Bu sayıda sizinle uzaktan eğitim kararının alınmasının mağdurlarından biri olarak konuşmak, sizlerden gelen yorumları paylaşmak ve karşılıklı dertleşmek istedim.&nbsp;Üniversiteler için son yıllarda sıkça alınan uzaktan eğitim kararı bizleri eğitimden gerçekten uzaklaştırdı. Mühendislikten, sosyal bilimler ve temel bilimlere, sağlık fakültelerine kadar birçok öğrenci ve akademisyenin mağdur olmasına sebep olan bu karar ilk olarak 2020 yılında COVID-19 salgınından dolayı alındı. Pandemi sonrası okullar yeniden açıldığında bazılarımız sosyalleşmeye enerji bulamadı ve bazen ev konforundan çıkmaya üşendi. Bahar döneminde yeniden birlikte olabilmenin verdiği heyecana ve üniversite şenliklerine kucak açmaya hazırdık ki bu sefer afet sebebiyle aramıza duvarlar örüldü üniversitelerle. Afet gibi durumlara çözümlerimizi eğitimle ve bir araya gelerek üretebilecek, birbirimize sarılıp acılarımızı paylaşabilecekken uzaklaştırıldık, yeniden!Uzaktan eğitim sebebiyle yaşanan bazı sorunları analiz eden bilimsel makaleleri de inceledik. <a fr-original-style="" href="https://ezproxy.mef.edu.tr:2052/Analysis/Tab" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Euromonitor’ın Türkiye’de eğitim üzerine yaptığı araştırmada</a>, eğitim seviyesinin ortalama kalmasına rağmen üniversite öğrencilerinin araştırma, gelişim, kütüphane, müze ve kültürel aktivitelere 2021 yılında pandemi kaynaklı uzaktan eğitim sebebiyle erişemediği görülüyor. <a fr-original-style="" href="https://bmcmededuc.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12909-023-04120-8" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Scopus’ta yer alan bir makalede</a> COVID-19 salgınıyla bir yıl yaşadıktan sonra yaşam kalitesi, çalışma motivasyonu ve iş tatmininin nasıl azaldığını ortaya çıkarıyor. Türkiye’de uzaktan eğitimden totalde yaklaşık 2 yılı tamamlamış olacak üniversite öğrencileri bulunmakta ve yapılan araştırmaları inceleyerek ülkemizdeki acı sonucu tahmin etmek pek de zor değil maalesef.Hem bu sorunları deneyimleyen hem de araştırma sonuçlarını inceleyen bir üniversite öğrencisi olarak iki temel soruna odaklanmak istiyorum:<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Eğitimde kalite ve verimin düşmesi</h2>Uzaktan eğitim ile ev konforunda derse bağlanıyoruz. Bu odaklanamama, derse katılımın düşmesi, kütüphane ortamından uzak kolektif çalışmanın gerçekleşmemesinden kaynaklı verimsizlik gibi birçok soruna yol açıyor. Bazı fakülte öğrencileri uygulamalı eğitim ve laboratuvar çalışmalarından uzak kaldığı için teorik çalışmalar da yetersiz kalıyor. Bazılarımız internet probleminden mağdur olurken, bazılarımız dersin ilgili akademisyenine ulaşmakta sorunlar yaşıyor ve bu eğitimin noksan kalmasına, pürüzler barındırmasına yol açıyor.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sosyal hayatın kısıtlanması</h2>Üniversitelerde sadece akademik hayatımızı ve kariyerimizi geliştirebileceğimiz fırsatlar yer almıyor, üniversite kulüpleri, öğrenci şenlikleri bizlerin sosyalleşebilmesi, bir araya gelmesi ve biriktirebileceğimiz anılar oluşturması için önemli. Yani ben ve benim gibi birçok öğrenci bu yıllarda sadece eğitimden değil, anılarımızdan ve dostluklarımızdan da uzaklaştırılmış olduk. Sosyal hayatımızın olumsuz etkilenmesiyle birlikte birçoğumuz psikolojik olarak daha hassaslaşmaya başladı, kaygılarımız arttı. Umudumuzu ve motivasyonumuzu nasıl koruyabileceğimizin peşine düştük her seferinde.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Eğitimi, düşen verimi ve kaybolan sosyal hayatı konuşurken uzaktan eğitimden etkilenenlere sorduk ve onların görüşlerini sizin için derledim:</h3><blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(250, 218, 196); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(250, 218, 196); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Ailem depremden birinci dereceden etkilendiği ve onlardan uzakta üniversite eğitimi aldığım için eğitimin online olmasıyla onların yanına geldim, bu süreçte onlardan hiç ayrılmak istemiyordum. Ancak genele baktığımda eğitimden fedakârlık edilmemesi gerekiyordu, denetimsizliklerin ve ihmalin baş gösterdiği bu afet yaşanmışken bundan ders çıkarılmalıydı. Bu yanlıştan hemen dönülmezse yakın gelecekte bu eğitimsizliğin etkileri daha büyük felaketleri doğuracaktır.</blockquote>&nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp;-Gökçe Naz<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(250, 218, 196); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(250, 218, 196); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Eğitimin verimsizliği yıllardır ortadayken bu kararın yalnızca afetle alakalı bir karar olmadığını düşünüyorum. Bölümüm tarafından tüm laboratuvar dersleri kaldırıldı, uygulamalı eğitimlerden maruz bırakıldık, teorik derslere de odaklanmakta güçlük yaşıyorum.