Yazı: Emine KısıklıSamsun’dan bir güneş gibi doğarak başlattığı kurtuluş mücadelesi ile yıkılmak üzere olan Osmanlı toprakları üzerinde yeni bir Türk Devleti kurmayı başaran Mustafa Kemal Paşa, devrimlerin devam etmekte olduğu günlerde yeni Türk Devleti’ni Batı’ya tanıtmak amacıyla bir Seyyar Sergi düzenleme kararı almıştır. 1926 yılında hayata geçirilmesi planlanan bu Seyyar Sergi projesi ticarî amaçlı düşünülmüş olsa da aslında Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk tanıtım projesidir. Seyyar Sergi, günümüzde PR/Halkla İlişkiler olarak adlandırılan etkinliğin veya ülke propagandasının 1926 yılı şartlarındaki karşılığıdır. Seyyar Sergi projesini çok önemseyen genç Cumhuriyet, sergi heyetinin başına Celal Bayar’ın büyük oğlu Refî Bey’i getirmiş, ayrıca bir de sergi komiserliği kurmuştur. Musul sorunu yüzünden Batı ile ilişkilerin gergin olduğu bir dönemde gerçekleştirilen bu PR çalışmasıyla genç Cumhuriyet, batıya hem ürünlerini tanıtacak hem yeni ticaret antlaşmaları yapma imkânı bulacak hem de uygarlık yolunda emin adımlarla yürüdüğü mesajını verecektir.Düzenlenen sergiye ev sahipliği yapacak olan Karadeniz Vapuru, 1905 Hollanda yapımı, S.S. Wilis isimli bir yolcu ve yük gemisidir. Türkiye Cumhuriyeti tarafından satın alınmış olan bu gemi, bir sergi vapuru olarak düzenlenmiştir. Beyaza boyanan vapur, karanlıktan aydınlığa geçişi, genç Türkiye Cumhuriyeti’nin aydınlık yüzünü simgelemiştir. 29 Eylül 1951’de kadro dışı bırakılan Karadeniz Vapuru, 1954 yılında satılacak; bir dönem Seyyar Sergi’nin uğradığı Cenova Limanı’nda sökülerek, ekonomik ömrünü tamamlayacaktır.Döneminin en konforlu gemilerinden biri sayılan Karadeniz Vapuru, titizlikle yürütülen hazırlık faaliyetlerinin ardından 13 Haziran 1926 günü Lütfi Kaptan’ın idaresinde İstanbul’dan, Mudanya’ya hareket etmiş, 5 Eylül 1926 günü de İstanbul’a geri dönmüştür. 13 Haziran 1926 günü Karadeniz Vapuru, Mudanya Limanı’nda çok özel bir konuğu ağırlamıştır. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul yerine Mudanya Limanı’nda Karadeniz Vapuru’nu ziyaret etmeyi tercih etmiştir. Bu tercih bir tesadüf değildir. Çünkü Mudanya; Millî Mücadele’de sıcak savaşın bittiği, kalıcı barış görüşmelerine başlanması, yani yeni Türk Devleti’nin varlığının ve bağımsızlığının Batılı devletler tarafından kabul edilmesi kararının verildiği Mudanya Mütarekesi’nin imzalandığı yerdir. Seyyar Sergi, Mustafa Kemal Paşa’dan aldığı moral desteğinin ardından 86 gün sürecek yolculuğuna çıkmıştır. Kırk gün on altı saat denizde, kırk altı gün altı saat limanlarda kalan, 9.986 mil yol kat eden, on iki Avrupa ülkesini dolaşan Karadeniz Vapuru, uğradığı on altı limandan da olumlu izlenimlerle ayrılmıştır. Şef Osman Zeki Bey yönetimindeki Riyaset-i Cumhur Musikî Heyeti (Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası) her