İnternette karşıma çıkan bir telefon reklamının tanıtımında telefonun arka kapağının kendi kendini onarabildiği, bu özelliğin günlük kullanımdan kaynaklı çizilmeleri engellediği ve bu sayede her zaman temiz ve yeni göründüğü söyleniyordu. Bu telefonun aynı zamanda esnek ve bükülebilir olduğu, hafifçe içe doğru eğilebildiği de ifade ediliyordu. Yani bu telefon markası, ürettiği telefonun neredeyse hiç darbe almayan, kırılmayan, çizilmeyen, eskimeyen bir nesne olduğunu iddia ediyordu.Yaşadığımız çağ, tıpkı bu telefon reklamı gibi hayattaki tüm olumsuzlukları bertaraf etmeye çalışıyor sanki. Yaşlanmak, hastalanmak, başarısız olmak, hasar almak, yaralanmak pek de kabul görmüyor. İçe çekilmeye, durmaya hakkımız yok. Hep daha iyisinin peşinde koşmalı, genç görünmeli, güzel olmalı, her daim pozitif düşünmeli, asla durmamalı, kendimizin en iyi versiyonu olmalıyız. Azıcık performansımız mı düşüyor, kendimizi biraz kötü mü hissediyoruz, derhal antidepresanlara sarılmalıyız. Yaşlanma karşıtı kremlerle kırışıklarımızdan, saç boyalarıyla beyazlarımızdan kurtulmalıyız. Sarkan memelerimize, incelen dudaklarımıza, çatlayan derimize derhal müdahale etmeliyiz. Biraz kilo mu aldık, bilmem ne diyetiyle hemen fazlalıklarımızı yok etmeliyiz. Bize dayatılan güzellik standartlarına tâbi olmalıyız.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yaşam izlerine bedenimizde yer vermemeliyiz. Karda yürüyüp izini belli etmemek gibi, bu hayatı yaşamalı ancak hayatın yakıtı olan zamanın üzerimizden geçip giderken bıraktığı izleri ivedilikle yok etmeliyiz.&nbsp;</li></ul>Geçen yıllarda, yağ aldırma operasyonu sebebiyle yüzünde ve vücudunda ortaya çıkan deformasyonlar nedeniyle aynalara bakamadığını, kariyerinin bittiğini ve bu nedenle inzivaya çekildiğini açıklamıştı model Linda Evangelista. Basında başka estetik mağdurlarına da sıkça rastlıyoruz. Medyatik bazı sanatçıları bu sebeple tanıyamıyoruz bile. &nbsp;“Ne kadar değişmiş” diyoruz. Doğrusu ne kadar “değiştirilmiş” olmalı.Bir önceki yazımda bazı sektörlerin bizi nasıl istismar ettiklerini yazmıştım. Güzellik sektörü de pek tabii bunlardan biri. Bu sektörün mottosu ise “Ne kadar gençsen o kadar güzelsin.” Bu motto elbette çoğunlukla kadınlarda işliyor, zira erkekler için yaşlanma, karizmatik bir şey olarak ele alınırken kadınlar için ise geciktirilmesi ve hatta yok edilmesi gereken bir süreç oluveriyor. Peki buna kim karar veriyor? Ataerkil sistem ve bu sistemin en vahşi çıktısı kapitalizm karar mercilerinden bazısı.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kapitalizm, insan ruhunun hem bir şeylere aç olduğu hissini uyandırır hem de insanın ruhunu sömürerek onu aç bırakır. İnsanı hasta eder, sonra da o hastalığa uygun ilaçlar icat eder.</li></ul>Güzelliğin dijitalize edildiği bir çağda yaşıyoruz.&nbsp;Dijitalize edilen güzelliğin tüm dünyada bir norm hâline gelmesi, insanın iç dünyasını değil, dışını şekillendiren bir unsur oldu. Endüstri, kadınlara dayatılan güzellik algısını yıkacağını söylerken kadını tahakküm altına alarak, onu like'larla/beğenilerle besliyor. Sosyal medyada paylaşılan fotoğraflara kadınların daha zayıf, daha genç, daha güzel, daha bakımlı gözükmesini sağlayan filtreler getirerek kadını o likelara mahkum ediyor, kadının ruhsal özgürlüğüne darbe vuruyor. Sonra ne mi oluyor? Gelsin depresyon, tatminsizlik, yabancılaşma, anlamsızlık…Güzellik endüstrisi herkesi birbirine benzeten, özgün olanı, farklı olanı, sahici olanı yok eden bir güzelliği dayatıyor. Oysa herkes gibi olmak, aslında hiç olmamak demektir. Kişi patriyarkal sistemin manipülasyonuna yenik düşerek kendisinde özgün olanı, sahici olanı yok ediyor ve kendine ait olmayanın kölesi hâline geliyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Dışını güzelleştirmek isterken ruhunu hasta ediyor, içini çoraklaştırıyor. Sürekli dışa odaklanarak kendi içinin derinliğini, anlamını kaybediyor.