</blockquote>&nbsp;-Şeyma<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(250, 218, 196); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(250, 218, 196); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Bir mühendislik fakültesi öğrencisi olarak söyleyebilirim ki hiçbir şekilde verim alamıyorum. Çoğu akademisyenin nisanda yüz yüze sisteme döneriz umuduyla şu an teorik dersleri yüzeysel anlatmakta, onların da motivasyonu kalmamış durumda. Ders linkini, ilgili notları ve iletişimi kurmaktan uzak kaldı maalesef bazı hocalarım, bu durum ne öğrencilerin ne de akademisyenlerin istediği bir sistem. Çok yazık.</blockquote>&nbsp; &nbsp;- Gülizar<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(250, 218, 196); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(250, 218, 196); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Ben ailemden uzakta okuyorum ve yurtta kalıyorum, uzaktan eğitim kararının verilmesiyle yurttan çıkarıldık ve eşyalarımız toplandı. Eşyalarımı almak için tekrar şehir dışına gitmem gerekti ve bu ekonomide birkaç kez gidişim gelişim benim için maddi sorun yarattı.</blockquote>&nbsp; - Üniversite öğrencisi<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(250, 218, 196); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(250, 218, 196); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Üniversitelerin yeniden uzaktan eğitime dönmesiyle birçok öğrenci kendini hayattan soyutladı. Arkadaşlarımla sağlıklı iletişim kuramaz oldum, sürekli kaygılarımızdan bahseder olduk. Üniversiteler için böyle bir karar alınmasının nedeninin sadece afet olmadığını, olası protestoların da önüne geçilmek istendiğini düşünüyorum.</blockquote>&nbsp;-Psikoloji bölümü öğrencisi<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(250, 218, 196); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(250, 218, 196); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Ben iki yıl önce Türkiye’de konservatuvar öğrencisi iken Erasmus için Viyana’ya geldim ve buradaki eğitimi görünce lisans eğitimime burada devam etme kararı aldım. Biz hem pandemi zamanı hem de bu dönemde eğitime aralıksız devam ettik ancak şu an Türkiye’deki yakın arkadaşlarım eğitimden çok uzak kaldı. Konservatuvar uygulamalı eğitime dayalıdır. Enstrümanı keman olan arkadaşlarım çevrimiçi platformlarla bölüm hocasına bağlanıyor ve internet kesilmesi gibi durumlarda tüm parçaya en baştan başladıklarını, hiçbir şekilde verim alamadıklarını söylüyor. Ben ise piyano bölümü öğrencisi olarak burada birçok konser verme imkânına eriştim. Alınan kararın Türkiye’nin gelecek sanatçılarını da çok olumsuz etkilediğini söyleyebilirim.</blockquote>&nbsp; &nbsp;-Viyana Konservatuarı öğrencisi<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(250, 218, 196); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(250, 218, 196); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Henüz hayatının en güzel keşfedebileceği, gezebileceği yaşlarındayken üniversite öğrencilerimizin, gençlerimizin böyle bir duruma sokulmasına çok üzülüyorum. Belki de depremzede öğrenciler üniversitelerinde psikolojik danışmanlıktan, arkadaş çevresinden alabileceği destek gibi birçok ona iyi gelecek imkândan yararlanabilecekti. Onları yeniden evlerine, verimsiz eğitimlere döndürmenin çok yanlış olduğunu düşünüyorum. Hem ailelerin hem gençlerin psikolojileri bozuldu, bizim yaşadığımız çoğu güzel anıdan mahrum kaldınız. Gelecek için kaygılıyım. &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp;</blockquote>&nbsp; &nbsp; &nbsp;-Anne<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(250, 218, 196); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(250, 218, 196); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Şu an çalıştığım hastanede laboratuvar bölümünde online eğitimle mezun olmak üzere olan stajyerler var, çoğu da uygulamalı eğitim hakkından yararlanamadı. İşe alışmakta, öğrenmekte zorluk yaşıyorlar ve çoğu zaman bu nedenlerden mobbinge maruz kalıyorlar. Eğitim zincirin başlangıcı bu adım başarılı atılamadığında tüm sistemin dengesi bozulmaya, hastanelerde ve diğer iş yerlerinde yetkin olmayan çalışanlar görmeye devam edeceğiz maalesef.