Merkez bankaları yapıları gereği beşeri olmaktan çok teknik kurumlardır. Para politikası araçlarının getirdiği büyük güç ve bağımsızlık ilkesi ise uygulamalarda hükümetlerle zaman zaman ayrışan söylemlerin yükselmesine yol açabilir. Diğer bir ifadeyle, merkez bankalarının aksiyon setleri hükümetlerin her zaman hoşuna gitmeyebilir.Eski ABD Başkanı Donald Trump’ın başkanlık süresi boyunca sürekli olarak faiz oranları üzerinden Fed Başkanı Jerome Powell ile atışması buna bir örnek olarak gösterilebilir.&nbsp;Buradaki ayrışma çoğu zaman büyük savrulmalara yol açmaz ve kurumlar arasındaki uzlaşı bir şekilde sağlanır. Bu durum da sürdürülebilir bir denge mekanizmasının temelini oluşturur.Zaman zaman hükümetler ile merkez bankası yönetimleri arasındaki uyumsuzluklar ise ekonomi politikalarının ya da hedeflenen sonuçlara ulaşmak için kullanılan araçların etkinliğini kısıtlayabilir. Böylesi durumlarda ise sertleşen demeçler ve hatta görevden alınan merkez bankası başkanları görebiliriz. Bu aksiyonlar ise kamuoyunda merkez bankasının bağımsızlığı konusundaki tartışmalarını alevlendirir.&nbsp;Ülkemizde de 2016 yılından bu yana buna benzer bir durumun varlığından bahsetmek mümkün. Merkez Bankası’nın bağımsızlığı ilkesi ile hükümetin ekonomi politikaları arasındaki uyumsuzluk kendini yönetim kadrosundaki ani değişimler ve beraberinde gelen söylem güncellemeleri ile gösteriyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Yakın geçmiş</h2>Nisan 2016’da Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Başkanlığı görev süresini dolduran Doç. Dr. Erdem Başçı, görevi yeni başkan Murat Çetinkaya’ya devretti. Başçı görev süresi boyunca enflasyonla başarılı bir şekilde mücadele ederek, manşet enflasyonu tek haneye indirmeyi başarmış bir merkez bankacısıydı. Görevi devrettiği sırada manşet enflasyon %6,5 seviyesindeyken, TCMB’nin politika faizi (1 hafta vadeli repo faizi) %7,5’ti.&nbsp;Yeni başkan Çetinkaya görevinin ilk iki yılında politika faizinde güçlü değişimler yapmadı. 2018 yılına girildiğinde TCMB politika faizi %8 seviyesi ile tek hanede bulunuyordu.&nbsp;ABD Merkez Bankası (Fed) tarafından başlatılan faiz artırım serisiyle birlikte küresel çapta değerlenme eğilimine giren USD, TL karşısında da değer kazanmaya başladı. Öyle ki 2018 yılına 3,70 seviyelerinde başlayan USD/TL kuru, aynı yılın haziran ayında 4,68’e kadar yükseldi. Bu durum elbette ki artan maliyetler nedeniyle manşet enflasyonun da yükselmesine neden oldu ve 2018 Haziran’da TÜFE yıllık bazda %15,3’e yükselerek son 15 yılın en yüksek seviyesini gördü.Çetinkaya yönetimindeki TCMB bu durum karşısında hemen harekete geçti ve haziran ayı Para Politikası Kurulu toplantısında politika faizini 850 baz puan artırarak %16,5’e yükseltti. Kurum bununla da yetinmedi. Siyasi çalkantılar nedeniyle USD kurunda daha yüksek artışlar görülmesi üzerine baskıyı hafifletebilmek adına daha sert faiz artışları yaptı ve politika faizi Eylül 2018’de %24’e yükseltildi.Faiz artışlarının sonuçları da beklendiği şekilde görüldü. 2018’in Eylül ayında 6,33 seviyelerinde bulunan USD kuru, 2019 yılına girildiğinde 5,33’e kadar geriledi. 2018’in Aralık ayında %25’e kadar yükselen manşet enflasyon ise 2019 Haziran’da %15,8 seviyesine düştü.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Faiz indirimleri</h2>6 Temmuz 2019 tarihinde TCMB Başkanı Murat Çetinkaya henüz görev süresini tamamlamadan görevden alındı. Piyasa çevrelerinde Çetinkaya’nın gerçekleştirdiği faiz artışlarının Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın hoşuna gitmediği ve görevden alımının bu yüzden gerçekleştiği konuşuldu. Erdoğan, birkaç ay sonra yaptığı açıklamasında, “TCMB (başkanını) görevden alma yetkisini de aldık, laf dinlemiyordu. Yeni arkadaş ile devam ettik, dedik ki faiz oranlarını düşüreceğiz" ifadelerini kullanacaktı.