenleri arasında genellikle ekonomik nedenler, prezervatifin hissi azaltması ve partnerlerden birinin prezervatif kullanmak istememesi yer alıyor.&nbsp;&nbsp;Prezervatif tercihinde dikkat edilmesi gerekenler nelerdir?Güvenilir markalardan ve güvenilir satıcılardan almak bence en önemli kriter. Penise büyük gelen, iyi sarmayan, hava atmak için alınan büyük boy prezervatiflerden gerçekten ihtiyaç yoksa uzak durulmasını öneririm. Prezervatifin penisi tam sarması, en iyi şekilde etki etmesi için önemlidir.&nbsp;Türkiye’de prezervatif kullanımı ne durumda, prezervatif kullanımını yaygınlaştırmak için neler yapılabilir?Türkiye’de birçok araştırmaya göre bireyler prezervatif kullanımını önemsiyor, prezervatifin istenmeyen gebeliklerin önlenmesinde ve cinsel yolla aktarılan enfeksiyonların önlenmesinde önemli olduğunu biliyor, fakat kullanıma gelince; maalesef bilinç oranlarını eşit oranda yansıtmıyoruz.&nbsp;

Aposto Gündem

Rayka Kumru, ilişkide en yaygın korunma yöntemi olan prezevatif ile ilgili doğru bilinen yanlışları, korunma oranını azaltan etkenleri ve avantajlarını anlatıyor. 

En yaygın korunma: Prezervatif kullanımı

• Kadınların menstrüel, hormonal ve üreme sağlıklarını anlamak, takip etmek ve iyileştirmek için yöntemler geliştiren Birleşik Krallık merkezlik girişim <a fr-original-style="" href="https://www.forbes.com/sites/marijabutkovic/2022/10/26/daye-launches-worlds-first-tampon-based-at-home-screening-kit-raises-10-million-in-latest-funding-round/?sh=50af29b5b0af" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Daye</a>, Seri A yatırım turunda 11.5 milyon dolar yatırım aldı. Girişim yeni yatırımı tampon bazlı evde vajinal mikrobiyom tarama kitini ve kadınların menopoza kadar olan yolculuklarını iyileştirmek amacıyla jinekolojik sağlık odaklı dijital platformunu piyasaya sürmek için kullanacak.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Önemi: Kadın cinsel sağlığı küresel çapta yeterince temsil edilmediği ve araştırılmadığı gibi yeterince finanse de edilmiyor. Kadın cinsel sağlığının ikinci plana atılmasının bir sonucu olarak regl dönemine ve hormonlara yönelik yanlış bilinen bilgiler nedeniyle de birçok kadın, cinsel yolla bulaşan hastalıklar ve jinekolojik kanserler gibi sağlık sorunlarına karşı yüksek risk altında bulunuyor. Geliştirdiği kit ve platform ile Daye de kadınların regl, cinsel, hormonal ve üreme sağlıklarına hakim olmalarını sağlayarak jinekolojik sağlık standardını yükseltmeyi hedefliyor.</li></ul>