&nbsp;</blockquote>&nbsp;- Hastane çalışanı<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(250, 218, 196); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(250, 218, 196); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Bizim için de süreç çok verimsiz, bana kalırsa eğitim hep yüz yüze olsun isterim. Ben mimiklerimle eğitim veren, öğrencilerimin gözünün içine bakarak saatlerce ders anlatan bir akademisyenim. Şimdi bu süreçte kimseyi görememek, sizlerin 20'li yaşlarda motivasyonunuzun olmadığını görmek beni de üzüyor. Üniversitelerin tek amacı eğitim vermek değildir, aynı zamanda sosyalleşmek en güzel yıllarınızda anılar biriktirmektir. Ben Hacettepe mezunu olarak 20 senedir hâlâ sınıf arkadaşlarımla görüşürüm, en son buluşmamızda bu dostluğumuzun günümüzde ne kadar ender rastlanabileceğini konuştuk. Mezun durumunda olan öğrenciler için pandemiden sonra bu dönem yeniden kapanmaya gitmesiyle mezuniyet balosu, yıllık ve fotoğraf çekimi gibi yıllar sonra hatıra kalacak pek çok güzel anı da mümkün görünmüyor. Eğitim kalitesi ve veriminin düşmesiyle ilgili de şunları eklemek isterim, birçok platformdan kendi iradenizle ve istediğiniz zamanda açabildiğiniz çevrimiçi kurslar sizler için şu an daha verimli görünmekte. Odağımız ve motivasyonumuz maalesef karşılıklı eksildi.</blockquote>&nbsp; &nbsp; &nbsp;-Akademisyen<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Görüyoruz ki eğitim feda edebilecek bir konu değildir, eğitim uzaktan devam edebilecek bir konuma teknolojik olarak gelmiştir evet ancak üniversiteler, öğrencilerin uzak kalabileceği yerler değildir. Üniversitelerle aramıza her seferinde duvarlar örülmesi kabul edilemez. Bizler çağdaş ve laik bir ülke için ihtiyacımız olan kaliteli eğitimi, renkli kampüslerimizi, şenliklerimizi, dostluklarımızı, gençliğimizi bıraktığımızdan daha iyi şekilde yeniden istiyoruz.&nbsp;

20'lik

Üniversiteler ile aramızdaki duvarlar  

Eğitimden Uzakta: Türkiye

Her zaman sipariş verdiğim market teslimatı uygulamasının ekranında bir bildirimi çok uzun zamandır görmüyorum: “Şu anda yakındaki tüm kuryelerimiz teslimatta. Siparişini sıraya alalım ve sonra getirelim.” Halbuki kapanmalarla, saat kısıtlamalarıyla geçen 1,5 yıl boyunca kim bilir kaç kez gördüm bu bildirimi. Hayatın normale döndüğü, sokakların 2019’u yaşadığı bu günlerde hızlı market teslimatı ve yemek siparişi uygulamaları tahtlarını yavaşça terk etmeye mi hazırlanıyor? Pandemi boyunca büyük yatırımlar alan, çalışan sayılarını ve hizmet noktalarını hızla artıran bu şirketleri nasıl bir gelecek bekliyor?<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Pandemi rüzgârı</h3>Hızlı market teslimatı ve yemek siparişi uygulamaları pandemi öncesi dönemde; metropollerde yaşayan, otopark aramaktan, market sırası beklemekten kaçınan, yemek yapacak vakti olmayan beyaz yakalıları hedefleyerek kurulmuşlardı. Fakat pandemi, bu şirketlerin müşteri kitlelerinin bir hayli genişlemesine neden oldu. Hızlı teslimat sektöründe hizmet veren onlarca yeni şirket açılırken geleneksel marketler dahi hızlı teslimat alanında faaliyet göstermeye başladı.Hızlı market teslimatı uygulamalarının “karanlık mağaza” olarak da adlandırılan müşterilerin girmediği depoları, sokaklarda kimsenin olmadığı günlerde vızır vızır çalıştı. Sandalyelerini, masalarını toparlayan restoranlar, sadece mutfaklardan ibaret kaldı ve caddelerden tek bir arabanın geçmediği anlarda bile kuryeleri yemek siparişlerini soğumadan teslim etmek için yollardaydı.KPMG'nin Birleşik Krallık’ta <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/news/business-61182406" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yaptığı araştırma</a>, pandemiden önce paket servislere ve eve teslimatlara ayda yaklaşık 38 sterlin harcandığını ortaya koyuyordu. 2020-2021 bahar ayları arasında ise bu hizmetlere harcanan kişi başı aylık harcama, 53 sterline ulaştı. Fakat tüm dünyada hayatın normale dönmesi ve enflasyonist ortamın hüküm sürmesi, tüketicileri pahalı pandemi alışkanlıklarından vazgeçirecek gibi görünüyor.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Hızlı ticaret dünyasında neler oluyor?</h3>Londra merkezli pazar araştırması şirketi Euromonitor, Eylül 2021’de Batı Avrupa’da çoğu son 10 ayda kurulmuş ve çoğunlukla hızlı market teslimatlarına odaklanmış 30 şirketten <a fr-original-style="" href="https://www.forbes.com/sites/jonbird1/2022/05/05/quick-commerce-no-longer-an-easy-way-to-make-a-fast-buck/?sh=46f18c7d1f7a" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bahsediyordu.</a> 2022’nin ilk yarısını bitirmeye yaklaştığımız şu günlerde bu şirketler için işler pek de yolunda gitmiyor.