Dengbêj Mukaddes Yıldırım ile Dengbêjlik sanatı üzerine konuştuk.&nbsp;Bütün halkların kültürel miraslarını koruyan ve günümüze taşıyanların çoğunlukla kadınlar olduğunu görürüz. Bu halklardan biri de Kürt halkıdır. Tarihten bu yana Kürtçe resmî dil ve yazı dili olmadığı için, Kürtler kültürlerini sözlü olarak geliştirdiler. Bu yolla tarihin en eski medeniyeti olan Mezopotamya'da yaşayan Kürtlerin dilini, kültürünü, edebiyatını, sanatını koruyan ve günümüze kadar taşıyan da Kürt kadınlarıdır. Bu sözlü sanatın miraslarından biri de tabii ki Kürt müziğinin temel taşı olan Dengbêjliktir."Deng" ses, "bêj" de söylemek anlamına gelir. Dengbêj, Kürt sözlü edebiyatında kilamlar ve stran (şarkı) söyleyen sanatçıların adıdır ve aynı zamanda sese renk ve ahenk katanlardır. Dengbêjî (Dengbêjlik) de bu sanatın kendisidir.Müzik aletleri olmadan, yaşanmışlıkları sadece seslerinin renkleri ile anlatırlar. Kürt halkı için sözlü sanatın gelişimine yol açan diğer bir etken de 16. yüzyıldan sonra özellikle dinin etkin olmasıyla birçok müzik aletinin yasaklanması. Bu süreçte erkek egemen zihniyetin hakim olması da, aslında kadınlara ait olan dengbêjliğin erkekler tarafından söylenmesine ve daha çok erkek dengbêjlerin ön plana çıkmasına neden oldu.Ama tarihte bütün bu yasaklara ve baskılara başkaldıran birçok kadın dengbêj var olmuştur, bu Dengbêjlerden bazıları Hristiyan bir keşişin kızı Gulê, Meryem Xan, Sûsika Simo, Ayşe Şan, Aslîka Qadir, Nesrîn Şêrwan, Nicma Dari ve Gazin'dir (Raziye Kızıl).İşte bu kadın Dengbêjleri birbirlerine bağlayan da benzer hayat hikâyeleri ve icra ettikleri Dengbêjliktir.Aslında "Kadın ve sanat" temamızda kadın dengbêjleri ele almamın en büyük nedeni Kürt kadınlarının yaşadığı trajik hayat hikâyelerini, aşkı, mutluluğu kadın Dengbêjlerin o yakıcı seslerini okurlarla buluşturmak, çünkü bana göre Dengbêjlik Kürt kadınlarının hayat hikâyelerinin ta kendisi ve Kürtlerin yazılmayan kültürel mirasıdır.Bu hayat hikayelerinden biri de dengbêjlik üzerine söyleşi yaptığım&nbsp;Dengbêj Mukaddes Yıldırım’ınki.Dengbêj Mukaddes Yıldırım Bitlis’in Hizan ilçesinde doğuyor ve 12 yaşına kadar burada yaşıyor. Daha sonra Van’a yerleşip burda hayatına devam ediyor. Dengbêj Mukaddes 12 yaşında babası tarafından, babasının arkadaşı olan ve kendisinden yaşça büyük biriyle zorla evlendiriliyor ve "kuma" olarak götürülüyor. Evlendirildiği kişi, eskiden verdiği sözden dolayı küçük yaştaki kızını beşik kertmesi olarak arkadaşının oğluna "veriyor".<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kültürü aktaran kadınlar</h3>Bir kadın Dengbêj olarak Dengbêjliği nasıl tanımlıyorsunuz sorumuza Dengbêj Mukaddes söze şöyle başlıyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(240, 129, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(240, 129, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Ben kendimi Dengbêj değil "Dertbêj" yani dert söyleyen olarak adlandırıyorum. Dengbêjlik derttir, kederdir, kadınların yaşadığı hayat hikâyeleridir. Mesela bir kadının oğlu, ya da kardeşi öldüğü zaman ağıt yakarlar. Gerçek Dengbêjler âşık kişilerdir, aşk dediysem sadece iki kişi arasındaki aşk değil, vatan, doğa, tabiat, canlılar yada bir estrümana olan aşk da olabilir. Dengbêjler bütün yaşadıklarını, içlerindeki duyguları sesleri ile dışa vururlar.’’