Quando

<a fr-original-style="" href="https://www.linkedin.com/in/mine-durusu-tanriover-53015336/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Prof. Dr. Mine Durusu Tanrıöver</a>Yaşamak eylemi bazen gerçekten stresli, zor ve yorucu. Böyle anlarda insanın gri bulutlara kapılıp gitmesi kolay oluyor. İşte, bazı günler böyle kekremsi bir tada sahipken öyle bir şey olur ki tüm bulutlar uçup gider. Örneğin, hiç beklemediğiniz bir anda, hatta hiç tanımadığınız birine karşı nazik bir davranış sergileyip bir iyilik yapma fırsatı doğduğunda ne hissedersiniz? Ben heyecanlanırım, önüme böyle bir kapı açıldığı için müteşekkir olurum ve o insanın hayatından kısa da olsa geçeceğim için mutluluk duyarım.&nbsp;Hayatı örümcek ağlarındaki iplere benzetirim. Her bir ip kendi yolunda ilerlerken, zaman zaman bir başkasının ipi ile, yani hayatı ile kesişir. O kesişme noktalarında ipler birbirine tutundukça hem ipler hem de ağ güçlenir. Sonra bir bakarsınız her ip gene kendi yoluna gidip dönmeye, uzamaya, başka iplerle kesişmeye devam etmiş. Ben de hayatımın kesiştiği her bir diğer hayata o gözle bakarım. Ve o kesişme noktasında ne öğreneceğim, nasıl gelişeceğim, hangi yollara ve kapılara yöneleceğim sorularının yanıtlarını heyecanla beklerim. Birbiriyle kesişen hayatlar iyilik üzerine buluştuğunda karşılıklı olarak birbirlerini güçlendirir ve yukarı çekerler. Ben de bugün, iyilik ve nezaketin sağlığımız üzerindeki etkilerinden bahsetmek istiyorum.Yaşamımızı etkileyen ruhsal ve fiziksel stres, değişik hormonları, maddeleri ve yolakları tetikleyerek vücudumuzu infeksiyonlara, inflamasyona, kronik hastalıklara, akut hastalık kaynaklı hasarlara daha meyilli hale getiriyor. Ruh sağlığımız üzerindeki etkileri ile karar verme ve bilişsel kapasitemizi yaralıyor, bizleri daha endişeli ve çökkün bir ruh haline sokuyor. Dolaylı olarak da madde, alkol ve ilaç suistimali, aşırı yeme, hareketsizlik gibi sağlıksız yaşam alışkanlıkları edinmemize yol açarak sağlığımıza zarar veriyor. Tüm bu olumsuzluklar karşısında güçlü bir şekilde ayakta durabilmek için ‘esnek dayanıklılık’ kapasitemizi geliştirmemiz gerekiyor.&nbsp;Nezaket dolu sosyal bağlantıların stres oluşturan etkenlere karşı verdiğimiz yanıtı değiştirebildiği, bu sayede de sağlıklı ve daha uzun bir yaşam sürmemize yardımcı olduğu gösterilmiş. Epidemiyolojik çalışmalar, sosyal davranışların kalp damar hastalıkları ve ölüm riskinde azalmayla ilişkili olduğunu ortaya koymakta. Bir bilim insanı ve hekim olarak beni heyecanlandıran tarafı ise şefkat, nezaket, yardım etme, gönüllülük gibi kavramsal eylemlerle özellikle bağışıklık, hormonal ve sinir sistemlerimizde birçok olumlu biyolojik değişikliğin tetiklendiğinin gösterilmesi. David A Fryburg ‘<a fr-original-style="" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35185431/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Stres Azaltıcı- Sağlığı Geliştirici bir Girişim olarak Nezaket</a>’ başlıklı yazısında nezaket ve sevgi dolu görüntüler içeren görsellerin bile olumlu duyguları tetiklediğini ve insanların sosyal bağlılıklarını artırdığını belirtiliyor. Nezaket dolu ilişkilerimiz, inflamasyon, metabolik bozukluklar ve hücre yaşlanması gibi hastalıklarla ilişkili olan patolojik süreçleri yavaşlatıyor ya da engelliyor, mutluluk hormonlarımızı artırıyor. Durun daha bitmedi: sosyal ve nezaket dolu bir yaşam, sağlığımıza hasar veren stres yanıtlarımızı yöneten <a fr-original-style="" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35905861/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">genlerimizin okunmasını</a> azaltıyor! Yani, nezaket bizi iyileştiren, güçlendiren birçok kimyasal olayı tetikliyor.&nbsp;Elbette ki sadece başkalarına karşı değil, kendimize karşı iyi ve nazik olduğumuzda, başka insanlara ve canlılara sunduğumuz kaynaklarımızı da güçlendirmiş oluyoruz. Diğer türlü tükenmişlik, endişe bozukluğu ve depresyon kapımızda bekliyor. Akademik yaşamın oldukça zorlayıcı olduğu bir dönemde <a fr-original-style="" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36006827/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">‘Bilimde Nezaket’</a> isimli bir girişim bilim insanlarını kendilerine, topluma, çevreye ve diğer bilim insanlarına karşı nazik olmaya davet ediyor. Çevreye nezaket kısmı oldukça ilgi çekici: bilim insanlarının sürdürülebilir bilim uygulamaları için faydalanabileceği çözümler sunuyor. Belirli bir iş ve meslek alanında daha özellikli yaklaşımlar olsa da, aslında nezaketi kendi hayatımıza çok basit bir şekilde alabiliriz.&nbsp;Her gün ailemizden ya da arkadaşlarımızdan birine onu mutlu edecek bir mesaj göndermek, çoktandır haber almadığımız bir dostumuzun halini hatırını sormak, belki de hiç tanımadığımız bir kişinin tebessüm etmesini sağlamak, hayatın içinde sıkışmış bir kişiye yalnız olmadığını ve desteklendiğini hissettirmek, karşılık beklemeden bir iyilik yapmak, güzel bir faaliyet karşısında iltifatta bulunmak ve yüreklendirmek gibi davranışlarla başka insanların hayatlarına dokunurken kendi ruh ve bedenimize de sağlık katabiliriz.&nbsp;En geniş çerçeveden baktığımızda da sadece kendimiz değil, içinde yaşadığımız topluluktaki insanlara karşı nazik olmamız ‘kalbimizi açarak’ tüm <a fr-original-style="" href="https://mgiep.unesco.org/article/the-neuroscience-of-kindness" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yaşamla ortaklığımızı</a> bulmamıza yardımcı oluyor. İşte, Yuvamız dünyamızı iyileştirmek için ulaşmamız gereken nezaket düzeyi tam olarak bu: ortak bir insanlık bilinci ve en üst düzeyde etik duyarlılık.