&nbsp;</li></ul>Zira güzellik endüstrisinin dayattığı güzellik anlayışı yalnızca dış kusurların düzeltilmesiyle ilgili. Endüstrinin kadını dış güzelliğe hapsetmesi, güzelliğe değil sahteliğe hizmet ediyor. Ardından bu sahteliği fark ediyor ve “doğal makyaj modası” gibi sahici ve doğal olanı taklit etmeye çalışan bir akım icat ediyor. Endüstri, doğayı ve kadını sömürdüğünü fark ediyor ki, ortaya “doğa dostu” ürünler çıkartıyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">The Substance üzerine</h2>Geçen günlerde yönetmenliğini Coralie Fargeat’nın yaptığı&nbsp;The Substance (Cevher) filmini izledim. Dünya prömiyerini Cannes Film Festivali'nde yapan ve Altın Palmiye için yarışan The Substance, festivalden “En İyi Senaryo” ödülüyle ayrıldı.Film, artık çok yaşlı sayıldığı için çalıştığı TV kanalından kovulan bir kadın olan Elisabeth Sparkle’ın hikayesini anlatıyor. TV kanalının yöneticisi “genç” olanlara yer açmak için Elisabeth’i kanaldan kovuyor. Bu duruma katlanamayan Elisabeth, kendisinin daha genç bir versiyonunu yaratmayı vadeden “The Substance” adlı gizemli bir ürünü kullanmaya karar veriyor.&nbsp;Elisabeth evine kargoyla gönderilen şırıngalar, tüplerden oluşan paketi açıyor ve iğneyi kendine enjekte ettiğinde omurgasından kanlar içinde Sue doğuyor. Sue, Elisabeth’in en iyi hâli. Daha genç, daha kıvrımlı, daha pürüzsüz. Ancak bu ürünün bazı kuralları var: Elisabeth sonsuza kadar Sue olarak yaşayamıyor. 7 gün sonunda kendi bedenine dönmesi ve kendi bedeninde yaşaması gerekiyor. O 7 güne kadar da asıl bedenden, yani Elisabeth’in bedeninden, bir doz omurilik sıvısı enjekte edilmesi gerekiyor. Yoksa Sue fenalaşmaya başlıyor.&nbsp;Peki bu kurala uyulmazsa ne oluyor? İşte filmin düğüm noktası tam da burası. Sue, işler iyi gidince bedenini daha fazla kullanmak istiyor. Fazla omurilik sıvısı kaybeden Elisabeth’in bedeni de çürümeye başlıyor. Sue hırslandıkça, Elizabeth ölüyor. Oysa Elisabeth’in zarar gördüğünü anladığı anda bu sıvıyı kullanmaktan vazgeçme ve kendi olmaya dönme hakkı var ama bunu kabul etmiyor, durmak istemiyor, sonuna kadar gitmek istiyor. Kendi sonuna kadar... Sue da, Elizabeth de aslında aynı kişi ancak iki taraf birbirine savaş açmış durumda. Filmde dikkatimi çeken geçen bazı sloganvari cümleler var: “Sen ve o diye bir ayrım yok”, “Bir kişinin kullandığı şeyi, diğeri kaybeder”, “Dengeye saygı gösterirsen başka sorun yaşamazsın.”Sue’nun gençliğine hırsla tutunması ve o gençlik, güzellik hiç bitmeyecekmiş gibi açgözlü davranması, Elizabeth’in yaşlanma korkusu ve direnci, güzellik standartlarının ve ötekinin beğenisine bağımlı olma hâlinin kadınları içten içe nasıl parçaladığını, onları kendi bedenlerine ve birbirlerine karşı nasıl yabancılaştırdığını düşündürüyor bana.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kişi birtakım fiziksel müdahalelerle “yeni” bir benliğe/bedene ulaşabilse bile, bunu yaptığı zaman eski benliğini sömüren, ona savaş açan birini de yaratıyor kendinden.&nbsp;</li></ul>Oysaki kaynak sınırlı ve kaynak bir tane. “Eski” ve “yeni “diye bir ayrım yok, “sen” ve “o” diye bir ayrım yok, “geçmiş” ve “şimdi” diye de bir ayrım yok. Hepsi, her şey bir bütünün içinde. Hayatta yaşanan, var olmuş olan her şey şimdiyi ve şimdiki seni yaratıyor. &nbsp;İnsanın kendisiyle savaşı, tüm dünya savaşlarından daha büyük. Çünkü kişi kendisiyle savaş hâlindeyse bu savaşı kazanma şansı yok. Fakat bu savaşa çok sık girilebiliyor ne yazık ki... Başarısız olan, hasta olan, yaşlanan, kaybeden tarafımızı kapsamayıp oraya savaş açabiliyoruz. Kendi kendimizden rakip, düşman, fail yaratabiliyoruz.