</blockquote>Dengbêjlikle nasıl tanıştığını sorduğumuzda Dengbêj Mukkades şöyle anlatıyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(240, 129, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(240, 129, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Yaşadığımız zamanlarda sadece küçük teypler vardı ve bu teyplere kasetleri yerleştirip sesimizi kaydederdik. Tabii ki o süreçlerde kadınların şarkı söylemesi günah ve ayıp sayılırdı. Ben de 12 yaşlarındayken benden 2 yaş büyük olan kumamın gelini ile birlikte teybi gizlice alır, herkesten saklanarak ahırda dengbêjlik söyleyip sesimizi kasetlere kaydederdik. Hâlâ da o 12 yaşında söylediğim şarkıların ses kaydı bende duruyor ve sürekli kendi kendime söylemeye devam ettim.Van’a geldiğimde 3 tane kayıtlı kasetim vardı, o zamanlar tabii ki hâlâ küçüktüm. Zamanla dengbêjliği, kültürü öğrendim. 23 tane kendi yaptığım parçalarım, kasetlerim var. Belki ben Dengbêj Şakiro kadar güzel söyleyemem ama Şakiro da benim gibi yapamaz. Burada biz birbirimizi tamamlıyoruz. Ben bestelerim, sen de söylersin. Dengbêjlik yürekten geliyor, sen ekip biçmiyorsun, satın almıyorsun, doğal olarak var olan bir nimettir. Eğer kadın dengbêjler olmasaydı, ağıtlar yakmasaydı ve erkekler de onlardan alıp dışarda söylemeselerdi ne dengbêjlik var olurdu ne de Kürtlerin kültürleri. Fakat erkek egemen zihniyetin ve egosunun hakim olmasından dolayı kadınlara yer vermiyorlar. Ben başta olmak üzere diğer bütün kadın dengbêjler bu zulme başkaldırdıkları ve zülmün zincirlerini kopardıkları için Dengbêjlikte yer edinebildiler. Dengbêjlik sadece Kürt kadının hayatını anlatmıyor, yokluğu, varlığı, doğayı ve canlıları, aslında her şeyi anlatıyor ve içinde barındırıyor."</blockquote>Kadın olarak Dengbêjlik yapmanın zorluklarını sorduğumuzda kadın olduğu için hem aile çevresinde hem de toplum içinde olumsuzluklarla karşılaştığını söylüyor ve devam ediyor: "Şimdi bu sanatı icra edebiliyorsam ve başarılıysam sebebi tabikide bütün zorluklara ve anlayışlara direnmiş olmamdır. Çoğu zaman bana engel olmasınlar diye gizli gizli Dengbêjlik yaptım ve sahnelere çıktım. Ben 12 yaşında beste yapmaya başladım. Bu yaşta böyle bir yeteneğe sahip olmuşsam nedeni dertlerimdir, kimse durup dururken beste yapamaz."<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">"Sanatın önü erkek zihniyeti değişince açılacak"</h3><blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(240, 129, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(240, 129, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Ben kendi üzerime 23 kıtadan oluşan beste yaptım. Ne kadar söylesem içimdeki acılar dinmiyordu ve tekrar tekrar söylerdim. Dengbêjîn kitabı, repertuvarı, yazısı ve kalemi yoktur. Sese döktüğü herşey beyninden ve kalbinden gelen duygulardır. Ben 60 yaşında olmama rağmen yaptığım bütün parçaları hâlâ ezbere söyleyebilirim. O yüzden de Dengbêjlik benim için her şeydir.Kadınların her alanda gelişim gösterebilmesi için de, özellikle erkek Dengbêjler diyelim bu erkek egemen zihniyetten ve egolarından vazgeçip bu sanatın gelişimi için kendileri söylediği kadar bu fırsatı kadınlara da tanımalılar ve buna önce kendi ailelerinden başlamalılar, mesela kendi eşini ya da kızını bu alanda eğitmeli ve destek vermelidirler. Bu erkek zihniyet ortadan kalkınca sanatın önü de açılır.Tabii ki teknolojinin ilerlemesi de Dengbêjlik sanatını olumsuz etkiliyor. Bu kültürün yok olmaması ve gelecek nesillere kalması için öncelikle yeni nesli bu kültürle büyütmek gerekiyor. Şimdi Türkiye’de herkes modernite altında kültürleri kullanıyor. Kürtlere ait olan kilim desenli çantaları eskiden çobanlar takardı, şimdi ise moda diye sergileniyor. Kürtlere ait olan kültürleri moda diye kullanıyorlar ve kültürlerimizi çalıyorlar. Kültürlerimize sahip çıkmalıyız. Dengbêjlik de böyledir, eğer sahip çıkılmazsa başkalarına mal olur. Bütün bu kültürel değerlere eskide olduğu gibi yine sahip çıkacak olan da kadındır. Bu tabii ki kadınların zulmün zincirlerini koparması ve bilinçlenmesi ile mümkün olabilir."</blockquote>

