Bir süredir sıklıkla duyduğumuz Carry Trade terimi temelde iki ekonomideki faiz farkından faydalanarak finansal kazanç elde etmek olarak özetlenebilir. Bu yazıda da kimi zaman olmazsa olmaz kimi zaman da yıkıcı olarak değerlendirilen bu kavramı detaylandıracağız.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Nedir?</h2>Carry Trade, dilimizdeki yaklaşık karşılığıyla Çapraz Getiri temel olarak ülkeler arasındaki faiz farklarından kazanç elde etmeyi hedefleyen riskli bir yatırım stratejisidir. Borçlanma maliyetinin daha düşük olduğu bir ülkeden temin edilen fon ile, yerel para birimi daha yüksek getiri sunan farklı bir ülkede yapılacak yatırım yaparak kazanım elde etmeyi hedefleyen bu stratejide faizler genel seviyelerinden sonra en önemli değişkenlerin başında kur gelir. Bu sebeple Carry Trade stratejisi ile yatırım yapan tarafların kur riskini çok verimli ve net bir şekilde ölçümleyebilmesi kazanç sağlamanın ön şartlarındandır.&nbsp;Stratejiyi daha iyi anlayabilmek adına temel tanımı yalın bir örnekle somutlaştırmak faydalı olacaktır.&nbsp;Bir yatırımcının, A ülkesinden %3,0 faiz oranı borçlanabildiğini ve bu kaynakla B ülkesinin %10,0 getirili tahvilini satın alabildiğini varsayalım. Kurun 2,0 seviyesinde sabitlendiği, 1 yıl vade, 100 birim para ile kurgulanan ve vergi unsurunun olmadığı bu yalın stratejide yatırımcı, %3,0 faiz oranı ile aldığı borç karşılığında B ülkesinin para birimi cinsinden 200 birime sahip olabilmektedir. Yatırımcı, borcunun vadesi geldiğinde A ülkesinin parası ile 103,0 birim ödeme yapacak, karşılığında B ülkesinin parası ile 20,0 birim getiri elde edecektir. Günün sonunda 220,0 birim B cinsinden nakdini sabit kur ile 110,0 birim A’ya çeviren yatırımcının elinde borcunu ödedikten sonra A cinsinden 7 A birim nakit kazanç kalacaktır.&nbsp;İşin matematiği basit görünmekle birlikte gerçek hayattaki değişkenler gerek yatırım kararını gerekse de yatırımın yönetilmesini oldukça karmaşık hale getirebiliyor.&nbsp;Yukarıdaki örneğe olası iki kur hareketi ilave edelim.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2024/6/2/1720560748817.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.65" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Tabloda yer alan A senaryosu, yukarıdaki örneği gösteriyor. Kurun değişmediği ortamda yıllık %7’lik getiri elde eden yatırımcının oldukça anlaşılabilir. B senaryosunun orijinal versiyondan farkı, hedef para biriminde yaşanan %50’lik bir değer kaybı. Bu senaryoda, yatırımcı, faiz kazancının çok daha fazlasını kur hareketine feda etmiş durumda kalıyor. B cinsinden elde ettiği 20 birimlik getiri ile birlikte toplam anaparasını güncel kurdan A cinsine dönen yatırımcı, %7,0 getiri beklentisiyle çıktığı yolda anaparasının yaklaşık dörtte birini kaybediyor. C senaryosu ise pratikte çok sık rastlayamayacağımız, hedef para biriminin nominal olarak değerlenmesi kurgusunu sunuyor. Bu senaryoda, kur hareketi, faiz kaynaklı makası aşındırmak yerine besliyor ve günün sonunda yatırımcısına piyasa şartlarının çok üzerinde bir getiri sağlıyor.&nbsp;Kısaca, normların üzerinde bir getiri hedefiyle çıkılan bu yolda, beklenmedik bir kur hareketinin strateji üzerinde yaratabileceği tahribat büyük olabilir. Strateji kurgusunda yer alan zarar eşiğinin çok hızlı bir şekilde aşılmasına yol açabilecek bu risk, yatırımcıyı korumasız bırakma potansiyeli taşıyor.Dip toplamda, sadece faiz ve kur değişkenlerinin olduğu bu senaryolarda yatırımcının karar vermesi gereken ana konu yatırım vadesi sonundaki olası kur seviyesine indirgenebilir. Bu örneklerde yatırımcının başabaş noktası, kurun vade sonunda 2,1360 seviyesine ulaşmasıdır. Yatırımcı, bu vadede kurun bu noktada olup olmayacağı konusunda pozisyon almaya hazırsa ve/veya elinde vade sonundaki kur dönüşümünü sabitleyecek bir türev enstrüman varsa kararını daha kolay verme kapasitesine sahiptir.&nbsp;Bu stratejide kur ve faiz matematiğinin dışında ülkelerin kur rejimleri, para politikaları ya da yabancı sermaye uygulamalarını doğrudan etkileyebilecek güçlü bir siyasi risk de söz konusudur. Belirsizliğin yüksek olduğu ya da piyasa deneyimlerinin bu yöndeki endişeleri beslediği iklimlerde potansiyel getiri ne kadar yüksek olursa olsun bu yatırımları çekmek güçleşir.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Carry Trade ve Türkiye&nbsp;</h2>Gelişen ekonomiler arasında yer alan ülkemiz zaman zaman yaşanan makro çalkantıları takip eden dönemlerde önemli bir Carry Trade merkezine dönüştüğü günler yaşadı. 90’larda döviz likiditesini sağlayabilmek için denenen “yüksek faiz sabit kur” sistemi bunun en çarpıcı örneklerinden biri. Yatırımcılara ekonomi yönetimi kanalıyla sunulan A senaryosu kısa vadeli sıkıntıların çözümüne katkı verse de orta ve uzun vadede maliyetli olduğunu gösterdi. 2018 yılında da bir örneğini yaşadığımız dengeler sıkı para politikası adımlarının gelmesi ile yeniden oluşmaya başladı.&nbsp;Ekonomi yönetiminin politika setinin arkasındaki güçlü duruşu, TL’de getiri oranının yükseltilmesi, TCMB’nin rezervleri desteklemek adına yaptığı yüklü alımlara rağmen stabil seyreden kurlar ve belki de en önemlisi büyük merkez bankalarının faiz indirimi serisine başlaması / başlama arifesinde olması bu çok değişkenli denklemde TL’yi cazip kılıyor. Bugünlerde, uluslararası yatırım kuruluşları tarafından günaşırı yazılan TL’de stabilite ve reel değerlenme raporları da özünde aynı vurguyu yapıyor.&nbsp;Bu zincir, sermaye hareketleri verilerinde de kendini gösteriyor zira geçtiğimiz yıl %1’ler seviyesine gerileyen Türk tahvillerindeki yabancı oranı yeniden çift hanelere yaklaşmış durumda. Yurt içinde, TL kredilerdeki büyümenin yerini yabancı para kredilere bırakması da bu iklimin doğal bir sonucu. Kısaca, Carry Trade iklimindeyiz.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Özetle</h2>Carry Trade, yatırımcıların getirilerini maksimize etmek için belirli oranda riskler alarak uyguladıkları bir yatırım stratejisinden ibaret ancak bu stratejinin kabul edilebilir olması için&nbsp;birden fazla gezegenin istenen hizaya gelmesi&nbsp;de bir ön şart.&nbsp;Söz konusu adımların yatırımcılarına sağladığı getirilerin doğru koşullarda hisse senedi piyasalarının önüne geçebildiği düşünüldüğünde iştah kabarttığı bir gerçek. İlaveten hem veriye erişimin hem de operasyonların çok kolaylaştığı günümüzde bu akımlara karşı durmak (serbest sermaye hareketlerinin korunacağı varsayımı altında) pek de olanaklı değil.&nbsp;Yüksek getiri amaçlayan yatırımları resmeden madalyonun diğer yüzünde ise bu işlemlerin&nbsp;ülkeler üzerindeki etkileri&nbsp;yer alıyor. Bu etkiler derin tartışmaları çokça açık ve açık olmayı da sürdürecek. Özünde, yatırım yapılan ülkenin yüksek faizle kısa vadeli borçlanması ile denk tutulan bu akışta eleştirilerin tamamının haksız olmadığını söylemekte fayda var.&nbsp;Kısa vadeli sorunlara çözüm olabilen ve sıkışıklıkları aşmak için piyasanın elini kullanmayı hedefleyen, bu amaçla da Carry Trade’i olanaklı kılan politikalara giriş kolaydır. Zor olan, uzun vadeli olumsuz etkileri yaşamamak adına net, açık, iletişimi iyi kurgulanmış ve tedirginlik yaratmayacak çıkış stratejisinin belirlenmesidir.&nbsp;Kendiliğinden gelen, hanehalkı tarafında kısa vadede pozitif etkileri olan bu kanalda yaşanacak ani bir kırılma bir anda yüksek faiz–yüksek enflasyon–döviz likiditesi sıkışıklığı kombinasyonuna dönüşme potansiyeli taşır. Kırılma yaşanmasa dahi, orta ve uzun vadede reel olarak değerlenen yüksek faizli para birimi, ödemeler dengesinden hanehalkının harcanabilir gelirine kadar pek çok alanda olumsuz etkiler yaratma potansiyeli taşır.&nbsp;Diğer bir ifadeyle, Carry Trade için hem şartları oluştururken hem de çıkış yaparken çok özenli adımlar atılması gerekir. Bir ülkenin finansal sorunlarını Carry Trade kanalıyla kalıcı olarak çözmesi mümkün değildir ancak bu kanalın kısa vadeli pozitif etkileri de görmezden gelinemez.&nbsp;Kısaca, Carry Trade’i barındıran kutuya melek ya da şeytan yerine “handle with care” etiketi yapıştırmak en rasyonel seçim olacaktır.&nbsp;