&nbsp;Beklendiği üzere Çetinkaya’nın görevden alınmasının ardından TCMB faiz indirimlerine başladı. Başkan Uysal yönetiminde düzenlenen ilk PPK toplantısında 425 baz puan faiz indirimi yapılarak politika faizi %19,75’e düşürüldü. Burada da kalınmadı. TCMB politika faizini 2020 yılının Mayıs ayına kadar toplamda 1575 baz puan düşürerek %8,25 seviyesine indirdi. Böylece Murat Uysal, Cumhuriyet tarihinde görevi süresince en fazla faiz indirimi yapılan TCMB Başkanı olarak tarihe geçmiş oldu.Faiz indirimlerinin yan etkileri özellikle döviz kurlarında görüldü. Uysal’ın göreve geldiği Temmuz 2019’da 6,33 olan USD/TL kuru, Ağustos 2020’ye gelindiğinde 7,29’a kadar yükseldi. Manşet enflasyon ise %11,3 ile çift hanelerde seyretti.TCMB eylül ayı PPK toplantısında 200 baz puan faiz artışına giderek duruma müdahale etmeye çalıştı fakat bu artış yeterli olmadı ve USD/TL kurundaki artış sürdü.Ekonomik büyümede de istenen başarının sağlanamaması üzerine Murat Uysal göreve getirildikten 16 ay sonra görevden alınarak yerine maliye eski bakanı Naci Ağbal getirildi.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Ağbal dönemi</h2>Ağbal’ın göreve gelmesi, ilk etapta kamuoyunda soru işaretleriyle karşılandı. Merkez Bankası’nın içinden yetişmemiş olan ancak siyasi hayatı boyunca ekonomi ile iç içe olan Ağbal, piyasa algısını çok kısa süre içinde değiştirdi. Politika faizini enflasyon normalleşene kadar yüksek tutma taahhüdü veren Ağbal, TCMB’nin piyasaya müdahalelerinin sıfırlanacağını da ilan etti.&nbsp;18 Mart 2021 tarihli Para Politikası Kurulu toplantısında politika faizini 100 baz puanlık beklentilere karşı 200 baz puan artıran Ağbal, bu adımla birlikte göreve geldiği kasım ayından bu yana toplam 875 baz puan artırım yapmış oldu. Ağbal, mart ayı toplantısının 2 gün sonrasında ise bir gece yarısında görevden alındı ve görevden alınan üçüncü merkez bankası başkanı olarak tarihe geçti. Ağbal görevinde sadece beş ay kalabildi.&nbsp;Naci Ağbal tarafından uygulanan yüksek faiz politikası, uzun süredir artış yönünde olan USD kurunu geriletmeyi başarmıştı. Ağbal’ın göreve geldiği 7 Kasım 2020 tarihinde 8,51 seviyesine bulunan USD/TL kuru, Mart 2021’de 7,56’ya kadar gerilemişti.Ağbal’ın görevden alınmasının ardından CDS’te yukarı yönlü bir hareket yaşanırken TL hızla değer kaybetti. Birkaç aylık süre içinde yeniden hizalanan piyasa algısı bu kararla birlikte tamamen değişti.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Ve bugün…</h2>Naci Ağbal’ın ardından göreve 2015 yılında Adalet ve Kalkınma Partisi’nden Bayburt milletvekili olarak seçilen Prof. Dr. Şahap Kavcıoğlu atandı.&nbsp;Göreve gelişinin erken dönemlerinde mevcut politikanın korunacağı, politika faizinin enflasyonun üzerinde tesis edileceği taahhüdünde bulunan Kavcıoğlu, ilerleyen dönemde para politikası uygulamalarını genişletici maliye politikalarına yakınlaştırmaya başladı.&nbsp;Eylül 2021’de başlayan faiz indirimi serisi ile (ilk adım 100 baz puandı ve politika faizi enflasyonun altına geriledi) politika faizi 15 ayda %19’dan %9’a çekildi. Bu süreçte yaşanan kur şoku ve beraberinde gelen enflasyonist baskı “yeni politikanın geçiş süreci” olarak değerlendirildi ve bu görüş korunmaya devam ediliyor.&nbsp;Bu süreçte Nisan 2021’de 8,23 seviyesinde seyreden USD/TL kuru, şu sıralarda 18,87 seviyesinden işlem görüyor. Manşet enflasyon ise Ekim 2022’de %85,5’e kadar yükselerek 24 yılın zirvesini kaydetti.&nbsp;Bugün ülkemizde merkez bankası bağımsızlığına ve bunun gerekliliğine dair tartışmalar geride kalmış durumda. Ekonomi yönetimi, ekonomik hedeflere ilişkin kararları bütünsel olarak ve birbirlerini dengeleyici değil, destekleyici olarak alıyor. Söz konusu uygulama modelinin fayda-maliyet analizi ise bundan sonraki yıllarda daha sağlıklı bir şekilde yapılacaktır.&nbsp;

