Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Dekanı ve Yuvam Dünya Bilim Kurulu Üyesi Prof. Dr. <a fr-original-style="" href="https://www.linkedin.com/in/mustafa-sari-509474b5/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Mustafa Sarı</a>’nın, Akdeniz’de endemik ve nesli tükenme tehlikesi ile karşı karşıya olan Pina canlısının korunması için başlattığı Umut Pina projesinden hareketle, çocuklara farkındalık kazandırmak amacıyla yazdığı “<a fr-original-style="" href="https://www.kitapyurdu.com/kitap/cam-balikin-yolculugu-umut-pina/680916.html?srsltid=AfmBOoqxuwgVYk2EEL9mmX6YLmJvPxZAwRz_Aju7a_yQeBujS-i-nEAj" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Umut Pina</a>” adlı kitabını öneriyoruz.&nbsp;Umut Pina, Akdeniz’deki pinaların başına gelenleri ve pinanın deniz ekosistemindeki rollerini hikayeleştirilmiş bir kurgu ile ele alıyor. İklim krizinin ekosisteme verdiği zararları çocuklara aktararak çevre bilincini artırmayı hedefliyor.Peki Pina canlısını tanıyor musunuz?&nbsp;Pina (Pinna nobilis) bir midye türüdür ve Akdeniz’in en büyük çift kabuklusu olarak Cebelitarık Boğazı ile İstanbul Boğazı arasındaki Akdeniz Havzası’nda yaşar.Pina, deniz suyunu filtre ederek beslenen ve nefes alan bir canlı olduğu için deniz suyunu temizleyerek berraklaştırır, bu sebeple deniz ekosisteminin sağlığı için kritik öneme sahiptir. Ne yazık ki, 2016-2019 yıllarında iklim değişikliği sebebiyle ilişkilendirilen toplu pina ölümlerinin yaşanmasıyla şu an pina sadece Marmara Denizi’nde yaşamaktadır!

Dünyahali

Cam Balık’ın Yolculuğu “Umut Pina”

Dünya Ahali’ne Kitap Önerisi!

<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/sima_ozkan/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Sima Özkan</a>Antik kentler de iklim kriziyle yüzleşiyor. Deutsche Welle’nin yakın zamanlı bir haberine göre, yapılan araştırmalar Akdeniz Havzası’ndaki kıyıya yakın antik kentlerden incelenen 49’undan 37’sinin sular altında kalma, 42’sinin ise kıyıda meydana gelecek erozyon tehdidiyle karşı karşıya olduğunu ortaya koydu. Küçük Menderes’in alüvyonlarının işgal ettiği limanıyla Efes ve Eşen Çayı’nın kenarındaki sarp kayalığın üzerinde yükselen akropolüyle Xanthos incelenen miras şehirlerden. 2021 ve 2022’nin orman yangınlarından etkilenen sayısız antik kent içinden Priene Antik Kenti’ne ve yine 2022’de sağanak yağışlarda Aspendos Antik Tiyatrosu’na nasıl su bastığına da değinmeden olmaz.&nbsp;Turizmin iklim krizini tetiklemesi gibi iklim krizi de doğrudan turizmi ve kültürel miraslarımızı etkiliyor.Anadolu’da gezdiğim tüm antik kentlerden hangisinin kuraklık sonrası gelen aşırı yağışlardan ne denli yara alacağını düşünmeden edemiyorum. Bugünse yazına, kışına tanık olduğum; baharını merakla beklediğim Teos Antik Kenti’ndeydim. Onu yüz yüze olduğu iklim krizi riskiyse, yüzünü denize dönmüş olması ve muhtemel yükselen deniz seviyelerinden etkilenebilecek olması. Akropolünün bile denizden sadece 35 metre yükseklikteki Kocakır Tepesi’ne kurulu olan bu kent Seferihisar, Sığacık’ta, Türkiye’nin ilk yavaş şehrinin merkezine sadece 2 km mesafede. Karşısındaki Minik Çiçek Adası’na uzanan sığlıkta çoktan suyu boylayan kalıntılarıyla ve Antik Limanı’yla dikkat çeken bir liman kenti.&nbsp;Bu defa tarihi için gelmedim. Geçen hafta Bergama Akropolü’nde tadını yeterince çıkaramadığım ilkbahar efemeralarını görmeye geldim. Parlak güneşi oburca yiyen ama yaz güneşine henüz boyun eğmemiş kır çiçekleri. Yeraltındaki gizli uzun ömürlerinden yine, yeniden uyanan tüm renkler. Bir antik kente nisan ayında geldiğinizde en çok duymak istediğiniz ses de tabii ki turistle dolup taşan antik tiyatrolarda yankılanan ilgisinin sesi değildir. Kendi haline bırakılmış bahar efemeralarının arasından gelen koro halindeki vız vızlardır.&nbsp;Antik kentler bir doğa sığınağıdır. Kimse antik kentlerde kır çiçeklerine piknik örtüsü seremez mesela. Bunca hektarlık arazi, endemik bitki yoğunluğuyla tarım ilaçlarından da korunmuş olur. Ormanlardan daha korunaklı olabilir. Kent Meclisi’nin taşlarının arası kertenkeleye yuva; dizilen taşların oyukları örümceklere mağara; zemindeki bir oyuğa biriken yağmur suyu bir alaca balıkçılla yeşil düdükçüne havuz; etrafı zincirle çevrili Dionysos Tapınağı kalıntıları bir ak kuyruksallayana tünek; göçmen diken kelebeğine güneşlenmesi için şezlong… Dahası zeytinler çiçek açmış, hayıtlar yeşermiştir bu zamanda. Dağlama papatyaları, sarıkörekler, gelincikler, çirişler coşmuş… Ve hepsi artık terk edilmiş bir şehrin şimdiki sakinleri… Kim bilir ne zamana kadar.&nbsp;Sadece yaşama ev sahipliği yaptıkları için bile “taşları” ziyarete gidebiliriz. Her mevsim, orada yaşam başka ve dileriz bu taştan habitatları gelecek kuşaklar da deneyimleyebilir.&nbsp;