Yerel Kadın Muhabirler Ağı

Dengbêj Mukaddes Yıldırım ile Dengbêjlik sanatı üzerine söyleşi

Kürt kadınlarının hayat hikâyelerinin sesi: Dengbêjlik

Yazı: Bilal NergizTürkiye Kürtleri, Osmanlı İmparatorluğu’nun son yıllarından 1938 Dersim olaylarına kadarki süreçte çeşitli ayaklanmalar gerçekleştirmişti. Bu zaman zarfında güç kaybeden Kürtler, çok partili hayata geçişle birlikte farklı bir devlet politikasıyla karşı karşıya kalmıştı. Bu yeni dönemdeki amaç, Kürt sorununa çözüm bulmaktan ziyade muhalif sesleri eritme ve kendine benzetme düşüncesiydi. Yani Kürtler, ulus-devlet politikasının devamı olarak sisteme entegre edilmek isteniyordu.(1)1945 sonrası Batı’ya yönelen ve kısa süre içerisinde ABD kaynaklı dış yardım alan Türkiye, bu yardımları daha çok tarımsal alanda kullanmıştı. Tarımdaki makineleşme zaten zor geçinen köylüyü daha da yoksullaştırmıştı. Sanayi sektörünün az olduğu Doğu ve Güneydoğu için bu durum büyük bir travmaydı. Birçok insan mecburen topraklarını terk ederek Batı’ya göç etmiş, gittikleri yeri memleketleriyle karşılaştırdıklarında Doğu-Batı farkını yakından görmüştü. Bu süreçte kimileri çalışırken kimileri okumaya başlamış, gittikleri şehirlerde birbirleriyle dayanışma halinde hareket etmeye başlamıştı. Bütün bu etkenler Kürtlük bilincinin oluşmasına katkı sağlamıştı. Çok partili hayatın gelişi ve yeni üniversitelerin açılmasıyla daha çok Kürt genci okumaya başlamıştı. Okuyanlar yeni bir Kürt aydın neslinin oluşmasını sağlıyordu. Özellikle 1950’den sonra okuyan Kürt genci misliyle artmıştı.(2)1940’lı ve 1950’li yıllarda üniversite eğitimi alan birçok Kürt kökenli genç ileriki yıllarda Kürtlerin sesinin duyurulmasında önemli katkılar sağlamıştır. Yakın geçmişin tedirginliğini yaşayan bu genç ler, henüz örgütlenme aşamasına gelmemiş olsa da kültürel anlamda birlikte hareket ediyor, yaşadıkları ülkede “Kürt” olmanın ne demek olduğunun farkına varıyordu. Bu anlamda “Dicle Talebe Yurdu” önemli bir boşluğu doldurmuştu. Yani bu ve benzeri yurtlarda Türkiye siyasi tarihinde yer edecek olan Kürt hareketinin tohumları atılmıştı.Dicle Talebe Yurdu 1939 yılında İstanbul’un Fatih ilçesinin Şehzadebaşı semtindeki eski bir konakta açılmış, kısa süre sonra Eminönü ilçesi Sultanahmet civarında yer alan Binbirdirek Mahallesi’ne taşınmıştı.(3) Yurtta kalan öğrenci sayısının artması sebebiyle ikinci şubesi Bozdoğan Kemeri’ne yakın bir yerde hizmet vermeye başlamıştı. 1940’lı ve 1950’li yıllarda İstanbul’a Doğu ve Güneydoğu’dan yüksek tahsile gelen az sayıdaki Kürt gençleri çoğunlukla Dicle Talebe Yurdu’nda kalıyordu. Yurt, Cumhuriyet Halk Partisi’nin öncülüğünde dönemin Birinci Umumi müfettişi Abidin Özmen’in ve bazı Kürt kökenli öğrencilerin desteği ile kurulmuştu.(4) Yurdun kurulmasındaki amaç, söz konusu umumi müfettişlik(5) bölgesinde yaşayan lise mezunlarının yüksek tahsilleri sürecinde barınmasını sağlamaktı.(6) Ayrıca imkânı olmayan öğrencilere burs da sağlanıyordu. Belki de devlet nezdinde burada barınan öğrencilerin makbul birer Türk vatandaşı olması hedefleniyordu.<img src="https://images.aposto.com/2022/6/2/1657629339017.jpeg" width="550" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Yusuf Azizoğlu (1919-1970)<img src="https://images.aposto.com/2022/6/2/1657629352876.jpeg" width="550" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Musa Anter (1920-1992)<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Yurdun kurucuları arasında Mustafa Remzi Bucak(7), Yusuf Azizoğlu(8) gibi tanınmış Kürt şahsiyetleri vardı.