&nbsp;Son zamanlarda özellikle New Age camiasının moda söylemlerinden olan “Kendinin en iyi versiyonu ol”, bizi kendi içimizde bir yarış atı hâline getirip, habire kendimizle meşgul olmamızı sağlayan bir ortam yaratıyor. Hırslı tarafımız çocuğunu kurslardan kurslara sürükleyip çocuğuna nefes aldırmayan, ona sıkılma fırsatı vermeyen ebeveyn misali bir an bile yakamızdan düşmüyor. İşte savaş tam da o zaman başlıyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Adına narsisizm denilen kendiyle barışık ve dengeli bir kendilik imgesi kuramayan, ötekinin ötekiliğine yer ver(e)meyen, herkeste kendi yansımasını görmek isteyen, kendisindeki zaaflarla, kusurlarla, yetersizliklerle yüzleşemeyen, kendisinden bir türlü çıkamayan hatta kendisinde kaybolan insanların korkunç bir kişilik tüneli oluşuyor.</li></ul>Elizabeth kendisinin en iyi versiyonu olma uğruna, kendisinden başka birini yaratıyor yaratmasına ama bu durum onun sonunu hazırlıyor. Halbuki geçmişini, yaşlılığını, kayıplarını, korkularını kucaklayan, kaybettiği gençliğinin yasını tutabilen, sistemin eril tezgahını&nbsp;görebilen biri olsaydı muhtemel hayatını daha yaşanabilir kılacaktı. Kendisini ve hayatı daha kabullenici ve şefkatli bir yerden okuyabilecekti.Güzellik, her ne kadar gençlikle özdeşleştirilse de esas güzellik, herhangi bir zamana has değildir, zamansızdır. Güzellik endüstrisi güzelliği yapay, ifadesiz ve derinliksiz bir şeye dönüştürmüş durumda. Oysa insan göründüğünden çok daha fazlası. İnsan sözüyle, bakışıyla, tavrıyla, derinliğiyle, özgünlüğüyle, sahiciliğiyle güzel. Güzellik memeye, popoya, dudağa, saça indirgenemez. Buna indirgenen ve kadını sömüren bu güzellik anlayışı ne yazık ki çok ciddi psikolojik ve toplumsal sıkıntılar ortaya çıkarıyor çünkü kişi kendisine yabancılaşıyor ve bir anlam yitimine maruz kalıyor.&nbsp;Kendinin en iyi versiyonu olma arzusunu ne yazık ki bize içinde bulunduğumuz sistem salık veriyor. Tümgüçlü bu bireysel söylem, anne olarak, kadın olarak, çalışan olarak, eş olarak en iyi versiyonumuz olmamızı dayatıyor; kaynaklarımız ve zamanımız sonsuzmuş gibi...&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Çünkü sistemin ayakta kalabilmesi için kendi açığını kişileri manipüle ederek kapatmaya ihtiyacı var, hâliyle bu açığı bize yansıtarak kapatmaya çalışıyor. “Sen sorunlusun” diyor, “Sen değişmelisin,” “Hep daha iyisi olmalısın,” “Hep genç ve güzel kalmalısın.”&nbsp;</li></ul>Buna itirazım var. Toplumsal kurumlar, içinde bulunduğumuz düzen, politikalar, hükümet, aile gibi sistemler kendilerinin en iyi versiyonu olmalı. Her şeyi bireye indirgeyemeyiz ve her şeyi psikolojize de edemeyiz.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Filmin sonlarına doğru Sue sahnedeyken ve artık kanlı bir canavara dönüşmüşken fışkıran kanların seyircilere bulaşması tam da bu toplumsal eleştiriyi sembolize ediyor.</li></ul>İnsan tabii ki ilerlemek ve gelişmek ister. Ancak bu, kendimizle savaş ve gerilim hâlinde narsisizmimizi pompalayarak değil; yapamadıklarımızı, beceremediklerimizi, yetersizliklerimizi, kusurlarımızı, korkularımızı, olamayanları da kabullenişten geçer. Kendimize yaşlanma, hastalanma, yaralanma hakkı vermekten geçer. Güzelliği başkasının bakışlarından kurtarmaktan &nbsp;ve güzelliği dış görünüşe indirmemekten geçer. Kayba tahammülümüzü geliştirmekten ve yas tutabilmekten geçer.&nbsp;Her şeyi halledemeyiz. Kendimizin hep daha iyisinin peşinde koşamayız, bazen olana da saygı duyabilmeliyiz, onunla da kalabilmeliyiz. Düşme, kırılma, incinme, yaralanma, yaşlanma hakkımız var. Çünkü akıllı telefon ya da bir robot değil, kanımızla canımızla insanız. Ve insan oluşumuza sahip çıkmak, en temel ruhsal hakkımız… Ancak bu şekilde özgürleşebiliriz.&nbsp;

