Günümüzde bayramlar 7/24 yoğun bir tempoyla devam eden hayatlarımızda kısa bir devre arası, nefes alınabilecek bir boşluk ve bir süreliğine de olsa köşeye çekilebilecek bir aralık sunuyor. Çoğu insan için tatil konsepti farklılık gösteriyor. İmkanı olanlar, kalabalık ve gürültülü şehirlerden uzaklaşıp şu an "tatil" denilince zihinde beliren deniz, kum ve sahil üçgenine sığınıyor. Kimisi ise memleketine dönüp bu boşluğu daha geleneksel biçimlerde doldurmayı tercih ediyor. Hikayenin bir de mecburiyetten “gidemeyenleri” var.&nbsp;Geride kalanların çoğu, bayramlarda yaşadıkları şehirlerin merkezî veya tarihî noktalarına akın ediyorlar. Sosyal medyada uzaktan çekilen görüntülerle tespit edilen “izdiham” en az birkaç gün tartışılıyor. "İstanbul’un artık yaşanmaz hâle geldiğinden" başlayan yakınmalar, toplu taşımanın ücretsiz olmaması gerektiğine yönelik şikayetlerle devam edip kalabalığa yönelik homurdanmalarla yükseliyor. &nbsp;Bu homurdanmalar, yaşadıkları şehirlerin periferisine itilmiş insanların, şehir merkezlerine ait olmadıklarına, sosyal yapının onları sürüklediği yerlerden çıkmamaları gerektiğine yönelik bir önkabulden hareket ediyor. Hâlihazırda turistlere ayrılmış bir dekorun arkasından kafasını uzatıp çıkıntılık yapan, kentin özenli estetiğini bozan ve steril alanları kirleten tehlikeli bir kalabalık olarak görülüyorlar. Empati duygusu barındırmayan bu tavrı, kolektif olana yönelik nefret ve korku gibi duyguların yanında yoksulluğa yönelik rahatsızlığın bir ifadesi olarak da görmek mümkün.&nbsp;Necmi Erdoğan, Yoksulluk Halleri adlı çalışmasında zenginin imgeleminde yoksulun yaşadığı mekanla ve bedeniyle "sağlıksız, kirli, pis kokulu" addedildiğini ve tamamen izole edilemedikleri durumlarda veya toplumsal karşılaşmalarda "bulaştırılma, kirletilme" korkusunun kendini gösterdiğini söyler. Ona göre “Yoksul madunun grotesk bedeni, yüksek semboliği sarsar ve sınırlara, konumlara, kurallara saygı göstermediği ve özdeşlik, sistem ve düzeni rahatsız ettiği ölçüde tiksinmeye neden olur.”Bu açıdan bayramlarda ücretsiz ulaşımla çeperden merkeze gelen insanlara yönelik rahatsızlık, esasında onların arkasına itildikleri dekorun bir süreliğine de olsa önüne geçmeleri, parçası olmayı "hak etmedikleri" bir resmi kirletmelerinden kaynaklanıyor. Bu anlayışın bir sonucu olarak da ancak ücretsiz ulaşımın olduğu bayram gibi tatil zamanlarında denizi görme fırsatı bulan insanlar, şehrin dışından merkeze gelen “tekinsiz yabancılar” olarak görülüyorlar.&nbsp;Böylesi bir rahatsızlık ve sterillik talebini başka alanlarda da görmek mümkün. Uçakta ağlayan bebekten otobüsteki yaşlılara, hasta, küçük, yaşlı, farklı insanlara karşı çeşitli tahammülsüzlük ifadelerine denk geliyoruz. Gündelik hayatın olağan akışını azıcık da olsa sekteye uğratan bu gibi örnekler yine toplumsal olana duyulan rahatsızlığın semptomları&nbsp;olarak beliriyor.&nbsp;Peki kalabalıkların olmadığı bir şehir deneyimi mümkün mü?&nbsp;The Atlantic’te yayımlanan bir makalede soylulaştırmanın sesinin sessizlik olduğu söyleniyordu. Zenginler, sessiz sakin yerlerde, şehrin bitmez tükenmez gürültüsünden uzakta, korunaklı alanlarda yaşayabiliyorlar. Hatta dünyada artık tamamen milyonerler için yeniden yaratılan şehirlere bile denk gelmek<a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/kentlerimiz-sorunlu-ve-cirkin-hadi-yeni-kentler-yapalim" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;mümkün.</a> Bunun yanında turizm ekonomisi de şehirlerde merkez ile çevre arasındaki uçurumu giderek daha fazla artırıyor.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kitlelerin tekinsizliği</h2>Burada kolektif bağların giderek aşındığı bir kültürel vasattan da bahsedebiliriz. Öncelikle radikal bir atomizasyonun hüküm sürdüğü günümüzde toplumsal bağlar hiç olmadığı kadar gevşedi. Bireyin amansız bir mücadelenin ortasında olduğuna yönelik anlatılar daha fazla görünür olurken sosyal yapı, düzenin güç mantığına terk edildi. Rekabet etmesi, yeterince güçlü olması gereken ve sınıfsal, cinsel veya politik asimetrilerden bağımsız tek başına “mücadele ederek” varlığını sürdürmek zorunda kalan bir özne tahayyülü baskın artık.&nbsp;Bununla beraber sosyal izolasyonun da evrensel bir niteliğe sahip olduğu düşünüldüğünde toplum, kitle ve kolektif hareket adına ne varsa pejoratif bir anlam dünyasının içine hapsediliyor. Hâl böyle olunca kitlelere atfedilen muğlak, tekinsiz, hikayesiz ve başıboş kalabalık etiketleri, kişiyi toplumsal sorumluluklardan azade kılan, biriciklik yanılgısını besleyen bir çeşit “ergen rahatsızlığına” itiyor.Konuya dönecek olursak bayramda tarihî yerlere akın eden kalabalıkların gerçek bir hikayesi yok mu? Geçen bayramda liseli bir genç kendisine uzatılan mikrofona İstanbul’da yaşamasına rağmen ilk kez Eminönü’nü gördüğünü <a fr-original-style="" href="https://x.com/etkilihaber/status/1778869946501714199" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">söylüyordu.</a> Burada esas problem ücretsiz ulaşım değil, bir çocuğun “İstanbul rüyasına” ortak olabilmek için bayram ve ücretsiz ulaşım gibi bir istisna hâlini beklemek zorunda kalması. Ücretsiz ulaşım hakkından şikayet edilen bu kalabalıkların hikayesine daha fazla baktıkça kentin kamusal alanlarının sınıfsal niteliği giderek daha fazla belirginleşiyor. Bu açıdan kent mekanları, gösterdikleri kadar gizledikleri ve arkada bıraktıklarıyla da toplumsal yapının eksiksiz bir ifadesini sunuyor.&nbsp;Toplumun politik olarak giderek daha fazla “güvenlik sorunu” etrafında ele alındığı bi düzlemde birey, diken üstünde ve steril dünyalarda düşmanın bitmez tükenmez yolunu gözleyen ya da klasik anlamıyla “barbarları bekleyen” bir formla gündelik hayatını sürdürüyor.&nbsp;Böylece dayanışma duygusu yerini sürekli korunaklı alanların gözlendiği, kimsenin dekorun arkasına bakma zahmetine girmediği daimi bir rahatsızlık hissine bırakıyor. Krizin sıradan hâle geldiği bir dünyada dayanışma ya da daha gündelik biçimiyle dostluk gibi derinlikli bağlar hiç olmadığı kadar önem teşkil ediyor. Bu açıdan bayramlardaki kalabalığa bakarken ücretsiz ulaşımın lanetleri yerine, kamusal alanın bu şehrin bütün insanlarına açılması gerektiğini görmek, bu geleceksizlik zamanlarında ufak bir çatlak açmaya yardımcı olabilir. Çünkü sosyolog Richard Sennett’in de dediği gibi:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9);" style="color: rgb(9, 9, 9); margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">“İnsanları birbirleri için kaygılanmaz hâle getiren bir rejimin, meşruiyetini uzun süre koruyamayacağından eminim.”</blockquote>

Her sabah 06.30'da 5 dakikalık gündem özeti e-posta kutunda. Piyasalar, ekonomi, iş dünyası, politika, teknoloji ve hafta sonu ekleri; kısa, yalın, öz bir şekilde.

5 dakikada gündeme hakim ol.

Aposto Gündem

Bayramda "İstanbul’un yaşanmaz hâle geldiğinden" başlayan yakınmalar, toplu taşımanın ücretsiz olmaması gerektiğine yönelik şikayetlerle devam ediyor. Peki burada esas problem ücretsiz ulaşım mı, yoksa bir çocuğun “İstanbul rüyasına” ortak olabilmek için ücretsiz ulaşım gibi bir istisna hâlini beklemek zorunda kalması mı?