(9) Musa Anter(10) de yurdun kurulmasına yardım etmiş, daha sonra yurdun yönetim kurulu üyeliğinde bulunmuştu.(11) Yurdun ihtiyaçlarını Birinci Umumi Müfettişliği ile gönüllü Doğu ve Güneydoğulu tüccarlar karşılıyordu.(12) Ayrıca Mustafa Ekinci(13), ünlü Kürt şairi Abdürrahim Zapsu(14) gibi kişiler yurt ile yakından ilgileniyordu. Yurt yönetimi tarafından öğrencilere Kürt değerleri anlatılıyor, yöresel oyunlar düzenleniyor, böylece aralarındaki dayanışma artırılıyordu.(15) Mesela senede bir yurdun kuruluş gününü kutlamak adına Taksim Belediye Gazinosu’nda gece düzenleniyor, bu organizasyona bazen milletvekilleri bile katılıyordu.(16) Bu gecelerden birine 30 Mart 1950 tarihinde Celal Bayar, Mükerrem Sarol(17) gibi isimler de iştirak etmişti.(18)Yurt öğrencileri arasında sıkı hemşerilik ilişkisi yaşanıyordu. Çoğu öğrencinin ailesi Tek Parti Dönemi’nde sürgün edildiği için öğrenciler CHP’ye ve İsmet İnönü’ye karşı düşmanlık besliyordu. Bu yüzden 1945 yılında kurulan ve çok partili rejimin ilk muhalefet partisi olan Milli Kalkınma Partisi (MKP) öğrenciler arasında destek görmüştü. Aslında bu partiyi desteklemelerinin tek sebebi CHP iktidarına karşı olmasıydı. Hatta öğrenciler, 1946 yerel seçimlerinde partinin broşürlerini bile dağıtmıştı.(19)Öğrenciler arasında Doğu ve Güneydoğu’nun geri kalmışlığı, yıllardır baskı altında oldukları, dillerini konuşamadıkları ve demokratik haklardan yoksun olmaları sık sık dile getirilen konuların başında geliyordu.(20) Yurtta kalan öğrencilerin bu tür mevzuları konuşması Kürtlük bilincine katkı sağlıyordu. Bunun yanında yurtta kalan eski öğrenciler yeni gelenlerin kendi aralarında Kürtçe konuşmalarını teşvik ediyorlardı.Yurt hayatı içerisinde resmi olmayan bazı örgütlenmeler vardı. Fakat bu oluşumlar kısa süreli, programsız ve kültürel temelde kalıyordu. Örneğin öğrenciler “Siverekliler ve Diyarbakırlılar grubu” olarak ikiye ayrılsa da bu ayrılmanın temelinde bir mücadele veya farklılık yoktu.(21) Sadece Kürtlerin içinde bulunduğu kötü durumun daha iyi duyurulabilmesi için “tatlı bir rekabet” yaşanmaktaydı. Yine buna benzer şekilde Musa Anter’in öncülüğünde yurda gelen öğrencilerin Kürtlük bilincini artırmak için resmi olmayan bir örgüt kurulmuştu. Örgütün amacı, gelen öğrencilere benliklerini kazandırmaktı. Bu yapı içerisinde Mustafa Remzi Bucak, Yusuf Azizoğlu, Ziya Şerefhanoğlu(22) ve Faik Bucak(23) ile birlikte beş kişi vardı.(24) Kendi aralarında Doğu ve Güneydoğu illerini paylaşarak talebelerle ilgileniyorlardı. Beyaz, kırmızı ve yeşil renkli, ortasında güneş resmi olan Kürt bayrağı ile silah üzerine yemin etmişlerdi. Beyaz barışı, kırmızı kan ve ihtilali, yeşil renk Kürdistan ve Mezopotamya bereketini, güneş ise Kürt milli dini Zerdüştlüğü(25) temsil ediyordu.(26) Örgütün adı Kürtleri Kurtarma Cemiyeti’ydi.(27) Amaçları Kürtlerin kötü durumunu herkese duyurmaktı.Tek Parti Dönemi’nde Batı’ya sürgün edilmiş Kürtlerde, “Kürtlük” bilinci erken oluşmuştu. Bu kesimin çocukları sürgün edildikleri yerde liseyi bitirdikten sonra üniversite okumaya başlamıştı. Bu gençler Türkçeyi güzel konuşuyordu. Fakat Doğu ve Güneydoğu’dan gelen Kürt gençleri şiveli konuştuğu için öğrencilik ortamında dışlanabiliyordu. Üniversitede karşılaştıkları Türkçü akımlar ve anadillerinde konuşamamanın verdiği sıkıntı onları daha çok bilinçlendiriyordu. Yerleşik Kürt gençleri yeni gelen arkadaşlarına Kürt oldukları için nasıl sıkıntı çektiklerini, baskı gördüklerini, haksızlığa uğradıklarını anlatıyor adeta yeni gençliği endoktrine ediyordu.