EXANTE

Bir süredir sıklıkla duyduğumuz "Carry Trade" terimi temelde iki ekonomideki faiz farkından faydalanarak finansal kazanç elde etmek olarak özetlenebilir.

Carry Trade: Melek mi, şeytan mı?

Mısır Merkez Bankası&nbsp;(CBE), beklenmedik bir toplantı ile politika faizinin 600 baz puan artışla %27,25’e yükseltildiğini, bu kararla birlikte bankanın enflasyon hedeflemesi rejimine geçeceğini, ayrıca uzun süredir sürdürülmekte olan sabit kur rejiminin kaldırılarak kurların serbest piyasada belirlenmesine izin verileceğini açıkladı. Kararın ardından USD/EGP paritesi %60’tan fazla artışla 50 seviyesini aşarak tarihî rekor kırdı.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">👉🏻 Öte yandan: CBE kararın ardından yaptığı açıklamasında, kurların serbest piyasada belirlenmesinin çoklu döviz kurlarını ortadan kaldırarak dövize hücumu önlemesi açısından hayati öneme sahip olduğunu olduğunu ifade etti. Devalüasyondan önce 30,80 seviyesinde yer alan resmî USD/EGP kuru karaborsada 49-50 seviyelerinden işlem görüyordu.</li></ul>Merkez Bankası’nın aldığı radikal kararlar, ciddi bir döviz krizinin ortasında olan ülkenin başta Uluslararası Para Fonu (IMF) olmak üzere dış kaynaklardan döviz teminini kolaylaştırmak amacı taşıyor. Mısır’ın bu yıl en az 40 milyar USD’lik dış borç ödemesi yapması gerekiyor. Ülke merkez bankası CBE’in brüt döviz rezervleri ise 35,3 milyar USD ile son 7 yılın en düşük seviyelerinde. Döviz ihtiyacı nedeniyle ülke yetkilileri yeni bir kredi gözden geçirmesi yapmak adına son iki yılda birkaç kez IMF’in kapısını çalmış olsalar da IMF görevlileri, Mısır’ı geri çevirerek 2022'de imzalanan son anlaşma çerçevesinde kredi gözden geçirme kararlarını erteledi.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">📖 Arka plan:&nbsp;Mısır ekonomisi son 5 yıllık süreçte iki kırılma noktası yaşadı. İlk kırılma noktasını pandemi döneminde yaşayan ülke, bu süreçte yılda 10 milyar USD’ye yakın döviz elde ettiği turizm gelirlerini yarı yarıya kaybetti ve bu süreçte döviz rezervlerinden 8 milyar USD’ye yakın harcama yapmak zorunda kaldı. İkinci kırılma noktası ise Rusya-Ukrayna savaşının ardından yaşandı. Dünyanın en büyük buğday ithalatçısı olan Mısır, savaşın ardından buğday fiyatlarında yaşanan hızlı tırmanış nedeniyle çok zor durumda kaldı. Bu dönemde enflasyon %8,8’den %38’e kadar çıktı ve Merkez Bankası döviz rezervleri yükselen ticaret açığının yol açtığı rezerv tüketimi nedeniyle 33 milyar USD’ye kadar indi. Bu süreçte yabancı yatırımcıların da ülkeden 20 milyar USD’lik çıkış gerçekleştirmesiyle birlikte Mısır döviz krizine girdi.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">➕ Ayrıca: Mısır, bu süreçte IMF ile stand-by anlaşmaları yaparak döviz krizini çözmek adına fondan toplamda 10 milyar USD’ye yakın kredi aldı. Ancak alınan tutar yeterli gelmedi ve ek krediler için fona tekrar başvuruldu. IMF bu sefer, kredi anlaşmasının devamı için ülke yetkililerinden döviz piyasasını stabil hâle getirmek ve gerekli rezerv birikimini sağlamak adına sabit kur rejimini lağvetmelerini istedi. Yetkililerin bunu gizliden gizliye kabul etmemesi üzerine kredi gözden geçirmeleri ertelendi ve Mısır, Suudi Arabistan ve BAE gibi ülkelerle ciddi tavizler karşılığında döviz ve yatırım anlaşmaları yapmak durumunda kaldı.&nbsp;</li></ul><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">IMF ile anlaşma</h2>IMF, Merkez Bankası’nın aldığı serbest kur kararının hemen ardından Mısır’ın Aralık 2022’de imzalanan mevcut kredi programının 5 milyar USD tutarında artırılarak 8 milyar USD’ye çıkarılacağını&nbsp;açıkladı. IMF yaptığı açıklamada, program kapsamında geciken birinci ve ikinci gözden geçirmelerin tamamlanması için gereken politikalar üzerinde Mısır'la anlaşmaya varıldığını ve bunun da fonun yönetim kurulunun onayına tâbi olarak dondurulan fon ödemelerinin kilidini açabileceğini söyledi.IMF yetkilileri ayrıca, Mısır'ın uyguladığı programın, yaşanan dış şoklara rağmen başarıya ulaşması için ek finansmanın kritik önem taşıdığını ve Mısır ekonomisinin istikrarlı ilerlemesinin tüm bölge için önemli olduğunu belirtti.Mısır özel sektörü ise hamleden umutlu. Konuyla ilgili Bloomberg’e konuşan Mısır merkezli Commercial International Bank Yönetim Kurulu Başkanı Hisham Ezz Al-Arab, "Güveni tamamen yeniden tesis etmek adına en önemli şey bu sancılı sürece bağlılıktır. Özel sektör perspektifinden bakıldığında, yetkililerin doğru, düzeltici adımlar atma sözlerini yerine getirdikleri oldukça açık” ifadelerini kullandı.&nbsp;

