Almanya’nın kuzeybatısındaki&nbsp;Hamburg, liman kenti özelliğiyle yüzlerce yıl boyunca bölgenin “dünyaya açılan kapısı” oldu. Almanya’yı Kuzey Denizi üzerinden İngiltere ve Hollanda başta olmak üzere Avrupa’nın en önemli merkezlerine bağlayan şehir, bu yönüyle dış etkilere de daha açık hâle geldi.&nbsp;19. yüzyılın ikinci yarısında bu “dış etki”lerin başında futbol geliyordu. İngilizlerin, “Güneş batmayan imparatorluğu” aracılığıyla tüm dünyaya limanlardan taşıdığı futbol, Almanya’ya da Hamburg’dan girdi.&nbsp;“Yabancı” etkilere kapılmanın hoş görülmediği bu dönemde bu yeni uğraşı benimsemeyi ilk göze alanlar özel okul öğrencileriydi. Sonra Bremen, Berlin, Hannover gibi kuzey kentlerinin İngilizlerle daha yakın münasebeti olan tüccar sınıfı, en sonunda da işçiler…&nbsp;Hâlâ yaşayan ilk kulüplerden biri resmî kayıtlara göre 29 Nisan 1887’de Sport-Club Germania Hamburg adıyla kurulan, 1919’da ise 1. Dünya Savaşı’nın etkisiyle zayıflayan FC Falke ve Hamburger FC kulüpleriyle yapılan birleşme sonucu Hamburger SV (HSV) adını alan kulüptü. Bir de resmî kuruluş tarihi 15 Mayıs 1910 olan semt takımı St. Pauli&nbsp;vardı elbette. Ne o dönemde ne de sonraki on yıllar boyunca var olmayan bir şehir içi rekabet, Almanya’nın ciddi bir dönüşümün içine girdiği 1980’lerle birlikte açığa çıktı ve hem ulusal hem uluslararası şöhret kazandı.&nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Perspektif: Az sayıda dev metropolle değil çok sayıda orta-büyük ölçekte şehirle bezenmiş dengeli Almanya coğrafyasında şehir derbilerinden çok bölge derbileri öne çıkar. “Kuzey derbisi” HSV-Werder Bremen, “Ruhr derbisi” Borussia Dortmund-Schalke 04, “Ren derbileri” Köln-Borussia Mönchengladbach, Köln-Bayer Leverkusen, Bayer Leverkusen-Borussia Mönchengladbach gibi… Ya da uzun süreli saha içi rekabetle tanımlanan, eskiden Bayern Münih-Borussia Mönchengladbach, yakın dönemde Bayern Münih-Borussia Dortmund’la anılan “Der Klassiker”den bahsedebiliriz.</li></ul>Almanya’da her kentte çoğunlukla tek takımın öne çıkmasına izin veren koşullar uzun süre belirleyici oldu. HSV, 1963’te Bundesliga kurulana kadar Kuzey Almanya Futbol Şampiyonası, Nazi dönemindeki Gauliga ve sonrasında Oberliga adıyla oynanan bölge liglerini domine eden taraftı. St. Pauli pek de ortalarda yoktu. Bundesliga’nın kuruluşunda her şehirden tek takıma izin verilmişti ve doğal olarak Hamburg’un temsilcisi de HSV olmuştu.&nbsp;St. Pauli, 1974’te 2. Bundesliga’nın kurulmasıyla kendine ulusal futbol haritasında bir yer edinmeye başladı.1977’de ilk kez Bundesliga’ya yükseldiklerinde HSV sezona Avrupa Kupa Galipleri Kupası şampiyonu apoletiyle başlıyordu. O sezon hemen küme düştüler, buna rağmen ilk Bundesliga randevularında güçlü rakiplerini 2-0 mağlup etmeyi başardılar. 1988’de St. Pauli yeniden Bundesliga’ya yükselene kadar rekabete yeniden ara verildi.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">80’lerin ideolojik saflaşması&nbsp; dönüm noktası oldu</h2>Aynı şehirden gelmenin dışında çok az münasebeti olan bu iki kulüp arasında esas rekabet, 1980’lerin sonuyla birlikte başladı. Bu dönemde HSV tribünleri, Almanya’da yükselişte olan aşırı sağın gövde gösterisi yaptığı alanlardan biri hâline geldi. Popüler ve ana akım HSV’ye hâkimmiş gibi görünen bu sahnelere karşı Hamburg’un zengin sosyal yaşamında ciddi taraftara sahip antifaşist damar da kendisine alternatif bir mecra aradı.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2024/4/5/1714735869812.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.78" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Millerntor Stadyumu, 2022. Kaynak: WikipediaKentin alternatif kültürlerden ve sosyal gruplardan beslenen emekçi mahallesinde doğan St. Paulive onun Millerntor Stadyumu kısa sürede bu adreslerden biri oldu. “Doc Mabuse” olarak anılan bir punk şarkıcısının getirdiği “kurukafa” bayrağı St. Pauli’nin doğal bir sürecin sonunda oluşan bu alternatif imajını kusursuz şekilde tamamladı.&nbsp;Zengin liman kenti Hamburg’da, "zenginlerin kulübüne, düzenine başkaldıran korsanlar" anlatısı St. Pauli’ye cuk oturdu. 1980’lerin başında maçlarını ortalama 1.500 seyirciye oynayan kulüp, 1990’lara gelindiğinde 2. Bundesliga’ya düşse de müdavimlerinin sayısını ortalama 15.000’lere çıkarmıştı. Kulüp, 2001 ve 2010’da sadece 1 seneliğine Bundesliga’da bulunabilse de, HSV ile birebir rekabette çok az maça çıksa da sadece Hamburg’un değil tüm Almanya’nın en popüler alternatif kulüplerinden biri olmayı başarmıştı.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">St. Pauli derbiye lider çıkıyor</h2>HSV’nin Bundesliga’nın kuruluşundan itibaren ligde kalmayı başaran tek takım olma unvanını 2018’de yitirmesiyle Hamburg derbisi gerçek anlamda ilk kez, düzenli şekilde sahnelenmeye başladı.&nbsp;HSV tüm maddi gücüne ve taraftar desteğine rağmen 6 yıldır Bundesliga’ya dönemedi. Bu süreçte iki takım 11 kez karşılaştı ve bu maçların 5’ini St. Pauli, 3’ünü HSV kazandı. HSV, sürekli zirve yarışı verse de bir türlü Bundesliga biletini doğrudan kazanmasını sağlayacak ilk iki sıraya adını yazdıramadı.&nbsp;St. Pauli ise çoğunlukla orta sıralarda geçen sezonların ardından bu yıl bu akşam oynanacak derbiye 63 puanla lider çıkacak. Bitime 3 hafta kala HSV’nin ev sahipliğinde 57.000 kişilik Volksparkstadion’da oynanacak maç, 52 puanla 4. sırada bulunan HSV için de kritik öneme sahip. Son 8 maçında sadece 3 galibiyet alan ve müthiş bir çıkış içindeki Holstein Kiel ve Fortuna Düsseldorf’un gerisine düşen HSV, St. Pauli’yi yenmesi hâlinde üçüncülük yarışına yeniden tutunabilir.&nbsp;13 yıl sonra Bundesliga’ya çıkmayı hemen hemen garantileyen St. Pauli ise deplasmanda elde edeceği zaferle rakip taraftarların önünde tur atmak ve rekabette yeni bir sayfa açmak istiyor.

