Geçtiğimiz günlerde Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) Netflix, Disney+, Amazon Prime Video, Mubi, Bein ve Blu TV'deki bazı yapımlar için "toplumsal ve kültürel değerler ile Türk aile yapısına aykırı"&nbsp;gerekçesiyle üst sınırdan idari para cezası yaptırımı kararı aldı.&nbsp;Bu kararların yanı sıra RTÜK, "Türk aile yapısı", "millî manevi değerler, "Türkiye'nin bölünmez bütünlüğü" gibi konularla alakalı yayın politikaları etrafında, dijital internet platformu yayıncılarıyla eylül ayında kapsamlı bir toplantı düzenlenmesine karar verdi.&nbsp;Karar, platformlardaki çeşitli diziler üzerine müstehcenlik, çarpık ilişkiler, geleneksel aile yapısına aykırılık ve ahlaksızlığı özendirici içerikler gibi ibarelerle yapılan değerlendirmeler sonucu verildi.&nbsp;RTÜK’ün televizyon yayınları üzerindeki sıkı denetimi uzun süredir tartışılıyordu, ancak dijital mecralar üzerinde de etkisini ekonomik yaptırımlarla sürdürmeye kararlı gibi görünüyor. Peki bu aile değerleri ne ifade ediyor?<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Şiddetlenen şikayetler</h2>Dijital mecraların ağ tabanlı yapısı, denetlenmesini daha zor hâle getiriyor; ancak iktidar tarafından uzun süredir çeşitli platformlardaki içeriklere yönelik şikayetler biliniyordu. Örneğin Cumhurbaşkanı Erdoğan geçtiğimiz yıllarda Netflix için&nbsp;"bu millete yakışmıyor"&nbsp;ifadesini kullanmıştı.&nbsp;Bunları takip eden süreçte 2019 Ağustos ayında Radyo, Televizyon ve İsteğe Bağlı Yayınların İnternet Ortamından Sunumu Hakkında Yönetmelik, Resmî Gazete'de yayınlanmıştı. Böylece AK Parti hükümeti denetleme mekanizmasını resmî hâle getirmişti.&nbsp;Benzer şekilde AK Parti Genel Başkan Yardımcısı Mahir Ünal, Netflix’in içeriklerinin toplumun genel ahlaki yapısına uymadığını söyleyip, Netflix’in Türk kültürüne ve sanatına dönük daha yüksek hassasiyet göstereceğine inandıklarını belirtmişti.Bu açıklamaların olduğu dönemde Netflix’e ilk sansür de gelmiş, Designated Survivor’ın Türkiye ile ilgili bölümü engellenmişti.&nbsp;Bu platformlar aynı zamanda çeşitli kesimler tarafından da uzun süredir rahatsızlık konusuydu. İçeriklerin insanları ve genel olarak toplumu değiştirdiği ve dönüştürdüğüne yönelik şikayetler birçok şekilde dillendirilmişti. Özellikle seçim döneminde LGBTİ+ hareketine karşı siyasi kampanya ile birlikte bu şikayetler daha fazla şiddetlendi.Bu yaptırım kararı ile birlikte platformların yerelleştirilmiş arayüzlerinde de çeşitli değişikliklere gittiği görülüyor. Örneğin Netflix Türkiye, Heartstopper adlı dizinin künyesine Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın uyarısını da ekledi. Dizinin uyarladığı kitabın küçükler için uygun olmadığına yönelik bir ibare görülüyor.<a data-type="embed" fr-original-style="" href="https://twitter.com/umurtas/status/1685633097931341824" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank"><img src="https://embed.apos.to/assets/2023/7/2023-08-04T12:01:08.378Z.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.05" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"></a><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sağ popülizmin yeni sığınağı</h2>Aslında yükselen sağ popülizmle beraber dünyada benzer örnekleri görmek mümkün. Sağ popülizmin anlatıları özellikle seçim dönemlerinde daha şiddetli bir hâle gelirken çeşitli değerler ve sembollerle desteklenmiş duygusal reaksiyonlar&nbsp;kullanılarak, toplumun bütünlük algısının tehdit altında olduğuna yönelik ifadelerle daha fazla güçlendiriliyor.&nbsp;Sağ popülizmin en sık başvurduğu retoriklerin arasında en güçlülerinden biri ise aile değerleri. Geleneksel aile yapısında bir bozulma tehdidi içinde olduğu vurgusu, söz konusu kültürel kodları evrensel bir standart hâline getiriyor ve bu yapıya tamamen uymayan kişiler, gruplar ve anlatılar bir tehdit gibi algılanıp düşmanlaştırılıyor.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Dünyadan örnekler</h2>Dünyada da benzer örnekleri görmek mümkün. Örneğin İtalya’nın ilk kadın başbakanı ve İtalya’nın Erkek Kardeşleri Partisi lideri Giorgia Meloni seçim süresince geleneksel aile değerlerine yaptığı lirik vurguyla oldukça büyük bir destek toplamıştı.&nbsp;İtalya’nın da devam eden ekonomik ve sosyal krizlerin ortasında önceliklerin böylesi soyut değerler etrafında toplanması, sağ popülizmin dünya üzerindeki benzer yapısı açısından önemli bir örnek sunuyor.&nbsp;Uzun süredir protestoların devam ettiği İsrail’de de Netanyahu'nun geleneksel aile değerleri retoriğinde ısrar ettiği ve bu yönde mücadele veren aktivist ve sivil gruplarla dayanışma içerisinde olduğu biliniyor.&nbsp;Yükselen yeni sağın aile retoriği&nbsp;dijital mecralardaki temsillere yönelik politikası dünyanın her tarafında artan bir tehdit algısını pekiştiriyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Reaksiyon siyasetinden sansüre</h2>Toplumun politik tahayyülünü duygusal reaksiyonlara indirgeyen sağ popülizm tehdit algısını da oldukça kolay biçimde dolaşıma sokuyor. Özellikle uzun süredir devam eden sosyal ve ekonomik krizin maddi gerçekliği, böylesi soyut değerler etrafında oluşan tehdit algısıyla görünmezleştiriliyor.Ayrıca gerçekçi politik birlikteliğin yerini temsillerin mücadelesine bıraktığı günümüzde dijital ortamlara müdahale edilerek toplumun dışına itilmiş gruplar tehdit algısı etrafında siyasi bir koz olarak kullanılıyor.&nbsp;Uzun süredir devam eden bu tehdit retoriğinin şimdilik idari para cezası noktasına geldi. Sürecin devamında neler olabileceğini, dijital mecralarda sansür ve toptan yasaklama gibi pratiklerin hayatımıza girip girmeyeceğini bilemiyoruz.Ancak bu müdahale pratiğinin hem siyasi hem de sosyal olarak oldukça olumsuz çıktıları olduğu söylenebilir. Buradan yaratılacak bir meşruiyet, sınırların daha da zorlanmasına yol açabilir ve ifade özgürlüğünden, demokratik değerlere kadar&nbsp;birçok alana müdahale pratiği&nbsp;gündelik gerçeklik hâline gelebilir.