Mısır Merkez Bankası (CBE), beklenmedik bir toplantı ile politika faizinin 600 baz puan artışla %27,25’e yükseltildiğini ve döviz kurlarının serbest piyasada belirlenmesine izin verileceğini açıkladı.

Mısır'daki devalüasyon kararının arka planı

Lübnan'da ekonomik kriz günden güne derinleşiyor. Döviz hesaplarının durdurulması nedeniyle halk, bankalara saldırıyor. Taşlar, sopalar ve silahlarla bankalara saldıranlar birikimlerine ulaşmaya çalışıyor.&nbsp;Geçtiğimiz aylarda bazı vatandaşlar, Beyrut Bankası, Bank Audi ve Byblos Bank gibi yabancı bankaların bölgedeki şubelerine saldırarak camları indirdi. Polis eylemlere müdahale etti.<img src="https://images.aposto.com/2023/8/0/1693736697773.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.51" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Ülkenin Başbakanı Necib Mikati'nin geçtiğimiz haftalarda yaptığı&nbsp;"Ülke çok zor ve tehlikeli bir durumda. Artık hükümetimin kamu hizmetlerini sürdürme imkanları tükeniyor"&nbsp;açıklaması da sürecin toparlanamadığını gözler önüne seriyor.&nbsp;Peki bu büyük kriz neden ve nasıl başladı?<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Arka plan</h2>Lübnan hükümeti 2019'da tütün, benzin ve WhatsApp'a&nbsp;ek vergi uygulamayı planladığını duyurdu. Bu ek vergiler nedeniyle hükümete karşı protesto gösterileri düzenlenmeye başladı. Gösteriler kısa zamanda hükümet karşıtı protestoya dönüşürken ülkede başlayan döviz sıkıntısı, Lübnan lirasının ABD doları karşısında değer kaybetmesine&nbsp;neden oldu.&nbsp;Lübnan'da sabit kur rejimi uygulandığı için döviz sıkıntısı yaşanırken yetkililer kuru istikrara kavuşturamadı. Lübnan lirasındaki devalüasyon, 22 yıl aradan sonra ilk kez büyük çaplı bir döviz karaborsasının&nbsp;ortaya çıkmasına yol açtı. Kasım 2019'da finansal sistemde çatlaklar ortaya çıktı. Ülkedeki bankalar, vatandaşların hesaplarını dondurarak nakit çekmelerine ve transfer yapmalarına kısıtlama&nbsp;getirdi. Nisan 2020'de ise bankalar ABD doları çekme işlemlerini durdurdu.Bu sırada Covid-19 nedeniyle uygulanan seyahat kısıtlamaları ve sokağa çıkma yasakları da hâlihazırda kırılgan olan Lübnan ekonomisini etkiledi.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bilgi notu:&nbsp;Lübnan ekonomisinin büyük bölümünün turizm geliri ve devlete döviz girişine bağlı olduğu belirtiliyor. Bu nedenle Covid-19'un ülkenin çöküşünü hızlandırdığı değerlendiriliyor.&nbsp;</li></ul>Öte yandan 4 Ağustos 2020'de Beyrut limanında&nbsp;meydana gelen ve 218 kişinin yaşamını yitirdiği, 7 binin üzerinde kişinin yaralandığı patlamanın maliyeti 15 milyar doların üzerinde oldu. Bu, Lübnan'ın GSYİH'sının yaklaşık %65'ini oluşturuyordu. Patlama nedeniyle bazı bölgelerde temiz suya erişim kısıtlandı, günlük elektrik kesintileri yaşandı. Patlamadan 6 gün sonra ise Lübnan'da yeni kurulan hükümet istifa etti. Siyasi istikrarsızlık durumu daha da kötüleştirdi.Patlamanın ardından istifa eden hükümetin yerine Eylül 2021'de yeni hükümet kuruldu. Hükümet umutları artırsa da bu beklenti kısa sürede söndü. Gelir adaletsizliği derinleşirken ve sınıf ayrımı arttı.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Çöküşün etkisi</h2>Ekonomik krizden önce yaklaşık&nbsp;440 dolar civarında olan asgari ücret, Lübnan lirasında %98'i bulan değer kaybı nedeniyle 30 doların altına kadar düştü. Ağustos 2019'da 1500 Lübnan lirası olan 1 ABD doları, şu anda 40 bin Lübnan lirasını aşmış durumda.Lirada yaşanan bu değer kaybı, halkın alım gücüne de yansıdı. Öyle ki, halkın %80'inden fazlasının yoksulluk sınırında yaşam mücadelesi verdiği düşünülüyor.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Peki bu ekonomik çöküşün nedeni ne?&nbsp;</h2>Ekonomideki çöküşü tek bir nedenle açıklamak mümkün değil. BBC Türkçe'ye konuşan Asya, Afrika ve Yakın Doğu Araştırmaları Enstitüsü (SOAS) Orta Doğu Direktörü Prof. Lina Khatib, "Lübnan ekonomisinin çöküşünün başlıca nedeni yolsuzluk.&nbsp;Kötü yönetim de sorunu ağırlaştırdı" diyor. Khatib,&nbsp;"Lübnan’daki siyasi seçkinler, diğer Arap ülkeleri gibi sorunun bir parçası oldular. Mezhebi temsile dayalı yönetim sistemi de, yönetici seçkinlerdeki ulusal çıkar duygusu eksikliğini perçinledi" ifadelerini kullanıyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bir adım geriden:&nbsp;Lübnan Merkez Bankası Başkanı Riad Salameh, hem Lübnan'da hem de birçok Avrupa ülkesinde hakkında açılan soruşturmalar nedeniyle 30 yıllık görevinden Temmuz ayında istifa etmişti.</li></ul><div dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yine BBC Türkçe'ye konuşan Polis Akademisi Öğretim Üyesi Doç. Dr Murat Tınas da ülkedeki sistemin Lübnanlı üst kimliğinin, aidiyet duygusunun gelişmemesine yol açtığını belirterek "Modern Lübnan devleti, mezhepsel, feodal yapılarla mücadele etmek bir yana, bu yapıların üzerine kuruldu. Cumhurbaşkanı Maruni Hristiyan, Başbakan Sünni, Meclis Başkanı da Şii olacak şeklinde. Ama bu sistem, vatandaşlık kavramının toplumda ve bireysel bilinçte yerleşmesine engel oluşturuyor" diyor:</div><blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9);" style="color: rgb(9, 9, 9); margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;"><div dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">"Bütün bu mezhep gruplarının liderleri devlet kaynaklarını, atamaları, ihaleleri önce kendileri için kullanıyorlar. Gruplarını da ulufe dağıtarak kendilerine bağlı tutuyorlar. Kendi gruplarıyla da denetlenebilir, hesap verir bir ilişkileri yok"</div></blockquote><div dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;"><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Şimdi ne olacak?&nbsp;</h2></div>Lübnan, Mayıs 2022'den bu yana Najib Mikati liderliğindeki yetkileri sınırlı geçici &nbsp;bir hükümet tarafından yönetiliyor. Meclis ise 10'dan fazla defa yeni bir cumhurbaşkanı seçmekte başarısız oldu.Hizbullah ve müttefikleri son seçimlerde iktidarlarını kaybettikleri için cumhurbaşkanını seçmek için salt çoğunluğu sağlayamıyorlar. Ancak geri kalan koltuklar bölünmüş durumda. Bu bölünmeden dolayı ise ufukta çözüm ihtimali görülmüyor.