limanda İstiklâl Marşımızı çalmış, Türk musikisinin eşsiz örneklerini ve ziyaret edilen ülkenin eserlerini seslendirmiştir. Yolculuk süresince kırk dört yabancı kılavuz kaptan kullanılmış, vapurda on altı balo verilmiş, vapur dışında otuz altı ziyafete iştirak edilmiştir. Sergiyi yolculuğu süresince yaklaşık 65.000 kişi ziyaret etmiş, sergilenen ürünlerden yaklaşık 120.000 liralık gelir elde edilmiştir. Bu organizasyonun sorunsuz tamamlanması için hiçbir ayrıntıyı gözden kaçırmayan sergi heyeti, bir grup Robert Kolej öğrencisini tercüman olarak görevlendirmiş, vapurda ticarî işlemleri kolaylaştırmak amacıyla İş Bankası şubesi ve haberleşmeyi sağlamak amacıyla bir de posta şubesi açmıştır. Tasarlanan logoda ticaret ve haber tanrısı Hermes elindeki Seyr-ü Sefain amblemiyle deniz üzerinde süzülen Karadeniz Vapuru’na yol göstermiştir. Seyyar Sergi anısına bastırılan 30.000 adet hatıra pulu dağıtılmış, vapura “Beyoğlu 980” koduyla bir de telefon eklenmiştir. Bir ülkenin tanıtımında PR çalışmasının etkisini, reklamın gücünü anlamakta zorlanan bazı çevreler, içerisinde bulunulan ekonomik şartlarda böyle bir masrafın gereksiz olduğunu, Batı’ya tanıtacak fazla bir ürünümüz olmadığını savunsalar da bu tanıtım faaliyetini çok önemseyen İstanbul Ticaret Odası, sergi için yapılan 600.000 liralık bir harcamanın 500.000 lirasını finanse etmiş, 100.000 lirasını ise hükümet karşılamıştır.Başkent Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve Uygulama Merkezi (ATAMER) öğretim üyesi Sayın Dr. Öğr. Üyesi Evrim Şencan Gürtunca tarafından kaleme alınan ve Libra Yayınları tarafından basılarak, okuyucu ile buluşan Genç Cumhuriyet Karadeniz Vapurunda isimli kitap, Seyyar Sergi’nin bu 86 günlük serüvenini anlatan özgün bir çalışmadır.Kitap, ilk kez İngilizce, Fransızca ve henüz Harf Devriminin yapılmamış olduğu bir döneme denk geldiği için eski Türkçe gazeteler incelenerek kaleme alınmış. Ayrıca yazar, eseri hazırlarken Devlet Arşivleri, İstanbul Şehir Üniversitesi Taha Toros Arşivi ve Salt Araştırma Merkezi’nden elde ettiği belgelere, hatıratlara ve röportajlara geniş yer vermiş. Kitapta, Seyyar Sergi’de çekilen, çok özel fotoğrafları görmek mümkün. Bu nedenle Genç Cumhuriyet Karadeniz Vapurunda, konu ile ilgili yapılmış diğer çalışmalardaki boşluğu doldurmuş, özgün bir çalışma niteliği taşımakta. Ayrıca kitap, akademik bir çalışma olmasının yanı sıra akıcı bir anlatımla okuyucuyu âdeta 1926 yılına götürmekte. Soluksuz okurken, Karadeniz Vapuru’nun özel konuklarından biri olduğunuz ve Avrupa limanlarında dolaştığınız hissine kapılmaktasınız. Eserde; Karadeniz Vapuru’nun hazırlık aşamaları, yola çıkışı, sergilenen ürünlerin belirlenme kriterleri, katılımcıların kimlikleri titiz bir araştırma ile verilmiş. Genç Cumhuriyet Karadeniz Vapurunda, Karadeniz Seyyar Sergisi’nden elde edilen