EXANTE

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın yakın geçmişte aldığı para politikası kararları piyasaları ne yönde şekillendirdi?

TCMB ve para politikasının yakın geçmişi

Türkiye’de son iki yılda Merkez Bankası başkanlığı koltuğuna Murat Çetinkaya (2016-2019), Murat Uysal (2019-2020), Naci Ağbal (2020-2021) ve son olarak geçen hafta göreve gelen Prof. Dr. Şahap Kavcıoğlu olmak üzere tam dört farklı isim oturdu. Normal şartlarda görev süreleri, 2018’de yürürlüğe konan bir kanun ile dört yıl olarak belirlenen başkanların her birinin görev süreleri dolmadan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından imzalanan kararnameler ile görevden alınması, “merkez bankasının bağımsızlığı”&nbsp;tartışmalarını gündeme getirdi.<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Tarihsel bakış:&nbsp;Esasen merkez bankalarının ekonomi içindeki rolü, bağımsızlığı ve siyasi otoriteye karşı sorumluluğu sadece Türkiye’de değil; özellikle pandeminin de etkisiyle dünyanın hemen hemen her yerinde tartışılan bir konu hâline geldi. Şu anda gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin çoğunda en azından kâğıt üstünde merkez bankaları bağımsız görünüyor; ancak&nbsp;tarihsel olarak baktığımızda merkez bankalarının bağımsızlığını kazanması aslında çok da eskilere dayanmıyor. Dünyada merkez bankalarının bağımsızlığı ile ilgili ilk ciddi adımlar, Birinci Dünya Savaşı sonrası dönemde atılmıştı. Fakat 1929'da başlayan Büyük Buhran&nbsp;esnasında hükümetler ekonomiye müdahalelerini hızla artırırken merkez bankaları, yeni yeni elde etmeye başladıkları bağımsızlıklarını usulca <a fr-original-style="" href="https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/14712" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kaybetti</a>. 1946’da uygulanmaya başlayan Bretton Woods sistemi sayesinde merkez bankaları, hükümetler adına piyasadaki likiditeyi yöneten ve para politikaları konusunda hükümetlere danışmanlık yapan kurumlar hâline geldi. 1990'larda ise Yeni Zelanda Merkez Bankası başta olmak üzere birçok merkez bankası, fiyat istikrarına ulaşılması ve bunun sürdürülmesi amacıyla bağımsızlıklarını ilan etmeye başladı. </li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Peki, bağımsızlık ne demek?&nbsp;Modern ekonomilerde bir merkez bankasının bağımsızlığı; amaç bağımsızlığı, araç bağımsızlığı, finansal bağımsızlık ve kurumsal bağımsızlık olmak üzere dört ayrı göstergeyle ölçülüyor. Amaç bağımsızlığı, kurumun kendi politikalarını bağımsız olarak belirlemesi ve uygulaması anlamına gelirken araç bağımsızlığı para politikası araçlarının ve yöntemlerinin, hükümetin veya bir başka kurumun onayına gerek duymadan serbestçe kullanabilmesi anlamına geliyor. Günümüzde “merkez bankası bağımsızlığı” denince akla gelen aslında araç bağımsızlığı. Zira araç bağımsızlığı, merkez bankalarının politika aracı olarak kullandığı kısa vadeli faiz oranlarına ilişkin kararları alırken bağımsız olmasını sağlıyor. Öte yandan, bir diğer gösterge olan finansal bağımsızlık, merkez bankasının bağımsız bir şekilde faaliyetlerini sürdürmesini sağlayacak mali kaynağa ve kendi bütçesini belirleme yetkisine sahip olduğu durumlarda sağlanıyor. Kurumsal bağımsızlık ise merkez bankasının üst düzey yöneticilerinin görev sürelerinin, atanma, çalışma ve görevden ayrılma kurallarının yasalarla düzenlendiği ve siyasi baskıdan uzak bir şekilde bu kuralların uygulandığı senaryoda elde ediliyor. </li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Türkiye’de bağımsızlık:&nbsp;Türkiye’de merkez bankası bağımsızlığı, 2000-2001 krizi esnasında göreve getirilen Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakanı Kemal Derviş&nbsp;döneminde sağlandı. Bu dönemde açıklanan “Ekonomiyi Güçlendirme” programı kapsamında 25 Nisan 2001’de 1211 sayılı kanunda yapılan değişiklikle, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın temel amacının fiyat istikrarını sağlamak ve sürdürmek olduğu belirtildi. Üstelik, TCMB’nin bu amaca ulaşmak için uygulayacağı para politikasını ve kullanacağı para politikası araçlarını doğrudan kendisinin belirleyeceği de ifade edildi. 2002’de iktidara gelen AK Parti hükümeti de ekonomi politikaları açısından yeni bir döneme girdiği 2011’e kadar TCMB’nin bağımsızlığını korumak konusunda önemli adımlar attı. Son 10 yılda ise farklı bir yol çizildi. Koç Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü profesörlerinden Ziya Öniş, 2011’den sonraki dönemde AK Parti’nin ekonomik büyümeyi merkeze aldığını, büyük inşaat projelerine odaklandığını ve TCMB’nin bağımsızlığının sarsıldığını <a fr-original-style="" href="https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/14683857.2019.1594856" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">düşünüyor</a>. Nitekim, TCMB içinde “mali istikrarı savunanlara”&nbsp;karşılık “ekonomik büyüme için düşük faizden yana olan” iki ayrı cephenin olduğuna dair tartışmaların başlangıcı da o tarihlere dayanıyor. </li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İki yıl, dört başkan:&nbsp;Türkiye’de bu iki cephe arasındaki gerginlik, TCMB başkanlarının görev sürelerinin giderek kısalmasının arkasındaki en önemli nedenlerden biri. Cumhurbaşkanı Erdoğan, her fırsatta ekonomik büyüme için düşük faizden yana olduğunu belirtirken “yüksek faizin yüksek enflasyona neden olacağı” görüşünü savunuyor. TCMB başkanlarının faiz artırımı yoluyla enflasyonu ve liranın değer kaybını önlemeye çalışması ise Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın izlemek istediği politikayla çelişiyor. 