Kurak Günler, 2022 Yönetmen:&nbsp;Emin Alper Nerede izleyebilirsin?&nbsp;Netflix'teGeçtiğimiz yılın öne çıkanlarından ve yılın kuşkusuz en çok konuşulan yerli yapımı olan, Emin Alper imzalı Kurak Günler&nbsp;sonunda dijitaldeki yerini alıyor ve Netflix kataloğuna ekleniyor. Cannes, Antalya, Ankara ve İstanbul’daki festival gösterimlerinin ardından vizyonda da büyük başarı elde eden film, Orta Anadolu’daki Yanıklar adlı kasabaya tayini çıkan Emre’nin kasabadaki hukuksuzlukları incelemeye başlayınca karşısına aldığı insanlar ve maruz kaldığı sosyal linç üzerinden ilerliyor. Emin Alper’in yarattığı atmosfer, ikinci tura kalmasıyla daha da gerilen ülkemiz seçim ortamını ve içinde hayatta kalmaya çalıştığımız bu kutuplaşmış toplumu çok iyi yansıtıyor.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2023/4/4/1684407951276.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.79" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Hacivat Karagöz Neden Öldürüldü? | Kaynak: MUBIHacivat Karagöz Neden Öldürüldü?, 2006 Yönetmen:&nbsp;Ezel Akay Nerede izleyebilirsin?&nbsp;MUBI'deMubi, geleneksel anlatıları ve halk öykülerini postmodern bir estetikle dönüşüme uğratan Ezel Akay’ın filmlerini göstermeye bu hafta Hacivat Karagöz Neden Öldürüldü?&nbsp;ile devam ediyor. Gölge oyununun ortaya çıkışı ile ilgili önemi bir efsanenin canlandırıldığı filmde Hacivat ile Karagöz’ün hayalî yaşam öyküleri beyaz perdeye taşınıyor. Başrollerini Haluk Bilginer ve Beyazıt Öztürk’ün paylaştığı yapım, hiciv dolu öğelerle bütünleşirken “çok gülen çok ağlar” atasözünün de bir nevi sinemadaki ifadesi hâline geliyor.<img src="https://images.aposto.com/2023/4/4/1684410413923.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.51" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Antichrist | Kaynak: MUBIAntichrist / Deccal, 2009 Yönetmen:&nbsp;Lars von Trier Nerede izleyebilirsin?&nbsp;Prime Video'daLars von Trier’e odaklanan Kaosun Saltanatı: Lars von Trier Filmleri başlıklı retrospektif seçki, kataloğa eklenecek Antichrist / Deccal&nbsp;ile sona eriyor. Doğa ve insanlığa dair tekinsiz imgeler ve Freudyen temalarla örülü film, bebeklerini kaybettikten sonra psikolojilerini ve evliliklerini onarmak için ormandaki bir kulübeye çekilmeye seçen bir çiftin psikolojilerini de evliliklerini de nasıl onaramadıklarını anlatıyor. MUBI, Lars von Trier için şöyle diyor: “Hastalıklı addedilen bir bilinci çağının dışında sembol ve metaforlarla bağdaştırmak konusunda oldukça cesur davranan, sinema tarihinin gördüğü en büyük provakatörlerden biri.”<img src="https://images.aposto.com/2023/4/4/1684411734662.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.79" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Futura | Kaynak: MUBIFutura / Gelecek, 2022 Yönetmen:&nbsp;Pietro Marcello, Francesco Munzi, Alice Rohrwacher Nerede izleyebilirsin? MUBI'deMUBI kataloğuna çağdaş İtalya sinemasının öne çıkan üç yönetmeninin ortak çalışması, hem İtalya’nın ve gençliğinin bir portresini çizen hem de küresel belirsizliğe derin bir bakış sunan Futura / Gelecek filmi ekleniyor. Pietro Marcello, Francesco Munzi ve Alice Rohrwacher ülkenin gençleriyle geleceğe dair umutları, hayalleri ve korkuları hakkında röportaj yapmak için yola çıkıyorlar. Politik kutuplaşma, sosyoekonomik huzursuzluklar, teknoloji bağımlılığı ve iklim krizi… 15-20 yaşındaki gençlerin görüşlerini dinleyeceğin belgesel soruyor: Bir gelecek var mı ki?<img src="https://images.aposto.com/2023/4/4/1684411806882.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="2.39" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Ben Tek Siz Hepiniz | Kaynak: Ünite İletişimBen Tek Siz Hepiniz, 2022 Yönetmen:&nbsp;Barış Kefeli, Nükhet Taneri Nerede izleyebilirsin?&nbsp;MUBI'deAntalya Altın Portakal Film Festivali ve İzmir Kısa Film Festivali’nin de aralarında bulunduğu festivallerden En İyi Kısa Film ödülüyle dönen Barış Kefeli ve Nükhet Taneri imzalı Ben Tek Siz Hepiniz&nbsp;de MUBI’ye ekleniyor. Hakan Bıçakçı’nın aynı adlı öyküsünden uyarlanan film, ayrıcalıklara bağlı suçluluk duygusunu, tüm İstanbul'u kapsayan bir elektrik kesintisi sırasında dairesinde elektrik olan bir öğretim görevlisinin tekinsizliğiyle tiye alıyor. İçinde yaşadığın topluma dair düşünmenin bu kadar komik olabileceğine şaşıracaksın.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bir öneri daha...</h3>Haftanın farklı kataloglara eklenenleri arasında, Fransız Yeni Dalgası'nın öncülerinden Agnès Varda'nın geriye dönüşler ve röportajlar aracılığıyla genç bir kadının kaçınılmaz ölümüne neden olan olayları ele aldığı Vagabond / Yersiz Yurtsuz&nbsp;(1985, Agnès Varda) öne çıkıyor. Film, Mubi'de yayınlanıyor.