Aposto Gündem

Lübnan'da yaşanan ekonomik kriz derinleşirken hükümet çözüm yolu arıyor. Nedenleri bilinen; ancak çözümü üretilemeyen kriz, halkı her gün daha da yoksullaştırıyor.

Bitmeyen kriz: Lübnan'da neler oluyor?

Aposto Günsonu

TL son bir buçuk yılın en sert değer kaybını yaşadı.

Kur şoku…Yeniden…

TL’de önemli para birimleri karşısında bir süredir devam eden değer kaybı trendinde dün ani bir kırılma&nbsp;yaşandı. Gece saatlerinde başlayan ancak piyasa açıldığında da ivmesi devam eden hareketle birlikte TL, USD karşısında %7’nin üzerinde&nbsp;değer kaybederek 23,2 seviyesini test etti. Kur güne 21,6 seviyesinden başlamıştı.Yaşanan son gelişmeyle birlikte TL’nin USD karşısında yıl başından bu yana olan kaybı %23’ü aşarken yıllık değer kaybı %40’a yaklaştı. İşlem gününün ardından TL, son 1,5 yılın en kötü gününü geride bırakırken kurlarda yeni zirveler kayda girmiş oldu.💾 Cep bilgisi: Basında sıklıkla karşımıza çıkan “devalüasyon” terimi, sabit kur rejiminde yaşanan değer kaybıdır. Serbest piyasada yaşanan kur hareketi ise “depresiyasyon” terimi ile açıklanır.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sıçramanın sebebi neydi?</h2>Seçim dönemine yaklaşırken TCMB ve kamu kanadının kuru stabil tutabilmek adına piyasa müdahalelerinde bulunduğu ifade ediliyordu. TCMB’nin rezerv varlıklarında özellikle seçim dönemine yaklaşırken gözlenen sert erime ise bu bilgileri teyit eder nitelikteydi.Enflasyonu kontrol altında tutmak adına benimsenen bu yaklaşım, rezerv varlıklar üzerinde baskı&nbsp;yaratırken risk fiyatlamalarında yukarı yönlü hareketlerin yaşanmasındaki temel sebeplerden birine dönüştü. Öte yandan, içinden geçtiğimiz enflasyonist dönemde görece sabit kalan kur, reel olarak değerlenen TL&nbsp;anlamına geliyor ve ihracatçıların maruz kaldığı maliyet baskısının hafiflemesine yardımcı olmuyordu.Ekonomi yönetiminin Mehmet Şimşek’de devredilmesinin ardından verilen güçlü “rasyonel politikalara dönüş” mesajı “kurallara dayalı uygulamalar” tezi ile desteklendi ve görünen o ki, bu söylemin ilk etkilerini görmeye başladık.Kurun baskılanması adına atılan adımlara son verilmesi kur üzerinde bir süredir biriken baskının boşalması&nbsp;olarak değerlendirilebilir zira uluslararası bankaların araştırma birimlerinin yayımladıkları raporlarda USD/TL kurunun 25-30 bandında bir aralığa oturmasının beklendiği ifade ediliyordu.<a fr-original-style="" href="https://www.bloomberg.com/news/articles/2023-06-07/lira-drop-accelerates-amid-signs-of-government-s-loosening-grip?utm_source=website&utm_medium=share&utm_campaign=twitter&sref=OtgdXlF1#xj4y7vzkg" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Bloomberg</a>, yaşanan gelişmeler eşliğinde yayımlanan haberinde, Hazine Bakanlığı’nın Merkez Bankası’ndan kamu bankaları aracılığıyla gerçekleştirilen döviz müdahalelerinin yumuşatılmasını istediğini yazdı. Haberde, değer kaybının %6’yı aşması halinde müdahaleye onay verildiği bilgisi de paylaşıldı.Kısaca, geride kalan güne spekülatif bir atak yerine bir düzeltme hareketi&nbsp;olarak bakmak daha makul görünüyor. Ekonomi yönetiminin uygulamaya başlayacağı yeni politika seti yeni normaller eşliğinde kurgulanacak ve devreye alınacak.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Yansımalar</h2>Hazine ve Maliye Bakanı <a fr-original-style="" href="https://twitter.com/memetsimsek/status/1666458784116424704" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Mehmet Şimşek</a>, akşam saatlerinde paylaştığı İngilizce twitte, şeffaflık, tutarlılık, hesap verilebilirlik ve öngörülebilirlik mesajı verdi. Kurallara dayalı politika&nbsp;taahhüdünü yineleyen bakan, süreçte kısa bir yol ya da kolay bir çözüm olmadığını, &nbsp;kurum olarak önceliklerinin ise ekibi güçlendirerek güvenilir bir program tasarlamak olduğunu belirtti.<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">As we navigate through domestic and international challenges, we affirm our commitment to rules based policy making to enhance predictability. While there are no short cuts or quick fixes, rest assured that our experience, knowledge &amp; dedication will help us overcome potential impediments ahead. Our immediate priority is to strengthen our team and design a credible program.</blockquote>Seçimler öncesinde adı TCMB başkanlığı için geçen <a fr-original-style="" href="https://twitter.com/ali_hakan_kara/status/1666394587076722689" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Hakan Kara</a>, mevcut adımla, faiz artırımının birleştirilerek sermaye girişi hedeflendiğini düşündüğünü yazdı.