20 Haziran 2019’da yabancı basın mensuplarının sorularını cevaplayan Erdoğan, “Ben Merkez Bankası’nın bağımsızlığı ifadesine katılıyorum. Ama şunu çok açık ve net söyleyeyim. Faiz politikalarına hele hele yüksek faiz politikasına karşıyım,” demiş ve eklemişti: “Benim ülkemde maalesef şu anda politika faizi %24. Onun için buraya kesin bir çözümü inşallah kısa zaman içerisinde getireceğiz.” Nitekim, bu konuşmadan bir ay sonra dönemin TCMB Başkanı Murat Çetinkaya, “kendine has tasarrufları” olduğu gerekçesiyle görevden alındı ve yerine Murat Uysal getirildi. Selefi Çetinkaya’nın aksine faizleri düşürmek konusunda daha net adımlar atan Uysal’ın başkanlığı ise bir yıl sürdü. Ekonomistler, Uysal’ın görevden alınmasında likidite uygulamalarıyla piyasaya uyguladığı faiz oranını %14,75’e çıkarmasının etkili olduğunu <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-54865120" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">düşünüyor</a>. Öte yandan, Kasım 2020’de Uysal’ın yerine eski Maliye Bakanı Naci Ağbal’ın göreve getirilmesinin birçok ekonomist açısından TCMB’nin bağımsızlığının ortadan kalkmasının göstergesi olarak yorumlandığını da unutmamak gerekiyor. Naci Ağbal’ın göreve gelmesinin ardından BBC Türkçe’ye açıklamalarda bulunan Işık Üniversitesi Öğretim Görevlisi Evren Bolgün, "TCMB’nin bağımsızlığı teknik ve fiili olarak ortadan kalkmıştır. Çünkü eski bir maliye bakanı, partili bir bakan, bütün ülkeyi temsil eden TCMB'nin başına getirildi," açıklamasında bulunurken Marmara Üniversitesi İşletme Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Burak Arzova, “Naci Ağbal’ın Cumhurbaşkanı’na yakınlığı nedeniyle bu dönemde Maliye Bakanlığı'nın kontrolünden Cumhurbaşkanlığı'nın kontrolüne geçmiş bir TCMB ile karşılaşabiliriz,” ifadelerini kullanmıştı. </li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Son değişimin ardından: Uzun bir süre görevde kalması beklenen Ağbal’ın politika faizini piyasa beklentilerinin üzerinde olacak şekilde 200 baz puan artırarak %19'a çıkarmasından iki gün sonra görevini 26. dönem AK Parti milletvekili Prof. Dr. Şahap Kavcıoğlu’na bırakması kimse tarafından beklenmiyordu. Bu nedenle piyasalar, Ağbal'ın 132 gün sonra görevden alınmasına sert tepki verirken merkez bankası ile hükümet arasındaki gerginlik bir kez daha tartışmaların merkezine oturdu. Aslında, birçok ülkede bu iki kurum arasında gerginlik mevcuttur. Zira merkez bankaları, her zaman siyasi gündeme bağlı kalmadan uzun vadede olumlu sonuçlar elde etmek için adımlar atarken hükümetler, kısa vadede vatandaşları memnun etmeye yarayacak hedeflere odaklanır. Dolayısıyla öncelik çatışması her zaman yaşanır. Fakat son dönemde yaşanan başkan değişiklikleri, hükümetin önceliklerinin TCMB'nin politikalarından üstün olduğu algısını yaratıyor. Öte yandan merkez bankası politikalarında istikrarın sağlanamaması, plansızlık ve öngörülemezlik, hem yerli hem de yabancı yatırımcılar nezdinde kurumun kredibilitesinin düşmesine neden oluyor. Prof. Dr. Selva Demiralp, “TCMB Başkanı’nın kaderinin hükümetin elinde olmaması, fiyat istikrarından sorumlu olan merkez bankasının işini doğru yapabilmesi için elzem. Çünkü para politikasının sonuç vermesi 6-12 ayı buluyor. Hele de bizim gibi enflasyon sorununu bir türlü çözememiş bir ülkede bu süre daha da uzayabiliyor," <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-48939611" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">diyor</a>. Cumhuriyet'e açıklamalarda bulunan Prof. Dr. Kamil Yılmaz ise 2018’de yayımlanan bir kanunla Cumhurbaşkanı’na tanınan TCMB Başkanı’nı görevden alma yetkisinin geri alınması gerektiğini vurguluyor. “TCMB’nin politika bağımsızlığı hükümet tarafından tanınmadan ne yerli ne de yabancı yatırımcıyı ikna etmek mümkün değildir,” diyen Yılmaz, “Son kararla birlikte TCMB’nin faiz oranını Cumhurbaşkanı izni olmadan artıramayacağı bir durum söz konusu ve böyle bir durumda TL’nin korumasız kalacağı aşikâr," diye de <a fr-original-style="" href="https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/prof-dr-kamil-yilmaz-83-milyon-fakirlesecek-1822771" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ekliyor</a>.<a fr-original-style="" href="https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/prof-dr-kamil-yilmaz-83-milyon-fakirlesecek-1822771" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank"> </a></li></ul>