Duende İzleme Listesi

19 Mayıs haftasında dijitalde yayınlanan film ve dizilerden öne çıkanlar.

Kurak günler, gölge oyunları, gelecek kaygıları

Aposto ekibi olarak, 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı’nı AHBAP’ın davetiyle gittiğimiz Kahramanmaraş’ta çocuklarla geçirdik. AHBAP’ın deprem bölgesindeki çocuklar için 11 ilde okul bahçelerinde düzenlediği; oyunların oynandığı, yemek dağıtımı yapılan ve oyuncak hediye edilen etkinliklerde biz de Kahramanmaraş’ın Dulkadiroğlu ilçesindeki bir okulun bahçesinde gönüllü olarak görev aldık.Servis aracımız Kahramanmaraş’a ulaştığında, şehrin hemen girişinde kurulu olan çok sayıda fabrikanın ve diğer büyük binaların birçoğunun hasarlı olarak beklediğini gördük. Herhangi bir çalışmanın yapılmadığı binalar, 3 ay önce gerçekleşen depremlerin yıkıcılığını şehir girişinden itibaren gözler önüne serdi. Okula yaklaşırken geçtiğimiz ara sokaklarda, kaldırımlar üzerinde kurulu çadırlar bulunuyordu. Bölge halkının bir kısmının, hasar alan evlerinin önlerine kurdukları çadırlarda yaşadıklarını anladık.&nbsp;Evlerdeki ve birçok binadaki yıkıma rağmen Dulkadiroğlu ilçesinde günlük hayat akmaya devam ediyordu. Hâlâ depremin izlerini taşıyan Dulkadiroğlu’nda akan hayat ise bir nevi arafta yer alıyor. Bugünü ve şimdiyi olağanca normalliğiyle yaşayan insanlar, yarın için plan yapmıyordu.&nbsp;Etkinliğin gerçekleşeceği okula geldiğimizde, binanın içi, dışı ve bahçesinin onarıldığını fark ettik. Okul Müdürü Harun Ziyan, depremden etkilenen okulu iki ay içinde iyileştirdiklerini, hasarların onarıldığını, gerekli düzenlemelerin yapıldığını anlattı. Ziyan, 24 Nisan itibarıyla da okulda örgün eğitime başlayacaklarını belirtti.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2023/3/4/1682607787991.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.00" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Fotoğraf: Deniz Sabuncu23 Nisan etkinliğinde, bölgeye elektrik çekilmesiyle birlikte görevli olduğumuz yiyecek standında çalışmaya başladık. Yoğun bir kalabalıkla karşılaştığımız etkinlikte çocuklar kadar yetişkinleri de gördük. AHBAP ekibi bir köşede çocuklar için Karagöz-Hacivat gibi gösteriler sergilerken bir yandan da çocukların oynaması için birtakım alanlar kurdu. Etkinliklerin ardından oyuncak dağıtımı yapılırken yemek dağıtımı da gerçekleşti. Yemek dağıtımına başladığımız anda oluşan yoğun kalabalık ve sıra günboyu devam etti. Bu sırada deprem ve sonrasındaki sürecin hem çocukların hem de yetişkinlerin üzerinde oluşturduğu iki durumu fark ettik: Kıtlık bilinci ve paylaşım.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kıtlık bilinci nedir? Çeşitli etkenlere bağlı olarak yokluk düşüncesinin zihinde kök salıp kişinin yaşamla olan ilişkisini bu yönde şekillendirmesi olarak tanımlanıyor. Elinde olduğu hâlde daha fazlasını almak, istemek gibi davranışların görüldüğü bu duygu durumunda, davranışın altında yatan temel düşünce “Ya biterse? Kalmazsa?”dır.</li></ul>Görevli olduğumuz süreç boyunca oluşan kuyruk ve sıralarda birçok kez aynı yüzleri gördük. Ancak bu aynı yüzler, birbirlerinin önüne geçmeden, sırayı bozmadan, herhangi bir sorun çıkarmadan yeniden ve yeniden taleplerini sürdürdü. Çocuklar da yetişkinler de birbirlerini birçok kez bekledi. Bu paylaşım dürtüsü ise yaşanan yıkımın ardından gelen bir tercih değil, zaruriyetti. Herkes birbirinin yaşadığı zorluğa hakimdi. Bölgede konuştuğumuz bir mahalleli, “Siz dağıtmaya devam ettiğiniz sürece, bu sıra da devam edecek. Siz ‘bitti’ demediğiniz sürece kimse bu sıradan ayrılmaz” ifadeleriyle durumu özetledi.