Punto 

Bundesliga umutlarını yine zora sokan HSV, 13 sezonluk hasretini dindirmeye hazırlanan St. Pauli'yi ağırlıyor. İki Hamburg ekibinin son 40 yılda saha içinden çok saha dışında alevlenen rekabetine yakından bakıyoruz.

Hamburg derbisi: Almanya’nın en sıradışı rekabeti

İnternette Salt Bae olarak bilinen kasap Nusret Gökçe, 2017'de havalı güneş gözlükleri ve vücuda oturan beyaz gömlekleriyle bifteklerin üzerine tuz serpme stiliyle internet fenomeni hâline geldi. Instagram'da 52 milyon takipçi kazanan Gökçe, dünyanın en rekabetçi restoran pazarlarından sayılan New York’taki hamburger zincirini açık tutamadı. Bir dönem, yemek eleştirmenleri tarafından, New York şehrinin en kötü restoranı olarak anılan Salt Bae Burger Haziran ayının başlarında kapandı. Restoranın kapısında yer alan bilgilendirme notunda işletmenin Meatpacking Bölgesi yakınlarında yeni bir adrese taşındığı yazılı.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Arka plan: Hamburger zinciri, Gökçe’nin 2018'de Manhattan'da açtığı, dünya çapında 20'den fazla lokasyona sahip restoran zinciri Nusr-Et Steakhouse'un devamı niteliğindeydi. Altın folyoya sarılmış wagyu biftek burgeri ya da sadece kadınlara ücretsiz olan vejeteryan "bayan burgeri" gibi ürünleriyle tepki topladı. Restoranın ana şirketi Nusr-Et, cinsel tacizden maaş hırsızlığına kadar çok sayıda iddiayla karşı karşıya kaldı. 2020'deki şikayetler sorulduğundaysa şirketin baş işletme sorumlusu Al Avcı, “Restoranlarımızda herhangi bir sorun yok." dedi. Salt Bae Burger, Dubai'deki ilk lokasyonunu 2019'da açtıktan sonra 2020'de şu anda kapalı olan Union Square şubesini açtı. Los Angeles şubesinin sonraki yıl açılması planlandığı paylaşıldıl fakat hiçbir zaman gerçekleşmedi.</li></ul>