Barbarları beklerken: Bayram kalabalığı ve kitlelerin tekinsizliği 

Dijital platformlarda dizi izlemek artık gündelik hayatımızdan bir süreliğine uzaklaştığımız ve “içerik” diyebileceğimiz bir kültürel ürünü tükettiğimiz bir çeşit alışveriş süreci olarak işliyor. Çoğu zaman birbirine benzer, sınırları belli ve bizi sadece izlediğimiz anda ilgilendiren, arkasında herhangi bir soru işareti bırakmayan dizi ve filmlere rastlıyoruz. Bunlar artık yetişemeyeceğimiz bir hızla üretiliyor ve önemli bir kısmı da yarıda bırakılmış şekilde platformun bir köşesinde duruyor.&nbsp;Netflix’in yeni dizisi Baby Reindeer da platformdaki katalogların arasına eklendi. Ancak dizi ne hızlı tüketilmeye ne de hızlı unutulmaya oynuyor.Donny adlı başarısız bir komedyenin hikayesini merkeze alan mini-dizi, "kara mizah" kategorisi altında listelenmiş. Ancak yorucu bir günün akşamında koltuğa yerleşip biraz gülerek vakit geçirmek isteyenler için "kara" kısımlarının, "mizah" kısmına göre çok ağır bastığını söylemek gerek.Bir polis merkezinde altı aydır bir kadın tarafından ısrarlı şekilde taciz edildiğini söyleyen bir karakterin sahnesiyle açılıyor dizi. Polis daha sonra film boyunca izleyenlerin de sürekli tekrarladığı o soruyu soruyor: “Neden bu zamana kadar şikayet etmedin ki?”&nbsp;Cevaba ulaşmak için her bölümde Donny'nin hikayesinde biraz daha derine iniyoruz. Donny, Londra’ya ünlü bir komedyen olma hayaliyle taşınan ancak hayatın kendisini getirdiği noktada pis bir bar çevresine uyum sağlamak zorunda kalan, eski sevgilisinin annesiyle birlikte yaşayan neredeyse görünmez bir karakter.&nbsp;Bir gün bara giren tuhaf bir kadının ağladığını görünce ona acıyıp bir bardak çay ikram etmesiyle her şey değişiyor. Ünlü bir avukat olduğuyla ilgili kulağa pek de gerçekçi gelmeyen hikayeler anlatan Martha her gün bara gelmeye başlıyor, kendisine ikram edilen diyet kolayla günü geçiriyor ve dahası Donny’i her gün e-posta yağmuruna tutmaya başlıyor.<img src="https://images.aposto.com/2024/3/5/1714134670806.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.51" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kaynak: NetflixMartha her anlamıyla aykırı bir karakter, tuhaflığı da buradan geliyor. Bu tuhaflığı yüzünden daha ilk sahneden açıkça yalan olduğunu anladığımız hikayelerle bu aykırılığını örtmeye çalıştığı alternatif bir gerçeklik yaratıyor kendine. Her türlü davranışından, iki uç arasında salındığını ve nihayetinde tuhaflığına yenildiğini görüyoruz. Taciz maillerinin sonundaki “Iphon ile gönderildi” yalanında bile dışlanmışlığın telafisi olan acınası bir çaba var. Bu küçük detayın bile karakter derinliği konusunda oldukça etkili olduğunu düşünüyorum.&nbsp;Martha’nın ısrarlı tacizinden itibaren hikaye giderek derinleşiyor. Martha'nın bar ziyaretleri ve maillerle başlayan ısrarlı takibi Facebook mesajları ve Donny’nin korumak zorunda olduğu son alanı evine kadar sürüyor ve şiddete varan bir noktaya evriliyor. Donny daha sonra Martha’nın tacizden hüküm giymiş bir tacizci olduğunu keşfediyor ve hayatında geri dönülmesi oldukça zor bir karmaşanın ortasında buluyor kendini. Tam da burada Donny’nin ünlü bir komedyen olmaya giderken düştüğü bu çukurun arkasındaki hikayeye inmeye başlıyoruz.&nbsp;Dizi aslında ikiye ayrılıyor. İlk bölümde karakterlerin eylemlerindeki boşlukları anlamlandırmakta zorlanıyor, boşlukları farklı spekülasyonlarla doldurmaya çalışıyoruz. Martha’nın gelgitleri, karakterin pek de anlamlandıramadığımız zaafları ve çıkışları bize bazı çatlakların olduğunu gösterse de, hikayedeki boşlukların rahatsız ediciliği bizi bir sonraki parçayı görmek için sabırsızlandırıyor. Daha sonra aynı çelişkiyi karakterin kendisinin de yaşadığını ve izleyicinin tanıklık ettiği bu boşlukların aslında hikayenin kendisi olduğunu anlıyoruz.Donny, ilk üç bölümde bir kurban ancak kendisi de pek parlak bir durumda değil. Gösterileri rahatsız edici derecede kötü, sahte kimlik oluşturarak trans bir kadınla bir ilişkiye başlıyor, ama aynı zamanda onunla görünmekten de çekiniyor. Martha’nın tacizine verdiği karşılıklar ya belli belirsiz ya da beceriksizce. Dizinin dönüm noktası&nbsp;da burası.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Parçalara ayrılan bir karakter</h2>İlk üç bölümde karakterlerin motivasyonları konusunda boşluklar bırakılan hikayede, dördüncü bölümden sonra retrospektif bir anlatıyla oldukça güçlü biçimde boşluklar dolmaya başlıyor. Donny’nin Martha gibi toplumdan dışlanmış ve çabukça uzaklaştırılabilecek bir tacizcinin değil, Londra’da kültür-sanat dünyasının önde gelen isimlerinden bir senaristin kurbanı olduğunu anlıyoruz. Aslında bizim ilk üç bölümde gördüğümüz Donny, yaşadığı istismarın ardından kendinden nefret eden, özgüvenini tamamen kaybeden, neredeyse hayata karşı savunmasız kalan ve geçmişin ağır yüküyle yüzleşememiş bir karakter.<img src="https://images.aposto.com/2024/3/1/1714378219239.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.52" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kaynak: NetflixHikayenin devamında Donny’nin farkedilme arzusunun nasıl bir zaafa ve felakete dönüştüğünü anlıyoruz. Aslında Donny yaşadığı istismarın ardından kişiliği parçalara ayrılan bir karakter. Bir yandan barın maskülen ortamına ayak uydurmak istediği için heteronormatif şakalar yapıyor, diğer yandan sahte kimlikle trans bir kadınla birlikte olmak istiyor, ailesi karşısında güçsüz ve Martha karşısında da tüm bu farklı kimliklerinin karışımı olarak muğlak bir tavır sergiliyor. Uğradığı istismarın ardından içine düştüğü bütün bu farklı kimliklerde her şeyi eline yüzüne bulaştırıyor. Hepsi bir türlü yüzleşemediği korkunç bir istismarın çıktısı olarak beliriyor.&nbsp;Donny’nin kendi çelişkileri ve kişiliğindeki bölünmelerle yüzleşmesine sebep olan soru ise neden üzerinde çok daha yıkıcı bir etkisi olan ünlü televizyon yazarını değil de, kendi hayatını da mahvetmiş, içten içe acıdığı ve bir anlamda ihtiyaç duyduğu Martha’yı polise ihbar ettiği sorusu. Burada Martha, Donny’nin yüzleşmekten kaçtığı esas nedeni kaşıyan bir figür olarak beliriyor.&nbsp;Donny’nin fark edilme, tanınma yolunda uğradığı hasarla darmadağın olan ve parçalara ayrılan kimliği, Martha’nın ısrarlı tacizlerinin ardından rahatsız edici biçimde de olsa yeniden biraraya geliyor. Richard Gadd’ın anlatıyı geriye doğru kurma ve nedensellik zincirini sunma biçimi de bu çıkarımı destekliyor. Dizinin çeşitli bölümlerinde de Martha’ya suçlulukla karışık bir ilgi duyduğunu, bazen Martha kaybolunca bu ilgi yokluğunun da rahatsız edici bir boşluğa sebebiyet verdiğini görebiliyoruz. Nitekim Donny de bütün hikayenin düğüm noktasında şunları söylüyor: “Martha görünmek istediğim gibi beni gördü.”<img src="https://images.aposto.com/2024/3/1/1714378534321.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.79" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kaynak: NetflixDonny’nin Martha’ya dair ikircikli tutumunda, henüz dile getirilemeyen bir yaranın ara sıra göründüğü boşluklar olduğunu fark ediyoruz. Nurdan Gürbilek, Mağdurun Dili’nde şöyle der:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“İnsanın bakışa aynı anda hem muhtaç hem de maruz kalıyor olması, hepimizin kendini şu ya da bu ölçüde içinde bulduğu bu çatışma, mağdurun yazgısında tam anlamıyla bir yaraya dönüşmüştür.”</blockquote>Martha karakteri de Donny’nin yaraları üzerine bir "cevap" olarak beliriyor. Fark edilmek yolunda çıktığı yolculuğu sırasında cinsel istismara uğrayıp yüzleşemediği geçmişini saklamak için görünmezleşen Donny, Martha’nın hayatına girmesiyle yeniden görünür olduğunu hissediyor. Martha da onu gerçekten görüyor, daha ikinci bölümde “Birisi seni yaraladı” diyor. Hatta bunun bir erkek olduğunu bile fark ediyor.&nbsp;Dizinin en güçlü yanı karakterin zaaflarını açıkça görüp onun körlüğüne kızmak üzere olduğumuz her defasında, hikayeyi derinleştirip nedenlerini göstererek izleyiciyi yanıltması. Donny’ye kızıyoruz ancak hikayenin her yeni durağında onu anlıyoruz da. Burada sadece empati duygusu hâkim değil, insanın savrulmaları ve iradesiyle sürüklenebileceği koşullara dair ikna edici bir resim de sunuluyor. Failin açık bir şekilde işaret edilmesi de bu sunumda etkili bana kalırsa.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İnsanlık hâllerinin çeşitlemeleri</h2>Tüm bunların yanında dizi edilgen bir kurban portresi sunmuyor. Donny kendisini istismara götüren koşulların yanı sıra kendisiyle de sarsıcı bir hesaplaşmaya giriyor. Her ne kadar hikayenin bir bölümünde bu yüzleşmeden kaçmak için daha da fazla savrulduğunu görsek de Martha’nın hayatına girişi bir anlamda ertelediği mücadelenin yeniden başlamasını sağlıyor. Donny başkasına yönelttiği acıma duygusuna kendini kaptırıyor.&nbsp;Dizinin en etkileyici bölümlerinden biri ise onu istismar eden senaristle yeniden karşılaştığı sahne. Orada bir yüzleşme beklerken, Donny’nin Martha’ya olduğu gibi cüretkarca davranamadığına, hikayenin en başındaki fark edilme ve başarılı olma arzusunun tekrar sahneye girdiğine ve kurbanın fail karşısındaki çaresizliğine şahit oluyoruz. Bu açıdan beklediğimiz, yaşanması gerektiğini düşündüğümüz bir son yerine, istismar ve iktidar karşısında zayıf düşmüş insanın, ürkütücü derecede tanıdık çaresizliğini görüyoruz.&nbsp;Ayrıca tuhaf ve rahatsız edici bir karakter olarak sahneye giren Martha’yı bu hâle getiren hikayeyi merak ederek bitiriyoruz diziyi. Baby Reindeer’ın karakterleri kendilerine verilen sınırların ötesinde yaşayıp çekilmiyor, aksine bambaşka insanlık hâllerinin çeşitlemelerini sunan modern bir trajedinin kahramanları olarak karşımıza çıkıyorlar.Son olarak bu mini-dizinin gerçek bir hikayeye dayanması sarsıcılığını artırmak için fazlaca dile getiriliyor ancak, bir dış faktör olarak buna pek de gerek olduğunu düşünmüyorum. Richard Gadd da son röportajlarından birinde gerçek kahramanların peşine düşülmemesi gerektiğini söylüyor. Hâlihazırda dizi, dayandığı gerçek hikayenin ötesinde, katmanlı bir evreni kendi başına sunuyor.