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">GoPuff: New York Post, Birleşik Krallık’ta hızlı teslimat uygulamaları Fancy ve Dija’yı alarak pazara giriş yapan ABD merkezli GoPuff’un hızlı yükselişinin Mart 2022 itibarıyla durduğunu ve piyasa değerlerinin düşmeye başladığını duyurdu. GoPuff'taki yatırımcılar, şirket halka arza hazırlandığı için ocak ayında 40 milyar dolara kadar bir değerleme bekliyordu; ancak hâlihazırda yatırımcıların son zamanlarda 15 milyar dolar gibi düşük değerlemelerde hisselerini elden çıkarmak için uğraştığ ve hala alıcı bulamadıkları <a fr-original-style="" href="https://nypost.com/2022/03/03/market-values-of-delivery-apps-like-gopuff-gorillas-plunge-as-losses-pile-up/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">iddia edildi.</a></li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Gorillas:&nbsp;Euromonitor’un araştırmasında ismi geçen bir diğer şirket Gorillas’tı. Yedi ay önce yatırım turunu kapatan Berlin merkezli market teslimatı şirketi, değerlemesini 3 milyar dolara çıkarmıştı. Şirket, geçen hafta uzun vadede kârlılığa ulaşma ihtiyacını gerekçe göstererek yaklaşık 300 çalışanını işten çıkardığını <a fr-original-style="" href="https://techcrunch.com/2022/05/24/berlins-gorillas-lays-off-300-explores-strategic-options-in-4-countries-as-funds-dry-up-for-its-3b-instant-grocery-play/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">duyurdu</a>. Odağını ABD, Birleşik Krallık ve Almanya gibi daha kârlı pazarlara kaydıran şirket; İtalya, İspanya, Danimarka ve Belçika’dan olası bir çıkışı da değerlendiriyor.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Getir: Araştırmada adından söz ettiren bir diğer şirket hepimizin çok yakından tanıdığı Getir oldu. Mart ayındaki son yatırım turunda aldığı 768 milyon dolar yatırımla 10 milyar dolar değerlemeyi geçerek decacorn olan şirket, geçen hafta küresel çalışan sayısını %14 azaltmayı planladığını <a fr-original-style="" href="https://www.cnbc.com/2022/05/26/rapid-grocery-delivery-start-ups-getir-gorillas-slash-jobs.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">açıkladı.</a> İddialara göre Getir, personel sayısına ek olarak, işe alım, pazarlama yatırımları ve promosyonlar noktasında da bütçesini daraltmayı planlıyor.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Instacart: ABD merkezli online hızlı teslimat şirketi Instacart, işe alım hızını düşüreceğini ve kârlılığa odaklanacağını açıkladı.Bloomberg'in haberine göre mayıs başlarında halka arza açılacağı belirtilen girişim, mart ayında 39 milyar dolar değerlemeye ulaşmış; ancak kısa sürede teknoloji şirketlerinin hisselerindeki satışların etkisiyle 24 milyar dolara düşmüştü.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Zapp: Londra merkezli bir diğer market teslimatı uygulaması Zapp, çalışanlarının %10′una varan oranda işten çıkarma yapmayı düşündüğü yönündeki haberleri doğruladı.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Deliveroo ve Delivery Hero: Berlin merkezli yemek teslimatı uygulaması Delivery Hero ve Londra merkezli yemek teslimatı uygulaması Deliveroo da değer kaybı yaşayan şirketler arasında yer alıyor.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Doordash: ABD merkezli yemek teslimatı platformu Doordash’in piyasa performansı, yatırımcı duyarlılığına yardımcı olmadı. Geçen kasım ayında 245,97 dolara yükselen hisseler, mayıs başında %60 düşüşle 81,64 doları gördü. Bütün bunlar yatırımcıların hızlı market ve yemek teslimatı uygulamalarına olan iştahlarını kaybettiklerine işaret ediyor.</li></ul><h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Peki şimdi ne olacak?</h3>Yukarıda bahsedilen gelişmeler hızlı teslimat platformlarının, pandemi dönemine kıyasla durgunluk yaşamasına sebep olsa da öncelikle bu şirketlerin gücü hala ellerinde tuttuklarını belirtmekte fayda var. Restoranların açılması, virüs endişenin azalması ve enflasyonist ortam her ne kadar müşteri kaybına neden olsa da geçen iki yıl tüketici alışkanlıklarını büyük ölçüde değiştirdi. 2021'de yaklaşık 25 milyar dolar değerinde olan hızlı ticaret endüstrisinin 2025’e kadar 72 milyar dolara ulaşması <a fr-original-style="" href="https://www.forbes.com/sites/forbestechcouncil/2022/02/08/whats-next-for-q-commerce-the-golden-child-of-e-commerce/?sh=5b2656184443" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bekleniyor.</a>Son 2 yılda ortaya çıkan ve hızlı ticaret alanında hizmet veren bütün şirketler adına konuşamasak da büyük oyuncuların köşeleri tutmaya devam edeceği ve sektörü büyüteceği öngörülüyor. Sektör için rekabet şartlarının pandemi dönemine göre zorlaştığı şu günlerde ürün portföyünü genişleten, kişiselleştirilmiş müşteri deneyimi sunan, daha iyi envanter ve tedarik zinciri yönetimi yapan, stratejik konumlu daha fazla depo açan ve sürdürülebilirliğe önem gösteren şirketlerin rakiplerinden ayrışacağı düşünülüyor.