tecrübeler ışığında 1926’dan sonra düzenlenen sabit ve gezici sergilere geniş yer vermiş olması açısından da araştırmacılar için önemli bir kaynak niteliği taşımakta.Kurtuluşumuzun ve kuruluşumuzun gerçekleşmesinde dönemin ulaşım araçlarından biri olan vapurların önemini çok iyi bilen Sayın Evrim Şencan Gürtunca, Emden ve Alemdar Vapurları ile ilgili çalış malarının yanı sıra, bu eserinde 86 günlük serüvenini anlattığı Karadeniz Vapuru’nu bir uygarlık projesi olarak görmüş. Yazar, Mustafa Kemal Paşa’nın, Bandırma Vapuru ile başlattığı kurtuluş mücadelesini, bir başka ifade ile tam bağımsızlığı gerçekleştirmek için verdiği sıcak savaşı bir uygarlık projesi olan Karadeniz Vapuru ile tamamladığı tezini işlemiş. Bir vapurla İtilâf Devletlerine karşı bağımsızlık mücadelesi veren bir ulusun, bir başka vapurla kurduğu yeni devleti bir dönem savaştığı ülkelere tanıttığını düşünen yazar, Türk kadınına sosyal hayatta kendini kanıtlama imkânı veren bu projenin aynı zamanda tarım toplumundan, sanayi toplumuna geçişin somutlaşmış hali olduğunu savunmakta. Yazara göre Karadeniz Vapuru bir sahnedir. Bu sahnede genç Cumhuriyeti Batı’ya tanıtma görevini üstlenenler başta kurtuluşumuzun ve kuruluşumuzun mimarı, büyük önderimiz Mustafa Kemal Paşa olmak üzere Millî Mücadele’de ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunda etkin rol oynayan şahsiyetlerdir. Diğer bir ifadeyle Karadeniz Vapuru, bir ulusun topyekûn kalkınma azminin somut ifadesidir. Karadeniz Vapuru; Türk ulusunun eğitimde, sanatta, tarımda, sosyal hayatta kalkınma ve modernleşme yolunda hızlı adımlarla ilerlediğini, peçeden, festen, eğitimsizlikten kurtulduğunu, ekonomik bağımsızlığını kazandığını dünyaya haykırışıdır. Karadeniz Vapuru, uygarlık savaşının bizzat kendisidir.Genç Cumhuriyetin önemli bir uygarlık projesi olan Karadeniz Vapuru Seyyar Sergisi, ne yazık ki, konuya ilgi duyanlar ve araştırmacılar dışında çok da bilinmiyor. Genç Cumhuriyet Karadeniz Vapurunda, genç olmayı yaş ile sınırlamayan, aydın kafa yapısına sahip olan her yaştaki insanı genç kabul eden Mustafa Kemal Paşa’nın, Türkiye Cumhuriyeti’ni emanet ettiği tüm aydınlarımızın okuması gereken bir başucu kitabı. Hatta bu uygarlık projesinin üniversitelerde ders olarak anlatılması gerektiği gibi, Halkla İlişkiler bölümlerinde kaynak kitap olarak kullanılmalı. Karadeniz Vapurunda yer alan şahsiyetleri yakından tanımanız, uğranılan limanlarda yaşananlara yakından tanıklık etmeniz, genç Cumhuriyetin büyük bir cesaretle gerçekleştirdiği bu PR çalışmasını en özgün kaynaktan okumanız dileğiyle. İyi okumalar...

Toplumsal Tarih

Evrim Şencan Gürtunca tarafından kaleme alınan ve Libra Yayınları tarafından basılarak, okuyucu ile buluşan Genç Cumhuriyet Karadeniz Vapurunda isimli kitap, Seyyar Sergi’nin bu 86 günlük serüvenini anlatan özgün bir çalışmadır.