Aposto Gündem

RTÜK, aile yapısını bozdukları gerekçesiyle dijital mecralara üst sınırdan idari para cezası yaptırım kararı aldı. Peki bu bozulan aile yapısı retoriği nereden geliyor?

Nedir bu bozulan aile yapısı?

• <a fr-original-style="" href="https://www.haberturk.com/sony-den-turkiye-aciklamasi-3560893-teknoloji" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Sony</a>, Türkiye ofisini kapama kararı aldığı; TV, kulaklık, konsol gibi diğer ürün gruplarında Türkiye pazarında faaliyet göstermeyeceği yönündeki haberlerini yalanladı. Habertürk'e konuşan Sony yetkilileri, "Türkiye'den %100 çıkacağı haberleri doğruyu yansıtmamaktadır. Markanın yalnızca televizyon ve ses sistemlerindeki faaliyetlerimiz optimize edilmiştir.&nbsp;Ancak müşteri hizmetlerimiz devam edecek."&nbsp;dedi.

Hayatımızda bir tek TRT varken Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, yani RTÜK yoktu. Ne de olsa ‘kamu kanalı’ kendi denetimini yapabilirdi. Ancak, 1990’ların başında özel radyo televizyonların kurulmaya başlamasıyla, düzenleme ve denetleme ihtiyacı olduğuna dair görüşler seslendirilmeye başlandı. Bunun sonucunda 1994’te RTÜK hayatımıza girdi.RTÜK, radyo ve televizyon faaliyetlerini düzenlemek ve denetlemek amacıyla kurulması Anayasa ile öngörülen bir kurum (AY md. 133). Bu kurum Anayasaya Temmuz 1993 değişikliği ile girdi. Anayasa, kurul üyelerin seçimini öngörmekle birlikte, RTÜK’ün görev ve yetkilerinin düzenlenmesini kanuna bırakmış durumda. Beklenenin aksine, Anayasa’da RTÜK’ün tarafsız ya da bağımsız olmasına ilişkin bir düzenleme mevcut değil. Ben, Anayasanın piyasaları düzenleme ve denetleme yetkisini haiz kuruluşların tarafsız ve bağımsız olması gerektiği yorumuna imkân verdiğini düşünmekle birlikte, naçizane, bu konunun akademik olarak tartışılması gerektiğine inanıyor ve sizleri ilgili kanuna yönlendiriyorum.RTÜK, amacı “radyo, televizyon ve isteğe bağlı yayın hizmetlerinin düzenlenmesi ve denetlenmesi, ifade ve haber alma özgürlüğünün sağlanması, medya hizmet sağlayıcılarının idarî, malî ve teknik yapıları ve yükümlülükleri ile Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun kuruluşu, teşkilâtı, görev, yetki ve sorumluluklarına ilişkin usul ve esasları[nın belirlenmesi]” olan &nbsp;6112 s. Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun (“Kanun”) uyarınca “idari ve mali özerkliğe sahip, tarafsız bir kamu tüzel kişiliği” olarak kuruldu (md. 34). Yani Anayasa RTÜK’e tarafsız ya da bağımsız demekten kaçınsa da kanunu tarafsızlığı öngörmüş durumda. Her ne kadar RTÜK üyelerinin seçiminde siyasi partiler rol oynasa ve idari otoritelerde atama yetkisi kurumların bağımsızlığı bakımından önem teşkil etse de bu durum, RTÜK’ün görevlerini yerine getirirken tarafsız olmasına engel olmamalı. Nitekim, idare hukuku derslerinde de dile getirdiğimiz üzere (iç ses: gören de yalnızca hukukçular okuyor sanacak) piyasada