Pareto

Pandemi döneminde e-ticaret sektörünün parlayan yıldızı haline gelen hızlı market ve yemek teslimatı şirketleri hayatın normale dönmesiyle birlikte durgunluk dönemine girdi.

“Karanlık mağaza”ların duraklama devri

• Nestlé sarı bezelye temelli alternatif süt markası <a fr-original-style="" href="https://fortune.com/2021/05/05/nestle-oatly-alpro-plant-based-milk-pea/?mc_cid=e321bc1946&mc_eid=6d23a0bcc4" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Wunda</a>’nın satışına önümüzdeki haftalarda Fransa, Hollanda ve Portekiz'de başlıyor. Wunda’nın ileride Avrupa pazarını genişletmesi ve çeşitli süt ürünleri muadillerini portföyüne eklemesi planlanıyor.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Amaç: Alternatif süt ürünlerine artan talep karşısında pazara girmekte rakiplerine oranla yavaş kalan Nestlé, yeni markasıyla Danone’nin bitki bazlı ürünler sunan markası Alpro’ya ve yulaf bazlı alternatif süt üreticisi Oatly’e rakip olmayı hedefliyor.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bir adım ileri:&nbsp;Londra merkezli pazar araştırma şirketi Euromonitor’un verilerine göre Batı Avrupa'nın yaklaşık 2,8 milyar dolar değerindeki alternatif süt ürünleri pazarının 2024 yılına kadar %30 büyüme kaydetmesi bekleniyor.&nbsp;</li></ul>

apéro

<h4 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İllüstrasyon: <a fr-original-style="" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTYwNDRkNjc2NmE5MzgwMDAwNzBiNDIzNiZ1c2VyPTVmMTJmNTMxMTM5MzllMDAwODlkYjRmNCZhdXRob3I9NWVjMTM4ZTgwMTU3NTkxNmExYzgxN2ExJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5pbnN0YWdyYW0uY29tJTI1MkZsaXR0bGVibGFja2RvdGRlc2lnbiUyNTJG" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Ayşe Ezgi Yıldız</a></h4><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom-style: none; clear: both; -webkit-user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">“Sokakta yürürken sıradan bir otopark alanına iliştirilen bir tabela dikkatimi çekti. Yaklaşık üç park alanı genişliğinde, "yemek kamyonu burada” yazan beyaz, büyükçe bir treyler vardı. İçeriye açılan küçük bir pencereden başımı uzattığımda mutfakta çalışan iki adam gördüm.&nbsp;Adamlardan biri pencereye yanaştı, benden özür dileyerek doğrudan yemek siparişi veremeyeceğimi, bunun için telefondaki uygulamaları kullanmam gerektiğini söyledi.”Anna Wiener, Temmuz 2020'de The New Yorker’da yayımladığı yazısında hayalet mutfaklarla karşılaşmasını bu sözlerle <a fr-original-style="" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTYwNDRkNjc2NmE5MzgwMDAwNzBiNDIzNiZ1c2VyPTVmMTJmNTMxMTM5MzllMDAwODlkYjRmNCZhdXRob3I9NWVjMTM4ZTgwMTU3NTkxNmExYzgxN2ExJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5uZXd5b3JrZXIuY29tJTI1MkZuZXdzJTI1MkZsZXR0ZXItZnJvbS1zaWxpY29uLXZhbGxleSUyNTJGb3VyLWdob3N0LWtpdGNoZW4tZnV0dXJl" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">anlatıyor</a>. Wiener’ı büyük bir şaşkınlığa sürükleyen bu mekân, Miami merkezli teknoloji şirketi Reef Technologies’in eski bir otoparkta kurduğu bir hayalet mutfak; ancak Wiener’ın tüm şaşkınlığına rağmen türünün ne ilk örneği ne de son. Londra merkezli araştırma şirketi Euromonitor’ın tahminlerine göre, paket servis pazarının büyüklüğü 2030’a kadar 1 trilyon doları bulacak. Üstelik “hayalet”, “karanlık” veya “gölge” gibi tanımlamalarla anılan mutfaklar; Deliveroo, DoorDash ve Glovo gibi çevrim içi teslimat uygulamalarının bu alandaki yatırımlarını artırması ve yeni oyuncuların pazara giriş yapmasıyla sektörün büyümesinde kritik bir rol oynayacak.