(28) Dolayısıyla yurttaki öğrenciler “Kürt” olmanın ne olduğunu, okumaya geldikten sonra anlamaya başlamıştı.<img src="https://images.aposto.com/2022/6/2/1657629398061.jpeg" width="550" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Faik Bucak, 1919-1966, rudaw.net sitesinden alınmıştır<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Yurtta kalan öğrenciler, Kürtlük bilinçlerinin artmasıyla kimlikleri konusunda daha duyarlı hale gelmişti. Örneğin ülkeye girişi yasak olan bazı Kürtçe dergileri gizlice okumaya başlamışlardı. Mesela o dönem Suriye’de çıkan Hawar Dergisi’ni takip ediyorlardı.(29) Yine o dönem 1946 yılında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği güdümünde İran topraklarında kurulan özerk “Mehabad Kürt Cumhuriyeti” yurtta kalan öğrencileri heyecanlandırmıştı.(30) Fakat bir sene sonra İran devleti bu yeni oluşumu sona erdirmişti. Bu süreçte olup bitenleri takip eden öğrenciler arasında farklı görüşler oluşmuştu. Kimisi İran’a gidip Kürtlerin yanında savaşmak gerektiğini düşünürken, kimisi de eğitimlerini tamamlayıp meslek sahibi olmanın daha faydalı olduğunu söylüyordu.(31) Sonuçta İran’a gidip savaşan herhangi biri olmamıştı.Dicle Talebe Yurdu 1955 yılında siyasal gerekçe lerle kapatılsa da Kürt gençliği hem bilinçlenmiş hem de aldığı eğitim sonrası birçok alanda çalışmaya başlamıştı. Örneğin yurtta kalanlar arasında olan Yusuf Azizoğlu, 1946’da CHP’den Silvan Belediye Başkanı olmuştur. Daha sonra DP’ye katılan Azizoğlu, 1950’de ve 1954’de aynı partiden Diyarbakır milletvekili olarak görev yaptıktan sonra DP’den istifa ederek Hürriyet Partisi’ne katılmıştı. Ardından 1961’de kurulan “Yeni Türkiye Partisi”nden 1961, 1965 ve 1969 dönemlerinde tekrar Diyarbakır milletvekili olmuş, kısa bir süre “Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı” görevinde bulunmuştu.(32) Faik Bucak hukuk fakültesini bitirdikten sonra hakimlik ve avukatlık görevlerinde bulunmuş, 1965’te kurulan Türkiye Kürdistan Demokrat Partisi’nin kurucuları arasında yer almıştır. Yine yurtta kalanlar arasında olan Ali Karahan, milletvekilliği ve savcılık görevlerinde bulunmuştur.(33) Bu isimlerin dışında Musa Anter, Tarık Ziya Ekinci, Nejat Cemiloğlu gibi daha birçok ismin yolu bu yurt-tan geçmiştir.(34)Üniversitelerin sayısının artmasıyla yurtlar da artmaya başlamış, İstanbul’da Dicle Talebe Yurdu gibi başka yurtlar kurulmuştu.(35) Artık Kürt gençliği daha görünür ve sosyal olmuş, özellikle Beyazıt, Aksaray ve Süleymaniye çevresindeki belli kahvehanelerde bir araya gelip sohbet etmeye başlamıştı.(36) Sonuçta Dicle Talebe Yurdu, Kürt aydın sınıfının oluşmasında önemli bir fonksiyon icra etmiş, sonraki yıllarda gerçekleşecek Kürt siyasi hareketine zemin hazırlamıştı. Çok partili hayata geçiş sonrası Kürtlerin sesini duyuracak kesim bu üniversite gençliği olmuştu.(37)* Kırklareli Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler BölümüDipnotlara&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://apostonews.notion.site/Cumhuriyet-Sonras-K-rt-Gen-li-inin-E-itiminde-Dicle-Talebe-Yurdu-nun-Yeri-2c2d4bdf441e4bdabb38669d36192407" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">buradan</a>&nbsp;ulaşabilirsiniz.