Aposto Gündem

İnsanın kendisiyle savaşı, tüm dünya savaşlarından daha büyük. Çünkü kişi kendisiyle savaş hâlindeyse bu savaşı kazanma şansı yok. The Substance'ın kahramanı Elizabeth de kendisinin en iyi versiyonu olma uğruna, kendisinden başka birini yaratıyor yaratmasına ama dışını güzelleştirmek isterken ruhunu hasta ediyor, içini çoraklaştırıyor.

Kendinin en iyi versiyonu olmaya itiraz: The Substance üzerine

Zappa Zamanlar

Toplumsal olanı kolektif olarak iyileştirmekten, güzelleştirmekten vazgeçtikçe kendimizi iyileştirmek, güzelleştirmek için çırpınıyoruz. Bizim bu çırpınışlarımız devasa tekelleşmelerin arkada gizlendiği piyasada ürün ve marka çeşitliliği dalgalarını büyütüyor. O dalgaların altında çocuklar da kalıyor, doğa da… 

Kokuların dünyasında paranın izini sürmek

Onur Sesigür28.03.2021Aristo’nun çözülemez problemlerinden biri olan, Kant’ın üzerine epeyce kafa yorduğu, Darwin’in insanlığın bir gizemi olarak gördüğü bir soru bu. Müziğin neden evrildiği ve nasıl bu kadar güç kazandığı büyük bir muamma. Birileri bu muammayı gıdıklamış ve bir neden bulmuş gibi görünüyor.Müzik, kültürel ve psikolojik olarak uzunca bir süredir ve nörolojik olarak da son dönemlerde üzerine düşünülen, anlaşılmaya çalışılan “insani” bir olgu. İnsan evriminde birçok bilişsel mekanizmanın, fiziksel değişikliğin, kültürel davranışın sebebine dair kolektif insan zihninin bir fikri var. Örneğin dilin evriminin gelişkin düşünceye yol verdiğini, düşünmenin dil üzerinden yürüyen bir bilişsel mekanizma olduğunu biliyoruz. Karmaşık fikirleri zihninde işleyebilen, duyusal veriyi bilişsel bilgiye dönüştürüp, bu bilgileri zihninde arşivleyebilen ilkel insan, bunu yapamayan ya da iyi yapamayandan daha iyi beslendi, kendini daya iyi korudu, hayatta kaldı ve en önemlisi daha çok üredi. Müziğin de aynen bu şekilde bir temele oturması, insanlara evrimsel süreçte bir avantaj sağlamış olması gerekiyor. Bu kadar yaygın ve bu kadar güçlü bir şekilde varolagelmesinin işlevsel bir nedeni, sağladığı bir fayda olmalı.Fizik, matematik, bilişsellik, dil, müzik ve estetik gibi oldukça geniş bir yelpazede çalışmalar yapmış Dr. Leonid Perlovsky’nin başını çektiği bir grup akademisyen, bu gizemi çözdüklerini düşünüyorlar: Müzik “Bilişsel Uyumsuzlukla” (Cognitive Dissonance) baş etmeye yardımcı oluyor olabilir. Peki, bilişsel uyumsuzluk nedir?1957’de sosyal psikolog Dr. Leon Festinger tarafından ortaya atılan ve iletişim teorileri kapsamında da değerlendirilen teoriyi son derece yüzeysel bir şekilde “kedi uzanamadığı ciğere mundar dermiş” olarak açıklamak mümkün. İnsanın zihninde aynı anda birbiriyle çelişen iki bilgiyle nasıl baş ettiğini açıklamaya çalışıyor teori. Kedinin zihnindeki karışıklık üzerinden biraz ayrıntıya girelim:Bilgi 1: Kedi, başarılı bir kedidir. İstediğini elde eder, son derece yeterlidir. Kedi aslandır, kedi kaplandır. Kedi kendinden memnundur.&nbsp;Bilgi 2: Ciğer lezzetlidir, ciğer istenilendir. O ciğer ne biçim de yenir. Gerçekleşen: Kedi ciğere ulaşamamıştır.&nbsp;Sıkıntı (Bilişsel Uyumsuzluk): Kedi eğer önceden düşündüğü gibi başarılı ve yeterli bir kedi olsaydı, istediği ciğere ulaşabilirdi. Bu durumda ya ciğer aslında o kadar lezzetli değildir ya da kedi aslında o kadar başarılı değildir. Bu durum baş edilmesi pek kolay olmayan bir stres yaratır. Festinger’in öne sürdüğü üzere insanlar, bu stresten kurtulmaya yönelik içgüdüsel ve kalıtsal bir yönelim sahibidir. Aynen açlık, susuzluk gibi, zihnimiz ve bedenimiz bu stresten kurtulmak için bize sorun çıkarır.&nbsp;Çözüm:&nbsp;İki bilgiden biri değişikliğe uğramalıdır. Ya kedi kendi zannettiği kadar matah bir kedi değildir ya da ciğer mundardır.Mekanizma bu. Hadi bunu biraz daha genel bir çerçeveye taşıyalım ve Perlovsky’nin savını öne sürelim:&nbsp;Edinilen her yeni bilgi, önceden sahip olunan başka bir bilgiyle en azından bir noktada çelişir.Öğrenmek, bilişsel uyumsuzluklara neden olur. Bu uyumsuzluklar stres yaratır. Ancak bilişsel evrim ve zihinsel bilgi arşivinin oluşumu, yeni bilgilerin edinilmesi, muhakeme edilmesi, kanıların oluşması ve bilginin uygun görülen zihinsel konumda depolanmasını gerektirir. Bu mekanizmanın muhakeme süreci işin kritik noktası. Yeni bilgi üretimi o sırada oluyor. Perlovsky diyor ki bu işin stresli bir süreç olduğunu da göz önünde bulundurursak, daha zor kararlar, daha karışık bilgiler zannedildiği gibi bu muhakeme aşamasında diğerlerinden daha fazla kalmıyor. Aksine, bir karar ya da bir düşünce ne kadar stres yaratıyorsa, bilinçli ya da bilinçsiz olarak muhakeme aşamasında o kadar az kalmaya çalışıyoruz. Yani nitelikli bilgi oluşumu için gerekli olan zor muhakemeleri yapmayı pek sevmiyoruz. İşte müzik bu noktada devreye giriyor.