<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Nedir? Profesyonel bir mutfağın çeşitli işletmeler veya şefler tarafından paylaşıldığı ve sadece çevrim içi teslimata odaklanan hayalet mutfaklar, aslında bir nevi farklı restoranlar için oluşturulmuş ortak çalışma alanları. Normal bir restoranın aksine genelde ana caddelerden uzak yerlerde kurulan hayalet mutfaklarda masalar, sandalyeler, sunum araçları veya garsonlar yok. Mutfakta çalışanların tek amacı; bir an önce yemeği hazırlamak ve paketleyerek motorlu kuryelere teslim etmek. Bu tarz mutfaklar vasıtasıyla hizmet veren restoranlardan yemek sipariş verebilmek için çevrim içi sipariş uygulamalarını kullanmak veya telefonla iletişime geçerek sipariş oluşturmak gerekiyor. Elbette, siparişinizi elden teslim alabileceğiniz hayalet mutfaklar da mevcut; ancak bu mutfakların hiçbirinde oturup yemek yiyebileceğiniz bir alan bulunmuyor. &nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Sanal markalar:&nbsp;Hayalet mutfak çatısı altında belli bir marka kimliği, menüsü, hatta alt markaları olan ve sadece paket servisi yapan sanal restoranlar&nbsp;ve farklı markaları bünyesinde barındırarak onlara paket servise yönelik operasyon, altyapı ve donanım hizmetleri sağlayan hayalet mutfak sağlayıcıları yer alıyor. Birinci kategoride yer alan hayalet mutfakların bir kısmı, operasyonel süreçlerini bir hayalet mutfak sağlayıcısı çatısı altında yürütmeyi tercih ederken bazıları da yemek yapım aşamasından teslimata kadar tüm süreçleri kendileri yürütüyor. 2019’da Delivery Hero tarafından satın alınan Berlin merkezli Honest Food,&nbsp;üç ayrı markası ve 12 mutfağı bulunan Londra merkezli Taster&nbsp;ve altı markayla birçok Avrupa ülkesinde hizmet veren Keatz gibi markalar, tüm süreçleri kendi yöneten markalardan birkaçı. Türkiye’de ise Eylül 2020’de kurulan Bundle Kitchen bu modelin ilk örneğini oluşturuyor. Son iki ayda ortalama 6.500 ila 7.500 arasında sipariş alan Bundle Kitchen, hâlihazırda Reşitpaşa’daki hayalet mutfağında Green Box markası ile sağlıklı yiyecekler, Rebel markası ile de hamburger çeşitleri sunuyor. Yakın zamanda ise pizza, tatlı ve kahve markalarının kurulması planlanıyor. İşin püf noktasını “yüksek gelirli bölgelere teslimat yapabilecek konumlarda hayalet mutfaklar kurmak”&nbsp;olarak açıklayan şirketin kurucusu Alican Karaca, Bundle Kitchen’ın ikinci mutfağını Dikilitaş’ta açmayı planlıyor. &nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Sağlayıcılar: Karaca’nın daha çok bir “emlak yönetim şirketine”&nbsp;benzettiği hayalet mutfak sağlayıcılarına gelecek olursak bu şirketler, risk almak istemeyen veya belli bir bölgede şubesi olmamasına rağmen o bölgede çevrim içi teslimat hizmeti sunmak isteyen restoranlara hiçbir sermaye harcamadan yeni bir paket servis şubesi açma imkânı veriyor. Genelde eski otoparklar, binalar, depolar gibi alanları hayalet mutfaklara dönüştüren hizmet sağlayıcıları, müşterilerine mutfak temin etmenin yanı sıra kurye, sipariş yönetimi, tahsilat, güvenlik ve bakım gibi operasyonları yönetmek konusunda da destek oluyor. Dolayısıyla bir hayalet mutfak sağlayıcısının çatısı altında bulunan markaların profesyonel mutfak ekipmanları satın almasına veya kurye, bulaşıkçı gibi çalışanları bünyesinde barındırmasına ihtiyaç kalmıyor. Hayalet mutfak sağlayıcılarının gelir modelini ise bünyelerindeki restoranlardan aldıkları aylık üyelik ve paket teslimat ücretleri oluşturuyor. &nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Büyük oyuncular:&nbsp;Hâlihazırda sektörde bulunan hayalet mutfak sağlayıcılarını iki gruba ayırmak mümkün. Bir tarafta Cloud Kitchens, Kitchen United, Rebel Foods ve Kitopi gibi sadece bu işe odaklı şirketler varken diğer tarafta Deliveroo (Editions), Glovo ve DoorDash gibi çevrim içi sipariş uygulamalarının kurdukları hayalet