Dünyahali

Ortak bir insanlık bilinci ve en üst düzeyde etik duyarlılık

Nezaketin İyileştirici Gücü

Kendinizi iyi ve “normal” hissettiğiniz bir anı düşünün. Böyle anlara bazen “Keşke hep öyle olabilsem.” gözüyle baksak bile, duygularımız ve oluşturdukları etkiler düşündüğümüzden bile daha çeşitli. Duygu durumumuz düşüncelerimizi, enerjimizi, uyku düzenimizi, ilişkilerimizi yoğun bir şekilde etkilediği gibi yeme düzenimizi, iştahımızı, yani kısacası yemekle kurduğumuz ilişkiyi de <a fr-original-style="" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23470231/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">etkiliyor</a>. Örneğin, hüngür hüngür ağlarken ilk durağınız peçete yerine çikolatalı kek oluyorsa ya da bir sınava çalışırken ders materyallerinden çok atıştırmalıklara dalıyorsanız (ve tabii ki, bu size kötü hissettiriyorsa) bu bülten tam size göre.“Normal” olmayıp uçlarda hissettiğimiz bazı anlarda onlarca seçenek varken neden yemeğe yöneldiğimizi düşünelim: <a fr-original-style="" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17145096/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Araştırmalar,</a> duygusal yemenin kişiye bir baş etme mekanizması olarak hizmet ettiğini ortaya koyuyor. Genel bir çerçeve çizmek gerekirse kötü hissetmekle başlayan süreç, iştahlanma ve duygusal yemeyle devam edip sonrasında duygu durumundaki olumsuzluğun azalmasıyla son buluyor. Vücudumuzdaki hormonlar ve ödül sistemi de bu zincirden etkileniyor. Kişi, “o şekilde” hissederken yemenin kendisine iyi geldiğini öğrenip her kötü hissettiğinde bunu uygulamaya devam ediyor. Böylece karşımıza, sistematik olarak işleyen, kötü günlerin yardımcısı gibi görünen bir baş etme mekanizması çıkıyor. <a fr-original-style="" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24854804/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Hatta bir araştırmaya göre</a> bu sistematik olmak zorunda bile değil: Bir sınav esnasında sandviç ikram edilen öğrencilerin stres seviyeleri sandviç verilmeyen öğrencilerden daha düşük çıkıyor.&nbsp;Durum sistematik bir hale dönüştüğünde ise duygusal yeme davranışı artarak ilerleyen ve sonu olmayan bir kısır döngü olarak karşımıza <a fr-original-style="" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20204980/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çıkıyor.</a> Yemek, o anki duyguları bastırsa ve o anlık iyi hissetmeyi sağlasa bile, kalori alımından duyulan suçluluk, genel olarak baş etmeye çalışılan duyguya ekleniyor. Duygusal yeme davranışının daha çok anksiyete ya da depresyon için bir baş etme yöntemi olarak kullanıldığı <a fr-original-style="" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20138944/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">görülüyor.</a> Duyguların dışa vurulmaması ve birikmesi, can sıkkınlığı ve çocukluktaki beslenme alışkanlıkları duygusal yemenin sebepleri arasında <a fr-original-style="" href="https://www.helpguide.org/articles/diets/emotional-eating.htm" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">gösteriliyor</a>. Öte yandan duygusal yeme, yeme bozukluklarının habercisi olarak da karşımıza çıkabiliyor. Yapılan bir araştırmada, duygusal yeme tepkisinin en çok tıkınırcasına yeme bozukluğuna sahip (binge eating) ya da bulimiası olan kişilerde görüldüğü ortaya konuluyor.&nbsp;Peki ya böyle bir döngü içerisinde olduğumuzu fark ettikten sonrası? İlk olarak, bir uzman yardımıyla bunun bir yeme bozukluğu mu yoksa başka bir problemi telafi etme çabası mı olduğunu anlamak fayda sağlıyor. Cevap her zaman birinden biri olmak zorunda değil, her ikisi birden de olabilir fakat bu durum çözüm bulamayacağımız anlamına gelmiyor. Kendi başımızayken yemek yeme isteğimiz tetiklendiğinde şu soruları sormak kendimizi daha iyi anlamamıza yardımcı olabilir (Sesli olarak da sorabileceğinizi unutmayın!):<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Şu anda nasıl hissediyorum? Duygularım neler?</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Şu anda stresli olduğum için mi yiyorum, yoksa karnım gerçekten aç mı?</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Daha iyi hissetmek için yemek yiyor muyum?</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Tıkınırcasına yeme kısa bir süre iyi hissettirdikten sonra dibe çökmüş gibi hissetmeme neden oluyor mu?</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Çevremde yemekle ilgili bir şey varken kontrolsüz ya da güçsüz hissediyor muyum?</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kendimi yemekle ödüllendiriyor muyum? Beslenmek için illa onu “hak etmem” gerekiyor mu?</li></ul>Bu soruların yanında, duygusal yemenin temelinde bir alışkanlık olduğunu hatırlamak da yararlı olabilir: Her alışkanlık gibi, bunu da kısıtlamanın ya da sona erdirmenin farklı yolları&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.urmc.rochester.edu/encyclopedia/content.aspx?contenttypeid=1&contentid=4517" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bulunuyor</a>. Durumu açıklayabileceğiniz bir sosyal destek ağı oluşturmak, duygusal yeme günlüğü tutmak, bilinçli farkındalık (mindfulness) egzersizlerine başvurmak, farklı ve daha yararlı bir alışkanlık buluncaya kadar “alışkanlık keşfi”ne çıkmak en yaygın <a fr-original-style="" href="https://www.verywellmind.com/stress-and-emotional-eating-how-to-stop-3144528" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">önerilen</a> yöntemler arasında.Kısacası, yemek yemek bazılarımız için sıradan bir aktivite olduğu gibi bazılarımız için ise içinden çıkılamayan, suçlu hissettiren ya da zor anlarda sıkça başvurulan bir aktivite olabiliyor. Yemek yemenin bu “karanlık tarafında” ise kendimize duyduğumuz şefkat ve duraklayıp “Şu anda neye ihtiyacım var?” diye sorabilmek büyük bir önem taşıyor.

Yakın İlişkiler

Her zaman gerçekten aç olduğumuzda mı yemeğe yöneliyoruz yoksa baş etmekte zorlandığımız duygular da bizi yemeğe itiyor mu?