Müzik neden bu kadar güçlü?

Estetik her zaman peşinden koşulan mı oldu? Elbette hayır! Her zaman ihtiyaç estetikten önce geldi. Estetik belki de çoğu zaman en son durağımız oldu ama tabii ki hep vardı.&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(48, 64, 98); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(48, 64, 98); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">İlk insanın hayatta kalma çabasıyla mağara duvarlarına çizdiklerinde, taştan oyduğu ev aletinin sapına yerleştirdiği bir yaprakta, tanrılarına dua ederken ettiği dansta vardı estetik, evin bahçesine ektiği çiçeklerde.</blockquote>Sonra kiliselere girdi, dini yaymak ve onu kalıcılaştırmak için bu sırada heykellerle var oldu ve belki de mükemmel insan fizyolojisini tarifledi kendince… Yapılarda, metinlerde, bestelerde her yerde ve her alanda ben buradayım demeye başladı görünse de görünmese de.Sanat, felsefe ve edebiyat gibi alanlarla doğrudan bağlantılı olan estetik kavramı hakkında tıpkı sanatta olduğu gibi; bilim insanlarının, sanatçıların ve sanat tarihçilerinin ortak bir tanımlaması bulunmuyor. İlk defa Alman filozof Alexandre Baumgarten tarafından kullanılan bu kelime, genel olarak güzellik, beğeni kelimelerini anımsatıyor.Eski Yunan’da “aisthesis” olarak isimlendirilen kavram, duymak algılamak ve beğenmekle bağlantılı kullanıldı. Günümüzde de hala benzer anlamlar ifade eder. Felsefeden edebiyata, mantıktan tasarıma, yemekten müziğe filme kadar aklımıza gelen her alanda estetiğin varlığından söz edebiliriz. Bu, sanatçının kaygısı ya da tavrıyla bağlantılı olduğu gibi izleyicinin duygularıyla da ilişkilidir.Her ne kadar kendisi beğeni ile alakalı olsa da estetiği değerlendirirken karşıdakinin içinde bulunduğu duygu durumu, kültürel ve ekonomik yaşantısı, inançları göz önünde bulundurarak ele almak da önemlidir. Elbette ki ortak değerler, beğeniler ve trendler estetik kavramını yönetebilen ve ona atfedilen fikirlerle onu yönlendirebilen davranışlar arasında. Çünkü sanatçı da tıpkı izleyici gibi toplumun içinde yer alır. Birey olarak (aynılıkları, farklılıkları, muhaliflikleriyle) hepimiz gibi bütünün parçası olarak onu temsil eder.Fonksiyon yani işlev konusuna geldiğimizdeyse, özellikle tasarım (mimarlık, iç mimari, takı, moda, endüstri ürünleri, grafik vd.) alanında ihtiyaçla bağlantılı olarak konumlanan bu kavramı; nesnenin gördüğü iş ya da amaç olarak da açıklayabiliriz. İşleve merhaba dediysek 20. yy ın prensiplerinden “form follow function / biçim işlevi takip eder – izler” konusuna değinmeden geçmek doğru olmayacaktır. Ki konunun da temasını belirleyen prensiplerden biri kendisi :)<img src="https://images.aposto.com/2021/7/5/1628871471412.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="Infinity" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kendi döneminde özellikle modern mimarlık ve endüstri ürünleri tasarımı alanlarında geçerli olan bu prensip, tasarımın ya da yapının yalnızca işlevine göre şekillenmesi üstünden kavramlaştırılır.1896 yılında mimar Louis Sullivan’ın yazdığı bir makalede ilk kez bahsi geçtiği düşünülen fikir, zamanla genişleyerek ve tartışılarak bir tasarım paradigması haline dönüştü. İlk etapta kulağa çok uygun gelse de bu düşünce tarzı ile form bulan tasarımlarda pratikte sorunlar olabildiği de tartışılmaya başlandı. Bu ilke, 1900’lerin başında işlevsel tasarım anlayışına öncülük etse de 1950’lerle birlikte tartışılan ve bazı akımlar tarafından anlamsız görülen bir slogan halini aldı. Eleştirmen ve yazar Reyner Banham 1960’larda biçim işlevi izler anlayışının “boş bir jingle’dan ibaret” olduğunu öne sürerek bu ilke özelinde her ne kadar işlevselciliğin biçimsel dogmaları ve rasyonel verimliliğin köşeli standartları çerçevesinde incelendiğinde pratik çözümler sunsa da bunun yetersiz bir anlayış olduğuna vurgu yaptı.Elbette ki tasarım pratikleri arasında yer almış ve hala etkisi bulunan bu prensip, yalnız başına tüm formda ana eleman olarak kullanılmasa da bulunması gereken ilkelerden biri olarak kabul edilir.Basittir ki olması gereken, formu sadece estetik kaygılarla hayata geçirmemek. İşlev, canlı ihtiyaçlarının başında gelmesine rağmen (hele ki bu çağda) yalnız başına düşünülmeyen bir kavram. Bunu tasarıma en sade davranış biçimiyle yaklaştığımızda bile görmemiz mümkün. Minimalizm bile en nesnel ve en yalın halde aslında bize estetiği sunuyor.Tüm bu yazdıklarıma ek olarak belirtmek istediğim önemli bir konu da şudur ki estetik sanatçının da izleyicinin ya da kullanıcının da istek ve ihtiyaçları ve duruşları doğrultusunda şekillenir. Estetik kaygısı gütmeyen işler sanat olarak kabul edilmese de bazı eserler topluma bir şeyler anlatma çabasıyla bizim beğeni kavramına verdiğimiz anlamın ötesinde hareket eder. Bu da aslında bir başka derin konu olan kültür, eğitim, siyaset gibi alanların sosyal hayata olan (iyi ya da kötü) dokunuşlarıyla gerçekleşir.Haftaya görüşmek dileğiyle.&nbsp;Hoşça Kal!