Toplumsal Tarih

1939 yılında İstanbul’da kurulan Dicle Talebe Yurdu, üniversite okumaya gelen Kürt gençlerinin birbirini tanıdığı, sosyal ağlar oluşturduğu bir mekan oluşunun yanı sıra, bu dönemdeki modern Kürt kimliğinin inşası açısından bir nevi kuluçka merkezi işlevi görmüştü.

Cumhuriyet Sonrası Kürt Gençliğinin Eğitiminde Dicle Talebe Yurdu’nun Yeri

Türkiye sineması, temellerinin atıldığı günden beri, 783.562 km²'nin hepsini eşit bir şekilde temsil etmekten uzak bir anlayışa sahip oldu. Avrupa kıtasındaki yaklaşık kırk kadar ülkeden daha kalabalık bir nüfusa sahip, Türkiye'nin ikinci büyük etnik grubu Kürtler de bu temsil eşitsizliğinden bolca nasibini aldı, almaya da devam ediyor. Ülke sinemasının kalbi İstanbul'dan uzakta, doğup büyüdüğü Diyarbakır'da, oldukça kısıtlı imkanlarla ve kendi ana dilinde filmler çeken Ali Kemal Çınar, ülkemizdeki milyonlarca insanın izlerken altyazıya veya dublaja ihtiyaç duyacağı fakat uzun yıllardır çeviride kaybolan koca bir milletin kendini bulacağı bir sinema anlayışı ortaya koyarak temsil eşitsizliğini bir nebze olsun gidermeye çalışıyor. Çınar'ın, girizgahın da dolaylı yoldan işaret ettiği, "sinemamız ve/ya Kürtler için önemli" gibi indirgemeci bir ifadeye sığmayan, özgün ve başarılı bir filmografi ortaya koyması ise her şeyden kıymetli.Çınar'ın bugün itibariyle çekmiş olduğu dört uzun metraj filmi var ve her biri, diğerinden özgün hikâyeye sahip. İlk filmi <a fr-original-style="" href="https://mubi.com/tr/films/short-film-2013" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor none medium; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Kısa Film / Kurte Fîlm</a>, film çekmek hayaliyle yanıp tutuşan bir yönetmen adayının, aile ve çevre baskısı gibi toplumsal sorunlar ile basur gibi bireysel sorunları aşmaya çalıştığı bir varoluş arayışına odaklanıyor. <a fr-original-style="" href="https://mubi.com/tr/films/hidden-2016" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor none medium; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Gizli / Veşartî</a>, Kürt şair Ahmedi Hani’nin imkânsız aşk temalı ‘Mem û Zîn’i ile modern Kuir sinemayı buluşturan, tuhaf ve eğlenceli bir cinsiyet dönüşüm öyküsü anlatıyor. <a fr-original-style="" href="https://mubi.com/tr/films/genco" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor none medium; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Gênco</a>, Batman şehrinden ötürü süper kahraman dünyasıyla dirsek temasında olan Kürtlere, küçük gücün de büyük sorumluluk getirebileceğini gösteren ve Hollywood'daki emsalleri kadar başarılı olamadığı için sinema macerası şimdilik tek filmle sınırlı kalan bir süper kahraman bahşediyor. Son filmi <a fr-original-style="" href="https://mubi.com/tr/films/in-between-2018" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor none medium; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Arada / Di Navberê De</a> ise Kürtçeyi anlayıp konuşamayan, Türkçeyi ise konuşup anlamayan Osman üzerinden, ana dilde eğitim tartışmalarına Edward Sapir ve Benjamin Lee Whorf'u bile gururlandıracak bir perspektiften yaklaşıyor.Kısa özetlerinden de anlaşılacağı gibi Çınar'ın kendine has, ilginç bir sineması var fakat daha da ilginci, bu öykülerin nerdeyse tamamını evinin salonunda anlatması. Hiç hareket etmeyen, ses sorunlarından ötürü bazen konuşanı değil dinleyeni gösteren sabit bir kamera kullanımının bizzat gösterdiği üzere maddi imkansızlıklar, Çınar'ın sinemasını ve dilini belirleyen ana aktörlerden biri. Çınar'ın eksikliklerin getirdiği sorunlara bulduğu dahiyane çözümler ise sinemasının, yaratıcı bir zihne hiçbir şeyin engel olmayacağına dair küçük bir manifestoya dönüşmesini de sağlıyor.Tuhaf öyküler, zekice yazılmış diyaloglar, trajikomik sözünü ete kemiğe bürüyen karakterler, teoriyle pratiğin buluştuğu politik bir arka plan ve sade bir sinema dilini masaya dizen Çınar'ın ilham verici sinema yolculuğu ne Sezar’ın hakkını Sezar’a ne Tanrı’nın hakkını Tanrı’ya veren ülkemizde, hala keşfedilmeyi ve hak ettiği övgüleri bekliyor.

Bu Hafta Ne İzlesem?