Her hafta sinema ve müzik evreninden söyleşiler, incelemeler, öneriler, podcast’ler ve keşif notları e-posta kutunda.

Sinema ve müzik evreninden söyleşiler, incelemeler, öneriler, podcast’ler ve keşif notları.

Duende

Baby Reindeer’ın karakterleri kendilerine verilen sınırların ötesinde yaşayıp çekilmiyor, aksine bambaşka insanlık hâllerinin çeşitlemelerini sunan modern bir trajedinin kahramanları olarak karşımıza çıkıyorlar

Görünmezliğin dipsiz çukurunda: Baby Reindeer

Tarih boyunca hiç felaket imgeleriyle bu denli kuşatılmamıştık. Bir yanda diziler, romanlar, siyasi tahayyüller, insanlığın büyük bir sınava tabi tutulacağı karanlık gelecek anlatılarıyla dolup taşıyor. Öbür yanda yaşanmamış geçmişlere duyulan özlemin farklı formlarda sunulduğu nostaljik kırıntılar, bu geleceksizlik anlatılarında geçici bir tatmin sunmak üzere kendilerine yer buluyor. Bu geçmiş ve gelecek çıkmazlarının ortasında, yani şimdide ise asla yetişemediğimiz bir ritmin, eşi benzeri görülmemiş bir hızın hâkimiyeti altında yaşıyoruz.Gündelik hayatın hıza endeksli yapısı, çoğu zaman bir şeyleri kaçırdığımıza, geç kaldığımıza yönelik kolektif endişeyi körüklüyor. Bu durumun kültürel çıktılarına değinmekte fayda var. Chris Crawford “Dosing Culture” başlıklı <a fr-original-style="" href="https://damagemag.com/2020/09/03/dosing-culture-part-one/?utm_source=aposto" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yazısında</a> giderek daha fazla insanın artık bir kitabın sonuna gelemediklerini ya da filmleri bitiremediklerini itiraf ettiğini söylüyor. Ona göre bunun sebebi, içeriği sürekli küçük dozlarla almaya alışmış olmak. Video formu giderek kısalıp 1 dakikalık formatlar içine hapsoldu. Kitap okumak yerine bize hap bilgi vadeden uzmanların ağzından çıkan ipuçlarıyla yetiniyoruz.&nbsp;Bu geniş seçenek havuzundan anlık tatminlerle ayrılıp, aldığımız yeni bir bilgiyi sindirmeden hızla bir diğerine geçiyoruz. Bir konuyu iki kutup içinde değerlendirerek zihnin işlemesini sağlayan özümseme sürecini de kaybettik. Çoğu zaman birden fazla işi aynı anda yaptığımız için aslında hiçbir şey yapmadığımıza yönelik tatminsizlik hissiyle mücadele ediyoruz. Çünkü içinde bulunduğumuz kültür, bizi yerini yönünü kestiremediğimiz bir hızın ortasında mücadeleye sevk ediyor.Sosyolog Harmunt Rosa, hız toplumunun teorik çerçevesini çizdiği makalesinde insanların kendilerini ağır bir zaman baskısı altında hissettiklerini, sürekli olarak zamanın yetmediğinden şikayet ettiklerini belirtiyor. Rosa’ya göre teknolojik ivmelenme ve hız kültürünün bize zaman kazandırması gerekiyordu ancak paradoksal biçimde zaman sıkıntısı çektiğimiz bir gerçeklik yarattı. Bu hızın yarattığı kültürel ortam, insan ilişkilerinden yeme-içme kültürüne, tüketim alışkanlıklarımıza uzanan bir etkiye sahip. Bunun kökeninde sistematik bir sorunun yattığını belirtmekte yarar var.Jonathan Crary içinde yaşadığımız düzeni “7/24 kapitalizm” olarak <a fr-original-style="" href="https://www.metiskitap.com/catalog/book/6069" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">tanımlıyor</a>. Bu fenomeni uykusuzluk üzerinden tanımlayan Crary, hızlandırılmış üretim ve tüketim mantığını şöyle açıklıyor.<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Gezegenimiz dur durak bilmez bir çalışma alanı ya da sonsuz se­çenekleri, görevleri, seçimleri ve başka yola sapmalarıyla daima açık bir alışveriş merkezi olarak yeniden hayal ediliyor. Uyku­suzluk üretme, tüketme ve ıskartaya çıkarmanın durmaksızın, ha­yatın ve kaynakların tüketilmesini hızlandırarak gerçekleştiği bir durumdur.”&nbsp;</blockquote>Burada söz konusu olan gece ile gündüz, aydınlık ile karanlık, eylem ile istirahat arasındaki ayrımların kaybolduğu, deneyim imkanını bertaraf eden, hafıza yitimini besleyen yeni bir gerçekliktir.&nbsp;Yine benzer bir yapısal probleme işaret eden Paul Virilio, Hız ve Politika eserinde henüz 1977 yılında içinde yaşadığımız dünyanın politik olarak önüne geçilemez bir hıza endeksli olarak dizayn edildiğini belirtiyordu. Virilio’ya göre hız artıkça özgürlük azalıyor ve otomasyonun kendi kendine yettiği bir evren bizi yaratılıyor.&nbsp;Hız kültünün giderek daha fazla egemen olduğu bir dünyada yavaşlık bir çeşit "modern zamanlar günahı" olarak değerlendiriyor. Hız; esneklik, uyum sağlama ve yetişme gibi becerilerle özdeşleşirken, yavaşlık; tembellik, miskinlik ve uyuşukluk gibi sıfatlarla daimi bir mücadelede “geride kalmanın” sembolü olarak görülüyor. Ancak hız kültünün ortaya çıkardığı sonuçlar azımsanacak gibi değil. Sürekli dile getirilen dikkat krizi, çalışma hayatında “burn out” olarak anılan zihinsel çöküşler bu olanaksız temponun dayatıldığı dünyanın eserleri.Son dönemlerde ortaya çıkan “koşuşturma” kültürü (hustle culture) gibi kavramlar da hızın gündelik hayattaki çıktıları konusunda iyi bir çerçeve sunuyor. İş hayatında üretkenliğin, çok çalışmanın ve kariyer odaklı hayatın parlatılmasıyla yoğun bir çalışma temposunun dayatıldığı rekabetçi kültür, tükenmişlik sendromu gibi birçok semptoma sebep oluyor.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Yavaşlamak neden önemli?</h2>Bu noktada yavaşlamanın neden önemli olduğunu düşünmek gerekiyor. Hız kültürünün dayattığı yoğun temponun karşısında bazen durup eylemsiz kalmak birçok açıdan olumlu etkilere sahip. How to Do Nothing: Resisting the Attention Economy (Hiçbir Şey Yapmamak: Dikkat Ekonomisine Direnmek) kitabının yazarı Jenny Odell, hiçbir şey yapmamanın getirdiği dirence <a fr-original-style="" href="https://www.nytimes.com/2022/09/24/briefing/field-sketching-slowing-down.html?utm_source=aposto" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">vurgu yapıyor.</a> Yazara göre bazen eylemsiz kalmak, her şeyden önce yanı başımıza geleni algılama kuvveti veriyor. Yavaşlamak, hızın aşındırdığı hayat algımız karşısında bir direnç mekanizması sunuyor.Bir şeylere yetişmeye çalışmanın getirdiği rahatsızlıktan kurtulmak ve bu yöndeki beklentileri yönetmeyi öğrenmek gerekiyor. İnsan organizmasının kapasitesi, hızlı ve geniş bir enformasyon akışı karşısında oldukça sınırlı. Bu kapasitenin zorlanması bizleri daha bağımlı hâle getiriyor; tatminsizlik hissini daha fazla tetikliyor. Bu noktada belki de önemsiz şeyleri kaçırmamak ya da dışarıda kalmamak için çaba gösterirken daha sahici kayıplar verebileceğimizi fark etmek gerekiyor. Bu anlamda yavaşlamak, hız kültürünün dayattığı tempo karşısında nefes almamızı sağlayan ve kaybolmamızı engelleyen bir sığınak olabilir.