<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Türk varlıkları dolar cinsinden ucuzlatılıp bir eşikten sonra (seviye sormayın) faiz artışıyla sermaye girişi amaçlanacak gibi görünüyor. Pratikte bunu yapmak kolay değildir ama döviz işlem kısıtlamaları devam ederken mümkün olabilir.</blockquote>Ekonomim yazarı <a fr-original-style="" href="https://www.ekonomim.com/kose-yazisi/merkeze-gore-tl-degerli-degil-hatta-cok-degersiz-nolacak-simdi/697124" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Alaattin Aktaş</a>, reel efektif döviz kuru&nbsp;verisine atıfta bulunarak, TL’nin değerli değil değersiz olduğunu belirten bir yazı kaleme aldı. Aktaş, TL’nin esasen değersiz bölgede olmasına karşın değerli algısına sahip olmasının sebebini enflasyon hesaplamasının yanlış yapılmış olma ihtimaline bağlıyor.<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Ya tüm ölçümler eksiksiz ve TL’nin değer kazanması, yani dolar ve euronun gerilemesi gerekiyor. Ya da bizim enflasyon ölçümümüz “biraz” hatalı, reel kur endeksi bu yüzden düşük görünüyor ve sonuçta dövizdeki artış beklentisi normal.</blockquote>Uluslararası Finans Enstitüsü başekonomisti <a fr-original-style="" href="https://twitter.com/RobinBrooksIIF/status/1666447398963429389?s=20" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Robin Brooks&nbsp;</a>ise TL’de hesapladıkları adil değeri kredi genişlemesi ile ilişkilendirdiklerini, kredi hızında yavaşlama gördükleri takdirde cari açığın yavaşlayacağını ve kurda adil değer olarak 21,0 seviyesini koruyacaklarını açıkladı.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Diğer varlıklar</h2>Kur tarafında uzun süredir görmediğimiz hareketin yaşandığı günde dövize endeksli varlıklarda da doğal olarak hızlı bir değerlenme izlendi.Altının ons fiyatı yaklaşık %1 değer kaybı ile 1.961 USD’ye gerilemesine karşın gram altının fiyatı &nbsp;günü %6,7 artışla tamamladı. 1.450TL’yi aşan fiyat, tarihi zirve olarak kayda geçti.Tahvil&nbsp;piyasasında, gösterge tahvilin faiz oranı 45 baz puan artışla %15,7 olurken, 10 yıl vadeli tahvilin faiz oranında 47 baz puan arttı ve %14,9 oldu. TLRef ise %10,0 seviyesinde sabit.Borsa İstanbul&nbsp;ise günü %3,2 primle 5.561 puandan kapattı. 116 milyar TL’yi aşan işlem hacmi yine son günlerin yüksek seyrini teyit ediyor. Veriyle birlikte endekste haftalık getiri %13,8; aylık getiri ise %21,9 oldu.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sonuç olarak</h2>Yaşanan kur şokunun piyasa üzerindeki etkisi 2021’in sonunda yaşananlardan daha yumuşak&nbsp;olarak değerlendirilebilir. Özellikle son dönemde baskılanan kurun beslediği “düzeltme hareketi beklentisi” çoğu ekonomistin tahmininden daha hızlı ve ani gerçekleşmekle birlikte bir anlamda beklentiler dahilindeydi demek yanlış olmayacaktır.Öte yandan, yaşanan hareketin ilk etkisini kurdan doğrudan etkilenen ürünlerin fiyatlarında göreceğiz. Bu bağlamda, akaryakıt fiyatlarında önemli miktarda artışa şahit olacağız. Bunu, ithal ürün fiyatlarındaki güncellemeler takip edecek.Sürecin makro bacağında ise enflasyon&nbsp;verisinde artışla karşılaşacağız. Kurda yaşanan hareketin enflasyona etkisini doğrudan hesaplamak güç olmakla birlikte, manşet enflasyonda yukarı yönlü bir hareketle karşılaşmamız oldukça olası. Bu noktada, etkisi mayıs enflasyonu kadar olmasa da doğalgaz sübvansiyonunun sepet içinde “sıfır yükü” kur kaynaklı ivmeyi belirli ölçüde dengeleyecektir.💾 Cep bilgisi: Geçtiğimiz yılın haziran ayında aylık enflasyon %4,95 olarak gerçekleşmişti. 5 Temmuz tarihinde açıklanacak enflasyon verisinde, aylık enflasyonun bu değerin üzerinde gelmesi durumunda yıllık manşet değerin arttığını göreceğiz.Yaşanan hızlı değer kaybının kur korumalı mevduat&nbsp;kanalıyla hazine üzerine de ilave yük getireceği görülüyor. Kurun stabil seyrettiği dönemde sıfırlanan bu yük, şok öncesi mevduat yapan mudilere ilave ödeme yapılmasını sağlayacak. Bu noktada, hazinenin yükünü dengeleyecek unsur ise bankaların kur korumalı mevduat hesaplarına verdikleri faiz oranlarındaki üst sınırın kaldırılması olacak.Sonuç olarak, öngörülebilirliği azaltan ani piyasa hareketleri her zaman kötüdür. Diğer yandan, baskılanan kurda yaşanan bu kırılmanın bir anlamda piyasadaki stresi azalttığı ve yeni politika setine geçişin bir teyidi&nbsp;olarak algılandığını da ifade etmek gerekiyor. Önümüzdeki birkaç günde yaşanacak hareketleri ise yakından izlemek gerekiyor zira kırılmanın bir trende dönüşmesi&nbsp;daha derin komplikasyonlara yol açabilir.