mutfak merkezleri yer alıyor. Uber’in kurucu ortaklarından Travis Kalanick’in şirketi CloudKitchens, 5,3 milyar dolarlık değerlemesiyle sektörün en büyük şirketlerinden. Hatta The Wall Street Journal'ın analizlerine göre Kalanick, son iki yılda hayalet mutfağa çevirmek üzere 40’tan fazla gayrimenkule toplam 130 milyon dolardan fazla <a fr-original-style="" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTYwNDRkNjc2NmE5MzgwMDAwNzBiNDIzNiZ1c2VyPTVmMTJmNTMxMTM5MzllMDAwODlkYjRmNCZhdXRob3I9NWVjMTM4ZTgwMTU3NTkxNmExYzgxN2ExJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy53c2ouY29tJTI1MkZhcnRpY2xlcyUyNTJGdWJlci1mb3VuZGVyLXR1cm5zLXJlYWwtZXN0YXRlLW1vZ3VsLWZvci1naG9zdC1raXRjaGVuLXN0YXJ0dXAtMTE2MDMxODYyMDA=" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">para harcadı</a>. Sektörün bir diğer büyük oyuncusu olan Hindistan merkezli Rebel Foods, 35 şehirde üç binden fazla restoranın hayalet mutfak operasyonlarını yürütüyor. Dubai merkezli Kitopi ise Pizza Express gibi uluslararası gıda zincirleri dâhil 100’den fazla restorana ev sahipliği yaparken haftalık bazda 200 binden fazla yemek hazırlıyor. &nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Sipariş uygulamaları:&nbsp;Çevrim içi teslimat uygulamaları arasında hayalet mutfak akımını, 2017’de Editions adıyla kendi hayalet mutfaklarını kuran Birleşik Krallık merkezli Deliveroo başlattı. Şirketin şu anda 14 tanesi Birleşik Krallık’ta olmak üzere toplam 32 tane Editions merkezi bulunurken bu merkezlerde 220 hayalet mutfak yönetiliyor. Üstelik şirketin planları arasında 2021’de Editions merkezlerinin sayısını iki katına çıkarmak <a fr-original-style="" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTYwNDRkNjc2NmE5MzgwMDAwNzBiNDIzNiZ1c2VyPTVmMTJmNTMxMTM5MzllMDAwODlkYjRmNCZhdXRob3I9NWVjMTM4ZTgwMTU3NTkxNmExYzgxN2ExJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5jbmJjLmNvbSUyNTJGMjAyMSUyNTJGMDIlMjUyRjAzJTI1MkZhbWF6b24tbG9va3MtdG8tYmVuZWZpdC1mcm9tLWRlbGl2ZXJvb3MtcHVzaC1pbnRvLWRhcmsta2l0Y2hlbnMuaHRtbA==" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bulunuyor</a>. İspanya merkezli Glovo’nun dünya çapında 18 karanlık mutfağı bulunurken şirket, 2021'de 100 mutfağa ulaşmayı amaçlıyor. DoorDash ise 2019’da Kaliforniya’da DoorDash Kitchens adını verdiği hayalet mutfak konseptini hayata geçirerek bu alanda yatırım yapan ABD merkezli ilk çevrim içi sipariş uygulaması oldu. &nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Türkiye pazarı: Paket servis pazarının büyüklüğünün 18 milyar lira civarında olduğu tahmin edilen Türkiye'de hayalet mutfak sağlayıcıları tarafında sektörün ilk oyuncusu, Temmuz 2019'da kurulan Paket Mutfak. Bugüne kadar toplam 1,3 milyon dolar yatırım alan şirket, bünyesinde 24 marka barındırıyor ve günde ortalama 1.300 sipariş teslim ediyor. Şirketin kurucu ortaklarından Tali Şalhon, pandemi döneminde talebin hızla arttığını söylüyor, “Piyasaya ilk girmenin avantajını kullanarak ve ciddi teknoloji yatırımları yaparak hızlı büyümeye çalışıyoruz. Şu anda boşta mutfağımız yok. Bu senenin sonuna kadar ise İstanbul’un beş farklı bölgesinde hizmet vermeye başlayacağız," diye de ekliyor. Öte yandan, Tinkon Group CEO’su Atilla Bingöl’ün yaklaşık altı ay önce kurduğu Xkitchen aracılığıyla hayalet mutfak yatırımlarına başlayacağını duyurması ve Big Chefs’in Migros ile iş birliği yaparak hayalet mutfak modelini denemesi de Türkiye’de sektörün büyüyeceğine ve rekabetin artacağına dair olumlu sinyaller veriyor.</li></ul>

Pandemi dönemindeki kısıtlamalar nedeniyle birçok restoran kepenklerini kapatırken sadece paket servis yapan ve birkaç farklı markanın ortak kullanımının mümkün olduğu hayalet mutfaklara talep arttı.