AKÇ'den Tuhaf Öyküler

Sinemanın Gizli Kahramanı

20 Eylül’de gerçekleşen İYİ Parti 2. Olağan Kurultayı’nda, genel başkanlık seçimine tek aday olarak giren mevcut lider Meral Akşener, oy kullanan delegelerin tamamının oyunu alarak yeniden genel başkan seçildi. Teşkilat Başkanı Koray Aydın’ın delegelere gönderdiği öne sürülen Genel İdare Kurulu üyeliği seçimi için “oy verilmeyecekler” listesi ise kurultaya <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNmI1MmU0ZmU3NWNiMDAwODY1NjEwMiZ1c2VyPTVlNWJlYWEwMDhlZGE3NzU0MjFhZmY4ZiZhdXRob3I9NWVjMTYzZDBhMmJhMTAyMDgwYTQzOWYxJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5jdW1odXJpeWV0LmNvbS50ciUyNTJGaGFiZXIlMjUyRml5aS1wYXJ0aS0yLW9sYWdhbi1rdXJ1bHRheWktb3ktdmVyaWxtZXllY2VrbGVyLWxpc3Rlc2ktdGFydGlzbWEteWFyYXR0aS0xNzY4MDI1"">damga vurdu.</a>&nbsp;<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2020-09-23T13:51:15.756Z.jpeg" alt="Meral Akşener"><figcaption>Kaynak: Yeniçağ Gazetesi</figcaption></figure>&nbsp;<ul><li>İYİ Parti’nin çizgisi: İYİ Parti, MHP’deki genel başkanlık yarışının hukuki sebeplerle önlenmesinin ardından partiden ayrılan Meral Akşener tarafından yine çoğunluğu MHP’den ayrılan insanlarla birlikte Ekim 2017’de kurulmuştu. Kuruluş aşamasında millet tanımını ırk üzerinden değil, ortak kültür ve tarih üzerinden yapan ve Fransa’daki aşırı sağcı lider Marine Le Pen ile karşılaştırılmayı reddeden Akşener’in partisinin ülkücü çizgiyi devam ettirmek yerine merkez sağa konumlanacağına dair yorumlar yapılmıştı. Öte yandan partideki göçmen karşıtı damar da ilk günden kendini <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNmI1MmU0ZmU3NWNiMDAwODY1NjEwMiZ1c2VyPTVlNWJlYWEwMDhlZGE3NzU0MjFhZmY4ZiZhdXRob3I9NWVjMTYzZDBhMmJhMTAyMDgwYTQzOWYxJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5zcGVha2ZyZWVseS50b2RheSUyNTJGMjAxNyUyNTJGMTIlMjUyRjA2JTI1MkZqdXN0LWdvb2QtZ29vZC1wYXJ0eSUyNTJG"">belli etmişti.</a> Haziran 2018’deki genel seçimlerde CHP ile ittifak yapan İYİ Parti; merkez, merkez sağ ve ülkücülerin bir arada olduğu bir aday listesiyle seçime girmiş, 8 ay gibi kısa bir sürede %10 oy oranına <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNmI1MmU0ZmU3NWNiMDAwODY1NjEwMiZ1c2VyPTVlNWJlYWEwMDhlZGE3NzU0MjFhZmY4ZiZhdXRob3I9NWVjMTYzZDBhMmJhMTAyMDgwYTQzOWYxJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5zYWJhaC5jb20udHIlMjUyRnNlY2ltJTI1MkYyNC1oYXppcmFuLTIwMTgtc2VjaW0tc29udWNsYXJp"">ulaşmıştı.</a> Akşener’in seçimden sonraki ilk konuşmasında eski Cumhurbaşkanı ve DYP lideri Süleyman Demirel’den alıntılar yapması ve “merkezdeki boşluğu doldurduklarını” söylemesi, partinin çizeceği yol hakkında ipuçları <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNmI1MmU0ZmU3NWNiMDAwODY1NjEwMiZ1c2VyPTVlNWJlYWEwMDhlZGE3NzU0MjFhZmY4ZiZhdXRob3I9NWVjMTYzZDBhMmJhMTAyMDgwYTQzOWYxJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnR3aXR0ZXIuY29tJTI1MkZiYXJ0dW96ZGVuJTI1MkZzdGF0dXMlMjUyRjEwMTE4OTYzNjEwMTk2OTUxMDQ="">vermişti.</a> &nbsp;</li><li>Akşener’in Kurultay konuşması:&nbsp;Meral Akşener kurultay konuşmasında parlamenter sistemi ve İstanbul Sözleşmesi’ni savundu. Konuşmada &nbsp;“İYİ Parti’yi, iki yumruk arasına sıkıştırılan, bu vatanın has evladı Kürtler kurdu, Zazalar kurdu” vurgusu yapması, Hürriyet gazetesi yazarı Abdülkadir Selvi tarafından İYİ Parti’yi milliyetçi tonları ağır basan bir parti olmaktan Kürt sorunu ve Zazaların taleplerine de açık olan bir çizgiye çekme, partiyi geniş tabanlı ittifak modeline hazırlama çabası olarak <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNmI1MmU0ZmU3NWNiMDAwODY1NjEwMiZ1c2VyPTVlNWJlYWEwMDhlZGE3NzU0MjFhZmY4ZiZhdXRob3I9NWVjMTYzZDBhMmJhMTAyMDgwYTQzOWYxJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5odXJyaXlldC5jb20udHIlMjUyRnlhemFybGFyJTI1MkZhYmR1bGthZGlyLXNlbHZpJTI1MkZha3NlbmVyLWlsZS1kZW1pcnRhcy1rYWh2YWx0aS1tYXNhc2luaS1rdXJkdS1tdS00MTYxNzM3MQ=="">yorumlandı.</a> &nbsp;</li><li>Oy verilmeyecekler listesi:&nbsp;Öte yandan, kurultay alanında delegelere Teşkilat Başkanı Koray Aydın tarafından ulaştırıldığı iddia edilen bir “Genel İdare Kurulu üyeliğine tercih edilmeyecekler listesi” basına yansıdı. 