🍩 Zor Bir Günün Ardından En Sevdiğimiz Tatlıya Sarılmak

Bu sayıda kadınsal bir trend ile karşınızdayım. Döngü senkronizasyonu...Döngü senkronizasyonu, adet döngüsünün evrelerine göre, yemekten antrenmanlara, sosyalleşmeden iş projelerine kadar yaşam tarzı seçimleri yapma uygulaması.Tabii ki kadınların fizyolojisi erkeklerden çok farklı ve hormonal ortamımız her gün tam anlamıyla değişiyor. Metabolizmamız, besin durumumuz, enerji gereksinimlerimiz ve nörotransmitterlerimiz de öyle. Hormonlarımız dalgalanırken nasıl yemek yediğimizi, hareket ettiğimizi ve kendimize nasıl baktığımızı uyarlamak, günlük deneyimimizi geliştirmek için biyolojimize karşı olmak yerine onunla çalışmamıza izin veriyor olabilir gerçekten de.&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.harpersbazaar.com/uk/beauty/mind-body/a37498634/cycle-syncing/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Harper’s Bazaar dergisi</a>, döngü aşamalarını aşağıdaki şekilde özetleyerek, bu aşamalara uygun bir şekilde adapte olabilmek adına bazı tavsiyelerde bulunmuş:&nbsp;1. Aşama: Menstrüasyon (1-7 gün civarında)Bu aşama, tüm hormonların seviyelerinin düşük olması ile karakterize edilir. Bu da enerji seviyemizin, odaklanma yeteneğimizin ve üretkenlik seviyemizin en düşük noktasında olduğu zamandır. Sonuç olarak, iş görevlerini azaltmak ve esnek olmayan teslim tarihlerinin baskısından kaçınmak harika bir fikirdir. Dinlenmeyi planlayın ve uykuya öncelik verin. Kendinize karşı nazik olun ve kendinizi kırbaçlamadan daha yavaş bir hızda çalışmanıza izin verin.2. Aşama: Foliküler faz (8-14 gün civarında)&nbsp;Artan östrojen seviyeleri sayesinde bu aşamada enerji seviyeleri genellikle daha yüksektir. Kendinizi daha proaktif hissedebileceğiniz için yeni şeyler öğrenmek, yaratıcı çalışmaları tamamlamak ve yeni projelere başlamak için iyi bir zaman. Zihniniz daha karmaşık ve zor görevler için hazırdır, bu nedenle daha ağır işlere ve zaman ayırmak harika bir fikirdir.3. Aşama: Yumurtlama evresi (15-21. gün civarı)Hem östrojen hem de testosteron kendi zirvelerine ulaşmak için yükselirken, progesteron düşer ve sonunda yavaş yavaş yükselmeye başlar. Testosteron daha dışa odaklı bir enerjiden sorumludur, östrojendeki zirve ise enerjik ve proaktif olma hissini sürdürür. Birçok kadın için artık daha dışa dönük hisler başlar ve bu da önemli toplantıları, daha zor konuşmaları veya ekip etkinliklerini planlamak için ideal bir zaman olarak değerlendirilmektedir.4. Aşama: Luteal faz (22-28 gün civarında)Hem östrojen hem de progesteron, önemli ölçüde düşmeden önce bu aşamada yükselir. Progesteronun sakinleştirici etkisi olduğundan, zihniniz önceki haftalara göre yavaşlamaya başlayabilir. Bazı kadınlar adet dönemine doğru üretkenlikte önemli bir düşüş fark eder. Bu, içsel bilgimizin yükseldiği ve ilişkilerde göz ardı ettiğimiz şeylerin yüzeye çıktığı ayın zamanıdır. Kendinize geri çekilmek ve duygusal olarak daha duyarlı olmak isteyebilirsiniz, bu nedenle bu, kendinize bakmaya ve yönetici gibi daha basit görevlere odaklanmaya öncelik vermenin tam zamanıdır.<a fr-original-style="" href="https://www.forbes.com/sites/theyec/2021/04/19/why-syncing-your-business-to-your-menstrual-cycle-is-key-in-2021/?sh=5489b64d4b8f" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Forbes’da yer alan bir yazıya göre</a> de (düşünün ki, Forbes buna yer vermiş, iş kadınlarının gücüne güç katmayı amaçlıyor olsalar gerek), döngümüzün süper güçlerinden yararlanarak, düşünce kalıplarını yeniden düzenleyebilir, özgüvenimizin yeni temel çizgilerini belirleyebiliyor ve her aşamanın üretkenliğimizi, yaratıcılığımızı yükseltmek için getirdiği armağanlardan yararlanarak çok daha kasıtlı bir şekilde tükenmişliği önleyebiliyoruz. Diyorlar ki, her gün yaşadığınız ruh hali, enerji ve fiziksel belirtilerdeki değişiklikleri takip etmeye başlayın ve bunların adet döneminizle nasıl örtüştüğünü görün. Ayın belirli zamanlarında enerjinizde, zihinsel berraklığınızda, iletişim becerilerinizde ve yaratıcılığınızda düşüşler ve zirveler fark ediyor musunuz?Takviminizi bulgularınıza göre planlamaya başladıkça, yeterli veriyi toplamak birkaç döngü alabilir, ancak hormonal değişikliklerinizi karşılamak için küçük adımlar atmak zamanla büyük değişikliklere yol açacaktır.Ne diyorsunuz, sizce kulağa mantıklı geliyor mu bu düzenleme işi?&nbsp;

İçimdeki Dünya

Kadınlar daha fazla nasıl süpergüç olabilir? 