Page

Peki ya Estetik?

Formun Fonksiyonu Çağırdığı Yerdeyiz

Sanat tanımlama açısından bugün tartışmalı olsa da o, aslında yaşamsal bir akışı ifade eder. Yani bir anlamda onu toplum kimliğinin ön plana çıktığı, dış faktörlerle birlikte kendini sınırların dışına çıkarmaya iten bir kavrayışlar bütünü olarak değerlendirebiliriz. Sanat bir anlamda; insan yaratıcılığının, hayal gücünün ve düşünce temsilinin ifadesi. İnsan yaşamıyla eş zamanlı filizlenen bu kavram, çevresel faktörlerin etkisiyle dünyadaki insani rüzgarı kimi zaman fırtınaya çevirip kimi zaman onun durulup sakinleşmesine zemin hazırlıyor. Günün sonunda toplum ve kültürle doğrudan ilintili olan bu kavram, hayatın her noktasında kendini göstermeye meyl ediyor.Bugün, neyin sanat olup neyin olmadığının net bir tanımı bulunmuyor. Çünkü o, somut bir tanımlamanın içine sığamayacak kadar geniş bir dal. Sanat bazı dönemlerde her ne kadar insanlar tarafından ulaşılmaz, bazen de anlaşılmaz görülse de aslında insanın yaşamıyla ve yaptıklarıyla ilişkili bir alan. Birçok sanat tarihçi onun erişilmez bir konuma yerleşmesinin olumsuz bir davranış olduğunda hemfikir çünkü sanatı hiçbir zaman toplumdan ayırmak mümkün değil.&nbsp;Sanatın insanla yaşıt olduğunu söylemekle beraber bu çalışmada tartışılan nokta elbette ki bu dönem değil. Sanatın bir bilinç doğrultusunda icra edildiği döneme vurgu yaparak çalışmayı şekillendirmek en doğru olan. Konuyu bilinçli olarak hayata geçirilen, sanatçı ve eser ilişkisi doğrultusunda icra edilen bir kavram olarak değerlendirmek bu çalışmanın kapsamının genişlemesine engel olup amacının ötesinde bir tartışma yaratmasına da mani olacaktır.<img src="https://images.aposto.com/2021/6/4/1625165200424.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.67" alt="Birmingham Museums Trust - Unsplash" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Sanatın ne olduğu her dönem tartışılsa da bazı kuramcılar tarafından buna izleyicinin karar vermesi gerektiği düşünülür.* (*Sanat Tarihçisi Arnold Hauser’in düşünceleri örnek gösterilebilir.) Bu düşünceye eklenen bir önemli nokta da izleyicinin bilinci ve zihinsel sürecidir. Yani onun her zaman doğru karar verici olup olmadığı tartışılır şekilde ele alınmalıdır. Çünkü bazı durumlarda seyircinin kişisel eğitimi, içinde bulunduğu topluluk ve psikolojisi, korkuları, kaygıları ve daha birçok faktörle yönlendirildiği çok zaman önce yapılan kültürel çalışmalarla araştırılmış ve ortaya konmuştur.Sanatın odağına estetik girdiğindeyse bir anlamda gerçek bilinç ve çaba ortaya çıkar. Yani sanatın kimlik kazanması, tartışılması ve kendini beğendirme çabası gerçekliğin ta kendisi olarak toplumsal hayatın içinde şekillenir. Bilinçli bir yaratma çabası olarak da ele alabileceğimiz bu kavram, Thomas Munro bu noktaya şu şekilde değinir “Sanat, doyurucu