düzenleyici rol alan kurumların en önemli özelliklerinden biri bağımsız olması.Peki RTÜK ne yapıyor? RTÜK’ün medya hizmeti sağlayıcı kurumlara lisans verme yetkisi olduğu gibi, bu hizmetlerin kanunda öngörülen kurallara uygun şekilde yerine getirilip getirilmediğini denetleme ve medya hizmeti sağlayıcılara idari yaptırım uygulama yetkileri de var. Lisans verme, yani medyada hizmet sağlamaya “izin vereme yahut vermeme” yetkileri de ‘ifade edemeyişimiz’ kapsamında ele alınabilir. Fakat ben bugün gündem doğrultusunda yayın hizmeti ilkelerine ilişkin yetkilerine değinmek istiyorum.Kanun, medya hizmet sağlayıcılarının sunduğu hizmetlerin uyması gereken bazı ilkeler öngörmüş. Medya hizmeti sağlayıcılarının yayınları, Türkiye Cumhuriyeti Devletinin varlık ve bağımsızlığına aykırı olamayacağı gibi, toplumu kin ve düşmanlığa tahrik edemez, terör övemez, toplumun milli ve manevi değerlerine, genel ahlaka ve ailenin korunması ilkesine aykırı olamaz, çocuklara, güçsüzlere ve engellilere karşı istismar içeremezler, bağımlılık yapıcı maddeleri özendiremez, toplumsal cinsiyet eşitliğine ters düşüp kadınlara yönelik baskıları teşvik edemez. Burada yazdıklarım ilkelerin bazı örnekleri (hepsini okumak için md.8). İlkelerin hepsini okuduğunuzda aklınızda soru işaretleri oluştuğunu düşünüyorum. Örneğin haklı olarak milli ve manevi değer ya da genel ahlak ne demek diye sorabilir ve bazı kavramların soyutluğunu sorgulayabilirsiniz. Bunların somutlaştırılması da RTÜK’ün takdirine kalıyor.RTÜK’ün takdirinde olan tek şey soyut kavramların belirlenmesi değil. Bu ilkelere uyulmadığı durumda öngörülen yaptırımlarda da takdir yetkisi mevcut. Kanun belirli oranlar arasında idari para cezası verilmesini öngördüğü gibi, RTÜK’e ayrıca programın yayınının beş keze kadar durdurma ve programın katalogdan çıkarılmasına karar verme yetkisi de tanıyor. Kanun ayrıca, ihlalin tekrarı durumları için medya hizmet sağlayıcılarının yayınlarının belirli günlere kadar durdurulması ve hatta yayın lisansı iptaline de karar verebiliyor (tüm idari yaptırımlar için bkz. Kanun md. 32). Hangi yetkilerini ne oranda kullanacağını takdir etmek de RTÜK’e kalıyor. Görüldüğü üzere RTÜK’e çok geniş yetki tanınmış durumda. Yani bir anda panik yaratan genelge medya organlarının RTÜK tarafından sessizleştirilebilmesi adına pek de yeni bir şey söylemiyordu. (2022/1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi için <a fr-original-style="" href="https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/01/20220129-5.pdf" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bkz</a>.)Fakat belirtmek lazım, takdir yetkisinin olması, RTÜK’ün istediğini yapabilmesi yani keyfi karar vermesi anlamına gelmez. Zira idarenin takdir yetkisinin de sınırları var. Peki RTÜK bu yetkilerini sınırları dahilinde kullanıyor diyebiliyor muyuz? Asıl mesele etmemiz gereken soru bu sanırım.