Döngü Senkronizasyonu

Yerken düşünmesek de etin bir hayvandan gelmesi son derece normal bir durum; ancak geleneksel et üretimi hem verimlilik hem de karbon emisyonu bakımından önemli sorunlar teşkil ediyor. Çoğu şirket ve girişim hâlihazırdaki üretim sistemine alternatif teknolojiler geliştiriyor. Bu bağlamda yediğimiz et gelecekte mezbahalardan değil, laboratuvarlardan soframıza gelebilir.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Farklı üretim şekilleri, aynı hedef</h2>Et, hücreler arası sıvı, bağ doku, yağ ve kas lifi gibi birçok farklı bileşenden oluşuyor. Dolayısıyla hayvansal tek tip bir hücreyi petri kabında çoğaltmak doğal etin tat ve dokusunu yakalamada yeterli olmuyor. Bu nedenle laboratuvarda et geliştirmek için büyütme faktörleri ve hormonların yanında fibroblastlar gibi dokuları bir arada tutan biyolojik yapılar da kullanılıyor.&nbsp;Laboratuvarda et yetiştirme&nbsp;süreci ana hatlarıyla şu şekilde <a fr-original-style="" href="https://www.mckinsey.com/industries/agriculture/our-insights/cultivated-meat-out-of-the-lab-into-the-frying-pan" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">gerçekleşiyor</a>: Hayvan bazlı hücre çizgileri satın alınıyor ve geliştiriliyor. Bu hücre dizileri besiyerlerinde büyütülüyor ve ardından biyoreaktörlere konuluyor. Biyoreaktörlerde istenen yoğunluk elde edilene kadar hücreler gelişmeye bırakılıyor. Yoğunluk istenen kıvama geldiğinde et, besiyerlerinden ayrıştırılmak üzere santrifüj sürecine tabi tutuluyor ve ardından son ürüne göre şekillendirilip tatlandırılıyor.Et yetiştirme henüz pahalı, operasyonel olarak yavaş ve zorlu bir süreç. Ancak üretimin zamanla ucuzlaması ve bunun paralelinde tüketiciye ulaştırılabilecek düzeyde ölçeklendirilebilmesi bekleniyor. Kimi şirketler üç boyutlu yazıcılar kullanarak hayvansal hücreleri yediğimiz et hâline getiriyor, kimileri bir kalıp kullanarak ete istenen şekli veriyor, &nbsp;kimileri de bir yapı iskelesinde bu hücreleri <a fr-original-style="" href="https://www.economist.com/technology-quarterly/2021/09/28/meat-no-longer-requires-animal-slaughter" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yetiştiriyor</a>.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bir gün marketten yetiştirilmiş et alınabilir mi?</h2>Kişisel, etik ve dinî tercihleri bir kenara bırakırsak gelecekte bir gün herkes yetiştirilmiş etlere erişebilecek. Şu anda sadece 1.000 kişinin biraz üzerinde bir kitle bu etleri tatmış olsa da üretim fiyatları azalıp üretimin ölçeklendirilmesi kolaylaştıkça daha fazla insan bu etlere ulaşabilecek.&nbsp;Danışmanlık firması McKinsey’e göre, yetiştirilmiş et pazarı 2030’da 25 milyar dolarlık bir hacme ulaşacak. Şu anda laboratuvarda yetiştirilmiş bir porsiyon bifteğin fiyatı yaklaşık 50 dolara denk geliyor. Barclay&nbsp;ise en fazla on yıl içinde geleneksel yöntemlerle üretilen etlerle laboratuvar ortamında yetiştirilen etlerin fiyatının eşitlenmesini bekliyor.Bu arada bir sürü girişim ve şirket de laboratuvar ortamında yetiştirilmiş eti tüketicilerle ulaştırmak için <a fr-original-style="" href="https://techcrunch.com/2022/01/10/is-cell-cultured-meat-ready-for-prime-time/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yarışıyor</a>.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Future Meat Technologies: İsrail merkezli şirket, ABD’de büyük ölçekte üretim yapmaya hazırlanıyor. Piyasa ortalaması litre başına yaklaşık 160 dolar olan hücre kültürünü şirket 2 dolara mal ediyor. Şirketin kurucusu Yaakov Namias, onayların alınması ve üretime başlanması dâhilinde önümüzdeki sene ABD’deki tüketicilerin yetiştirilmiş etin tadına bakabileceğini ifade ediyor.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">UPSIDE Foods: ABD merkezli şirket, kasım ayında Kaliforniya’da üretim kapasitesi zamanla yaklaşık yıllık 180 tona çıkacak bir tesis kurdu. Tesisin ilk etapta yıllık 22,5 ton üretim gerçekleştirmesi bekleniyor.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">MeaTech: Üç boyutlu yazıcılar kullanarak et yetiştiren İsrail merkezli şirket, üretimini hızlandırmak için kasım ayında Sound Ventures ile iş birliği yapacağını açıklamıştı. Hâlihazırda bir parça bifteği 10 günde yetiştiren MeaTech’in kurucu ortağı Omri Schanin, çok başlıklı bir üç boyutlu yazıcı üzerine çalıştıklarını ve gelecekte çok daha hızlı ve büyük hacimlerde üretim yapabileceklerini belirtiyor.</li></ul><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sürdürülebilir et üretimi</h2>Birleşmiş Milletler, dünya nüfusunun 2050’ye kadar 10 milyara çıkacağını ve nüfusu beslemek için gıda üretiminin iki katına çıkması gerektiğini söylüyor. 2020 yılında insanların 324 milyon ton et tükettiği ve endüstriyel et üretiminin iklim krizinde ne kadar büyük bir rol oynadığı düşünülürse şu anki durum ve gidişat karamsar gözüküyor; ancak yetiştirilmiş et konsepti, et üretimini daha yeşil bir hâle getirebilir ve hayvanlara yapılan zulmün önüne geçebilir gibi duruyor.