TL son bir buçuk yılın en sert değer kaybını yaşadı

İmkansız üçleme&nbsp;(Impossible Trinity) uluslararası iktisadın en önemli hipotezlerinden biridir. Hipotez, 1960'ların erken dönemlerinde Kanadalı Nobel ödüllü ekonomist Robert Mundell ve İngiliz ekonomist Marcus Fleming tarafından ayrı ayrı ortaya atılmıştır.Bu hipoteze göre, bir ekonomide sabit döviz kuru, serbest sermaye hareketleri ve bağımsız para politikası olgularından sadece ikisinin&nbsp;aynı anda etkin bir şekilde uygulanabilir ve dışarıda kalan olgudan mecburen feragat edilmesi gerekir. Diğer bir ifadeyle, politika yapıcılar, ekonomik amaçlarını yerine getirebilmek adına aldıkları kararların tamamında bağımsız değildir. Araçlardan bazılarını kendi amaçları doğrultusunda bağımsız bir şekilde belirlerken bir kısmını da sonuç olarak kabullenmek durumundadırlar. &nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2022/11/3/1671653257203.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.33" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Yukarıdaki görsel, hipotezin bir özeti niteliği taşıyor. Buna göre, “a” yolunu seçen bir ülkede sabit kur rejimi, “b” yolunu seçen bir ülkede bağımsız bir para politikası setinin uygulanması, “c” yolunu seçen bir ülkede ise sermaye hareketlerini serbest bırakmak mümkün ya da sürdürülebilir değildir.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Mevcut durum</h2>Günümüzde, parasal sınırların pratik olarak ortadan kalktığı gerçeği ile karşı karşıyayız. Bu bağlamda, özellikle küresel ekonomi içinde belirli bir hacim kaplayan ülkelerin sermaye hareketlerini kısıtlama seçeneğinin masada olmadığını söyleyebiliriz. Buradan hareketle, günümüz ekonomi yönetimlerinin seçimlerinin en temel anlamda sabit kur sistemi ile bağımsız para politikası benimsemek arasında&nbsp;olduğu sonucuna varabiliriz.Bunu bir örnekle açıklamak gerekirse, sermaye hareketlerinin serbest olduğu varsayımı ile, sabit kur sistemi uygulanması hedeflenen bir ekonomide, merkez para otoritesinin aksiyonları, yerel para biriminin değerini koruma amacıyla kullanılabilir. İç dinamikler, talep seviyesinin dengelenmesi, enflasyona karşı alınabilecek aksiyonlar gibi unsurlar, diğer bir ifadeyle bağımsız merkez bankası aksiyonları sınırlandırılmak durumunda kalır.Bugünün karmaşık ekonomi dünyasının dinamiklerinin yanında küresel dengesizlikler sebebiyle hem merkez para otoritelerinin hem de hükümetlerin attıkları sıra dışı para ve maliye politikası adımları hipotezin zaman zaman sorgulanmasına&nbsp;yol açıyor. İçinden geçtiğimiz süreç de bunun bir istisnası değil.Öte yandan, yukarıda da vurguladığımız üzere, günümüzün ekonomik ekosistemi, sermaye hareketlerindeki serbestiyi vazgeçilebilir bir seçenek olmaktan çıkarıyor. Bu da imkansız üçleme kavramının imkansız ikilem&nbsp;(sabit kur-bağımsız para politikası takası) olarak yeniden adlandırılabileceği tartışmalarını doğuruyor.Tartışma ve eleştiriler hipotezin çeşitli açılardan güncellenebileceğini savunsa da üç olgunun aynı anda yönetilme girişimleri tarihe geçen Peso krizi ve Arjantin krizi gibi gerçekleri değiştirmiyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türkiye örneği</h2>Ülkemizde imkansız üçleme hipotezinin sınırlarını test etme eğiliminin uzun yıllardır devam ettiğini söylemek mümkün. Meşhur 1994 krizinde, sermaye hareketleri serbestisi altında hem faizleri hem de kuru kontrol etme gayretimiz tarihin en büyük finansal krizlerinden birine yol açmıştı. &nbsp;2009 krizinin ardından yaşanan kaosun etkilerini hafifletmek ve iç dengeyi korumak adına karmaşık araçlarla denenen sistemden, küresel dengeler yerine oturduktan sonra kademeli olarak vaz geçilmişti.Bugün de hipotezi sınar durumdayız. Bu seferki girişim, yüksek faiz-stabil kur açmazını kırmayı amaçlıyor. Geçtiğimiz yıl, para politikası aracının alışıldık metot çerçevesinde kullanılmayacağının ilan edilmesinin ardından yaşanan kur şokunu takip eden dönemde alınan makro ihtiyati önlemler kırılmanın belirli bir noktada görece stabilize olmasını sağlamıştı.Mevcut politika setinde, sermaye hareketlerinin serbest olduğu ancak stabilite adına atılan adımlarla yabancı kaynaklı sıcak paranın belli oranda dışlandığını görüyoruz. Bunun yanında, para politikasının bağımsız bir araç olarak kullanılmadığı ve kurun serbest piyasada belirlenmekle birlikte müdahalelere açık bir seyirde yola devam ettiği de aşikar. Dolayısıyla mevcut model, imkansız üçlemenin en güçlü şekilde sınandığı dönemlerden biri olarak tarihe geçecektir. Bunun yanında, politika setinin kırılganlığına ve sürdürülebilirliğine ilişkin soru işaretleri&nbsp;ise yine en önemli tartışma konularından biri olmayı bir süre daha sürdürecektir.