Genç Cumhuriyet Karadeniz Vapurunda

Rüzgâr bir taraftan estiğinde deniz "temiz"dir ve denizanalarının arasında yüzersin. Diğer taraftan estiğinde kıyı çöp dolar, kimse denize girmez. Kumla’yla ilgili öğrendiğim ilk şey. Denizanaları bize geldiğinde çöpler Mudanya’ya gidiyormuş. Şimdi onlar düşünsün.&nbsp;Anneanemle dedemin denizin hemen kıyısındaki yazlığı, Büyük Kumla’da yan yana üç yüksek binada, Acar Tatil Sitesi’nde. Teknik olarak üçüncü, binanın altındaki otoparkla altıncı kattaki evlerindeki genişçe balkon evin en önemli ve popüler odası. Bana sonsuzluk gibi görünen bir maviye bakıyor, buradan çöp de, denizanası da, Mudanya da görünmüyor. Neredeyse her akşam sofrada dedemin o gün tuttuğu balıklar var, çoğu zaman istavrit. Pişmiş balıkların açık sarı gözleri ve düşük ayarlı altın tonunda parlayan iğne gibi dişleri beni dehşete düşürüyor, sofrada balıkların başı yoksa ve birisi benim için kılçıklarını ayıklarsa belki yiyorum. Kuzenim sadece kuyrukları yemeyi kabul ediyor. Bu evde bir oda paylaştığımız günlerde sadece karpuz ve patates kızartmasıyla beslenmek için lobi yapıyoruz. &nbsp;&nbsp;Anneannem ve dedem 1984’ten beri bu evde, tüm emekli yazlıkçılar gibi Nisan’da gelip Eylül sonuna kadar kalıyorlar. Otuzlu yaşlarına kadar kışlarını Eskişehir’de, yazlarını İstanbul’da geçiren babaannemse Kumla’ya 70’lerde gelmeye başlamış. Burada çocukken adını koyamadığım hafif tuhaflığı bugün tanımlamam gerekirse modern mimarisi ve 90’larda sürekli kesilen sularıyla bir “Sovyet tatil kasabası havası,” derdim, yazlıkçıların özel moda anlayışının (emekli modası) ve&nbsp;özellikle yağmurlu günlerin yarattığı tatlı yoksunluk hissi bu.&nbsp;Sitenin arkasından geçen, Gemlik’i Yalova’ya ve Körfez’e bağlayan tek araçlık yolun karşısında bir çay bahçesi var, birkaç mutlu yıl boyunca bir duvarı açık hava atari salonuydu. Denizdeki çöp sırasının bizde olduğu günler dikkatlice karşıdan karşıya geçip çay bahçesinde kola içiyoruz. Yazlıklarda adet olduğu gibi, yaşları sekiz ile on altı arasında değişen ve kızlar-erkekler olarak sosyalleşen dev bir çocuk kolonisiyiz, biraz büyüyenler birbirlerinden hoşlanmaya başlıyor. Bir öğleden sonra erkekler çay bahçesindeki masadan apar topar kalkıp kaçtıklarında, yeşil oyun örtüsünün üzerinde ters çevrilmiş okey taşlarıyla “Selin” yazıyor. Biri Selin’den hoşlanıyor. Ben burada bir hafta kalacağım, sonra diğer dedemle Küçük Kumla’ya gidip bir hafta da onlarda kalacağım.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2021/5/2021-06-06T00:34:45.175Z_sm.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" alt="" ratio="1.65" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><a bgcolor="#AC99E0" color="#090909" contenteditable="false" fr-original-class="custom-button-link" fr-original-style="background-color:#AC99E0 !important;color:#090909 !important" href="https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/114035" rel="noreferrer" style="background-color: rgb(172, 153, 224) !important; color: rgb(9, 9, 9) !important; text-decoration: none; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">SALT arşivinden, kartpostal, 1987.