İçinde yaşadığımız dünya, bizi yerini yönünü kestiremediğimiz bir hızın ortasında mücadeleye sevk ediyor. Bir noktada belki de önemsiz şeyleri kaçırmamak için koştururken daha sahici kayıplar verebileceğimizi fark etmek gerekiyordur.

Hızlı ve endişeli: Neden biraz yavaşlamamız gerekiyor?

Sosyal medya çok uzun süredir kamusal bir alana dönüşmüş durumda. Niteliği tartışmaya açık olsa da, bir şekilde toplumsal karşılaşmaların yaşandığı, arayüzlerden çeşitli paylaşımların yapıldığı ve nihayetinde iletişim temelli bir insan etkileşimine yol açan bir alandan bahsediyoruz. Bu karşılaşmalar, yoğunlukları değişmekle birlikte gündelik hayata sirayet eden ve hatta onu dönüştürebilen bir etkiye sahip olabiliyor. Dolayısıyla gerçek ve sanal dünya ayrımının eski keskinliğini kaybettiği ve sınırların bulanıklaştığı bir yapı var karşımızda.&nbsp;Her kültürün kendisiyle birlikte çeşitli davranış örüntülerini yaratması gibi sosyal medyanın da barındırdığı iletişim imkanlarıyla yeni kültürel biçimler ortaya çıkıyor. Örneğin şimdi ismi X olan eskinin Twitter’ı özellikle bir dönem "toplumsal bir forum" olarak değerlendiriyordu. Platform, Gezi eylemleri ve Arap Baharı gibi örnekler üzerinden uzunca bir süre yeni toplumsal hareketlerin etkili bir sahası olarak görülmüştü. O zamanlar günümüzdeki kadar denetim altında olmayan yapısı, alternatif kültürler için verimli bir kamusal ortama oldukça müsaitti. &nbsp;Ancak gelinen noktada sosyal medya kamusal niteliğini kaybetmeye başlarken, arkasında bir enkaz bırakmış gibi görünüyor. Çevrimiçi zorbalık ve onun etrafında oluşan yeni profiller de bu enkazın içinden filizleniyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Trollük çağı</h2>Trollük sosyal medyanın ilk dönemlerinden beri bir şekilde varlığını sürdüren, kimi zaman politik tartışmaların da odağı olmuş bir kavram. Özellikle sosyal medyanın sağladığı “anonim kalma” imkanıyla hayatımıza giren bu kavram, çevrimiçi ortamda alakasız, kışkırtıcı ve saldırgan tavırlarla belirli bir topluluğa kasıtlı şekilde zarar vermek isteyen profiller için kullanılıyor. Çevrimiçi zorbalık kültürünün başlıca karakterlerinden olan bu profiller, gerçek kimlikleriyle hareket ettikleri anların aksine internette eylemlerinin sorumluluğuyla yüzleşmedikleri için geniş bir özgürlük sahasında hareket ediyorlar.&nbsp;Rebecca Solnit de buradan hareketle trollüğün bir kopuş sanatı olduğunu söylüyor: Trollük, psikolojik olarak kişinin kendi duygularından kopmasını ve felsefi anlamda ise eylemlerinin hiçbir sonucu olmamasını sağlıyor. Dolayısıyla sınırsız bir hareket imkanına yol açan troll özgürlüğü, empatiyi dışlayan, zorbalığı temel eylem biçimi hâline getirmiş nihilist bir kompozisyona yol açıyor. Joshua Citarella bu özgürlüğü “temelde kişinin eylemlerinin gerçek dünyadaki etkilerinden kopmasına olanak tanıyan siyasi bir tür nihilizm” ile ilişkilendiriyor.Ancak bir dönem nispeten marjinal bir pozisyonda olan trollük giderek kendisine daha fazla yer bulmaya başladı. Hatta bunun da ötesinde çeşitli sosyal medya kanallarında troll toplulukları oluştu ve organize şekilde hareket eden, hedeflerine daha hızlı ilerleyen bir yapıya büründü. Bunlar arasından incel (zoraki bekar) topluluklarına göz atmak faydalı olabilir.&nbsp;Bedensel “bozukluklara” sahip oldukları, genel standartlara veya çağın bazı gerekliliklerine uygun olmadıkları için kadınlar tarafından tercih edilmediklerini ve bu yüzden cinselliğe erişimlerinin tamamen engellendiğini varsayan genç erkeklerin şiddetli bir kadın düşmanlığı etrafında toplandıkları incel hareketi, internet dünyasının son dönemde çok tartışılan konularından. Aslında Sosyal Darwinist bir perspektiften hayata bakan inceller, cinselliğin hipergami yasalarına tabi olduğuna ve geleneksel cinsiyet rollerinin giderek kaybolmasıyla tamamen dezavantajlı bir pozisyonda bırakıldıklarına inanıyorlar.&nbsp;Siyaset teorisyeni Wendy Brown, bu hareketi "intikamdan başka projesi olma­yan, vicdan, inanç ya da değerler tarafından sınırlandırılmayan, insani ya da ilahi amaçlara inanmayan nihilist bir kültürün uç ifadelerinden biri" olarak tanımlıyor.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Zulüm kültürü</h2>İnternette gezinirken engelli bir bireyin gönderisinin altında insanların nefret kustuğuna rastlamak artık mümkün. Veya yalnız başına tatile giden bir kadının sosyal medyada çirkin ithamlarla organize bir zorbalığa maruz kaldığına da şahit olabilirsiniz. Birçok hesap her türlü etik ve sosyal sözleşmeden sıyrılıp hiç tanımadığı kişilere sadece zarar vermek, kızdırmak, sinir uçlarına dokunmak ve sınırları zorlamak için nefret söylemine başvurabiliyor. Tekil örneklerin ötesinde giderek yaygınlaşan ve kültürel bir davranış örüntüsü hâline gelen bu gibi örneklere artık sıkça rastlıyoruz.&nbsp;Henry Giroux kültürel alanı kuşatan bu zorbalık biçimlerine Amerika örneğinden hareketle “zulüm kültürü” diyor. Ona göre sermaye odaklı ekonominin yarattığı korkunç eşitsizlik ortamı ve politik nihilizmin desteklediği bu kültür, Amerikan toplumunda giderek daha baskın hâle geliyor. Yoksullar, göçmenler ve marjinal pozisyona itilen diğer gruplar, alaycı ve soğukkanlı bir nefret dalgasının nesnelerine dönüşüyorlar.Her türlü değer ve toplumsal hassasiyetin aşağılandığı bir egemenlik biçiminden bahsediyoruz. Wendy Brown, Neoliberalizmin Harabeleri adlı ufuk açıcı kitabının son bölümünde bu nihilist özneyi oldukça çarpıcı bir şekilde ele alıyor. Brown kendini sosyal medya gönderilerinde, bloglarda ve genel olarak trollerde kendini gösteren bu “vahşi, müstehcen, erkeksi ve son derece ahlaksızca” nihilist tavrın, düzenin sıradan değerlerine karşı çıkmadığını ve aksine bunların semptomu ya da tekrarı olduğunu belirtiyor.&nbsp;Alaycılık ve ironiyle kendini gösteren sürekli zorbalık, "meme"ler ve "edit"ler gibi kalıpsal ifade biçimlerinin sürekli sirkülasyonunda yuvarlanırken, her türlü nüansı veya şerhi silikleştiren duygusal motivasyonlarla işliyor. Ancak daha uç örneklere de rastlamak mümkün. Örneğin, The Vice’ın geçen ay yaptığı bir haberde 764 olarak bilinen çevrimiçi bir topluluğun çocukları kendilerine zarar vermeye iterek korkunç bir istismara maruz bıraktığı <a fr-original-style="" href="https://www.vice.com/en/article/7kxjnz/the-vile-sextortion-and-torture-ring-where-kids-target-kids" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">anlatılıyor.</a>&nbsp;Basit alaycılık formlarından ciddi şiddet sarmallarına, bu zorbalık biçimlerinin “bireysel kötülükler” gibi, koşullardan azade soyut bir denklemde gerçekleşmediğini belirtmek gerek. Belirli bir kolektif davranış örüntüsünün yerleşmesiyle şekillenen bu kültür, çeşitli nefret söylemleriyle giderek daha fazla pekişiyor.Çağımızın krizi geçmiştekilerin aksine daha ağır bir seyirde ilerliyor ve çöküşü de daha derinlerde hissediyoruz. Bunun getirdiği ekonomik, sosyal ve siyasal sonuçlar, empati gibi sosyal sözleşmeyi sağlayan değerleri ortadan kaldırma potansiyeline sahip. Dolayısıyla kolektif olarak nihilizmin baskın motif olduğu bir kültürel sarmala düşmemek için "başkasının acısına bakmanın" getirdiği hassasiyeti yeniden kazanmamız gerekiyor.