Teknoloji şirketleri etin üretimini mezbahalardan laboratuvarlara taşıyor.

Petri kabından sofralara: Etin geleceği

Mesir macunu diyince akla önce afrodizyak özellikleri geliyor. “Akla” diyerek herkesi kendi cehalet kayığımda batırmayayım — benim aklıma bu geliyor. Fakat aklı fesat olan bir tek ben değilim. Memlekette yılda yaklaşık 500 bin ton üretilen mesir macunu, Kapalıçarşı’da azgın teke çizimleri; balık pazarı girişinde bereket tanrısı logoları; bilumum turistik aktarda “Turkish Viagra” etiketiyle satılıyor. Oysa hem tarihteki hem de araştırmalara göre Türkiye’de insanların aklındaki yeri de arzu veya performans arttırıcıların mizahlı dünyasından uzak — sadece %1 afrodizyak ürün olarak tanımlıyor, kalanı fonksiyonel veya şifa gıdası <a fr-original-style="" href="http://acikerisim.pau.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11499/26600/Asl%C4%B1%20Yurdakul.pdf?sequence=1&isAllowed=y" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">olarak</a>.Nedir?: Mesir macunu, şekerle kıvamlandırılarak macun haline getirilmiş bir baharat karışımı. Aslında tarifi su, şeker ve limon tuzuna eklenen 41 adet baharatın temini dışında kolay. Geleneksel tarifi yerine bal ve az sayıda baharatı karıştırarak yalancı mesir macunu yapmak internet tarif kaynaklarının önerdiği yol. Sağlık etkileri Celal Bayar Üniversitesi’nin ulaşamadığım bir araştırmasına göre kanıtlanmış. Kuvvet verici, hazım kolaylaştırıcı ve hormon tetikleyici özellikleri var.&nbsp;Etimoloji: Macun Arapça'da "yoğurmak" anlamını taşıyan acn kökünden türemiş. Mesir kelimesinin etimolojisiyse biraz karışık — mesir, "gezmek" anlamında gelen bir anlam kökünden (bkz. mesire, mesirelik). Fakat şahsen daha muhtemel bulduğum açıklama, “zehirlenmelere karşı mithridaticum adıyla ünlü bir panzehir geliştiren kral VI. Mithridates’in, ilerleyen yüzyıllarda panzehirin değişikliğe uğramasıyla bu karışımın Anadolu’da 'mesir macunu' adını” <a fr-original-style="" href="http://acikerisim.pau.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11499/26600/Asl%C4%B1%20Yurdakul.pdf?sequence=1&isAllowed=y" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">almış olması</a>.Şekerlemeden öte: Mesir macununun menşesi Manisa olarak kabul ediliyor. Her sene Manisa’da mesir macunu adına bir festival de düzenliyor. Her seneden kasıt da epey bir süredir. Mesir macunu festivali 481. yılında. Hatta 2021 yılının aralık ayında UNESCO tarafından kültürel bir değer olduğu tasdiklenmiş. “Somut Olmayan Dünya Kültürel Mirası” addedilen festival duayla açılıyor, mesir macunu karılıyor, Hafsa Sultan’ın Merkez Efendi’den beratinin temsili oynanıyor, ardından da üçle beş ton arası mesir macunu dağıtılıyor.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2021/11/2/1638913689790.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.81" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Görsel: Merkez Efendi<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Ana şifası, evlat yüreği: Her tarihi bol yiyecek gibi mesir macunun da bir hikâyesi var. Kanuni Sultan Süleyman’ın annesi Hafsa Sultan'ın eşi Yavuz Sultan Selim’in vefatından sonra yasından hasta düşüyor. Dönemin önde gelen tabiplerinden Merkez Efendi bu derde deva olması için 41 çeşit baharatı macunla karıştırıp bir ilaç oluşturuyor. İlacı alan Hafsa Sultan iyileşince Sultan Süleyman halka mesir macunu dağıtılmasını emrediyor. Festivalleşen bu dağıtım yıllarca Nevruz dönemindeki kutlamalara tekabül etse de son yıllarda tarihleri mart sonu da olabiliyor nisan ayında da.Sultan Süleyman annesine şifa veren bu ilacın cinsel performans artırıcı olarak satılmasına ne derdi bilemem. Fakat halka dağıttığı dönemde tebaasının pek keyifli akşamlar geçirdiğini düşünmeden edemiyorum. Manisa’nın gastronomi turizmi için mühim bu kültürel mirasımızı yaşatmak artık bizim sorumluluğumuzda.&nbsp;

apéro

Şakasını yapmasını bildiğimiz ama kendisini bilmediğimiz macunu biraz tanıyalım.