Pareto

TCMB Başkanı'nın son iki yılda dört kez değişmesi, kurumun siyasi etkiden bağımsızlığının sorgulanmasına neden oluyor.

Merkez Bankası'nın bağımsızlığı

Önceki hafta sonu Merkez Bankası yönetiminde Cumhurbaşkanı Kararı’yla yapılan ani değişiklik, yerel ve uluslararası piyasalarda yatırımcıları hazırlıksız yakalayarak geçtiğimiz hafta boyunca büyük bir volatilite yaşanmasına neden oldu. Yeni TCMB Başkanı Şahap Kavcıoğlu’nun ilk açıklamaları ve bankalarla gerçekleştirdiği toplantılardan basına yansıyan haberler piyasalardaki karışıklığın önünü almaya yetmezken volatilitenin önümüzdeki günlerde de sürmesi bekleniyor. Piyasa analistlerinin Türkiye ekonomisinin geleceğine dair beklentileri de karışık seyrediyor.<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Döviz piyasaları: Merkez Bankası’nın hamlelerinin döviz kurları üzerindeki etkisini somutlamak için bugünlerde yaşananları incelemeden önce yakın geçmişe bakmakta fayda var. Türkiye’nin makroekonomik durumu ve siyasi konjonktür nedeniyle yaşanan gelişmelere karşı hassas olan ve keskin tepkiler veren döviz kurları, 2018’de büyük bir artış göstermişti. Yıla 3,79 civarında başlayan dolar/lira kuru ağustos ayındaki yıl içi zirve noktasında 6,88’e kadar yükselirken dönemin TCMB Başkanı Murat Çetinkaya öncülüğünde para politikası konvansiyonel ekonomik kuramlara uygun olarak hızla sıkılaştırılmıştı. Politika faizi olarak belirlenen geç likidite penceresi borç verme faiz oranı Mayıs 2018’deki para politikası kurulu toplantısında 300 baz puan artırılarak %16,5’e yükseltilmiş, ardından para politikasında sadeleşmeye gidilerek politika faizi günümüzde de geçerli olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranı olarak belirlenmiş ve bu rakam haziran ayında %17,75’e; eylül ayında ise %24’e yükseltilmişti. Döviz/lira kuru, kısmi olarak bu sıkı para politikasının etkisiyle yıl sonu itibarıyla 5,29’a gerilemişti. Aradan geçen dönemde Temmuz 2019’da Murat Çetinkaya görevden alınarak yerine yardımcısı Murat Uysal getirildi ve o aydan itibaren politika faizi kademe kademe aşağı çekilerek %8,25’e kadar geriletildi. Pandemiyle geçen 2020’de üçüncü çeyreğin sonuna kadar bu düzeyde seyreden faiz oranı, enflasyon görünümündeki riskler nedeniyle eylül ayında %10,25’e yükseltildi. Kasım 2020’de ise ekonomi yönetiminde iki önemli değişikliğe gidilerek TCMB Başkanlığı’na Uysal yerine Naci Ağbal, Hazine ve Maliye Bakanlığı’na Berat Albayrak yerine Lütfi Elvan getirildi. Uysal döneminde 5,63’ten 8,52’ye yükselen dolar/lira kuru, Ağbal’ın yaklaşık 4,5 aylık döneminde bir kez daha sıkı para politikalarına dönülmesi ve TCMB’nin uluslararası kredibilitesinin önemli ölçüde yeniden tesis edilmesiyle 7,21’e kadar geriledi. 20 Mart’ta Ağbal’ın görevden alınarak yerine Kavcıoğlu’nun atanması, para politikasının geleceğine ilişkin soru işaretleri oluşturdu ve geçtiğimiz hafta Türk lirası dolar karşısında yaklaşık %12 değer kaybetti. </li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kur beklentileri: Yeni Şafak gazetesindeki köşe yazılarında yüksek faiz oranlarına karşı tutumunu sık sık <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-56487934" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kaleme alan</a> Kavcıoğlu’nun Türkiye Bankalar Birliği yönetim kurulundaki bankaların genel müdürleriyle yaptığı toplantıda para politikasında değişiklik olmayacağını belirttiğine dair haberlerin basına yansımasına rağmen 15 Nisan’da gerçekleştirilecek para politikası kurulu toplantısından çıkacak kararlar analistlerin gözündeki belirsizliğini koruyor. Dolar kuru beklentilerinde ortak tema yükseliş olmakla birlikte rakamlar farklılık gösteriyor. Danske Bank ekonomistleri tahminlerini 8,00-8,50 aralığında yaparken Credit Suisse ekonomistleri çok kısa vadede 7,70-8,30 aralığına işaret ediyor ve yılın ikinci çeyreğinde tüm zamanların en yüksek seviyesi olan 8,58’in geçilebileceğini belirtiyor. Commerzbank’tan bir teknik analist de 8,28 seviyesinin üzerine çıkılırsa rekorun zorlanabileceğini söylüyor. Capital Economics ise çok daha sert bir tahminle önümüzdeki para politikası kurulu toplantısında 200 baz puan faiz indirimi bekliyor ve gerileyen reel faiz oranları ile enflasyon görünümüne dair artan endişelerin lira üzerinde ilave aşağı yönlü baskılar yaratarak yıl sonunda kurun 9,50 seviyesine gelmesine neden olabileceğini <a fr-original-style="" href="https://www.fxstreet.com/news/usd-try-set-to-skyrocket-towards-950-by-year-end-ce-202103261214" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ifade ediyor</a>. Bunlarla birlikte Uluslararası Finans Enstitüsü (IIF) Başekonomisti Robin Brooks, dolar/lira kurunun “adil değer” tahminini 7,50’de tutacaklarını <a fr-original-style="" href="https://www.dunya.com/finans/haberler/spden-turkiye-degerlendirmesi-haberi-615764" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">belirtiyor</a>. </li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Hisse ve tahvil piyasaları: TCMB yönetimindeki değişiklik, hisse ve tahvil piyasalarında da etkisini gösterdi. Geçtiğimiz haftaya önemli kayıplarla başlayan Borsa İstanbul’da pazartesi ve salı günleri birkaç kez devre kesici uygulaması tetiklenirken BIST 100 endeksi hafta ortasında tepki alımlarıyla hafif toparlanma eğilimi gösterse de haftayı %9,60 değer kaybıyla kapattı. Bu düşüşle birlikte yıl başından bu yana olan tüm kazançlarını silen endeks, 31 Aralık 2020 kapanışının %6,40 gerisine düştü. Uluslararası yatırımcı güvenini zedeleyen değişiklik sonrasında Borsa İstanbul’daki yabancı yatırımcı payı %44,23’e gerileyerek tarihin en düşük seviyesine geldi. Diğer yandan tahvil piyasalarında yaşanan çıkışlarla geçtiğimiz hafta 2 yıllık gösterge Hazine tahvili faizleri 300 baz puandan fazla artışla %19,44’e; 10 yıllık Hazine tahvili faizleri ise 480 baz puandan fazla artışla %18,93 seviyesine yükseldi. Yatırımcılar, 24 Mart’ta biten haftada lira cinsinden tahvil fonlarından 29,2 milyon dolarlık <a fr-original-style="" href="https://www.reuters.com/article/turkey-market-funds/update-1-turkish-bond-funds-experience-biggest-weekly-selloff-this-year-lipper-data-idUSL8N2LO2UJ" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çıkış yaptı</a>. Bu, 2021’de görülen en büyük haftalık satış dalgası oldu.</li></ul>