İnternette gezinirken engelli bir bireyin ya da yalnız başında tatile çıkmış bir kadının gönderisinin altında insanların nefret kustuğuna rastlamak artık sıradan bir vaka. Gelinen noktada sosyal medya kamusal niteliğini kaybetmeye başlarken, arkasında bir enkaz bırakmış gibi görünüyor. Çevrimiçi zorbalık ve onun etrafında oluşan yeni profiller de bu enkazın içinden filizleniyor.

İnternetin dehlizlerinden yükselen dalga: Zulüm kültürü

<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9);" style="color: rgb(9, 9, 9); margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">“Bir zamanlar canlı olan ölü çiçek, sözel metnin ruhsal simgesidir.”Walter J. Ong</blockquote>Deprem bölgesinde eşi benzeri görülmemiş bir yıkımın ortasında, yalnız ve çaresiz kalmış insanlar neden duvarlara yazı yazdı?İnsanlığın duvarlara iz bırakmakla ilişkisinin kadim bir geçmişi var. Mağarada çizilen resimlerden tarihî nitelikteki kayıtlara ve politik ifadelere dek duvar, bir ifade aracı olarak insanlığın tarih boyunca başvurduğu bir araç oldu. Motivasyonlar, duvardaki izlerin biçimleri değişti ve yazı eski kudretini kaybetti ancak onun izleri varlığını korumaya devam ediyor. Yazı, muhtemelen en güçsüz olduğu zamanlarda bile bir şekilde kendini dayatmayı sürdürecek.Her ne kadar sokaklarda, toplu yaşam alanlarında billboardlar, reklam panoları ve dijital ekranlar gibi yeni biçimler dört bir yanı kuşatsa ve hatta işgal etse de duvar yazısının barındırdığı sahiciliğinin yerine geçemiyor. Bu yazılar insanın sokakla, şehirle kurduğu organik ilişkinin bir yansıması olarak, sahici hikayelerin ve ifadelerin kayıt alanı olarak varlığını sürdürüyor. Sloganlar, aforizmalar ve hatta ilan-ı aşk gibi örnekleri hâlâ görüyoruz. Bazı örnekler toplumsal hafızanın o dönem için en güçlü temsillerini sunabiliyorlar. Bunlar kimi zaman bayağılaşabiliyor bazen rahatsız edici bile olabiliyor ama bir şekilde sokağın bir tarafında gözümüze çarpıyor.Duvarlardaki izler ve ifadeler tarihin hareketine göre değişen, dönüşen formlarda karşımıza çıktı. Örneğin 20. yüzyılın duvarları hem Türkiye hem de dünya açısından politik mücadelelerin kayıt sahasıydı. Politik ifadeler duvarlar aracılığıyla gündelik hayata sızıyor ve dönemin ruhunu oldukça iyi yansıtan semboller hâline geliyordu. Sadece yazıyla kalmıyor duvarlar, graffiti gibi banliyölerde bir alt-kültür ürünü olarak beliren yeni sanat biçimlerini ortaya çıkarıyordu. Duvar bu anlamda hikaye anlatmak isteyenler için bir sığınak işlevi gördü, görmeye de devam ediyor.&nbsp;Henüz daha felaketin ağır gerçekliğiyle açık bir şekilde yüzleşmediğimiz dönemlerde deprem bölgesinde de duvar yazılarıyla karşılaştık. Yıkık dökük evlerin zar zor ayakta kalmış parçalarına yazılan bu ifadeler, deprem bölgesinde başka hikayelerin suretini gösteriyordu. Yıkımın ve çaresizliğin arasından sızan bu yazılar herkes için çarpıcı bir etkiye sahipti. İnsanlar şehirlerine sözler veriyor; isyanlarını, çaresizliklerini dile getiriyor ve bazen hikayelerini kısa ama etkili şekillerde aktarıyorlardı. Çoğu yerde sadece enkaza dair notlar bırakıyorlardı.&nbsp;Kolektif hafızanın ve mücadelenin kristalize olduğu kelimeler, önce şehre sonra oranın halkına verilen sözlerdi. Gitmek zorunda kalanlar, bir gün mutlaka döneceklerini, gitmeyenler ise şehirlerini asla terk etmeyeceklerini ilan etmek için duvarları kullanmıştı. Sesi kısılanlar, yalnız bırakılanlar ve her şeyini kaybedenler, yok olduğu söylenen şehirlerin hikayesinde ısrar etmek istiyordu. Dışarıdan bakanların göremeyeceği ve anlayamacağı kadar güçlü bir ısrar…Depremin politikanın gürültülü dünyasının arasında kaybolduğu ve çeşitli dekorlarla saklandığı günümüzde, duvarlara yazılan yazıların ne kadar güçlü bir gerçekliğe sahip olduğunu anlıyoruz. Çok geçmeden politik iklim, toplumun başını başka yöne çeviriyor; vaatler sıralanıyor ve henüz enkaz altında insanlar varken törenler düzenleniyor. Hatta depremzedelere çeşitli “müjdeler” bile sıralanıyor. Ancak duvarlar konuşmaya devam ediyordu. Her şey konuşuldu derken bir duvarda “Eksik anlatmışlar, fazlasını yaşadık” yazıyordu.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2024/1/1/1707167424175.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.34" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">‘Bir gün batarsa güneş, yarın yeniden doğar’</h3>Deprem bölgesinde duvara yazılanlar, bütün bir yıkıma ve kayba rağmen yaşamakta ve diretmekte ısrar etmenin de kayıtlarıydı. Artık hiçbir şeyin eskisi gibi olamayacağı felaketin ardından, gerçekliğinin üstüne iz bırakmak, o şehrin adını ve hikayesini yeniden anlatmak, her şeyden önce bir sığınak işlevi gördü. Acının estetize edildiği, felaketin pazarlandığı yerde, dönüp şehirle konuşmayı tercih etmek sahici bir inadı da içeriyordu. Henüz kaybının yasını tutamadan mücadele etmek zorunda kalan insanlar, kendi hikayelerini şehrin duvarlarına işlemeye devam ettiler: “Bir gün batarsa güneş, yarın yeniden doğar.”Aradan geçen bir yılda felaketin boyutu dışarıda kalanlar tarafından giderek unutulsa da deprem bölgesinde yıkımın izleri bütün ağırlığıyla sürüyor. İnsanlar bir zamanlar en az kendileri kadar canlı olan şehirlerini yeniden inşa etmek isterken bir taraftan da gündelik hayatlarında zorlu mücadeleler veriyorlar. Politik hesapların, utanç verici oy oranı suçlamalarının gölgesinde hayatlarını inşa ettikleri evlerinden, sokaklarından ve meydanlarından mahrumlar.&nbsp;Yaşananların klasik bir yıldönümü ile anılması, depremi yaşayanların gerçekliğini anlatmak için yeterli değil. Hâlâ hayatını kaybeden insanların sayısını tam olarak bilmiyoruz. Dolayısıyla 6 Şubat’ın hikayesi Türkiye için hesabı kapatılamamış, her şeyiyle yarım kalmış bir mesele olarak varlığını sürdürüyor. Ancak duvardaki yazılar her şeye rağmen inadın sürdüğünü gösteriyor.&nbsp;Bu açıdan duvarlara yazılan tek bir kelime dahi, seçim sandıklarından, koltuk hesaplarından ve oranlara indirgenmiş gerçeklikten çok daha sahici bir yere sahip. Dışarıdan verilmiş hiçbir vaat duvarlara yazılmış şu sözler kadar gerçeklikle temas kuramaz: “Umudunu yitirme, geri dönecez Hatay.”<img src="https://images.aposto.com/2024/1/1/1707167464720.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.34" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">

Deprem bölgesinde eşi benzeri görülmemiş bir yıkımın ortasında, yalnız ve çaresiz kalmış insanlar neden duvarlara yazı yazdı?