İklim krizi kültürel mirası nasıl etkiliyor?

Taştan İklim Sığınakları

Türkiye'den Cezayir’e, özellikle Akdeniz çevresindeki ülkeler son yılların en yüksek sıcaklıklarını yaşıyor, orman yangınları binlerce hektarlık orman alanını ve kıyı bölgelerine yakın araziyi yok ediyor.Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin 1’inci Çalışma Grubu tarafından hazırlanan değerlendirme raporu, Akdeniz Havzası’nı küresel iklim değişikliğine en duyarlı iki bölgeden biri olarak konumluyor ve iklim değişikliği nedeniyle birden fazla afete maruz kalacağını belirtiyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Ne oluyor?</h2><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yunanistan, yıllardır yaşanan en şiddetli sıcak hava dalgasıyla karşı karşıya kaldı. Sıcak havanın etkisiyle başlayan orman yangınlarının 100 bin hektardan fazla ormanı ve tarım arazisini yok ettiği belirtiliyor. Atina’da 150’den fazla ev yanarken Evia Adası’nda 2 binden fazla kişi tahliye edildi.&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İtalya'nın Sicilya adasında bulunan bölgesel bir meteoroloji istasyonu, geçtiğimiz çarşamba günü 48.8°C sıcaklık kaydetti. Sıcak rüzgârların körüklediği yangınlar perşembe günü ülkenin güney bölgesinde etkili oldu. Bir gecede beş yüzden fazla yangın bildirilen İtalya'da şimdiye kadar dört kişi yangınlar sebebiyle yaşamını yitirdi.&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Tunus’ta da sıcaklıklar 50°C’yi buldu. Cezayir hükümeti, ülkenin kuzeyinde çıkan ve en az 69 kişinin hayatını kaybetmesine neden olan yangınlara müdahale etmek için orduyu görevlendirdi. Cezayir'in bazı bölgelerinde sıcaklığın 47°C’yi bulması bekleniyor.&nbsp;</li></ul><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Uzmanlar ne diyor?</h2>Boğaziçi Üniversitesi İklim Değişikliği ve Politikaları Araştırma Merkezi Başkanı Prof. Dr. Levent Kurnaz, “Yüzyılın sonunda tüm Akdeniz çöl iklimi yaşayacak.”&nbsp;diyor. Boğaziçi Üniversitesi Çevre Bilimleri Enstitüsü’nden Dr. İrem Daloğlu Çetinkaya, yükselen atmosferik sıcaklıkların yanı sıra kontrolsüz arazi kullanımının da sorunu kötüleştirdiğini söylüyor. Çetinkaya fazla çöp birikimi, arazi kullanımı değişiklikleri, yapılaşma ve iklim değişikliğinin aynı anda yaşandığını belirtiyor.