TCMB'deki başkan değişikliği, son bir haftada döviz, hisse ve tahvil piyasalarında çalkantılara neden oldu.

Piyasaların TCMB tepkisi

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Başkanı Murat Uysal, gece yarısı alınan karar ve Resmî Gazete'de yayımlanan Cumhurbaşkanlığı Kararnamesiyle görevden alınırken yerine eski Maliye Bakanı Naci Ağbal <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmYTc1YzY1MTVhOGI2MDAwNjE0ZjJhZiZ1c2VyPTVmNmY0ZjU0ZTAwMTZmMDAwODdlZjI5ZSZhdXRob3I9NWY3MDNlMDJlMDAxNmYwMDA4N2YyMjM1JnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5kdW55YS5jb20lMjUyRmZpbmFucyUyNTJGaGFiZXJsZXIlMjUyRm1lcmtlei1iYW5rYXNpbmRhLW5hY2ktYWdiYWwtZG9uZW1pLWhhYmVyaS00ODgwNzc="">atandı.</a> &nbsp;<ul><li>Bir adım geriden:&nbsp;Bir önceki TCMB&nbsp;Başkanı Murat Çetinkaya da görev süresinin dolmasına yaklaşık 10 ay kala görevinden alınmış ve yerine dönemin Başkan Yardımcısı Uysal atanmıştı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Çetinkaya için "Önceki Merkez Bankası Başkanı'nı görevden aldık çünkü laf dinlemiyordu" demişti. &nbsp;</li></ul>Uysal döneminin özetine geçmeden önce Erdoğan’ın ekonomi politikasına bakarsak her şey daha iyi anlaşılacak. Sonuçta ikilinin politikalarının uyumu, pazar ve brunch uyumundan daha ağır basıyor.<ul><li>Ekonomi 101: Faiz, enflasyonu belli bir hedefe getirmekle yükümlü olan merkez bankasının elindeki temel araçtır.&nbsp;Mekanizma şu şekilde çalışır: Arzda çok önemli bir değişiklik yokken mal ve hizmetlere olan talep belli sebeplerle artar. Piyasada sizi bugünkü tüketimden vazgeçirmeye değecek bir faiz yoksa, tasarruf etmek yerine tüketme ihtimaliniz daha yüksek. Bu durumda fiyatlarda yükseliş olmasın diye merkez bankası faizleri yükselterek talebi kısar, fiyatlar üzerindeki yukarı yönlü baskı azalır ve enflasyon tehlikesi giderilmiş olur. &nbsp;</li><li>Ek olarak: Enflasyonun bir diğer sebebi de maliyet kaynaklı fiyat artışlarıdır. Ülkemizde bu etkinin adı kurdur. Örnek üzerinden gidelim; ithal ettiğimiz enerji ya da ara malların fiyatları kurdaki yükseliş sonucu artıyor. Bu artış firmaların maliyetlerinin yükselmesine ve doğal olarak da bu artışın fiyatlara yansımasına sebep oluyor. Eğer faizleri düşürürseniz Türkiye’de yatırım yapmanın cazibesi azalır ve yabancı yatırımcının getireceği döviz kaynağından mahrum kalırsınız. Bu da döviz arzını azaltır ve doların fiyatının artmasına sebep olur. Bu durumda da merkez bankasının silahı, faizleri yükselterek kurdaki artışın önüne geçmek ve maliyetleri geriye çekerek enflasyonu düşürmektir. &nbsp;</li><li>Erdoğan ekonomisi: Ekonomistlerin faizlerin düşük tutulmasının enflasyona sebep olacağı düşüncesinin tam tersini baz alıyor. Faizin yükseltilmesinin enflasyona sebep olacağını düşünen Cumhurbaşkanı Erdoğan, faizin düşük olmasının bütün maliyet girdilerini düşüreceğine ve yatırımlarda patlamalar meydana getireceğine inanıyor. &nbsp;</li><li>Uysal dönemi: Göreve başladıktan sonra yapılan 1200 baz puanlık indirim kararıyla 2019'da dünyada en çok faiz indiren Merkez Bankası Başkanı olmuştu. İndirimler 2020 yılında da kapış kapış gitmeye devam etti ve ilk 5 ayda politika faizi 375 baz puan daha düşürüldü. Sürpriz bir kararla eylül ayı politika faizini 2 tam puan artırdı. Bunun üzerine optimist düşünmeye başlayan ekonomistler ve piyasalar, sürpriz yapmayı çok seven TCMB’nin ekim ayında faiz artırmama kararına karşı sert tepkiler verdi. Ekim ayı toplantısından sonra Dolar/TL 7,78'den 8,56'ya yükselerek rekor kırdı. Uysal, göreve başlarken 5,72 olan dolar kurunu 8,51 şeklinde hediye paketi yaparak devir teslimdeki verdiği çiçeklerlerle takdim etti. &nbsp;</li></ul>“Yumurta mı tavuktan, tavuk mu yumurtadan”a dönen faiz-enflasyon nedenselliğini Ağbal’ın nasıl yöneteceği piyasalarda merak konusu. Piyasa uzmanları, görev değişiminin ciddi bir adım olduğunun gösterilmesi için Ağbal'ın politika faizini en azından 500 baz puan artırması gerektiği konusunda görüş veriyor. Sürpriz yapmayı çok seven TCMB’nin doğru politikalarla bu zor dönemi geride bırakması dileğiyle, gözler 19 Kasım Para Politikası Kurulu toplantısına çevrildi.