&nbsp;Halkın kendi arasında gerçekleştirdiği diyaloglar ve Okul Müdürü Ziyan ile geçirdiğimiz konuşmalar üzerinden yaptığım çıkarıma göre, bölgeye günlük rutin yardımlar (gıda, kıyafet, battaniye, eşya vb.) devam ediyor. Bahsettiğmiz bilincin bir uzantısı olarak da bu yardımlar geldikçe halk, bunları almaya ve kullanmaya devam ediyor, edecek de; ancak resim bundan çok daha farklı. Yapılan küçük yardımların değeri her ne kadar büyük olsa da aslında gereken kalıcı çözümlerin sağlanması.Yukarıda bahsettiğim “arafta yaşam” tam olarak bu noktada devreye giriyor. Günlük rutin ve yaşamın akışı devam ediyor; ancak gelecek için bir bilinmezlik söz konusu. “Hayatını kaybetmiş” bir toplum için yapılan yardımların ötesinde “yeniden bir hayatın inşası” gerekiyor. Öyle ki zaman ile kurulan ilişki dahil kaybolmuş durumda.&nbsp;Depremin tek yıkımı binalar üzerinde değil, insanların hayatı üzerinde de büyük bir hasar bırakmış. İnsan olarak günlük hayatın akışı ve geleneksel sorumlulukların birçoğu deprem bölgesinde yok. Bu motivasyonunu kayboluşunun altında ise “ben hayatımı kaybettim” düşüncesi yatıyor. Yıkım ardından hayatta kalan tek sorumluluk ise “kaybedilen onca canın ardından kalan yakınlarına yardım edebilmek”; öyle ki “eve yemek götürme” isteği, yemek dağıtımının bitmesinin ardından kalan paketleri elden dağıttığımız süreçte gözler önüne serildi. Saatlerce hiçbir şekilde bozulmaya uğramayan sıralar; o anda bir süreliğine kaosa evrildi. Evine götüreceği yemeğini alanlar da etkinlik alanından ayrıldı.&nbsp;Etkinlik sürecinde ve sonrasında gözlemlediğim bir diğer unsur da Kahramanmaraş’ta dernek ve sivil inisiyatiflerin etkisinin ve bu kurumlara yönelik ilginin son derece yüksek olduğuydu. Özellikle AHBAP’ın bölgede son derece aktif olduğunu, yerel yönetimler ve halk ile de iyi ilişkiler içinde olduğunu gözlemledim. Halkın yoğun bir güven duyduğu AHBAP, deprem kadar deprem sonrasını da önemsiyor.<img src="https://images.aposto.com/2023/3/4/1682607722066.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.00" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Fotoğraf: Deniz SabuncuBirçok mahalleli gönüllüleri tanımasa da sivil inisiyatif ve derneklere&nbsp;duyduğu güven&nbsp;nedeniyle sıcak ve samimiydi. Mahallenin bir kısmı etkinlik alanının kurulması ve toparlanmasında da gönüllülere yardım etti.&nbsp;Bölge halkı ve farklı sivil inisiyatiflerin gönüllüleriyle gerçekleştirdiğimiz görüşmelerde ortak konu: seçimin yaklaşması nedeniyle depremin gündemden düşmesiydi. Halk bu konudan duyduğu rahatsızlığı ve üzüntüyü dile getirirken gönüllüler ise verilen bu “gündem arası”nın aslında o kadar kötü olmadığını ifade etti.&nbsp;İsmini vermek istemeyen bir gönüllü, toplumun kendi kendine yıkımla başa çıkması ve yeniden sosyal hayata dönüşün temelinde bu etkinin olduğunu savundu ve şu örneği verdi:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Bir çocuğa iki hafta yardımda bulunursanız, çocuk buna alışmaz. Ancak altı ay yaparsanız buna alışır, bekler ve ister. Bölge halkının yaşama yeniden adapte olması gerekiyor. Yaralarını sarmayı ve yeniden hayata başlamayı öğrenmesi gerekiyor. Bu noktada devlete de çok iş düşüyor."</blockquote>

Aposto Gündem

Sürecin yarattığı iki durum: Kıtlık bilinci ve paylaşım.