estetik yaşantılar oluşturmak amacıyla dürtüler yaratma becerisidir.” Dolayısıyla sanat, geçirdiği bazı dönemlerde izleyicisine bir şeyler anlatmayı amaçlasa da bazı akımların da öne sürdüğü gibi yalnızca sanatçının yaptığı eserden ibarettir. Bu tartışmalar asırlardır sürüp gitse de benim fikrim sanatın yaşananlara duyarsız kalmadığı yönünde. Çünkü insan bilinci kalıtsal faktörlere ek olarak yaşadıklarıyla ve öğrendikleriyle de şekillenir. Bununla birlikte dış faktörlerin hepsi bir şekilde sanatçıyı etkiler ve eserin gerçek kimliğine katkıda bulunur ki bu oldukça kapsamlı başka bir araştırma konusu olarak karşımıza çıkar. Resim, seramik, heykel, mimarlık, fotoğrafçılık, tasarım, edebiyat, müzik, sinema gibi disiplinleri kapsayan, derin bir yaratım süreci olarak değerlendirildiğinde, elbette ki o çok boyutlu bir akış olarak yer bulacaktır. Her bir dal, kendi içinde değişik süreçlerden geçmiş ve bu zamanlardan beslenmiştir. Bu noktada hatırlatmak isterim ki çalışmada sanata bakışı değerlendirmenin ötesinde sanatın temsili ve topluma ulaşmasıyla ilgileniyoruz. Medyanın ve araçlarının sanatı nasıl karşıladığı, nasıl anlattığı, ona nasıl ulaştığı ya da ulaştığı noktanın ne kadar yeterli olduğu konusudur temel anlamda tartıştığımız asıl sorunsal. Medya sünden bugüne sanatın ifadesini nasıl biçimlendirdi, onu topluma anlatırken ne denli yaratıcı ya da yeterli oldu. Medya sanatı topluma anlatırken ne denli ayrıştırdı?Sanatın tanımı yapılırken sanatçının gözardı edilmesi mümkün değildir. Onun varlığı ve ulaştığı bilinç ya da estetik düzeyi doğal olarak esere yansır ve onun toplumla yüzleşmesine olanak sağlar. Sanatçı dili, anlatımı ve bakış açısıyla eserin anlatmak istediğinin ta kendisi olarak yer bulur. Çünkü form, kendini bulurken en temel anlamda sanatçının yeterliği ya da onun varlığıyla hayata geçer. Çünkü sanatçı var olanın ötesine geçerek kendi kurgusunu, güttüğü estetik kaygısıyla ortaya koyar. Onu gerçekliğe bir eleştiri olarak dahi sunsa üretimini kendi hislerine, hayal gücüne ya da anlatmak istediğine dayanarak oluşturur anlatmak istediği hiçbir şey olmasa bile. Çünkü o çevresinden ayrı düşünülemez tıpkı yarattığı eseri gibi.Haftaya görüşmek dileğiyle, hoşça kal!

Sanatın odağına doğru…

Yaşamsal akışın ifadesi

• Sanat tarihçisi Emre Zeytinoğlu'nun pazartesi ve salı günü gerçekleşecek çevrim içi semineri sanat ve iktidar kavramıyla ilgili dört saatlik bir müfredatı <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmMDllYzg5NGM2YzBiMDAwN2QwMjU5NyZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZ3d3cuZmFjZWJvb2suY29tJTI1MkZldmVudHMlMjUyRjY0MzU0Nzg2OTU4MzA2MyUyNTJG""">kapsıyor</a>. Şehir ve kent arasındaki fark, hümanizm, insan hakları, estetik gibi kavramların mimarideki yansımaları hakkında fikir sahibi olabilirsiniz.&nbsp;