Aposto Gündem

Akdeniz Havzası yangınlarla mücadeleye devam ediyor

“Bu felaketler daha ne kadar devam edecek?” diye soruyorsunuz haklı olarak. “Daha felaketlerin başındayız, bundan sonrası hep böyle ve daha da kötü olacak” demek istiyorum, ama bu da sizler için yeterince doyurucu bir cevap değil. Çok sayıda grafik ve formüle sizi boğmadan, neden iklim krizinin daha kötüye gitmekte olduğunu anlatmaya çalışacağım. Fazla basitleştirirsem kusuruma bakmayın.Güneş’ten Dünya’ya belirli bir miktar enerji gelir. Bu gelen enerji zaman içerisinde fazla değişmez. Dünya’nın yüzeyi ve atmosferi de bu enerjiyi emer, ısınır ve tamamını geri uzaya geri verir. Normalde Dünya’ya gelen enerji ile Dünya’dan çıkan enerjinin birbirine eşit olması lazım ki, Dünya’nın ortalama sıcaklığı değişmesin. Ancak atmosferde oranı artmakta olan, başta karbondioksit olmak üzere tüm sera gazları, ısının uzaya kaçmasına engel olarak, Dünya’nın atmosferinin ısınmasına neden olurlar. Ne kadar çok sera gazı, o kadar sıcak atmosfer demektir, kısaca.Atmosfer bu fazla enerjiyi yüzeyde dağıtmaya çalışır. Bu sırada ısının sıcak yerlerden soğuk yerlere akışı hızlandığı için, kutuplar daha fazla, Ekvator bölgesi de nispeten daha az ısınır. Bu durum, &nbsp;kutuplarla Ekvator arasındaki sıcaklık farkını hafifçe azaltır. Azalan bu sıcaklık farkından dolayı, ülke olarak başımıza iki önemli şey gelir. Burada küçük bir parantez açayım; Türkiye ve Akdeniz Havzası’na neler olduğunu ve olacağını anlatmaya devam edeceğim ama buradaki durum, &nbsp;benzer iklim özellikleri gösteren Kaliforniya veya Avustralya’nın doğusu gibi başka bölgeler için de geçerlidir.&nbsp;Ekvator’da ısınıp yükselen hava, soğuk kutuplara doğru hızla ilerler. Ekvatorla kutuplar arasındaki sıcaklık farkı fazla olduğunda, yaklaşık 30 derece enlemi civarında “Coriolis etkisi” dediğimiz bir nedenle, kutuplara doğru gitmeyi bırakıp aşağıya çöker. Aşağıya çöktüğü yerlerde ise, yüksek basınçtan dolayı çöller oluşur. Ekvatorla kutuplar arasındaki sıcaklık farkı azaldığında, bu hava akımı 30 yerine 36 derece enleminde &nbsp;aşağıya çöker ve o bölgede çöller oluşur. Bu demek oluyor ki, bugün 30 derece enlemindeki Bağdat veya Kahire’deki çölleşme yavaş yavaş kuzeye doğru ilerleyecek ve bu yüzyılın sonuna doğru Antalya, Adana ve Urfa bugünkü Kahire ve Bağdat’ın iklimine sahip olacak.Güney bölgelerimiz gün geçtikçe yüksek basınç etkisiyle çöle doğru evrilirken, Torosların hemen kuzeyindeki bölgeler de daha az yağış alacağı için neredeyse tarım yapılamaz bir hale gelecek. Yani Orta Anadolu’da artık sadece susuz tarım yapabileceğiz.Karadeniz’e geldiğimizde ise, deniz suyunun yavaş yavaş ısınmakta olduğunu göreceğiz. Bunun iki önemli sonucu olacak:&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Karadeniz’deki balıklar soğuk suyu sever ve yağlı olur. Bu nedenle Karadeniz balığı makbuldür. Ancak son senelerde de gördüğümüz gibi, Karadeniz’in ısınmasıyla birlikte bu balıklar, Karadeniz’in kuzeyine kaçmaya başlayacaklar ve bizim kıyılarımızda balıkçılık sona ermese bile, çok azalmak zorunda kalacak.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Göç eden balıkların yerine ise, özellikle Kızıldeniz’den gelen balık türlerinin istilası yaşanacağı için, balıkçılık endüstrisinin bu &nbsp;duruma uyum göstermesi gerekecek.</li></ul>Daha önemlisi, her bir derece ısınan Dünya’da, atmosferin su buharı tutma kapasitesi de yüzde 7 artacak. Yani bulutlarda daha fazla su buharı olacak. Özellikle Karadeniz kıyısında genelde denizden karaya doğru esen rüzgarlar, bu bol su buharı taşıyan bulutları da Karadeniz kıyımıza getirecek. Karadeniz kıyısında denize paralel olan dağlara çarpan bu bulutlar, yükselerek kıyı bölgelerine yoğun yağış bırakacak, ama yağışı dağların arkasındaki bölgelere fazla taşımayacak.Kısacası, ülkemizin güneyi her geçen sene biraz daha fazla kuraklık ve sıcak hava ile boğuşurken, Karadeniz kıyıları da gittikçe artan şiddetli yağmurlara karşı önlem almak zorunda kalacak. Dolayısıyla, ne bu hafta Cizre’de ölçülen 49.1 derecelik rekor sıcaklık uzun süre rekor olarak kalacak, ne de Rize ve Arhavi’deki yoğun yağış ve seller sadece kötü bir anı olacak. Ne yazık ki içinde yaşadığımız coğrafya bu ve artık bu coğrafyada yaşamaya devam etmek için iklim krizine karşı ciddi önlemler almak zorundayız.