Günebakan

RTÜK Kimdir?

•&nbsp;Vestel Elektronik, Polonya'daki iştiraki Vestel Polska Technology'i &nbsp;31,4 milyon dolara LG Chem Wroclaw Energy'ye sattı. Şirketin Polonya ayağı bünyesinde bir televizyon montaj fabrikası da bulunduruyordu. Vestel yetkilileri satışa gerekçe olarak maliyet optimizasyonu <a href="https://www.ntv.com.tr/ekonomi/vestel-polonyadaki-fabrikasini-satti,BEqCpqVYJ06KumXycrMA_A">gösterdi.</a>&nbsp;

• Akıllı telefonlar için medya içerikleri, kısa televizyon şovları ve diziler üreten Quibi, 750 milyon dolarlık yatırım alarak toplam yatırım miktarını 1,75 milyar dolara çıkardı. Hepsi 10 dakikadan kısa bölümlerden oluşan 175 orijinal televizyon gösterisi ve dizi yayınlamayı hedefleyen Quibi, 6 Nisan’da 50 gösteri ile başlayarak faaliyete geçmeyi <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://thenextweb.com/hardfork/2020/03/05/quibi-hollywood-met-people-will-watch-content-vertical-mode-app-streaming/">planlıyor.</a>

• Nisan ayının başında faaliyete başlayan ve farklı bir yayıncılık formatı izleyen Quibi, iki yeni özellik duyurdu.<ul><li>Şirketin CEO’su Jeffrey Katzenberg, The New York Times’a verdiği <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://www.nytimes.com/2020/05/11/business/media/jeffrey-katzenberg-quibi-coronavirus.html?smid=tw-share">röportajda</a> Quibi’nin abone çekme konusunda beklenen performansı gösteremediğini ve platformdaki içerikleri doğrudan sosyal medyada paylaşmayı mümkün kılacak yeni bir güncelleme ile daha fazla kişiye ulaşmayı hedeflediklerini söyledi.</li><li>Katzenberg, yine aynı röportajda platformun bu hafta itibarıyla dizi ve televizyon gösterilerini iPhone üzerinden televizyona aktarma özelliği yayına sokacaklarını açıkladı.</li></ul>

• TikTok, ilk akıllı televizyon uygulamasını Samsung ile <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmZDhkZjY3ZDlhODQ0MDAwODRjZDhmNyZ1c2VyPTVmYWQ0Yjc3OTZjNzUwMDAwN2NkNDcwZCZhdXRob3I9bnVsbCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZuZXdzLnNhbXN1bmcuY29tJTI1MkZ1ayUyNTJGc2Ftc3VuZy1hbmQtdGlrdG9rLWxhdW5jaC10aWt0b2stYXBwLW9uLXNhbXN1bmctc21hcnQtdHZzLWluLWV1cm9wZQ=="">Birleşik Krallık'ta deniyor.</a>

televizyon ile ilgili hikayeler