apéro

New York City’deki Salt Bae Burger kapanmasının ardından Nusret Gökçe’nin tuz direği yıkılıyor yorumları yapıldı.

“New York City’nin en kötü restoranı” kapandı.

• Hollanda'nın Haarlem şehri, kamusal alanlarda et ürünlerinin reklamlarını yasaklayacağını açıkladı. Hamburger ve pizza gibi et ürünleri içeren reklamları da kapsayacak ve bir ilk olan yasak, 2024 yılı itibarıyla yürürlüğe girecek.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Neden?&nbsp;MediaCat'in haberine göre, önergeyi hazırlayan GroenLinks partisinin meclis üyesi Ziggy Klazes, "İnsanların evlerinde ne pişirdiğiyle ilgilenmiyoruz. Ancak iklim krizinden bahsederken insanları durumu kötüleştiren ürünleri almaya teşvik edemeyiz." dedi.</li></ul>

Pareto

1980’lerde küreselleşmenin soframıza attığı donuk ve hızlı yemek golüne dair enteresan bir Barış Manço şarkısı vardır: Lahburger. Oryantalist ezgilerle diyar diyar dolaşıp lahmacun gibi yâr bulamadığını anlatırken, elektrogitar ve enfes klavye solosuyla da “Hamburger, batıya açılan pencere, pencereden uçtu tencere” şeklinde yeni gelen misafire sitem eder.19. yüzyılı devirirken ABD'de ıskartaya çıkan atlı tramvayların düşük maliyetle yemek vagonlarına dönüşmesi, araba sevdasının ve sinemaların yükselişiyle direksiyondan ayrılmadan atıştırma modası, hamburger süksesinin başlangıcı sayılabilir. Dick ve Mac McDonald kardeşlerin 1948’de kervana katıldıkları arabaya servis restoranı da birkaç küçük değişimle dünyaya yön veren sistemin kapısını <a fr-original-style="" href="https://corporate.mcdonalds.com/corpmcd/our-company/who-we-are/our-history.html" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">aralar</a>. Daha verimli bir restorana dönüşmek isteyen ikili menüyü sadeleştirir, yiyecekleri karton kutulara doldurup bulaşık derdinden kurtulur, garsonları ortadan kaldırır. Basit, işlevsel, modüler yiyeceklerin sunulduğu, bir örnek giyinen genç çalışanlarla dolu, mama sandalyesinin bile düşünüldüğü tertemiz, renkli, ışıltılı bir aile ortamına dönüşür.Fast food&nbsp;zinciri denklemi: Yüksek hız, büyük hacim, düşük fiyat ilkeleri üzerine inşa edilen bu sistemde, gıdaların pişirilmesi ve servisi için Ford’un montaj hattı prosedürüyle işçiler birer robota dönüştürülürken, Taylorizme göz kırpan zaman ve verimlilik kaygısıyla da en iyi tek yol hesaplanır. Tek tip ürünler için beceriden arındırılmış işler parçalara bölünür, rutine bağlanır. Birbirinin yerini alabilen homojen işçilerin ızgarada önce hangi köfteyi çevireceği, patatesi kaç dakika kızartacağı, müşteriye hangi cümleyi söyleyeceği bile standartlaştırılır. Burger King ve Wendy’s gibi hamburgercilerin yanında Pizza Hut, KFC, Taco Bell, Dunkin’ Donuts, Subway ve zehirlenme skandallarına çözüm bulamasa da Chipotle gibi düşük fiyatlı hazır yiyecek işletmeleri, McDonald’s’ın önünü açtığı restoran zinciri modeliyle hayatımıza dâhil olur.Bugün zincir restoranlarda “menü” denince aklımıza ilave patates kızartması ve içeceğin gelmesi, modern menü kavramını şekillendiren Escoffier’nin kemiklerini sızlatsa da yine McDonald’s’a borçlu olduğumuz bir