İmkansız Üçleme

Türkiye’de son bir yıldaki faiz-kur-enflasyon ilişkisini “imkânsız üçleme” hipotezi çerçevesinde yorumlamak mümkün. Bu tartışma, bir diğer taraftan, “Bağımsız bir merkez bankası politikası uygulamak mümkün mü?” sorusunu da tartışmaya açıyor. &nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İmkânsız üçlemeye göre serbest sermaye hareketleri, bağımsız para politikası ve sabit kur rejimini birlikte yürütmek <a fr-original-style="" href="https://www.nber.org/papers/w21162" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">mümkün değil</a>.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Buna göre, özellikle Bretton Woods sonrası dönemde, sermaye hareketlerinin yaygınlaşması karşısında esnek kur sistemine geçilmesinin para politikası bağımsızlığı için yeterli olduğu <a fr-original-style="" href="https://dergipark.org.tr/tr/pub/huniibf/issue/28710/309287" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">savunuluyor</a>.&nbsp;</li></ul><img src="https://images.aposto.com/2022/0/4/1641474174087.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.34" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Hazırlayan: Taylan KurtBu dönem dâhilinde parasalcı yaklaşımın etkisi altında çoğu merkez bankasının araç çeşitliliği parasal büyüklüklerden kısa dönem faiz hadlerine indirgeniyor ve enflasyon ya tek ya da temel hedef olarak belirleniyor. Temel iktisat teorisi de şunu söylüyor: Merkez bankaları uzun vadede büyüme ve işsizlik gibi değişkenlere etki edemez ve genişlemeci para politikası enflasyondan başka sonuç vermez.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türkiye bu tartışmanın neresinde?</h3>İmkânsız üçleme perspektifinden bakınca Türkiye’deki mevcut uygulama, sermaye hareketlerinin serbestliğine, dalgalı döviz kuruna ve bağımsız para politikasına dayalı bir model olarak kurgulanıyor. Bu kurguda Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) kendi faizlerini belirleyerek, zorunlu karşılık oranlarını ya da içeriğini değiştirerek piyasadaki faiz oluşumuna müdahale edebiliyor. Para politikasının araç bağımsızlığı da tam olarak bu yetiden <a fr-original-style="" href="https://www.mahfiegilmez.com/2013/03/imkansz-ucleme-ya-da-uclu-acmaz.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kaynaklanıyor</a>.&nbsp;Türkiye’de merkez bankası bağımsızlığı, elbette yeni bir tartışma konusu değil. 2021 öncesinde maliye ve para politikasında önemli isimlerin görev değişimleri üzerinden ele aldığımız tartışmalar; son bir senede hükümetin yeni ekonomi politikasındaki ısrarı ve “faiz-kur-enflasyon” gelişmelerinin piyasa ve sokaktaki doğrudan yansımaları ile gün geçtikçe daha akut bir mesele hâline geliyor. &nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Enflasyon mu büyüme mi? <a fr-original-style="" href="https://twitter.com/HMBakanligi/status/1471486691726692353?ref_src=twsrc%5Etfw%7Ctwcamp%5Etweetembed%7Ctwterm%5E1471486691726692353%7Ctwgr%5E%7Ctwcon%5Es1_&ref_url=https%3A%2F%2Ftr.sputniknews.com%2F20211216%2Fhazine-ve-maliye-bakanligi-yeni-ekonomi-politikasinin-adini-duyurdu-turkiye-ekonomi-modeli-1051841742.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">“Türkiye Ekonomi Modeli”</a> para ve maliye politikaları arasında bir eşgüdüm taahhüt etse de düşük faiz ile yatırım ve istihdamın teşvik edildiği, böylece üretim ve ihracatın destekleneceği bir model öngörüyor. Buna karşılık, düşük faiz ısrarı/baskısı altında TCMB’nin bir politika aracı olarak faizleri etkileme kabiliyeti ve buna bağlı olarak da fiyat istikrarını sağlama hedefi engellenmiş oluyor.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Sebep-sonuç karmaşası:&nbsp;Yeni model, ayrıca, temel iktisat öğretilerinin aksine, düşük faiz politikasıyla enflasyonu ve kuru düşürmeyi <a fr-original-style="" href="https://www.bloomberght.com/erdogan-dusuk-faiz-politikasiyla-kuru-da-enflasyonu-da-asagi-cekecegiz-2293851" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">hedefliyor</a>. TCMB, bugüne kadar enflasyonun kalıcı olarak düşürülmesi ve fiyat istikrarı hedefine ulaşılması odağından ayrılmayacağı mesajını verse de “Faiz sebep, enflasyon sonuçtur,” üzerine kurulu politika adımları ile ilerleneceği bugün daha belirgin biçimde &nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.cumhuriyet.com.tr/ekonomi/turkiye-ekonomisi-2021den-2022ye-alinan-dersler-ve-riskler-1896956" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ifade ediliyor</a>. &nbsp;</li></ul>Oysa ki; politika araçları ve hedefleri kısıtlanmış bir merkez bankacılığı, düşük faiz baskısı altında yüksek enflasyon ve kuru beraberinde getiriyor. Eylül ayından bu yana gerçekleştirilen dört faiz indirimi sonrasında yıllık enflasyon %20’den %36’ya, rekor maratonunda 18’i aşan dolar/TL kuru ise 8,5’ten 13,5 seviyelerine kadar yükseldi.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2022/0/4/1641474186844.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.34" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Hazırlayan: Taylan Kurt<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Hedeflerle gerçekleşmeler arasındaki asimetri</h3>Bir diğer taraftan politika yapıcıların hedefleriyle (düşük faiz-düşük enflasyon) gerçekler arasındaki asimetri de giderek artıyor. Yüksek enflasyon ve kur karşısında alternatif finansal araçlar ile çözüm aranırken gelecek döneme dair belirsizlikler ve riskler de giderek artıyor. Para-maliye politikaları, öngörülebilirliklerini ve güvenilirliklerini yitiriyor.&nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kurdaki artış durdurulamıyor: Faiz indirimleri sonrasında kurdaki artışlara TCMB rezervleri kullanarak döviz satışı ile müdahale edilmesinin ardından Eylül 2021 - Aralık 2021 döneminde TCMB net rezervleri swap işlemleri hariç 18 milyar dolar <a fr-original-style="" href="https://www.mahfiegilmez.com/2022/01/faiz-indirimin-maliyeti.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">geriledi</a>.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Enflasyon beklentileri artıyor: 2019 sonu - Ekim 2021 dönemi arasında gelişmekte olan ülkeler arasında merkez bankası hedeflemesi ve çekirdek enflasyon arasındaki farkın en yüksek olduğu ülke olan Türkiye için 2022 enflasyon beklentileri, diğer ülkelere kıyasla çok daha yüksek olarak <a fr-original-style="" href="https://blogs.imf.org/2021/12/03/addressing-inflation-pressures-amid-an-enduring-pandemic/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">tanımlanıyor</a>.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Düşük faiz politikası çalışmıyor: Politika faizinde indirime gidilirken uzun vadeli borçlanma faizleri beklenenin aksine artış eğilimi <a fr-original-style="" href="https://twitter.com/Cem_Cakmakli/status/1478328485085163520" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">gösteriyor</a>. &nbsp;Politika (%14) ve 10 yıllık tahvil (%24,65) arasındaki fark tüm zamanların en yüksek seviyesine ulaştı. Benzer biçimde dövize endeksli TL mevduatları ile ilgili düzenleme de üstü kapalı faiz artışı olarak <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-59736185" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yorumlanmıştı</a>.</li></ul><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Tartışmanın akıbeti&nbsp;</h3>“İmkânsız üçleme” çerçevesinde sermaye hareketleri serbestisi ve dalgalı kur rejimi ikilisini &nbsp;-temel iktisat öğretileriyle çatışmadan- bağımsız bir para politikası sürdürmek mümkün. Fakat mevcut politika tercihleri, özellikle para politikacılığının araçlarını/amaçlarını kısıtlayarak önümüzdeki dönemi belirgin bir düzlemin ötesine taşıyor. Tartışmanın akıbeti nereye varacağını izleyip göreceğiz.Farklı bir perspektiften değerlendirildiğinde, “imkânsız üçleme”yi esasen bir “ikilem”den ibaret görmek de mümkün. Gelişmekte olan ülkeler için sermaye hareketleri, kredi genişlemesi ve döviz kurunu doğrudan etkileyerek büyüme ve enflasyona daha yüksek ölçüde etki ediyor. Buna göre sermaye ve finansal hareketlerin ulaştığı geniş boyutlarlar neticesinde, kur rejimi ne olursa olsun merkez bankaları etkin para politikası uygulama kabiliyetlerini önemli ölçüde kaybediyor.&nbsp;Merkez ülkelerdeki para politikası kararları, başta sermaye ve döviz kuru hareketleri olmak üzere uluslararası finansal sistem üzerinde doğrudan etkili olduğu için bizim gibi çeperde yer alan ülkelerin para politikalarının yönünü bu gerçekliği göz önünde bulundurarak belirlemesi gerekiyor.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom-style: none; clear: both; -webkit-user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Görüşlerinizi merak ediyoruz!&nbsp;Sizce TCMB, 2022'nin ilk Para Politikası Kurulu'nda faiz indirimine gidecek mi? Cevaplamak için <a fr-original-style="" href="https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSc-yE7WqgFrFY-4_Wla5FOl9PxtfBN4MDGxbJ5cFv_B2vQnwQ/viewform?usp=sf_link" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">tıklayın</a>.