Dulkadiroğlu, Kahramanmaraş

<img src="https://images.aposto.com/2022/1/1/1646072242048.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.76" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><a fr-original-style="" href="https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1162241" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Karagöz dergisinde 1930’ların dünyası</a><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Giren girene!</h3><blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 216, 77); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 216, 77); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Hacivat: Haydi… Giren kazanıyor, giren kazanıyor, kazanıyor!Karagöz: Hacivat… Girenlere karışmam amma… Onlar girdikten sonra ben muharebenin dışarı fırlamasından korkuyorum!”</blockquote>

İstanbul'da Nasıl Eğleniyorduk?

Mehmet Selahattin,&nbsp;<a fr-original-style="" href="http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/milliyet//milliyet_1929/milliyet_1929_tesrinisani_/milliyet_1929_tesrinisani_16_.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">16 Kasım 1929</a>Direklerarası’nın bir musiki salonundayım. Etrafımda hep temiz giyinmiş, mevki sahibi adamlar görüyorum. Fakat iskemle safları o kadar seyrek ki hiç kimse perdenin uzağında değil. Garsonlar bir gölge gibi sessizce aramızda dolaşıyor. Aradan çok geçmedi. Zil şıngırtıları arasında “miri kelam” Hacivat, sivri külahı ile donuk beyaz perdenin arkasından eciş bücüş bir cin resmi meydana geldi. Kuvvetli bir elektrik ampulünün yaydığı çiğ ışık bildiğimiz hayal perdesinin o esrarlı sarhoşluğunu kaybetmişti. Birdenbire hatırımda canlanan Karagöz perdelerini düşündüm. Alev alev yağ mumu yanarken perdenin kıvrımlarında deri göstermelikler, boyu uzanıp kısalan insanüstü mahluklar gibi karşımıza çıkardı. Bugün aynı perdenin önünde gülmek isteyen dudakların ne hazin bir bükülüşü var!Meğer bu seyrettiğimiz oyun Kanlı Nigâr imiş. Hani şu dost gibi evine kabul ettiği zendostları kapının kol demirini kapatarak içerde bir güzel sopa ziyafeti çektikten sonra çırılçıplak kapı dışarı eden düzenbaz yok muydu, işte o!&nbsp;Kanlı Nigâr kırmızı hotozu başında, mini mini sahnede dolaşırken Narçın Bey ile karşılaşıyor: “İki gözüm ne tarafa böyle?” Narçın Bey aşığını tanımamazlıktan geliyor. Fakat Nigâr azılı bir kadın, yakasını bırakmıyor. “Hadi gel gidelim. Yoksa karışmam ha!” Delikanlı razı olmayıp birtakım özürler bulmaya yeltenince Nigâr bir başka kadınla bir olup zavallıyı karga tulumba eve atıyor. Narçın içeri girer girmez perde arkasından bir ses: “Kızlar! Kapayın kol demirini!” Narçın Bey içerde -kaba tabirle- eşek sudan gelinceye kadar tatlısı ile tuzlusu ile evlerden ırak ayrıntılı bir dayak yedikten sonra haydi yarı çıplak sokağa! Karagöz o sırada pencerede keyif yetiştirirken Narçın Bey’i görüyor: - Kuzum karı, bizim evin önünde deniz hamamı var mıydı? - Aa delirdin mi herif! Bizde deniz nerde? - Ne bileyim karıcığım. Baksana kapının önünde zağar gibi biri var, titreyip duruyor. Nihayet dayanamaz, aşağı iner. Narçın Bey’in uğradığı felakete acır. Ben şimdi gider sana kıyafetlerini getiririm diyerek kapının halkasına yapışır ve pencereden tekerleme müsabakası başlar: - Çekil bakayım! Bize adımızla sanımızla Şadanla Nigâr derler! - Sana şalgamla enginar derlerse bana da tohuma kaçmış hıyar derler! Fakat Kanlı Nigâr ne yapıp yapar Karagöz’ü kandırır, içeri alır, kol demirini kapatır, soyup soğana döndürür ve nihayet pencereden küt diye atar.Artık bundan sonra meydana gelenler çoğalır. Dayı Manca, Arap Mercan derken Hacivat düşer. Son olarak da Tuzsuz Bekir o meşhur narasını atarak gelir. Karagöz’ü bu halde görünce sorar: - Aman Karagözüm bu hal ne? Hacivat akıl öğretir: - Çıplak felaketzedeyiz de! Karagöz anlamaz. - “Karaköy’de kurbanız.” der.Siz bu tekerlemede gülünecek bir şey bulamazsınız ama halk deli gibi güler. Tuzsuz Bekir devam eder: - Siz kısrak olmalısınız be! Karagöz tamamlar: - Evet, kısrağız. İçimizde bir hergele eksikti sen geldin tamam olduk! Hacivat Karagöz’e fısıldar: - Kadınlar taifesinden ikisinin şerrine uğradık de! Karagöz gülerek: - Şey efendim, tarhana çorbasına şehriye doğradık. Nihayet Tuzsuz zorlu çıkar, çıplaklara kıyafetlerini iade ettirir. Oyun biter.***Hacivat sahneye çıktığı zaman uzun bir nutuk atmıştı. Galiba son kıtası şu mısrayla bitiyordu:&nbsp;“Nice Karagözleri mahvetti devran perdesi”.&nbsp;Evet yalan değil. Ben bu “devran perdesi” olsa olsa sinemalardır diyordum. Hele sesli filmler çıkıp da mesela Moris Şövalye gibi yüksek bir sanatkarı ekranda konuşur, güler, şarkı söyler gördükten sonra çocukluğumuzun en tatlı gecelerini alan Karagöz’ü tıpkı unutulmuş bir sevgili gibi hasrete değil, olsa olsa acımaya benzeyen bir hisle anabiliyoruz. Doğru,&nbsp;“nice Karagözleri mahvetti devran perdesi”.&nbsp;Kim bilir, belki sinema için de aynı şeyi söyleyenler bulunacaktır. Sesli sinema devrinde Karagöz seyretmek kısaca tuhaf oluyor vesselam!<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">*Mehmet Selahattin Güngör’ün yazılarındaki bazı kelimelerin yerine, okumayı kolaylaştırmak için günümüzdeki karşılıkları yazıldı. Selahattin’in tüm ifadelerine katılmasak da anlamı ve anlatımı bozacak ya da değiştirecek herhangi bir değişiklik yapılmadı. Dönemin anlam dünyasına sadık kalındı. ‘İstanbul’da Nasıl Eğleniyorduk’un amaçlarından biri de, yazara hak ettiği değeri vererek İstanbul’un geçmişine dair çok zengin bilgiler içeren bu yazıları gün yüzüne çıkarmak.