Aposto İstanbul

“Güzellik”, Antik Yunan’dan bugüne kavramsallaştırılarak üzerine düşünülmüş, tartışılmış, ince ince örülmüş zengin bir literatüre sahip. Biçim mi ve içerik mi güzeli güzel kılar tartışması şöyle dursun. Güzellik haz mıdır, uyum mudur; güzellik şeylerin kendinde midir bakanın bakışında mı tartışmaları da… Nitekim boyum yetmez. Fakat Platon’dan esinlenerek ve onu biraz da bağlamından sıyırarak “güzel, iyidir”i aklınızda tartışmaya açmak isterim.Platon Devlet'te, şiirden -sanattan- bahsederken güzel olanın aynı zamanda iyi olan olduğunu söyler. Güzelin iyiyle olan ilişkisi, bugün pek çok yönüyle süregeldiğine inandığım bakışımızın milattan önce 500’lere kadar dayandığını Platon’la fark etmiş ve bunca eskiye gidişinden neredeyse endişe etmiştim.<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2021-01-17T07:00:44.024Z.jpeg" alt="Platon"><figcaption><a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTYwMDE0MWVkNTY4NjBmMDAwODAzNjA4NiZ1c2VyPTVlYjU0M2NmNzA2NDk0MjU1ZWNmNmE4MCZhdXRob3I9NWY5ZGIzOTRhN2ZiNmEwMDA4Y2JiNmQxJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5pbnN0YWdyYW0uY29tJTI1MkZhbmdzdF9tYWclMjUyRg=="">ANGST 12</a>&nbsp;</figcaption></figure>Disney prenseslerinin güzelliğini bilirsiniz: İyiler sıklıkla masalsı ve saf güzelliktedir, çirkinlerse “cadı” gibi, “canavarca”, kusurlu (yüzde yaralar, çeşitli sakatlıklar…) temsil edilir. Masalsı güzellik derken; elbette çoğunlukla Batı’nın (Avrupa ve ABD) estetik anlayışını temel alan masallar bu görerek büyüdüklerimiz. Her ne kadar Batı’nın “güzel”i (kadında: feminen, ince, uzun bir figür, kılsız beden, simetrik bir yüz, dolgun dudaklar, ufak ve düzgün bir burun… / Erkekte: maskülen, kaslı, uzun bir figür, kuvvetli hatlara sahip bir çene yapısı…) bugünkü baskın konumuna gerek fiziki işgaller ve uyguladığı politikalarla; gerek dünyanın dört bir yanında dil, medya ve çeşitli kurumlar aracılığıyla kurduğu hegemonyayla gelmiş olsa da güzellik algısının yine de zaman içinde kültürden kültüre değiştiğini biliyoruz.Örneğin, bugün gittiğinizde, Avrupa ve ABD'den daha çok Avrupalı ve ABD'lileri bir arada görebileceğiniz, Batı için “egzotik” ve güzel kadınlarıyla ünlenmiş Tayland bir zamanlar, eski ismi Siyam’ken; ilk kayıtlara göre Avrupalı birtakım yetkililerin Siyam kadınları hakkındaki notları “korkunç derecede çirkin” oldukları, “kadın ve erkeklerin birbirine çok benzediği için neredeyse ayırt edilemedikleri”, “kıllı ve dişleri dökük” olduğu yönünde.Siyam’ın modernizasyon sürecine girmesiyle Batı’nın kılık kıyafet politikalarına ve güzellik anlayışından etkilenmeleri de uzun sürmemiş ve bugün Dior’larla bezeli, kaşları alınmış, dişleri düzgün, beyaz erkek bakışına hazır “egzotik” kadın stereoptipinin dönüşümü başlamış oldu.&nbsp;Güzellik; toplumsal olarak şekillenmiş, dinamik bir olgu olarak görülmek yerine tamamen doğuştan gelen, biyolojik bir gerçeklikmiş gibi bakıldığında problematik bir hâl alıyor. Örneğin moda dergilerindeki, medyadaki “güzel” bireylerin arkasındaki styling, saç, makyaj, ışık, kamera ekiplerini ya da kişinin geçirdiği işlemleri tamamen görünmez kılarak bir güzellik illüzyonu yaratılıyor ve izleyicinin yahut okuyucununsa bunu arzulaması ve satın alması bekleniyor.Bir diğer ciddi sorun bu “şansa” sahip kişilerin otomatik olarak diğerlerinden üstün bir pozisyonda konumlandırılıyor oluşu. Doğuştan gelen özellikleri dolayısıyla diğerlerinden üstün olduğu iddia edilen (veya öyle davranılan), seçilmiş birkaç kişinin olduğu bir gruba dâhil olma arzusu… Kulağa tehlikeli gelmiyor mu?Tesadüf olmasa gerek ki sanatla da epey haşır neşir olmuş Naziler’in, ideolojilerinin bir parçası olarak faşist estetik anlayışları da saf ve güzeli üstün tutuyordu. Çingeneleri, sakatları, Yahudileri, eşcinselleri ve kendi normlarına uymayan tüm var oluşları yok ederken güzelliği ve saflığı üstün tutmak… Bugüne bakarken de kulağa tehlikeli gelmiyor mu?Bana öyle geliyor ki daha çok çingene, cadı ya da idealize edilmemiş güzelliklerle, kusurlarla, sıradanlıklarla dolu; yerel halkların kültürlerini de duyumsayabildiğimiz; hiyerarşileri yıkıp birlikte var olabilen masallara ihtiyacımız var.

estetik ile ilgili hikayeler