İnadı duvara yazmak

Depremden birkaç gün sonra ofise giderken bir turist kalabalığının arasından geçmek zorunda kalmıştım. Galata Kulesi ve turistlerin suretleri arasında kadraja girmemeye çabalarken bir anlığına dünyanın aynı bölgesinde, hatta aynı noktasında büyük bir insan kalabalığı ile aramızdaki gerçekliğin asimetrisi bir anlığına dayanılmaz gelmişti. Tarihinin en acı günlerinden birini geçiren bir ülkenin dekoru hâla satın alınmış bir deneyimin beklentilerini karşılayabiliyordu. Belirli bir ücret karşılığında tarih ve zaman karşısında dokunulmaz olabilmek mümkündü. Bu durum günümüz turizm ve seyahat anlayışının hâkim kodlarına dair çıplak bir örnek sunuyor bana kalırsa.Aslında bildiğimiz anlamıyla turistik seyahatin tarihi çok eskiye dayanmıyor. Eskinin gezginleri ve habercileri bir tarafta bırakılırsa, günümüzdeki tatil konsepti ve turları özellikle rayların icadı gibi tarihin seyrini de değiştiren modern olaylar ve buluşlarla sıkı sıkıya ilişkili. Bunun yanında bir çeşit eğitime katkı çerçevesinde değerlendirilen dünyayı gezme ve öğrenme anlayışı, eski dönemlerde aristokrat çocuklarının sembolik sermayesi için bir yatırım aracıydı. Günümüzde de seyahate atfedilen öğrenme ve tanıma gibi nitelikler bu anlayışın uzantısı gibi görülebilir.&nbsp;Turistik deneyimi irdelemeden önce, modern anlamıyla seyahatin dönüşen anlamına ve kültürel mantığına bakmakta yarar var. Endüstriyelleşme ve kitle kültürüyle birlikte hayatımıza giren boş zaman kavramı, gündelik hayata yeni tüketim biçimleriyle birlikte dönemsel olarak değişse de çeşitli standartlara bağlı deneyimleri de beraberinde getirdi. Bu deneyimler, çalışma hayatının dışında kalan zamanların yine piyasanın döngüsünde kalmasını sağlayan pratikleri ifade ediyor. Turizm ve seyahat ise söz konusu döngünün önemli bir parçasını teşkil ediyor.Deneyim ekonomisi Bir turizm antropolojisi kitabında turist için “bir değişikliği deneyimlemek amacıyla evinden uzakta bir yeri gönüllü olarak ziyaret eden geçici olarak serbest kalmış kişi” tanımı <a fr-original-style="" href="https://books.google.com.tr/books/about/Hosts_and_Guests.html?id=n0RRAgAAQBAJ&redir_esc=y" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yapılıyor.&nbsp;</a>Dolayısıyla turizm özü itibariyle deneyim ekonomisinin bir parçası. Satın alınan bu deneyime, otantiklik hâlesiyle paketlenmiş dekorlara dair gösterilen abartılı bir ilgi eşlik ediyor. Seyahat eden baktığı yerlerde, onu oraya iten nedenlerin sembolik ifadeleri ile etkileşime giriyor. Böylece, gerçekliğin kabuğundan süzülmüş temsiller, egzotik bir deneyimin doruğunda olduğuna inandırılmış turistin büyülenme performansına hitap ediyor.&nbsp;Fakat bu büyülenme performansının arkasında bir tatminsizlik hissi de yatıyor. Deneyim ekonomisindeki mübadele, imajın dolaşım değerini pekiştirmek için başkasının bakışına ihtiyaç duyuyor. Hâlihazırda kendisine sunulan paketin otantikliğine henüz şahit olmadan kapılmış turist, deneyimin sembolik değerini ve hatta gerçekliğini onaylatmak zorunda. Çünkü görsel kültür, söz konusu deneyimin otantikliğinin ve egzotikliğinin pekişmesi için sadece deneyimin ötesinde, onu imajların kabul görmüş dünyasında da sınamak isteyecektir. Dilek Özhan Koçak’ın <a fr-original-style="" href="https://www.metiskitap.com/catalog/book/6172" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">İstanbul örneğinde&nbsp;</a>belirttiği gibi “aslında turistin peşinde olduğu İstanbul’un kendisi değil, onun yeniden kurgulanan resmidir. Çünkü, pazarlanan ve tüketilen malın kendisi İstanbul değil, onun simülasyonudur.”Seyahat konseptine dair oldukça güçlü bir karşı anlatıyı benimseyen felsefe profesörü Agnes Collard&nbsp;da seyahatin kişiye önceden tat vererek, yok oluşun kesinliğini gözlerden gizlediğini <a fr-original-style="" href="https://www.newyorker.com/culture/the-weekend-essay/the-case-against-travel" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">belirtiyor.</a> Biraz daha psikolojik bir zeminde, seyahatin kerameti kendinden menkul öğretici doğası, kişinin en keskin gündelik gerçeklikten uzaklaşması için bir çeşit maske görevi görüyor.&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9);" style="color: rgb(9, 9, 9); margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">“Bir gün hiçbir şey yapmayacağımız ve yok olacağımız gerçeğini düşünmek istemeyiz ve bunu da heyecan verici ve eğitici şeyler yaptığınıza dair bir anlatıyla gizleriz; seyahat ederken deneyimliyor, düşünüyoruz ve bunu kanıtlayacak süs eşyalarına ve fotoğraflara sahibiz.”Agnes Collard, The Case Against Travel</blockquote>Mekândan gösteriye<a fr-original-style="" href="https://books.google.com.tr/books/about/The_Tourist_Gaze.html?id=-t9-AAAAMAAJ&redir_esc=y" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">The Tourist Gaze</a>&nbsp;kitabının yazarı John Urry bu durumu “mekânın gösteriye dönüşmesi” olarak tanımlıyor ve çoğu kentsel mekânın turistleri cezbeden bir metalaşmaya maruz kaldığı bir küresel çağda olduğumuzu belirtiyor. Bunun yanında, her şeyin nicel ölçütlerin cetvelinde değerlendiriliği günümüzde seyahat de bundan payını alıyor. Filmlerden, kitaplara, mekânlardan yemeklere ve hatta kurye işçilerine kadar her şeyin artık bir puanı var. Puanlanmamış deneyimler ve etkinlikler değişim değerini kaybediyor veya neredeyse yok sayılıyor. Bu nicel değerler sistemi turistik deneyime de birebir uygulanıyor. Turist, yeni yolculuklara çıkarken daha öncekilerin turistik dekor karşısındaki deneyimlerinin sayısal niteliğini dikkate almak isteyecektir. Aynı şekilde deneyimini incelikle puanlayarak bu görsel dünyanın devamlılığına katkıda bulunacaktır. Bu puanlama pratiği en trajik yerlere bile evrilebiliyor.&nbsp;Nitekim Auschwitz toplama kampındaki veya Tayland’da 12 çocuğun öldüğü mağaradaki deneyimler de puanlanıyor ve buna göre ziyaret ediliyor. Örneğin Katledilen Avrupalı Yahudiler Anıtı, Berlin’deki turistik yerler arasında ilk 5’te. Tarihte trajedinin sahnesine dönüşen alanlar puansal olarak ölçülebilen alanlara dönüştü. Son dönemlerde felaket turizmi ya da kara turizmin yükselişinden bahsediliyor. Belirli dönemlerde ve yerlerde yaşanan trajedilerin, turist bakışına sunulduğu bu konsept, yaşanmış deneyimin niteliğinin dehşetini geçici olarak tüketilen bir nesne hâline dönüştürüyor. Ancak büyük trajedilerin yanında gündelik hayatın krizleri de seyahat çılgınlığı için bir avantaja dönüşmüş durumda. Başka bir ülkenin enflasyonu, ucuz ve otantik bir tatil için fırsata dönüşebiliyor.&nbsp;Enflasyon turizmi Uzun süredir devam eden enflasyon ve döviz krizi, Türkiye’yi de dünyanın dört bir yanından insan için daha cazip bir yer hâline getirdi. Oldukça büyük bir gelir kalemi olarak değerlendirilen turizm, şehirleri hiç olmadığı kadar dönüştürüyor. Merkezi yerler, soylulaşmaya maruz kalıyor, yeniden yaratılıyor ve canlılığını turistik bir imgenin içinde kaybediyor. Örneğin artık Kapadokya’da tekno partileri sıklıkla görmeyi mümkün kılan bir gerçeklik var. Eski bir şarkı sözünden yeniden uyarlarsak, başkasının sefaletinde ucuz bir tekno parti. Bir tarafta döviz krizi, enflasyon ve derinleşen sınıfsal asimetri diğer tarafta egzotik bir konsepti kolayca satın almanın memnuniyeti.&nbsp;Geldiğimiz noktada, şehir turistin bakışına hizmet ederken, çeperde bitmek bilmeyen krizin ortasında mahsur kalan yerliler ise vitrinin dışında bırakılıyor. Turistlere sunulan dekorun şaşaası, gizlenmek için daha fazla gürültü çıkarmaya çalışan bir manipülasyoncunun ucuz çabası gibi, günahları örtmeye yarıyor. Hatta yerli halkın yaşadığı ağır gerçeklik görünmez olmakla kalmıyor, bazı durumlarda turistik ilginin nesnesine de dönüşebiliyor. Örneğin sosyal medyada buradaki enflasyonun avantajlarına dair heyecanın dile getirildiği birçok görüntü görmek mümkün.Bunun yanında, turistik dekora göre dizayn edilmeye başlanan şehirler, o bölgede yaşayanların gündelik hayatında bir çatlak meydana getiriyorlar. Alım gücündeki muazzam bir düşüşle mücadele eden yerli halk, turistik seyahatin seyrine sunulmuş bölgelerde barınmakta ve yaşamakta zorlanıyorlar. Bunun bir etkisi olarak, seyahat turları ve turizm akını son dönemlerde çeşitli bölgelerde protesto edilmeye başlandı. Yunanistan’da turistlere sunmak için günlük kiralanan dairelerin şehirlerin merkezindeki fiyatlarda yarattığı büyük yükseliş, derin bir barınma krizine yol açtı. Özellikle Airbnb ile birlikte kentsel kaynakların turizmle kalkınma çıkarları doğrultusunda yeniden üretilmesi ve bunun sonucunda yaşanan emlak spekülasyonu da bir krize dönüşmüş durumda. Benzer bir karşı hareketi Barselona ve Münih gibi yerlerde de görmek mümkün.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2023/8/5/1693587297239.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.24" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">&nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp;Dimitris Plantzos<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Buradan hareketle seyahatin doğasını yeniden düşünmeye ihtiyaç var. Bir yerlilik motivasyonunun ötesinde, gündelik gerçekliğin soğuk yüzünden keskin çizgilerle ayrılan turistik deneyimin uzun erimli etkilerini görmezden gelmek mümkün değil. Seyahate atfedilen kültürel değerleri de bu çerçevede değerlendirmek gerekiyor. Her şeyin son derece hızlı dönüştüğü bir çağda, dönüşmeden ve daha da pekişerek ilerleyen seyahat anlayışını yeniden değerlendirmek için belki de “vitrinin dışına” bakmak gerekiyor.&nbsp;