“Miri Kelam” Hacivat Çelebi ile Karagöz-Sesli sinema devrinde Karagöz seyretmek tuhaf olurdu

Direklerarası’nda

Gölge oyununun kökeni net olarak bilinmese de Anadolu’ya gelişi, Yavuz Sultan Selim’in 1517 yılındaki Mısır seferine <a fr-original-style="" href="https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=cbOXH84ZayrLjc0tI-QXKu14InU2rUT6Ae1vImruCpFSqHArGce77Fy7HlzQUX4-" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">dayandırılıyor</a>. Dönerken çok hoşuna giden bu sanatı, oğlu (Kanuni Sultan Süleyman) da görsün diye oyuncuları ile birlikte İstanbul’a getiriyor. Böylelikle Karagöz&nbsp;ve Hacivat’ın bu topraklardaki hikayesi başlamış oluyor.&nbsp;Karagöz geleneği ve müziği üzerine araştırmalar yapan <a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/gizliyer/?hl=tr" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Yavuz Cingöz</a>’ün anlatımına göre, bu sanat öncelikle bir saray eğlencesi. Sonraları, özellikle Ramazan’da İstanbul halkı ile buluşan bir sanata dönüşüyor. 1600-1800’lerde Ramazan’da Osmanlı’daki en aktif sanat. Bunun nedeni, “Ramazan eğlencesi” gibi bir geleneğin tüm İslam dünyasında sadece Osmanlı’da yaşanıyor olması. O dönemin Ramazan’ı, sadece belli saatler arasında bir şeyler yememek değil, eğlence gibi başka anlamlarda da yapılan bir perhiz. Ancak top patladıktan sonra işler değişiyor. Renkli, ışıl ışıl bir eğlence dünyası başlıyor. Bir çeşit karnaval gibi yaşanıyor.&nbsp;Bu dönem içerisinde gölge oyunu saraydan çıkıp kahvehanelere giriyor; yer yer politik ve cinsel mizaha doğru kaymaya başlıyor. Bu durumu ‘underground Karagöz’ olarak ifade eden Yavuz Cingöz, tezinde yabancı seyyahların hikayelerini şu şekilde aktarıyor: “18. yüzyılda Büyükada’daki bir kahvehanede Karagöz izleyen Fransız gezgin Oliver, Avrupalı en utanmaz kadınların bile izleyemeyeceği kadar ahlaksız oyunlara çok rağbet edildiğini, kahvehaneye giremeyen kadınların da sokaktan izlediklerini anlatmaktadır. Yine aynı yüzyılda François Sévin, Galata kahvehanelerinin birinde izlediği Karagöz oyununu ‘Lettres Sur Constantinople’ isimli kitabında anlatmıştır:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 216, 77); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 216, 77); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Üç perdeden oluşan oyununda, perdeye fallusu açık bir şekilde çıkan Karagöz, bir kadınla evlenip gerdeğe girmiş, sonra çocuk yapıp o çocukla da ensest bir ilişki yaşamıştır. Üçüncü perdede derviş olup tarikata giren Karagöz’ü -ve diğer dervişleri- ortaya çıkan bir ejderha yuttuktan sonra bu kadar kötülüğü hazmedemediği için de kusmuştur.”</blockquote>20. yüzyılın başlarına gelindiğinde baskı ve sansüre rağmen kahvehanelerde gizli bir şekilde oynanan bu oyunlar, belli riskleri de barındırıyordu. Oyunların daracık bir alanda, alev alev yağ mumunun ışığında oynanması birçok kez yangın çıkmasına sebep oldu. Bu büyük eğlencenin hayati ve maddi bir riski olması, ampul ışığına geçişi hızlandırdı. <a fr-original-style="" href="https://istanbultarihi.ist/357-istanbulun-aydinlatilmasinda-elektrik-donemi" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">1927 yılında&nbsp;</a>Direklerarası civarındaki kahvehanelerde elektrik kullanılmaya başlanmıştı. Bu tarihlerden sonra eğlencelerin yapıldığı yerler daha aydınlık olmaya başladı.&nbsp;Mehmet Selahattin’in 1929 tarihli yazısında “Alev alev yağ mumu yanarken boyu uzayıp kısalan insanüstü mahluklar gibi karşımıza çıkardı. Bugün aynı perdenin önünde gülmek isteyen dudakların ne hazin bir bükülüşü var!”&nbsp;diyerek ortaya koyduğu eleştirinin haklılık payı var. Ancak dudaklardaki hazin bükülüşün sebebi, teknolojik gelişmeler değil, politik değişimler olabilir. &nbsp;Ziya Gökalp, 1923 yılında yayımladığı “Türkçülüğün Esasları” kitabında Karagöz ve Hacivat’ın kavgalarını Türk ile Osmanlı’nın, kendi ifadesiyle “o zamanki harsımızla medeniyetimizin”&nbsp;mücadelesi olarak görmekteydi. Artık Hacivat Türkiye Cumhuriyeti’ni, Karagöz ise Osmanlı’yı temsil ediyordu. Bu fikirler geleneksel Karagöz Hacivat oyunlarının değişmesine, devlet propagandası aracı olarak kullanılmasına yol açtı.&nbsp;