Bu coğrafyada yaşamaya devam etmek için iklim krizine karşı ciddi önlemler almak zorundayız.

Bu Felaketler Daha Ne Kadar Devam Edecek?

<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/yenibaliklar/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Esra Kartal</a>,&nbsp;Akdeniz Koruma Derneğiİklim değişikliğinin denizlerimizdeki etkilerinden biri de ana vatanı Hint ve Pasifik okyanusları olan aslan balığının Ege ve Akdeniz’de hızla yerleşip yayılmaya başlaması oldu. Geniş yüzgeçleri ve siyah kırmızımsı renkteki pullarıyla dikkat çeken bu tür, aşırı beslenme ve üreme davranışıyla denizel türler ve balıkçılık üzerinde bir dizi sorunu da beraberinde getirdi.&nbsp;Dünyada durum nedir?&nbsp;Akdeniz havzasında ilk kez 1991 yılında İsrail’de kaydedildi. Ancak bu aslan balığı için başarısız bir yayılım denemesi olarak kaldı. Aradan geçen 20 yılda Doğu Akdeniz’de hızla yayıldı. Pasifik ve Hint okyanusu kökenli bir tür olarak Süveyş Kanalı üzerinden Akdeniz’e ulaşmasının yanı sıra 1992 yılında ABD'deki Andrew Kasırgası sırasında bir akvaryumun zarar görmesiyle Kolombiya kıyılarına karışarak Atlantik Okyanusu için de sorun hâline geldi. Aslan balığı bugün 40’tan fazla ülkenin sahillerinde yaşıyor.&nbsp;Türkiye’de olduğu gibi diğer Akdeniz ve Atlantik ülkelerinde bu türün denizel ekosistemler ve balıkçılık için yarattığı sorunları çözmek için bir dizi çalışma yürütülüyor. Türün davranışı, dağılımı, popülasyon büyüklüğü üzerinde araştırmalar yapılırken avlanması için özel araçlar geliştirilip, kimi ülkelerde balıkçılıkla ilgili mevzuat değişiklikleri yapılıyor. Aslan balığının dikenlerinden zarar görülmemesi ve tüketiminin teşvik edilmesi için çeşitli kampanyalar düzenleniyor.&nbsp;Türkiye’ye nasıl geldi?&nbsp;İklim değişikliğinin etkisiyle artan deniz suyu sıcaklığı, Kızıldeniz, Hint Okyanusu gibi farklı ekosistemlere ait türler için Akdeniz Havzası'nı her geçen gün daha yaşanabilir hâle getiriyor. Cebelitarık Boğazı, Süveyş Kanalı ve gemilerin <a fr-original-style="" href="https://tudav.org/calismalar/denizel-biyocesitlilik/biyolojik-yayilim/balast-sulari/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">balast sularıyla</a> taşınan bu yeni türler, yabancısı oldukları denizlerimize hızla uyum sağlayıp çoğalırken bir yandan da yerli balık türleri ve küçük ölçekli balıkçılık ekonomisi üzerinde tehditler yaratıyor. Aslan balığı, kılkuyruk mercan, asker balığı, lokum balığı gibi denizlerimizde son birkaç yıldır yaşamaya ve hızla yayılmaya başlayan türlerden.İki tür:&nbsp;Süveyş Kanalı üzerinden Türkiye sularına ulaştığı tahmin edilen aslan balığının denizlerimizde yaşayan iki türü bulunuyor. İlk olarak 2014 yılında Pterois miles türü İskenderun’da kaydedildi. Ardından 2016 yılında Ptreois volitans türü kayıtlara geçti.