TCMB Başkanı Murat Uysal görevden alınırken yerine Naci Ağbal getirildi.

Merkez Bankası başkanının "sürpriz" değişikliği

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), eylül ayı para politikası kurulu (PPK) toplantısında politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranını 200 baz puan artırarak %8,25'ten %10,25'e yükseltti. Başkanlık görevini Temmuz 2019'da Murat Çetinkaya'dan devralan Murat Uysal dönemindeki ilk dokuz PPK toplantısı boyunca devam eden faiz indirimi serisi haziran ayındaki toplantıda sona ermiş, bu aya kadar politika faizi sabit tutulmuştu. Birçok ekonomistin faizlerin artırılması gerektiğine yönelik tavsiyeleri, bu ayki toplantıyla birlikte TCMB'de karşılık bulmuş oldu.<ul><li>Bir adım geriden:&nbsp;Ekonomistlerin TCMB'nin politika faizini artırması gerektiği yönündeki tavsiyeleri, dış açık ve kredi büyümesi gibi sebeplerle döviz kurlarının&nbsp;tüm zamanların en yüksek seviyelerine gelmesi ve&nbsp;reel faizlerin negatif seviyede olması gibi birtakım gelişmelere dayanıyordu. Bunun yanında yabancı yatırımcıların portföy çıkışlarında bulunması ve pandemi nedeniyle küresel ekonomik görünümün kötüye gitmesi gibi faktörler Türkiye ekonomisini daralmaya itiyordu. Rezerv yönetimiyle riskleri bertaraf etmeye çalışan TCMB'nin hamleleri,&nbsp;swap'lar hariç net rezervlerin negatif seviyelere inmesiyle sonuçlandı. Dolar satışı yapan kamu bankalarının açık pozisyonları da finansal istikrar üzerinde risk yaratacak seviyeye <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNzA5NzFjZTAwMTZmMDAwODdmNmM1YSZ1c2VyPTVmNmY0ZjU0ZTAwMTZmMDAwODdlZjI5ZSZhdXRob3I9NWY3MDNlMDJlMDAxNmYwMDA4N2YyMjM1JnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5iYmMuY29tJTI1MkZ0dXJrY2UlMjUyRmhhYmVybGVyLXR1cmtpeWUtNTM2Nzk5NjM="">geldi</a>. TCMB'nin net uluslararası rezervleri 18 Eylül'de biten haftada 1,2 milyar dolar düşüşle 18,8 milyar dolara kadar geriledi, cari denge hızla bozulmaya devam etti ve enflasyon tekrar yükseldi. Sonuç olarak TCMB'nin rezervlerini hızlı bir şekilde tüketmesi, Türkiye ekonomisi açısından olumsuz sonuçlandı. &nbsp;</li><li>Neden şaşırtıcı? Birçok ekonomistin faizlerin artırılması gerektiğine dair fikir birliği içinde olmasına rağmen TCMB geçtiğimiz ayki PPK toplantısında faiz artırımına gitmeyerek şaşırtmıştı. Merkez, doğrudan politika faizini kullanmadan ağırlıklı ortalama fonlama maliyetini yukarı çekerek enflasyon ve kurlardaki artışı dengelemeye <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNzA5NzFjZTAwMTZmMDAwODdmNmM1YSZ1c2VyPTVmNmY0ZjU0ZTAwMTZmMDAwODdlZjI5ZSZhdXRob3I9NWY3MDNlMDJlMDAxNmYwMDA4N2YyMjM1JnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5kdW55YS5jb20lMjUyRmZpbmFucyUyNTJGaGFiZXJsZXIlMjUyRmFnaXJsaWtsaS1vcnRhbGFtYS1mb25sYW1hLW1hbGl5ZXRpLXl1emRlLTEwYS1jaWt0aS1oYWJlcmktNDc5NTY2"">çalışmıştı</a>. Siyasi kanattan faiz oranlarına ilişkin yapılan açıklamalar da TCMB'nin kararlarında etkili olmuş, bu durum kurumun bağımsızlığına dair soru işaretleri yaratmış ve yabancı yatırımcıların Türkiye’ye olan bakış açısını olumsuz etkilemişti. Keza geçtiğimiz hafta uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Moody's, Türkiye'nin