Mısır'dan Osmanlı'ya; imparatorluktan cumhuriyete; alevden elektriğe gölge oyununun değişimi...      

'Underground Karagöz’de politik ve cinsel mizah

İlk sayısı 10 Ağustos 1908'de, II. Meşrutiyet’in ilanından hemen sonra çıkan ve Ali Fuat Bey tarafından kurulan <a fr-original-style="" href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Karag%C3%B6z_(gazete)" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Karagöz</a>&nbsp;mecmuası, 1968 yılına kadar siyasi mizah dergisi olarak yayımlandı. Gazetenin her bir sayısının kapağında gündeme dair Karagöz ile Hacivat'ın karikatürü ve konuşmaları yer alır.&nbsp;3 Ocak 1931 tarihli nüshasında görüldüğü gibi, Karagöz ve Hacivat temsilleri CHP’nin propaganda aracı olarak kullanıldı. Cumhuriyet'in ilanı sonrası Atatürk ilkeleri ve inkılaplarını yayma ve benimsetme; tek partili dönemin iç ve dış siyasette aldığı kararlara destek olma politikasını devam ettirdi.&nbsp;

Propaganda aracı olarak Karagöz

Mezatlara katılma deneyimini eskisinden daha sık duyuyoruz. En azından ben yakın çevremde bununla ilgili katılımların daha sık yapıldığını gözlüyorum. Bunda, birinin daha önce edindiği veya sahip olduğu bir şeyin, yani kıymetlisine sahip olma isteği; daha önce biri tarafından kıymetli olduğu kararına varılan bir şeye sahip olma dürtüsü de bunda etkili olabilir. Kim bilir… Bunun değerli materyallerle ilgili olması gerekmiyor. Neyin kıymetli olduğu her zaman subjektif. Nitekim tarihine baktığımızda MÖ 500 yılına kadar uzanıyor. Babil’de kaydedilen ilk müzayedelerde köle ve evlenilmesi şartıyla kadınlar satılıyor. Utandırıcı bir not…&nbsp;Mezat: Müzayede veya mezat dediğimiz açık artırmayla satış türleri bizim bildiğimiz “Satıyorum, satıyorum… Sattım.”la sınırlı değil. Bu Birleşik Krallık merkezli bir satış türü olarak kabul ediliyor. Örneğin, bunun tam tersi olan Hollanda merkezli müzayede satışları da var. Orada da yüksek bir fiyatla açılan ürünler yavaş yavaş düşüyor. Ülkede özellikle kesme çiçekler için tercih ediliyor. Lafı uzattım ama neden bu kadar müzayededen bahsettik? Şehrin Balat gibi eski mahallelerinde gezmezseniz çok sık karşılaşmamış olabileceğiniz mezat kültürü, aslında eskiden beri var olduğu için farklı bir atmosfer ve karakterler sunuyor. Antika eşya ve kitap meraklıları için vazgeçilmez, henüz tatmayanlar için de nefis bir deneyim.Semt Semt Kitap Günleri: Şu an için bir mezata girip birileriyle yakın durma ihtimali korkutucu gelse de Kadıköy’deki balonun orada “Semt Semt Kitap Günleri” başladı. Maltepe’de düzenlenen kitap günlerinin geliştirilerek bir festivale çevrilmesiyle farklı semtlere gidilmesi planlanıyor. 8 Kasım’a dek devam edecek olan etkinliğin, Hacivat ve Karagöz gösterilerini de kapsayan <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmOWQyMzJkYTdmYjZhMDAwOGNiNTBhZCZ1c2VyPTVlNWJlYTE3MDhlZGE3NzU0MjFhZmY4YyZhdXRob3I9NWVjMGRmOWYwMTU3NTkxNmExYzdlMDMzJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5pYmIuaXN0YW5idWwlMjUyRk5ld3MlMjUyRkRldGFpbCUyNTJGMzczNzY="">programına</a> mutlaka göz atın.&nbsp;