</a>Küçük Kumla’da sahil hattı boyunca yan yana, daha az katlı birçok site var, denize dik uzanan sokaklar boyunca arkaya doğru devam ediyorlar. Büyük Kumla’da tüm hayat site ve sakinleri üzerinden şekillenirken, burada istesen de kaçamadığın, bir "kasaba" dolusu insanla paralel yaşanan bir ritim var: Sabahları ekmek almaya gönderiliyorum, dün gecenin çekirdek kabukları, mısır koçanları ve boş bira şişeleri daha kıyı şeridinden temizlenmemiş. Kıyıya yanaşan balıkçılar sandallarından satış yapıyor. Güneş çok yükselmeden el arabalarıyla meyve-sebze satıcıları geçiyor, alışveriş balkondan sarkıtılan sepetlerle yapılıyor. Babaannemin evinin balkonu biraz daha küçük, ama önünde akıp giden hayat hiç yavaşlamıyor. Kahvaltı saatinden biraz sonra Marmara kıyılarının efsanesi İzzet Kaptan (ve gezi gemisi), o günkü programı anons ederek tüm sahili dolaşıyor, o sırada tüm siteleri ve kendini kaybederek ışık yakıp kapayan, balkondan bulduğu kumaşı sallayarak mention kapmaya çalışan çocukları koordinatlarıyla selamlıyor. “Ayşen-3’te ışıkları açıp kapayan yavrumuz, maşallah!”&nbsp;Sahil boyunca direklere yerleştirilmiş hoparlörlerden o gün de su kesintisi olacağı duyuruluyor. Çoğu çocuk ve denizanası ya da çöpten ısrarla yılmayan bir kalabalık plaja iniyor. Öğleden sonraları babaannemle gazete okuyup öğlen uykusuna yatıyoruz (sıcaklık en az 33 derece, nem oranı %84.) Geç yenilen akşam yemeğinden sonra çay bahçesi/okey/lunapark/dondurmacı Veis’ten dondurma yiyerek sonlanacak yürüyüş saatleri başlıyor. Babaannemin 1,5+1 evinden duyulan uğultu ve mutlu, ya da en azından coşkulu sohbetler gün ağarana kadar devam ediyor, her gece uykuya birilerinin kahkahalarını duyarak dalıyoruz. Hâlâ hayatımızda olan bu evin mutfağında açıldığında tek kişilik bir yatağa dönüşen bir koltuk var, en çok orada uyumayı seviyorum.Eskişehirlilerin Sıcak Denizlere İnme PolitikasıAilenin iki tarafından da dinlediğim hikâyelerde Kumla bir karakter gibi: “Bir keresinde deden yakamozda denizin içinde rakı içen adama çok özenip bardağını kaptığı gibi yanlarına koşmuştu, ben hazırladığım mezelerle kaldım, onu biliyor musun? Amcanla yengen ilk burada tanıştılar, onu dinlemiş miydin? Babanların bir teknesi vardı, motoru bir kere çalışsa üç kere çalışmazdı, o gün arkadaşlarıyla açılalım demişler. . .” Hepsini biliyorum, hepsini tekrar dinleyebilirim. Hikâyelerde çok sevdiğim insanlar ve Kumla’nın hiç bilmediğim bir zamanı ve hali var.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2021/5/2021-06-06T09:52:46.731Z_sm.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.00" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><a bgcolor="#AC99E0" color="#090909" contenteditable="false" fr-original-class="custom-button-link" fr-original-style="background-color:#AC99E0 !important;color:#090909 !important" href="https://twitter.com/eray_aydn/status/756074454153826304?s=20" rel="noreferrer" style="background-color: rgb(172, 153, 224) !important; color: rgb(9, 9, 9) !important; text-decoration: none; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Kumtur Sitesi, Küçük Kumla.</a>Tüm bu nostalji aktarımına rağmen ergenlik yıllarıma geldiğimde Kumla’nın dezavantajları ayan beyan ortadaydı: İnsan niçin denizin girilemez olduğu bir yerde yazlık alır? İki taraftan da tekrar tekrar gelen kısa cevap: “O yıllarda tertemizdi, hiç böyle değildi. Kalabalık değildi, çok nezihti, arka taraftaki binalar daha yapılmamıştı.”