Mesir macunu 101

Olimpiyatlarda kadın konusunu konuşurken değinmek istediğim başka bir konu da bazı interseks kadınların kadın kategorisinde yarışmasına izin verilmeme hususu. Türkiye’de bu konunun konuşulduğuna pek rastlamadım; fakat bu husus Dünya açısından bir hayli güncel. O kadar güncel ki şu an bu konu İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (“İHAM”) önünde: Caster Semenya <a fr-original-style="" href="https://time.com/5942286/caster-semenya-women-sports-european-court-human-rights/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">davası</a>.Uluslararası Amatör Atletizm Federasyonu (International Amateur Athletic Federation (şu anki adıyla Dünya Atletizm Birliği (World Athletics)) tarafından çıkarılan “Kadın Kategorisinde Yarışabilme Kriterleri Yönetmeliği (farklı cinsiyet gelişimine sahip atletler)” (Eligibility Regulations for the Female Classifications (athletes with differences of sex development) doğrultusunda olimpiyat ve dünya şampiyonu atlet Semenya’nın yarışmalara katılımı testesteron oranı yüksek olduğu gerekçesiyle engellendi. Semenya önce yönetmeliğin iptali için Spor Tahkim Mahkemesi’ne (Court of Arbitration for Sports) (“CAS”) başvurdu. Yeri gelmişken bahsetmek gerek. Daha önce CAS benzer bir uyuşmazlık olan <a fr-original-style="" href="https://www.doping.nl/media/kb/3317/CAS%202014_A_3759%20Dutee%20Chand%20vs.%20AFI%20%26%20IAAF%20%28S%29.pdf" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Dutee Chand</a> davasında hiperandrojenist olmaya bağlı olarak yüksek testesteron seviyesine sahip olmanın sporda önemli oranda avantaj sağladığı ortaya konamadığı ve bu ortaya konamadığı için testesteron seviyesindeki yüksekliğin bir kişinin yarışmasının engellenmesi açısından tek başına gerekçe olamayacağını belirtmişti. Hatta Semenya, bu karar üzerine hormon tedavisi görmeyi bıraktığını belirtti.Semenya, CAS söz konusu yönetmeliği iptal etmeyince de İsviçre Federal Yüksek Mahkemesi’ne (Switzerland Federal Supreme Court) temyiz başvurusunda bulundu; fakat bu talep söz konusu tahkim kararı kamu düzenini bozmadığı gerekçesiyle reddedildi. Bunun üzerine Semenya 18 Şubat 2021 tarihinde İsviçre’nin İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nde düzenlenen insanlık dışı ve aşağılayıcı muamele yasağı (md. 3), özel hayata ve aile hayatına saygı hakkı (md. 8), ve bunlarla birlikte etkili başvuru hakkı (md. 13) ve ayrımcılık yasağı (md.14) maddelerini ihlal ettiği gerekçesi ile konuyu İHAM’a taşıdı.CAS ve İsviçre Federal Yüksek Mahkemesi kararlarının sporda ayrımcılığı, cinsiyet yanlılığını ve interseks bireylere karşı olan fobiyi gözler önüne serdiği sıkça <a fr-original-style="" href="http://opiniojuris.org/2020/09/30/the-decision-of-the-swiss-federal-supreme-court-in-the-caster-semenya-case-a-human-rights-and-gender-analysis/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">belirtildi</a>. Bu yüzden de herkesin, özellikle insan hakları savunucularının gözü şu an İHAM üzerinde. Testesteron seviyesine dikkat edilmesi, yüksek seviyenin bireylere haksız avantaj sağladığı iddiası ile açıklanmaya çalışsa da % 0-3 arasında olduğu belirtilen bu avantaj gerçekten diğer sporcuların sahip olduğu avantajlardan çok daha farklı bir avantaj mı olduğu sorusunu da <a fr-original-style="" href="http://opiniojuris.org/2020/09/30/the-decision-of-the-swiss-federal-supreme-court-in-the-caster-semenya-case-a-human-rights-and-gender-analysis/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">doğuruyor</a>. Doğduğu andan itibaren daha iyi beslenme koşullarına sahip bir sporcunun ya da daha uzun bacaklara sahip bir koşucunun bu avantajları sorgulanmazken, düşük oranda avantaj sağlayan bir özelliğin yarışmalara katılımı tamamen engellemesi bu davranışın ayrımcılık teşkil ettiğinin sanırım göstergesi. Fakat eğer testesteron seviyesi gerçekten bu kadar önemliyse, o zaman bu seviyeye göre ayrı bir kategori oluşturulması (ör. bkz. sıklet seviyeleri) düşünülebilir. Böyle bir kategori mümkün mü sorusunun cevabını ben veremem, zira bu benim bilgimi aşıyor. Fakat kişileri spordan dışlamak yerine kategorileri sorgulamak bana her hâlükârda daha doğru geliyor.