Aposto İstanbul

İlk defa Kadıköy'de başlayan ve 8 Kasım'a dek devam eden "Semt Semt Kitap Günleri"nde mezatlara, söyleşilere ve Hacivat-Karagöz gösterilerine katılabilirsiniz.

"Semt Semt Kitap Günleri" başlıyor

&nbsp;Türkiye topraklarında köy sorunu nereden başlıyor diye düşünecek olursak, en doğru kararı almak için Osmanlı’ya bakmak gerekir.&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Osmanlı Hanedanlığı, 600 senelik hüküm süresinde köyden yeri geldi yüksek vergiler aldı, savaş zamanı köydeki delikanlıları ordusuna kattı, fakat bu süreç içerisinde neredeyse hiçbir hizmet götürmedi. Köylü halk, kendi halinde, hırçın doğa koşulları içerisinde ve günlük hayatını kolaylaştırmaya yarayacak bilgilerden yoksun bir durumda, yalnızca var olma savaşının ortasında buldu kendini. Hacivat ve Karagöz Neden Öldürüldü filminde, Karagöz’ün vergi toplamaya gelen askerlere dediği gibi: “Bu dünya yörüklere hörgüç oldu, hep ver hep ver. Ne zaman alacağız?”&nbsp;&nbsp;Ne zaman ki Cumhuriyet kuruldu, köylü o zaman rahat bir nefes alabildi. Aşar vergisi kaldırılmıştı kaldırılmasına fakat ortada köylünün boynuna asılmış cehalet, orada kalmıştı. Gönen Köy Enstitüsü’nden mezun olan Fakir Baykurt, şu şekilde bir açıklamada bulunuyor o döneme dair: “Eğitim ışığı köye nasıl götürülsün ki? Onu götürecek eğitmen yok, okul yok. Devlet bunları hızla yapabilecek düzeyde bir güce sahip değil. Ta 1848 senesinde kurulan şehir öğretmen okulları, daha çok şehirler için çalışmış ve burada eğitimi bitirenler köy görevlerinde yabancılık çekip geri dönmüştür.”&nbsp;&nbsp;İlk Nüfus Sayımı ve Enstitülerin Kuruluşu&nbsp;&nbsp;1927 senesinde yapılan Cumhuriyet ilk sayımına göre toplam nüfus 13.6 milyon. Bunun ise ancak %8’i okur-yazar. Arap alfabesiyle daha fazlasını beklemek absürt olurdu zaten. Bu nedenle ilk atılan adımlardan biri şehirlerde akşam okulları açmak oldu, ancak sorun sadece okuma-yazma bilme durumu değildi. Köy sorunu, ilköğretim de işin içine katılarak geniş kapsamlı bir kalkınma ile çözülebilecek bir şeydi. Köy dünyasında kapalı kalmış değerleri ortaya çıkararak tabanı bilinçlendirme, yetişmiş kızlar, oğlanlar yoluyla köylüyü Türkiye’nin yönetimine, bundan da öte, bilim ve sanat dünyasına katabilme sorunu idi. Bunun da yolu siyasetçilerden geçiyordu.&nbsp;&nbsp;&nbsp;Şans o ki, bazı aydınlar yok değildi köy sorununu gündeme getirip, toprak reformundan bahis açan.&nbsp;&nbsp;&nbsp;Saffet Arıkan’ın Milli Eğitim Bakanlığı zamanında, Köy Enstitülerinin kurucu babası İsmail Hakkı Tonguç, ilköğretim genel müdürlüğüne getirildi. Bu ikilinin ilk işi, askerlikte çavuş, onbaşı olmuş köylü gençlerini toplayıp altışar aylık kurstan geçirerek, köylere öğretmen olarak atamaları oldu. Eğitmenler yirmi kadar kız-erkek öğrenciyi birinci sınıftan üçüncü sınıfa kadar yetiştiriyor, sonrasında birinci sınıfa dönüp yeni öğrenciler alıyordu. Üçüncü sınıfı bitiren çocukların, öğretmeni olan yakın bir köye gidip okumayı sürdürmeleri bekleniyordu.