Tuğla duvardan hayalet mutfaklara

Bir yıldır hayatımızın tam ortasında bulunan Covid-19, birçok değişikliği ve yeni alışkanlığı beraberinde getirirken hâlihazırda olan bazı konseptleri de yükselişe geçirdi. Bu duruma bir örnek de sanal (teslimat) veya karanlık mutfak olarak da bilinen hayalet mutfak. Bir bilinmezliğin içinde yönünü bulmaya çalışan yeme içme mekânları, vaka sayılarındaki artış nedeniyle dünyanın farklı noktalarında tekrardan kapılarını kapatmak zorunda kaldı. Fiziksel olarak hizmet veremeyen işletmelerin ayakta kalabilmek için teslimat sistemine sığınması ise hayalet mutfağa olan ilgiyi hızla artırdı ve artırmaya devam ediyor. Pazar araştırma şirketi Euromonitor’un verilerine göre hayalet mutfak pazarının 2030 yılına kadar 1 trilyon dolara ulaşması bekleniyor.<ul><li>Nedir? Hayalet mutfak, yemek dağıtımı için optimize edilmiş, tüm profesyonel mutfak ekipmanlarına sahip ticari mutfak konseptine deniyor. Teslimat mutfağı olarak da görülen hayalet mutfaklar, sipariş sistemi üzerine kurulu restoranlar tarafından tercih ediliyor. Aynı zamanda tek bir hayalet mutfak birden fazla restoran tarafından ortak kullanılabiliyor. The Spoon’da yer alan bir makaleye göre “hayalet mutfak” tanımı bu konsepte geçen işletme sayısı arttıkça değişime uğruyor. Bulunduğumuz noktada ise konsept, teknoloji platformları aracılığıyla tüketiciye doğrudan ulaşmak için de değerlendiriliyor. &nbsp;</li><li>Farklı nedenler, aynı nokta: Araştırma ve danışmanlık şirketi Technomic’in 2020 Mayıs verilerine göre hayalet mutfak konseptini kullanan restoran sayısı pandemi sonrası %36 arttı. Restoranların yöneldiği nokta aynı olsa dahi arkasında yatan nedenler farklılık gösteriyor. Büyük zincirler başka bir gelir akışı açmak veya daha düşük bir maliyetle yeni pazarlara açılmak için hayalet mutfağa yönelirken bağımsız restoranlar, hizmet vermeye devam edebilmek umuduyla bu pazara giriş yapıyor. &nbsp;</li><li>Bir nevi şans: Hayalet mutfak bazı girişimciler tarafından ise sermayesiz bir şekilde sektöre girmenin tek yolu olarak görülüyor. Konsept, girişimcilerin minimum harcamayla sanal markalarını yaratmalarına ve sektörde bilinirlik kazanmalarına yardımcı oluyor. &nbsp;</li><li>Yapılan yatırımlar: Uber’in kurucu ortağı ve eski CEO’su Travis Kalanick tarafından kurulan hayalet mutfak tedarikçisi CloudKitchens, son iki yılda gayrimenkul satın alımı için 130 milyon dolardan fazla para harcadı. Şirket, geçen yıl Suudi Arabistan'ın egemen varlık fonundan yaklaşık 400 milyon dolarlık yatırım toplamıştı. Restoranların çevrim içi siparişleri yönetmesine ve mevcut mutfaklarını sanal markalarla paylaşmasına yardımcı olan restoran teknoloji şirketi Ordermark, geçtiğimiz ay 120 milyon dolar yatırım aldığını duyurmuştu. Şirket, bu yatırımı salgın süresince ve sonrasında daha fazla restoranın çevrim içi siparişe geçmesine yardımcı olmak için kullanacak. &nbsp;</li><li>Değişime örnek: Taco ve burrito'larıyla tanınan zincir Chipotle, çevrim içi siparişlere özel ilk dijital restoranını geçen hafta cumartesi New York’ta açtı. Hayalet mutfak konsepti esas alınarak oluşturulan restoranda, oturma ve sipariş verme alanları bulunmuyor. Müşteriler sadece Chipotle’ın uygulaması, internet sitesi veya üçüncü taraf bir teslimat platformu üzerinden sipariş verebiliyor.</li></ul> Sadece teslimatla hizmet veren restoranların ve hayalet mutfakların sayısındaki artış, sektörün hizmet verme anlayışında kalıcı bir değişiklik yaratabilir mi, yoksa görülen bu değişiklik içinde bulunduğumuz şartların getirdiği geçici bir zorunluluk mu merak ediyoruz.

Euromonitor ile ilgili hikayeler