Turizm ve seyahat anlayışının eleştirisi

Kriz ve dekor arasında: turistik seyahat

<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 0, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 0, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">—Zamanların en iyisiydi, zamanların en kötüsüydü, hem akıl çağıydı hem aptallık, hem inanç devriydi hem de kuşku, aydınlık mevsimiydi, karanlık mevsimiydi, hem umut baharı hem de umutsuzluk kışıydı, hem her şeyimiz vardı hem hiçbir şeyimiz.</blockquote>— Charles Dickens, İki Şehrin HikâyesiSeçim gündeminin yoğun akışında, umut ve umutsuzluk arasında hızlıca salındığımız ve sürekli daha kötüye ya da iyiye yol açacağını düşündüğümüz bir milat anlayışının içerisindeyiz.&nbsp;Uzun süredir herkesin şikâyet ettiği ama bir şekilde dâhil olmak zorunda kaldığı kutuplaşma siyasetinin muhtemelen en keskin şekilde hissedildiği bir süreç yaşıyoruz. Üstelik etrafımız seçimlerin sonucundan müteşekkil bir cennet-cehennem tasvirleriyle donatılmış durumdayken, tamamen karanlık veya aydınlık bir geleceğin eşiğinde olduğumuza yönelik genel bir hava hâkimiyeti söz konusu. Yaşanan hızlı geçişler, aşırı duygusal reaksiyonlar ve nihayetinde ülkeye ve topluma dair kestirme kanılarla birlikte bir nevi kaosun ortasındayız.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sandığa endeksli umutlar</h2>Seçim dönemleri toplumun “gündelik hayatın ötesinde”&nbsp;dönemlik politikleştiği, yeni karşılaşma imkânlarının bulunduğu ve radikal biçimde bireyselleşmeye başlamış insanların dönüp etrafındakilere bakmak zorunda olduğu bir şok anı gibi yaşanıyor. Bunu, herkesin büyük geçişler, dönüşümler veya değişimler beklediği büyülü bir geçitten önceki son uğrak olarak değerlendirebilir ve bu sürecin bir eşik olarak yaşandığını söyleyebiliriz.Uzun bir süredir var olan kriz ortamının sonunda böyle bir eşik beklentisi oldukça doğal bir eğilim. Özellikle bu seçim sürecinde koşulların kanaatleri direkt olarak etkilediğini ve herkesin ister istemez aynı tavrı koyacağını düşünen bir anlayış hâkimdi. Ancak durumun tam olarak böyle olmadığı en azından ilk tur seçimlerinde görüldü. Bunun üstüne birçok siyasi analiz, yüzdeler üstünden değerlendirme ve seçmen davranışı adı altında çıkarımlar yapıldı. Sürecin kalan kısmında—ikinci turda—adaylar bu sonuçlardan hareketle söylemlerinde değişime gittiler ve seçmenler de adaylarını sahnede yeniden değerlendirmeye aldı.Bu süreçte de ikilikler korundu ve hatta cennet-cehennem söylemi daha radikal bir şekilde karşımıza çıktı. Hatta cehennemin kapılarını kapatacağını söyleyenler başka bir kapıya yönelip bir de oradan şansını denemeyi seçti. Kimin hangi cehennemde olduğunu, kimin cennete daha yakın olduğunu kestiremediğimiz yersiz yönsüz bir süreç ortaya çıktı.İkiliklere başka şekillerde de tanık olduk. İktidarın varlığını sürdürdüğü koşullarda—biraz da hınçla—ülkeyi terk edeceğini ve geriye kalanlarınsa dinmeyecek bir azabın içinde debelenmek zorunda kalacağı bir senaryoyu ısrarla vurgulayanlar var. Ancak bu tavır iktidara sınırsız bir kudret atfetmeye ve onun bütün zayıflıklarını görmezden gelmeye yol açıyor. Ayrıca geride kalanların veya kalmak zorunda olanların mücadele alanlarına yönelik bir kırılganlık da yaratıyor. Bir şekilde devam etmek zorunda olanların toplumsal mücadeleyi nasıl sürdürüreceğine yönelik alternatif direnç kapasitesine ket vuruluyor.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Demokrasi nefreti</h2>Türkiye’de uzun süredir demokrasi şöleniyle başlayan seçimler, demokrasi nefretiyle neticeleniyor. Sisteme duyulan masum bir inançla ona beslenen ayık bir hınç arasında mekik dokuyan bir duygu durumundan bahsediyoruz. Sandığa radikal ve dönüştürücü bir güç atfederek giderken onun mevcut düzeni pekiştiren bir kapan olduğu fikriyle geri dönüyoruz.&nbsp;Özellikle cehalet söylemi, bu eğilimin en çok görüldüğü alanlardan birisi. Sandığı kültürel, sınıfsal ve ekonomik arka plandan bağımsız bir tercih dünyası olarak değerlendirerek yaratılan yapay bir eşitliğin ardından, hayal kırıklığıyla pekişmiş bir suçlama evresi başlıyor. Olan biteni kitlelerin katıksız, verili ve bir türlü dönüştürülemeyen cehaletine bağlamanın konforu, yeni bir gelecek kurmanın önünde sandığın da kendisini aşan bir engel olarak duruyor.Bu noktada Fransız filozof Jacques Rancier’i&nbsp;dinleyebiliriz. Ona göre “her şeyin ölümcül ‘demokratik’ eşitliği, aslına bakılırsa en baş­ta, ister toplumsal bir hareket ister dinsel ya da etnik bir ça­tışma, yahut günün modası, reklam kampanyası veya baş­ka şeyler söz konusu olsun, her fenomeni aynı şekilde açık­layan bir yöntemin <a fr-original-style="" href="https://iletisim.com.tr/kitap/demokrasi-nefreti/8908" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ürünüdür.</a>”&nbsp;Dolayısıyla sandığın bizlerde oluşturduğu yanılgılardan birisiyse bütün bölenler, değişkenler ve asimetrik toplumsal ilişkileri tek bir potada eritip değerlendirebileceğimizi sanmamız. Bu örnekte cahil ve rasyonel seçmenin kaba bir değerlendirmesi kalıyor elimizde. Hâlbuki son sonuçlar bize her şeyin çok daha girift bir toplumsal zeminde işlediğini göstermek için yeter de artar bile.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Güçsüzleştiren çıkmazlar</h2>Bu ikilikler dönüşen toplumsal ilişkileri görmemizi de engelliyor. Örneğin bundan birkaç sene önce bile bütün heybetiyle sonsuza kadar sürecek bir iktidarın açık bir şekilde güç kaybettiğine şahit olduk. Ancak sıkıştığımız ikilik bunu görmemizi engelleyebiliyor. Sonuç olarak neyin dönüştüğünü kaçırdığımızda, o şeyin neye dönüşeceği üzerine de bir kavrayış geliştiremiyoruz ve bu bizi daha savunmasız kılıyor. Ayrıca her an, her yerde bulunan çatlaklara yönelik derin bir körlüğü de besliyor bu durum. Bu dönüşümler ve onların politik çıktılarını değerlendirmek çok uzun ve kapsamlı analizler gerektiriyor. Aynı zamanda sağlıklı bir mesafeyi de.Kazanmak veya kaybetmek. Her iki senaryo da bu kriz dönemlerinde birçok şeyi değiştirecektir. İçinde bulunduğumuz kriz daha da derinleşebilir ve siyasi atmosfer giderek daha kapalı bir kültürel çerçeveye hapsolabilir. Bu süreci de daha somut örneklerle anlatmak mümkün. Ama biraz daha devam etme zorunluluğumuza değinmekte fayda var.&nbsp;Seçimler özünde dönüşmeyen ve değişmeyen gerçeklik fikrinde açılabilecek bir çatlağı ifade ediyor. Bu çatlakta biriken umut ve yeniden inşa hedefleri beraberinde büyük bir beklentiyi de getiriyor. Ancak bu beklentinin gerçekleşmediği senaryoya dair hazırlıksız yakalanmak ya da büyük bir felaketin kaçınılmazlığı hissiyle ileriyi görememe anlatısı daha ağır sonuçlara yol açabiliyor.Tamamen iyimser kalarak kendimizi kandırmak zorunda değiliz. Ancak devam etmek zorunda olduğumuzun bilinci, bizi sonraki süreçte asıl ihtiyacımız olana götürebilir. Terry Eagleton’ın da <a fr-original-style="" href="https://www.ayrintiyayingrubu.com/kitap/iyimser-olmayan-umut-2/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">dediği gibi</a>:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 0, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 0, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Gerçek umuda en çok, işler olabilecek en vahim hâlini aldığında, yani iyimserliğin genellikle kabul etmeye gönülsüz olduğu uç durumlarda ihtiyaç duyulur.</blockquote>Dünyaya dair kanaatlerimizi sabitlediğimiz sandığın ötesinde yeniden birlikte yaşayacağımız gerçeğini unutmamak, ne beklediğimizi ve neyi nasıl gördüğümüzü sahici dertlerle yeniden düşünmek için zamanımız var. Gelecek ya dayatılır ya da kolektif olarak inşa edilir. Bunun hangisinin baskın çıkacağı ise yalnızca seçimin sonuçlarına değil, sonraki süreçte yeni düşünsel ve pratik imkânlar yaratma kapasitesine bağlıdır. Bu yüzden cennet ve cehennemin eşiğinde kaderini bekleyen kurbanlar değil, sığ ikiliklerden ibaret olmayan ve kendi bünyesinde yeni potansiyeller barındıran özneler olduğumuzu unutmamamız lazım.