&nbsp;(“Arka taraftaki” binalar 90’lardan beri yapılıyor, akıllarındaki “arka taraf” coğrafi ya da zamanla belirlenebilen değil, ontolojik bir kavram.) Uzun cevap: Anne ve çocukların yazın başında üç ay kalmak üzere geldiği, babaların ise cuma iş çıkışı gelip pazartesi sabahı Eskişehir'e döndüğü Kumla, 70 ve 80’lerde onlara en yakın yazlık beldeymiş. Bugün hala görülebilen (ama yol değiştiği ve zeytin ağaçları kesildiği için eski etkisini vermediği söylenen- ben babamın yalancısıyım)&nbsp;bir Orhan Veli haikusunun yer aldığı bu yol, o zamanlar beş-altı saatte gidiliyor. Bugün bile Gemlik’e her yaklaştığımızda arabanın içinde tekrarlanan mini dizeler: “Gemlik'e doğru denizi göreceksin, sakın şaşırma.”&nbsp;Tabelanın orjinalini ben bile hatırlıyorum. Şu sıralar gördüğümüz hali, korkunç bir ara versiyondan sonra (<a fr-original-style="" href="https://cdn.bursahakimiyet.com.tr/kose-yazisi/2017/12/21/11520-5a3b3ba702ac8.jpg" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">göreceklerinizden kendiniz sorumlusunuz</a>) yeniden yapılmış, üçüncü bir kopya. En komiğiyse herhalde şu: Bizim Bursalıların yazlık beldesine resmen ortak olmuş Eskişehirli aileler, Bursalı komşularından isimleriyle değil, her zaman “Bursalılar” diye bahsediyor. Neyse, benim gözlemlediğim kadarıyla birbirlerini seviyor, denk geldiğinde kışları da görüşüyor, birbirlerinin düğününe, cenazesine gidiyorlar.Bursalı ya da Eskişehirli tüm yetişkinler, adını sıkça duyduğumuz, ne olduğunu ise anlayamadığımız kolibasili seviyesinden bahsediyor, bizi denize girmemeye ikna etmeye çalışıyor. Yıllar sonra, benim gibi yazları anneanesiyle kalmaya gelen en yakın arkadaşım Elif’le “senelerce bu ağır sanayi atığı - yüksek kolibasili kokteyli denizde yüzmek vücudumuza nasıl bir kalıcı hasar vermiştir” diye düşünüp mantıklı tahminlerde bulunmaya çalışıyoruz. Sonraları aynı denize her yaz birkaç kilometre öteden giren sinemacı arkadaşım Tolga, kardeşinin denizden çıkmadığı bir yaz tifoya yakalandığını anlatıyor. &nbsp;Ve çok “girdi” kaynaklı olsa gerek, ben Kumla’dan bahsetmeye başlayınca zamanı bol bir emekliye dönüşüp sözün sonunu asla getiremiyorum. Köhneydi, oraya gitmesem hiç karşılaşmayacağım “tehlikelerle” doluydu ve o yazlarda geçirdiğim her saat dünyada yedi yıl uzunluğundaydı. Yine de şimdi her yaz, belki de her şeyi doğru hatırladığımdan emin olmak için, Kumla kalabalığı, her işletmenin girişine döşenmiş LED ışıkları, dükkânlardan yükselen, Türkçe popun kendisi gibi gittikçe kötüleşen (ve desibeli artan) gürültüsü ile korkunç bir hal aldıktan sonra bile yazlıklarını taşımayan ailemin inadıyla oraya geri gitmek istiyorum.&nbsp;(Müziğin 2021'de "nezih" sayılan bazı diğer tatil beldelerinde, Türkbükü, Alaçatı ve benzerlerinde eşit zevksizlik ve yükseklikte olduğunu söylesem şaşırır mıyız?)&nbsp;Şimdiyse müsaadenizle bu yaz Caddebostan’dan denize girme hayallerimin yasını tutmaya gidiyorum.Sevgiyle,-Büşra&nbsp;P.S. Tutto’nun bir sonraki sayısı, bir sayıyı hak eden İzzet Kaptan Gezi Gemisi ile ilgili olacak. Sevgili İzzet Kaptan ya da Marmara'nın yazlık beldeleri ile ilgili hatıralarınız varsa lütfen alotutto@gmail.com'a gönderin 💌

Mudanya ile ilgili hikayeler