Pareto

Faiz-kur-enflasyon ilişkisini "imkansız üçleme" hipotezi çerçevesinde nasıl değerlendirebiliriz? Bağımsız bir merkez bankası politikası uygulamak mümkün mü?”

Son bir yılda “faiz-kur-enflasyon”

17 Ekim 2019’da yolsuzluk, kamu hizmetlerinin yetersizliği, 90 milyar doları bulan dış borç ve artan hayat pahalılığı sebebiyle Müstakbel Hareketi’nin lideri Saad Hariri’nin başbakanlık yaptığı koalisyona karşı başlayan eylemler, 30 üyeli Ulusal Birlik Hükümeti’nin istifasıyla sonuçlanmıştı. 21 Ocak 2020’de Hizbullah desteğiyle kurulan Hasan Diab hükümeti ise krizden çıkış için çözüm yolları, yapısal reformlar ve 10 milyar dolarlık kredi için IMF ile müzakere vadetse de atılan adımlardan <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://www.aa.com.tr/tr/dunya/lubnanda-protestolar-esliginde-kurulan-kurtarma-hukumetinin-vadesi-doldu-mu/1903418">henüz sonuç alınamadı.</a> Görüşmeler çıkmaza sürüklenirken Lübnan lirasının dolar karşısında %80’den fazla değer kaybetmesiyle ülke nüfusunun yaklaşık %60’ı yoksulluk sınırının altında yaşamaya başladı, ithalata dayalı Lübnan ekonomisi çöküşün eşiğine geldi. Pek çok temel gıda <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://www.bbc.com/news/world-middle-east-52756418">karaborsaya düştü.</a><ul><li>Hizbullah etkisi: 1975-1990 yılları arasında yaşanan iç savaşın ardından şekillenen Lübnan parlamenter sistemi mezhep temelli bir yapıya sahip; 128 sandalyeli parlamentoda Şii ve Alevi milletvekillerine ayrılan 29 sandalyenin tamamı Amal ve Hizbullah arasında paylaşılıyor. 2018 yılında gerçekleşen seçimde aday gösterdiği 13 adayın tamamının parlamentoda yer almasını sağlayan Hasan Nasrallah liderliğindeki Hizbullah, Hariri ve Diab döneminde iktidar ortağı olsa da genç Lübnan nüfusu tarafından <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://www.arabnews.com/node/1701336">ağır şekilde eleştiriliyor.</a> İran’a yakınlığıyla bilinen Hizbullah, Lübnan-İsrail savaşına sebebiyet vermekle, Suriye iç savaşında Beşar Esad’a destek olmakla, yolsuzlukla ve gelir kaynaklarının israfıyla suçlanıyor. IMF ile yapılan görüşmelerden sonuç alınamaması ise Hizbullah’ın Rusya, Çin ve İran’a yakın politikalarına <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://www.dw.com/en/lebanon-faces-its-worst-crisis-since-the-civil-war/a-54094075">atfediliyor.</a> &nbsp;</li><li>Bir adım ötesi: Son 15 yıldır sabit kur uygulamasıyla 1 doların 1515 Lübnan lirasına karşılık geldiği ve görece stabil bir ekonomiye sahip olan Lübnan, artan dış borçları sebebiyle döviz rezervlerinin büyük kısmını yitirdi. Kötüleşen ekonomik koşullar sebebiyle dövize olan talep hızla artarken kur, bankalar için 3900 Lübnan lirasına çekildi. Marketlerde temel gıdalar dışında pek fazla ürünün bulunmadığı Beyrut’ta karaborsada 1 dolar 9000 Lübnan lirasına <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://www.middleeasteye.net/news/lebanon-economic-crisis-food-shortage-price-hike">denk geliyor.</a> Ekonomik krizin Covid-19 pandemisiyle eş zamanlı gerçekleşmesiyle ekonomik etkinin 15 yıllık iç savaştan daha vahim olabileceği tahmin ediliyor; asgari ücretin 450 dolar seviyesinden 75 dolara kadar gerilediği Levant ülkesinde nüfusun %20’si için ekmek bulmak dahi zor, şehirlere 6 saatten fazla elektrik verilemiyor ve sübvansiyonların en fazla 1 ay daha devam edebileceği <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://www.aa.com.tr/tr/dunya/lubnanda-ekonomik-kriz-halkin-yarisini-yoksullukla-tehdit-ediyor/1902156">öngörülüyor.</a> &nbsp;</li><li>Hikâyenin öteki tarafı: 7 milyon insanın yaşadığı Lübnan’da 1,5 milyon Suriyeli ve 500 bin Filistinli mülteci yaşıyor. Hafız Esad ve Beşar Esad dönemindeki tehditkâr Suriye politikaları, Filistinli mücahitlerin ve Suriye’nin iç savaştaki rolleri ve Lübnan’ın Refik Hariri suikastine kadar deyim yerindeyse bir “uydu devlete” dönüşmesi Lübnan’da mülteci karşıtı akımların karşılık görmesine sebep oluyor. Lübnan’a giriş, yerleşim ve ülkede iş gücüne katılım mülteciler için oldukça zor, önlerinde pek çok yasal bariyer bulunuyor. Hâl böyle olunca, Lübnan’da mesleklerini icra edemeyen mülteciler çoğunlukla inşaat, temizlik, tarım ve çöp toplama gibi kayıt dışılığın fazla olduğu sektörlerde çalışıyor. Krizin derinleşmesiyle daha önceleri ancak hayatta kalacak imkânlara sahip olan mülteciler beslenme, barınma ve sağlık gibi en temel ihtiyaçlarına erişemez hâle geliyor. Orta Doğu üzerine çalışmalar yürüten akademisyen Lea Müller-Funk, Birleşik Krallık merkezli Open Democracy internet sitesi için kaleme aldığı <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://www.opendemocracy.net/en/beyond-trafficking-and-slavery/you-feel-like-in-prison-here-imagining-a-future-in-lebanon-through-syrian-eyes/">makalesinde</a> Suriyeli mültecilerin Lübnan’ı artık “bir hapishane” gibi gördüklerini anlatıyor.</li></ul>

Spektrum

Lübnan lirasının dolar karşısında %80’den fazla değer kaybetmesiyle ülke nüfusunun yaklaşık %60’ı yoksulluk sınırının altında yaşamaya başladı, ithalata dayalı Lübnan ekonomisi çöküşün eşiğine geldi.

sabit kur ile ilgili hikayeler