kredi notunu B1'den B2'ye düşürmüş ve görünümü negatifte bırakmıştı. Moody's, not indiriminin birincil sebebinin "kurumsal gücün zayıflaması" olduğunu belirtmiş ve Türkiye'nin olası dış ekonomik şoklara karşı daha kırılgan bir görünüm sergilediğini <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNzA5NzFjZTAwMTZmMDAwODdmNmM1YSZ1c2VyPTVmNmY0ZjU0ZTAwMTZmMDAwODdlZjI5ZSZhdXRob3I9NWY3MDNlMDJlMDAxNmYwMDA4N2YyMjM1JnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5mdC5jb20lMjUyRmNvbnRlbnQlMjUyRjE4MDA0MTgyLTIyNjMtMTFlOC05YTcwLTA4ZjcxNTc5MTMwMQ=="">söylemişti</a>. Diğer yandan Moody's analistleri Sarah Carlson ve Yves Lemay, konuyla ilgili olarak "Türkiye'nin kredi profiline yönelik risklerin artmasıyla birlikte ülkenin kurumları bu zorlukları etkin bir şekilde çözmekte isteksiz ya da çözemiyor görünüyor," değerlendirmesinde <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNzA5NzFjZTAwMTZmMDAwODdmNmM1YSZ1c2VyPTVmNmY0ZjU0ZTAwMTZmMDAwODdlZjI5ZSZhdXRob3I9NWY3MDNlMDJlMDAxNmYwMDA4N2YyMjM1JnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5ibG9vbWJlcmdodC5jb20lMjUyRm1vb2R5LXMtdHVya2l5ZS1uaW4ta3JlZGktbm90dW51LWR1c3VyZHUtMjI2NDE5OA=="">bulunmuşlardı</a>. &nbsp;</li><li>Kararın etkileri: Koç Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Selva Demiralp’e göre faiz artırımı kararı, reel faizleri pozitif bölgeye döndürmese de TCMB'nin zorda kaldığında gereken adımı atabileceğini gösteren bir sinyal niteliği taşımasından dolayı önemli bir <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNzA5NzFjZTAwMTZmMDAwODdmNmM1YSZ1c2VyPTVmNmY0ZjU0ZTAwMTZmMDAwODdlZjI5ZSZhdXRob3I9NWY3MDNlMDJlMDAxNmYwMDA4N2YyMjM1JnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5iYmMuY29tJTI1MkZ0dXJrY2UlMjUyRmhhYmVybGVyLXR1cmtpeWUtNTQyOTA0MTc="">hamle</a>. Diğer yandan faizin yükselmesiyle döviz kurları hafif aşağıya indi, borsa da yönünü yukarı çevirdi. Ne var ki, faiz hamlesiyle zaman kazanılmış olsa da bunun tek başına yeterli olmayacağı ve önümüzdeki süreçte yapısal reformlara başlanması gerektiği de <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNzA5NzFjZTAwMTZmMDAwODdmNmM1YSZ1c2VyPTVmNmY0ZjU0ZTAwMTZmMDAwODdlZjI5ZSZhdXRob3I9NWY3MDNlMDJlMDAxNmYwMDA4N2YyMjM1JnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnR3aXR0ZXIuY29tJTI1MkZtYWhmaWVnaWxtZXolMjUyRnN0YXR1cyUyNTJGMTMwOTEwNTM0ODM2ODc5MzYwMw=="">konuşuluyor</a>. TÜSİAD Yönetim Kurulu Başkanı Simone Kaslowski&nbsp;de karar hakkında “Umarız piyasa güvenini tam olarak sağlamak için istikrarlı bir şekilde bu yönde atılacak adımlarla desteklenir,” <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNzA5NzFjZTAwMTZmMDAwODdmNmM1YSZ1c2VyPTVmNmY0ZjU0ZTAwMTZmMDAwODdlZjI5ZSZhdXRob3I9NWY3MDNlMDJlMDAxNmYwMDA4N2YyMjM1JnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5kdW55YS5jb20lMjUyRmVrb25vbWklMjUyRnR1c2lhZC1iYXNrYW5pLWthc2xvd3NraS1tZXJrZXotYmFua2FzaW5pbi1zb24tYWRpbWktb2x1bWx1LWhhYmVyaS00ODI5NzI="">diyor</a>. İleride faiz artırımını destekleyici başka hamleler de yapılırsa karşımızda çok daha ikna edici ve kredibilitesi yüksek bir Merkez Bankası görme olasılığımız çok yüksek.</li></ul>

Murat Çetinkaya ile ilgili hikayeler