Günebakan

Kadın Kategorisi Üzerine

Superman gibi X-Ray ışınlarına sahip olmadığımız bu gezegende, çoğu insanın kıyafetlerinin altında ne olduğunu bilmiyoruz.İkinci kuşak feminizmde cinsiyetin doğuştan gelen, toplumsal cinsiyetinse toplumsal ve kültürel olarak inşa edilen kimlik özelliklerimiz olduğu savunulmuştu. Bu, cinsiyet ve toplumsal cinsiyet ayrımını kurması ve hak talepleri için iyi bir başlangıçtı elbette. Fakat 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren daha çok feminist ve queer&nbsp;araştırmacı; biyoloji, tıp, sosyal bilimler gibi alanlarda araştırmalar yapma fırsatını edindikçe, var olan modeller de sorgulanmaya ve yeniden inşa edilmeye başlandı.Bunlardan biri, biyolog Anne Fausto-Sterling. Cinsiyetin sosyal yapısını ve<a fr-original-style="" href="https://www.amnesty.org.tr/icerik/interseks-hakkinda-yanlis-bilinen-5-sey" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;interseks</a> insanların sosyal ve tıbbi tedavisini araştırdığı<a fr-original-style="" href="https://www.amazon.com.tr/Sexing-Body-Politics-Construction-Sexuality/dp/0465077145" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;kitabı</a> Bedeni Cinsiyetlendirmek: Cinsiyet Politikaları ve Cinsellik İnşası'nda cinsiyete bakışımızın da inşa edilmiş ve bir spektrum olduğunu (ikiden fazla, sonsuz çeşitte cinsiyet olduğunu) söylüyor. Kimi insanlar çift cinsiyetli (hermafrodit) doğuyor ya da belli bir yaşa gelene kadar kendini kadın olarak görmesine rağmen spor müsabakaları için kromozom testi yapıldığında XY (erkek) kromozomu olduğunu öğrenen ve erkek olduğuna karar verilerek ödülleri elinden alınan insanlar var. Doğduğunda çok büyük bir klitorise ya da çok küçük bir penise sahip olduğundan, tamamen sağlıklı cinsel organları doktor ve ailenin kararıyla “normal” (erkek/kadın) bir birey olabilmesi için kesilen ya da uygun toplumsal cinsiyet kategorisine girecek şekilde hormon tedavisine başlatılan milyonlarca insan da (bebek ve çocuk dâhil) verilen örnekler arasında. Uluslararası Af Örgütü’ne göre insanların %1,7’si interseks özelliklerle doğuyor ve bu oran, kızıl saçla doğanların sayısına yakın. Fakat yazının başında ifade ettiğim gibi, onları göremiyoruz. “Normal” kabul edilmediklerinden toplumda yeterli temsilleri de yok.Önceki yazılarda da toplumsal cinsiyet temsilleri ve normallerinden bahsetmiş; reklam panolarında gördüğümüz ve normal kadın ve erkeğin ne olduğunu söyleyen aşırı feminen ve aşırı maskülen erkek temsillerinin dışında, hangi kategoriye ait olduğu anlaşılamadığından “arada” kalmış gibi düşünülenlerin (androjen) varlığını hatırlatmıştım. Yani toplumsal cinsiyet ifadelerimiz de feminenlik ve maskülenlik arasında gidip gelebilir, sayısız çeşitte olabilir.Tesadüf değildir ki bilim alanındaki bu gelişmelere paralel olarak cinsiyet ve toplumsal cinsiyet çeşitlilikleri, modada da yansımasını bulmuş. ABD'de de 60’larda başlayan bir cinsel devrim ve ona eşlik eden renkli kıyafetler, alışılmışın dışında tarzlar ve modacı<a fr-original-style="" href="https://www.kidsofdada.com/blogs/magazine/18393657-from-unisex-to-anti-fashion" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;Rudi Gernreich</a>’ın avangart ve toplumsal cinsiyet eşitliğini destekleyen -fakat Papa’nın kınadığı- tasarımları… Mad Men’in çok iyi bir görsel referans olduğu o ciddi, takım elbiseli, maskülen erkek kimliğinin; “tavuskuşu devrimi”&nbsp;(peacock revolution)&nbsp;ile gelen rengarenk kıyafetlerin kucaklanması, uzun saç bırakabilmek için yasa değişikliği talepleri ve özgür cinsellik ifadeleriyle yaşadığı sarsıntı… Unisex kıyafetler de biyolojinin kader olduğunu düşünenlerle insanlığın öznelliğinin DNA dizilimlerini yenebileceğine inananlar arasındaki kültürel savaşların ön sıralarında yer alıyordu.ABD'de modadaki yansımalarıyla iç içe bu tüm renkleri ve özgürlükleri kucaklayan cinsel devrim ve yine o dönem yükselişteki insan hakları hareketlerini birbirinden ayrışmaz görenler de var, bu ikisinin bir olmadığını (ya da cinsel devrimin fazla ileri gittiğini) düşünenler de. Benim altını çizmek istediğim, kıyafetlerimizin önemli bir ifade aracı olduğu kimliklerimizin nasıl toplumsal mekanizmalarla, nasıl toplumsal mekanizmaların parçası olarak üretildiği. Yani, bundan 100 yıl önce oğlanlar pembe giyiyordu ve bebeklerle oynayabiliyorduysa bugün pembenin kız çocuklarının fıtratında olduğunu söylemek ne kadar mantıklı olabilir? Ya da insanların doğuştan gelen cinsiyet özellikleri de toplumsal cinsiyet ifadeleri de bu denli çeşitliyse “normal” nedir, “fıtrat” nedir? Bir kadın/erkek gibi giyinmek ne demektir? Neleri dışarıda bırakır? İnsanların çeşitliliklerini ve renklerini yalnızca feminen dişi ve maskülen erkek ikiliğine indirgemenin insan hakları ihlaline götüren patikasını gözden kaçırıyor muyuz?

hormon ile ilgili hikayeler