yeme şeklidir.Big Mac ekonomisi:&nbsp;2013 yılında bir ABD vatandaşının McDonald’s’tan ayrı kalabileceği en uzak mesafe 185 kilometre olarak belirtiliyordu. Bugün, tüm gezegene yayılmış 39 bine yakın şubeyle güneş ancak Zimbabwe ya da İzlanda gibi bir avuç ülkede Big Mac’siz doğuyor. Günde 68 milyon insan hamburgeriyle mutlu mesut yaşıyor. Sayının ciddiyetini kavrayabilmek için Kraliçe Elizabeth dâhil tüm Birleşik Krallık’ın toplanıp birer Big Mac ısırdığını düşünebilirsiniz. Tabii farklı ülkelerde tek tipliğini koruyabilen bir ürün, ekonomide de belirleyici kritere dönüşebiliyor. The Economist dergisinin her yıl yarım ağızla da olsa yayımladığı <a fr-original-style="" href="https://www.economist.com/big-mac-index" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">“Big Mac Endeksi”</a>, yaşam maliyetinin nerede yüksek, nerede düşük olduğunu, hangi paranın değerli ya da değersiz olduğunu anlatıyor.&nbsp;Önlenemez Mcdonaldlaşma zinciri: Roma’da açılan McDonald’s’a fırlatılan makarnaların Slow Food ve ardından Slow Life akımlarını ateşlemesi, insanların hıza tepkisini ortaya koymasına rağmen, farklı alanlarda birçok sektör Mcdonaldlaşmadan nasibini almıştır. Sosyolojik incelemeden çok kara ütopyayı andıran Toplumun Mcdonaldlaştırılması&nbsp;kitabında Ritzer, hazır yiyecek restoranlarında geçerli ilkelerin hayatımıza girdiğini, McÜniversiteden McDoktora, McGazeteden McEğlenceye kadar insanları yutan bir kafese dönüştüğünü söyler. Buna göre Mcdonaldlaştırma süreci dört adımdan oluşur: verimlilik, hesaplanabilirlik, öngörülebilirlik ve denetim. Tüm işlemleri ATM’ye devredip müşteriyi veznedara çevirerek verimliliği artıran bankalar, ürün ve servisin hesaplanabilir nicel yönüne vurgu yapıp bol karbon ayak iziyle dünyaya yayılan ucuz ve “hızlı giyim” öncüsü H&amp;M, dünyanın neresinde olursa olsun müşterisini şaşırtmadan ona öngörülebilir, aynı tip otel odası sunan Hilton, labirent misali mağaza planına kondurduğu oklarla ziyaretçileri denetleyen ve tüm ürünleri görmek zorunda bırakan IKEA, Mcdonaldlaşmış sektörlerden küçük birer örnektir.&nbsp;Günümüzde bu dört basit maddenin dünyanın her yerinde McDonalds-vari planlı ve öngörülebilir topluluklar yaratmış olması, akla biraz da bu durumun parodisi olan Truman Show filmini getirse de bilinçlenen tüketici profiliyle çok daha fazla insanın “Bu işte bir iş var,” deyip Truman gibi toplumun Mcdonaldlaştıramadıklarına katılması, umut vadeden bir gelişme olsa gerek.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">KaynaklarCarlo Petrini&nbsp;ve&nbsp;Gigi Padovani.&nbsp;(2012).&nbsp;Slow Food Devrimi - Arcigola’dan Terra Madre’ye: Yeni Bir Yaşam ve Yemek Kültürü,&nbsp;2. Baskı, İstanbul: Sinek Sekiz Yayınevi.George Ritzer.&nbsp;(2019).&nbsp;Toplumun Mcdonaldlaştırılması, 6. Baskı, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.Paul Freedman.&nbsp;(2007).&nbsp;Yemek, Damak Tadının Tarihi&nbsp;(çev. Nurettin Elhüseyni), İstanbul: Oğlak Yayıncılık.Vedat Ozan. (2020). Kokular Kitabı IV - Lezzetler, 3. Baskı, İstanbul: Everest Yayınları.

Hamburger ile ilgili hikayeler