Sinem Dönmez

Bir zamanlar "yılın kelimeleri" seçildiğinde herkes bunların neden seçildiğini hemen anlardı. Oysa 2025’i farklı kavramlar üzerinden anlatmak için hangimiz yola çıksak farklı kelimeler seçeriz. Zira artık bizi birbirimize bağlayan tutkallar yok. O yüzden bu listeyi kim okusa eksik bulacak ve hepsi haklı olacak. Yine de denemenin ve hatırlamanın eğlenceli bir aktivite olduğu gerçeği değişmiyor.

Kasım ayının başında Vogue'un Britanya edisyonunda Chanté Joseph imzasıyla yayımlanan “Erkek arkadaşlar artık utanç verici bir şey mi?” başlıklı makalenin yankıları geçmeden The Economist "İlişki Durgunluğu" kapağıyla boy gösterdi. Gerçekten kadınlar artık sevgilileri olmasından utanıyorlar mı?

Yemek bir zamanlar bizi psikolojik ve fiziksel olarak iyileştiren bir devaydı. Bu günlerde ise artık korktuğumuz, güvenmediğimiz, pahalı olduğu için evde pişiremediğimiz, paylaşamadığımız bir derde dönüştü. Hâl böyleyken, 16 Ekim Dünya Gıda Günü’nde konuşmamız gereken şey, belli: Açlık.

Ülke ve dünya gündemi her gün boğazımızı sıkıyor. Elektrik akımından mı, yangından mı, depremden mi, serseri bir kurşundan mı, pestisitlerin, plastiklerin neden olduğu kanser türlerinin birinden mi öleceğiz belli değil. Anksiyete de bu çağın gerçeği ve hatta gerekliliği hâline geliyor. Hatta bir nebze enteresan olmaktan da çıkıyor. Deliye her gün bayram misali, bize her gün anksiyete…

Kadınların gözlerindeki ışığın sönmemesi için buradan itibaren hepimize bir iş düşüyor. Her kadının pırıl pırıl parlaması; kendini göstermekten, dimdik yürümekten korkmaması için elimizde kendimizden ve inanmaktan başka bir güç yok.

Monokültür devrini biliyoruz. O zamanlar siz bir şeyi biliyorsanız herkes biliyordu. Biri ünlüyse ünlüydü. Bir şarkı tutmuşsa duyardınız. Bugün ise size göre çok ünlü olan biri, başka birinin hayatında duymadığı birisi olabilir. Peki bu ortamda her köşeden fışkıran nostalji krizini, sürekli geçmişe özlem duymaktan çıkarıp kolektif hislerimizi yeniden bulmak için kullanabilir miyiz?

MIT Media Lab, son zamanlarda gördüğümüz en spekülatif ama en çarpıcı çalışmalardan birinin ara sonuçlarını yayımladı. Deneme yazarken yapay zeka kullanmanın bilişsel kapasiteye etkisini ölçen bu makale, “Yapay zeka bizi aptallaştırıyor mu?” sorusuyla gündeme geldi. Peki yapay zekayla kendi zekamız arasındaki ilişkide bir orta yol yok mu?

Anoreksiya nervoza, 90’lı yıllarda bıraktığımız, daha doğrusu orada bıraktığımızı sandığımız bir yeme bozukluğu. O dönemde en çok ölüme neden olan psikiyatrik hastalıklarda ikinci sıradaydı. 2025 yılında 30 yaşındaki bir kadının anoreksiya yüzünden ölmesi, beden algısı ve güzellik standartları konusunda kat ettiğimiz mesafeyi gerisin geriye gittiğimizin bir kanıtı.

İnsanı ölmemek için ruhunu şeytana satmaktan kurtaran teknolojiye giderek yaklaşıyoruz. Bugün longevity en gözde sektör. Boşuna değil. İnsanlar hep ölümden kaçmak istemiş. Peki uzun bir ömrü ne yaparak geçireceğiz? Hasret Gültekin’in deyimiyle, "Bir insan ömrünü, neye vermeli?"

Adalet duygusu, tıpkı açlık gibi, susuzluk gibi doyurmaya muhtaç olduğumuz bir ihtiyaç. Adaletsizliği, bir içgüdü gibi seziyoruz. Evrimsel olarak beynimize kazılı bir şey bu. Ve buna isyan etmenin nörobiyolojik bir karşılığı da var. Beynimiz bir haksızlık gördüğünde sosyal acı merkezi insula ve "Bir şey yap!" diyen ACC bölgelerine sinyal geliyor. Tarihi değiştireceğinden emin olduğumuz anlar da bu sinyallerle yazılıyor.