&nbsp;Denizlerimize etkisi:&nbsp;Yılda iki milyon yumurta üretebilen aslan balığının bir diğer özelliği midesinin dört kat genişleyerek çok fazla beslenebilmesidir. Aslan balığının menüsünü ağırlıklı olarak yengeç, ahtapot, iskorpit gibi balık ve kabuklu türlerinin yavruları oluşturuyor. Türkiye’de Akdeniz ve Ege’de dağılım gösteren bu türün bu denizlerde predatörü yani aslan balığıyla beslenen türün olmayışı, aslan balığının hızlı dağılımının etkenlerinden. Karayiplerde yapılan gözlemler, yetişkin aslan balığının orfoz yavrusuyla beslenirken yetişkin orfozların da aslan balığı yavrusuyla beslendiği yönünde. Ancak bu konuda ülkemizde net bilgi olmamakla birlikte araştırmalar devam ediyor.&nbsp;Balıkçılığa etkisi: Küçük ölçekli kıyı balıkçılığı için de yeni sorunların kaynağı oldu. Aslan balığı, yerli ve ekonomik değeri olan türlerle besleniyor. Ağdan çıkan ekonomik değere sahip türlerin yerini aslan balığı ve diğer istilacı türler almaya başladı. Böylece balıkçılığa emek verenler için denizel biyoçeşitliliğin azalması ve artan maliyet sorununa son yıllarda istilacı balık türlerinin varlığı da eklenmiş oldu. Deniz ürünlerini tercih edenlerin lezzetli olmasına rağmen tanımadıkları için aslan balığı ve diğer yeni balıkları tercih etmemesi, balıkçılık ekonomisinin etkilenme nedenlerinden. &nbsp;İnsan sağlığına etkisi: Aslan balığı dokularında herhangi bir toksik madde bulundurmayan ve lezzetli bir tür. Sırt, karın ve kuyruk yüzgeçlerindeki dikenlerin temizleme sırasında batması ve dalışlarda dalgıçların temas etmesi hâlinde iğnelerindeki zehir, sağlık sorunlarına neden olabiliyor. Bu dikenlerle herhangi bir temas olmamasını sağlayarak, dikenlerin makas ve eldivenle kesilmesi bu tehdidi ortadan kaldırıyor.&nbsp;Akdeniz Koruma Derneği neler yapıyor? İklim değişikliğini engellemek mümkün olmasa da etkilerini azaltmak mümkün. Bunun için Akdeniz Koruma Derneği (AKD), 2013 yılından bu yana istilacı yeni balık türlerinin izlenmesi için Ege Üniversitesi ve su ürünleri kooperatifleriyle çalışıyor. Orfoz, lahos gibi alan savunma özelliği bulunan, denizlerimiz için önemli türlerin korunması, popülasyonlarının artması için balıkçılığa kapalı alanlarda (BKA) deniz koruculuğu sistemi uygulanıyor. Aslan balığı ve diğer yeni balık türlerinin sofralara dâhil olması için Türkiye’nin farklı yerlerinden gönüllü şeflerle birlikte hareket ediyor. Böylece aslan balığı, birbirinden farklı tariflerle İstanbul, İzmir, Ankara, Bodrum ve Kaş’ta bulunan restoran menülerinde yer almaya başladı. Aslan balığının dağılım hızı ve popülasyonu hakkında bilgi edinmek için Ege Üniversitesi ile stok analizi ve Katip Çelebi Üniversitesi ile türün beslenme davranışını belirlemek için çalışıyor.&nbsp;

Akdeniz Havzası ile ilgili hikayeler