&nbsp;&nbsp;&nbsp;Not: Burada bu öğretmenlerin askerler arasından seçilmelerinin birden fazla nedeni var, ama en önemlisi savaş sebebi ile köylerinden ayrılıp başka şehirleri, hatta ülkeleri görmüş olmaları. Yani köy ortamının kapalı kültüründen bir nebze olsun sıyrılmış kişilerdi bunlar.&nbsp;&nbsp;&nbsp;Ancak, öğretmeni olan okul çok azdı ve bu eksikliğin bir an önce giderilmesi gerekiyordu. Bu nedenle Tonguç, eğitmen çözümüne yönelik bir adım olarak, çavuş ve onbaşıların yetiştirildiği köy öğretmen okullarının Köy Enstitülerine dönüşmesi için bir yasa tasarısı hazırladı. Bu yasa tasarısını, ileriki dönemde Köy Enstitüleri için büyük bir klasik eserler çeviri projesini başlatacak olan ve Saffet Arıkan’ın yerine Milli Eğitim Bakanı olarak gelen Hasan Ali Yücel savundu. Böylece 17 Nisan 1940 tarihinde yasanın meclisten geçmesi üzerine Türkiye’nin 21 yerinde köy enstitüleri kurulmaya başlandı.&nbsp;&nbsp;&nbsp;Köylerden alınan kız ve erkek öğrenciler hızlıca kendi okullarını inşa etmeye başladılar. Öğretim süresi 5 yıldı. Haftada 44 saatlik bir çalışma programı vardı; bunun yarısında kültür dersi görülüyor, yarısında tarım ve teknik sanatlar eğitimi alınıyordu. Erkeklere yapıcılık, demircilik, marangozluk, yerine göre balıkçılık; kızlara dokuma, örgü, dikiş, ipek böcekçiliği, ev yönetimi, meyve ve sebze işleme yöntemleri öğretiliyordu.&nbsp;&nbsp;&nbsp;Enstitülerde verilen eğitimin en önemli özelliği ise, ezbercilikten son derece uzak olan iş-eğitimi ilkesinin uygulanmasıydı. Tonguç’un eğitbilim kuramıyla inşa ettiği enstitüler, Türkiye’de o güne kadar Eğitimcilerin tanımadığı iş eğitimi ilkesiyle yönetiliyordu. Öğrenciler bilgiyi daha çok iş aracılığıyla öğreniyor, üstünü derste tamamlıyordu. Ayrıca her gün en az bir saat özgür okumalar yapılıyordu. Temizliğe, toplu eğlenceye, tiyatro ve müzik çalışmalarına da son derece önem veriliyordu. Bir de her cumartesi günü yapılan eleştiri toplantıları sayesinde, çocuklar kaliteli bir demokrasinin provasını yapıyordu.&nbsp;&nbsp;&nbsp;Kaynak:&nbsp;Unutulmaz Köy Enstitüleri, Fakir BaykurtKöy Enstitülerinin Kısa Tarihi, Atilla Küçükkayıkcı

 Türkiye topraklarında köy sorunu nereden başlıyor diye düşünecek olursak, en doğru kararı almak için Osmanlı’ya bakmak gerekir.   

Köy Sorunu ve Enstitüleri: Bölüm 1  

• Bu hafta Avustralya merkezli oyun geliştiricileri Shadowplay Studios, Blowfish Studios, Sweaty Chair'ın <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmMWJhZjAyZmNhOGRlMDAwOTY3MGIwNCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZzdG9yZS5zdGVhbXBvd2VyZWQuY29tJTI1MkZhcHAlMjUyRjcyNjQ5MCUyNTJGUHJvamVjdGlvbl9GaXJzdF9MaWdodCUyNTJG"">Projection: First Light</a>'ını oynama fırsatı bulduk. Hacivat ve Karagöz gibi gölge oyununu anımsatan çizimleri ve kukla karakterleri ile bulmacaları çözmeyi deneyin.<figure class="image"><img src="http://api.apos.to/uploads/images-2020-07-25T04:01:04.105Z.jpeg" alt="projection"><figcaption>Müzikler ve arka plandaki hikâye epey meditatif. Fotoğraf: Steam üzerinden</figcaption></figure>

Hacivat ile ilgili hikayeler