10 kişinin yer aldığı listedeki 6 kişi Genel İdare Kurulu’na giremedi, 4 kişi ise yedek üye olarak <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNmI1MmU0ZmU3NWNiMDAwODY1NjEwMiZ1c2VyPTVlNWJlYWEwMDhlZGE3NzU0MjFhZmY4ZiZhdXRob3I9NWVjMTYzZDBhMmJhMTAyMDgwYTQzOWYxJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5zb3pjdS5jb20udHIlMjUyRjIwMjAlMjUyRmd1bmRlbSUyNTJGaXlpLXBhcnRpeWkta2FyaXN0aXJhbi1saXN0ZS1jb2stc2VydC1hY2lrbGFtYWxhci02MDQ3MzYxJTI1MkY="">seçilebildi.</a> İYİ Parti’nin kuruluş aşamasında CHP’den partiye geçen ve listede adı bulunan Aytun Çıray, listenin esas hedefinin “merkez siyasetçileri tasfiye etmek” olduğunu iddia etti. Çıray mesajında listede bulunan isimlerden Aylin Önder Cesur’un, eski Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’in doktoru olduğunu ve Aydın Adnan Sezgin’in de eski DYP’li Başbakan Yardımcısı ve TBMM Başkanı İsmet Sezgin’in yeğeni olduğunu <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNmI1MmU0ZmU3NWNiMDAwODY1NjEwMiZ1c2VyPTVlNWJlYWEwMDhlZGE3NzU0MjFhZmY4ZiZhdXRob3I9NWVjMTYzZDBhMmJhMTAyMDgwYTQzOWYxJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnR3aXR0ZXIuY29tJTI1MkZUQ0F5dHVuQ2lyYXklMjUyRnN0YXR1cyUyNTJGMTMwNzc3NTM2NDY4NTUzNzI4MQ=="">hatırlattı.</a> Genel Başkan Yardımcısı ve eski Merkez Bankası Başkanı Durmuş Yılmaz da “kenar süsü olmaktansa bu listede olmayı tercih ederim” diyerek listeye <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNmI1MmU0ZmU3NWNiMDAwODY1NjEwMiZ1c2VyPTVlNWJlYWEwMDhlZGE3NzU0MjFhZmY4ZiZhdXRob3I9NWVjMTYzZDBhMmJhMTAyMDgwYTQzOWYxJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnR3aXR0ZXIuY29tJTI1MkZEdXJtdXNZaWxsbWF6JTI1MkZzdGF0dXMlMjUyRjEzMDc5MzEyODIwMjY5MjE5ODQ="">tepki gösterdi.</a> Listedeki isimlerin çoğu da sosyal medya hesaplarından olayı eleştirdi. &nbsp;</li><li>18 vekil hareketi:&nbsp;Sabah gazetesi yazarı Mahmut Övür, İYİ Parti’nin “aslına dönüp milliyetçilik kulvarında yeni bir yol haritası çizdiğini, Koray Aydın’ın aslında Meral Akşener liderliği sonrasına hazırlık yaptığını” <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNmI1MmU0ZmU3NWNiMDAwODY1NjEwMiZ1c2VyPTVlNWJlYWEwMDhlZGE3NzU0MjFhZmY4ZiZhdXRob3I9NWVjMTYzZDBhMmJhMTAyMDgwYTQzOWYxJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5zYWJhaC5jb20udHIlMjUyRnlhemFybGFyJTI1MkZvdnVyJTI1MkYyMDIwJTI1MkYwOSUyNTJGMjIlMjUyRml5aS1wYXJ0aWRlLXVsa3VjdS1kYW1nYXNp"">iddia etti.</a> Gazeteci Barış Yarkadaş da Halk TV canlı yayınında partinin 18 milletvekilinin “delegeye müdahale edilmesinden rahatsızlık duyduğunu ve partinin farklı bir çizgiye çekilmesinden endişe ettiğini”, buna karşı birlikte hareket etme kararı aldıkları bir toplantı gerçekleştirdiklerini <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNmI1MmU0ZmU3NWNiMDAwODY1NjEwMiZ1c2VyPTVlNWJlYWEwMDhlZGE3NzU0MjFhZmY4ZiZhdXRob3I9NWVjMTYzZDBhMmJhMTAyMDgwYTQzOWYxJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5iaXJndW4ubmV0JTI1MkZoYWJlciUyNTJGaXlpLXBhcnRpLWRlLWt1cnVsdGF5LXNvbnJhc2ktaGFyZWtldGxpbGlrLTE4LXZla2lsLWJpcmxpa3RlLWhhcmVrZXQtZXRtZS1rYXJhcmktYWxkaS0zMTY2MTY="">beyan etti.</a> &nbsp;</li><li>Sonuç:&nbsp;Hapisteki eski HDP Eş Genel Başkanı Selahattin Demirtaş’ın, “Dışarıda olsaydım bir sabah Başak (eşi) ile birlikte Meral Hanım’ın kapısını çalar ve kahvaltıya geldik derdim” sözlerine “Güneydoğu’da şöyle bir gelenek var, kan davalınız bile olsa kapınızı çaldığı zaman içeri alırsınız” sözleriyle <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNmI1MmU0ZmU3NWNiMDAwODY1NjEwMiZ1c2VyPTVlNWJlYWEwMDhlZGE3NzU0MjFhZmY4ZiZhdXRob3I9NWVjMTYzZDBhMmJhMTAyMDgwYTQzOWYxJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5jbm50dXJrLmNvbSUyNTJGdHVya2l5ZSUyNTJGYWtzZW5lcmRlbi1rYWh2YWx0aS15YW5pdGkta2FuLWRhdmFsaW5pei1iaWxlLW9sc2EtaWNlcmktYWxpcnNpbml6"">cevap veren</a>&nbsp;Meral Akşener’in parti içerisindeki bu durumla ilgili tavrı merak ediliyor. Bu merakın arkasında ise, İYİ Parti’nin takip edeceği siyasi çizginin Millet İttifakı’nın da geleceğini belirleyecek olması yatıyor. İYİ Parti’nin merkez sağda yer alması Millet İttifakı’nın ömrünü uzatma ve genişlemesini sağlama ihtimali taşıyor. Milliyetçi tonun ağır basması ise çok başka bir siyasi denklemin önünü açıyor.</li></ul>

Spektrum

İYİ Parti 2. Olağan Kurultayı'ndan sızan Genel İdare Kurulu üyeliği seçimi için “oy verilmeyecekler” listesi, partideki fikir ayrılıklarına dair ipuçları taşıyor olabilir.

Kürtler ile ilgili hikayeler