Her cumartesi çevre ve iklim konularında türler arası eşitlik ilkesini benimseyerek gelişmeleri aktarıyoruz. 

Her cuma 12.00’de, çevre ve iklim gelişmelerini türler arası eşitlik ilkesini benimseyerek aktarıyoruz. 

Angst

Cennet ve cehennem arasında sıkışıp kaldık mı?

Körleştiren ikilikler

Dinmeyen krizler döneminde seçimlere doğru gidiyoruz. Hem iktidar hem de muhalefet kanadının destekçileri 14 Mayıs’ta gerçekleşecek seçimlerin Türkiye’nin en kritik seçimi olduğunu düşünüyor. Söylemler giderek katılaşırken, karşılıklı hamleler, politik stratejiler, bitmek bilmeyen temsiller, reklamlar ve değerlendirmelerle bir çeşit amfitiyatronun ortasında olduğumuzu söylemek mümkün. Çoğu zaman belirli bir miladı işaret eden bu söylemler, sandığa endekslenmiş politik bilince hitap ediyor ve siyaseti uzmanlık gerektiren bir alanda düşünmeye sevk ediyor. Yani çeşitli siyaset “uzmanlarının” oluşturduğu ve yine siyaset bilimciler tarafından kamuya tefsir edilen birçok politik strateji ile karşı karşıyayız.AK Parti iktidarı özelinde bu siyasal stratejilerin (son yıllarda İletişim Başkanlığı desteğiyle daha da profesyonel bir şekilde sürdürülüyor) 20 yıllık dönüşümünü izlemek mümkün. İlk yıllarındaki özgürlük vaatleriyle ön plana çıkan hükümet sonraki süreçte giderek daha despotik bir anlayışı benimsedi ve iktidarını pekiştirmek için bu yönde zor kullanmaktan çekinmedi. Tüm bunlar çok geniş bir çalışmayla izlenmesi gereken süreçler aslında. Bu noktada başka bir şeye değinmek istiyorum: AK Parti’nin yoksullarla ve yoksunlukla kurduğu ilişkiye. Ama öncelikle yoksulluğun politik ve sosyolojik mahiyetine yönelik kısa bir bakış atmanın faydalı olacağını düşünüyorum.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Yoksulluk = İnsani gereksinimlerden yoksunluk</h2>Yoksulluk en kaba hâliyle gündelik hayatı idame ettirecek kaynaklardan, gelirden, güvenlikten yani en temel insanı gereksinimlerden yoksun olmayı ifade ediyor. Gündelik hayatın neredeyse bir kriz düzleminde yaşandığı ve sosyal, politik ve psikolojik yetersizliğin hâkim olduğu bir deneyim olarak nitelenebilir. Yoksulluğa dair birçok tanımlama mevcut, ancak yine de yoksulluğu bir çalışma alanından ibaret gören, yoksun olanı nesneleştiren bakışın dışında bir yere bakılması gerekiyor. Bunu yazının sonraki kısmında fazlasıyla başvuracağım, uzun süredir yürüttüğü çalışmalarla ortaya çıkardığı <a fr-original-style="" href="https://iletisim.com.tr/kitap/kayip-halk/10375" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Kayıp Halk</a> kitabında Necmi Erdoğan oldukça güçlü bir şekilde yapıyor. Yoksulları bakışın nesnesi, bir imaj ve dekorun dışına itilmiş bir yerden değil, onları dinleyerek, onların öznelliklerine ve deneyimlerine oldukça sahici bir şekilde yer vererek gerçekleştiriyor.Türkiye’de yoksulluğun siyasi bir mücadele biçiminden ayrılarak, uzman siyasetçiler tarafından apolitize edilmesinin de bir tarihi var. Neoliberal politikalar, yoksulluğu toplumsal eşitsizliğin yapısal bir sonucu olarak değerlendiren siyasi anlayışı görünmezleştirerek, onu yönetilmesi gereken bir sorun olarak görmeye başladı. Türkiye özelinde Turgut Özal iktidarı Fak-Fuk-Fon olarak bilinen sosyal yardım politikasıyla geçici yardımlarla derinleşen yoksulluğu mücadele edilmesi gereken bir şey olmaktan çıkarıp, günü kurtarmaya yönelik bir kriz durumuna sevk etti. Dolayısıyla yoksulların siyasi varlığı, iktidarın ahvaline eşitlendi. Yoksulluğu derinleştiren, nesilden nesile aktaran ve onu neredeyse bir gayya kuyusuna dönüştüren yapısal nedenler de olduğu gibi devam etti. AK Parti iktidarı da bu yöntemi daha da gelişkin formüllerle sürdürdü. AK Parti’nin kitlelerle kurduğu bağda oldukça önemli bir role sahip olan sosyal yardımlar, meşruiyet için gerekli hegemonya kurulmasında önemli bir araç işlevi gördü.Ancak geldiğimiz noktada yoksullukla bu şekilde başa çıkmanın imkânsız ve sürdürülebilir olmadığı ayyuka çıktı. Çeşitli ekonomi politikalarla ucuz iş gücü cehennemine dönüştürülen Türkiye’de ücretli çalışan sayısı son 13 yılda %100’leri görmüş durumda. 2009’da 7,2 milyon ücretli çalışan varken, bu sayı Şubat 2022’de <a fr-original-style="" href="https://mavidefter.net/turkiye-isci-cumhuriyeti-biz-ne-oluyuz-ne-sag/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">14,5 milyon’a ulaştı.</a>Bunun da ötesinde kitlesel bir yoksulluktan bahsetmek mümkün. AK Parti’nin benimsediği emek rejimi ve bununla beraber ekonomik kriz yoksullaşmayı çok küçük bir kesim dışında gündelik hayatın bir parçası hâline getirdi. Nitekim Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK), 2022 yılı Türkiye Çocuk Araştırması'nın sonuçlarında bile anneleri tarafından ekmek veya makarna gibi tahıl içeren yiyecekleri her gün tükettiği belirtilen 6 aylık ve büyük yaştaki çocukların oranı %62,4 olarak gösteriliyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">AK Parti'nin yoksulluğa bakışındaki dönüşüm</h2>Yine anlatının sahalarına dönecek olursak AK Parti’nin sosyal yardımları muhalif seçmen arasında alaycı ve sinik bir yaklaşımla ele alınıyordu. Özellikle seçim dönemleri ve sonrasında AK Parti seçmenlerine “makarnacılar”, “kömürcüler” yakıştırması yapılıyordu. Bu bakışa göre siyaset maddi beklentilerden azade, sözde yüksek değerler kümesinin devamlılığına yönelik bir tutum olmalıydı ve yoksullar da bu yüksek değerlere ket vuran fırsatçılardı. Bu retorikle birlikte iktidarla mücadele etmenin sorumluluğu erteleniyor, temsili siyasette yaşanan hayal kırıklığı muhtaç insanların günahları olarak değerlendiriliyordu. İktidar en başından beri kullandığı mazlumluk anlatısına bu tavrı da eklemleyerek, hegemonyasını pekiştiriyordu. Ancak artan kriz ve derinleşen yoksulluk karşısında iktidar kanadı başka bir pozisyonu benimsemek zorunda kaldı.İktidarın özünde bir siyasal stratejinin sonucu olarak yoksula yönelik bakışının ve kurduğu anlatının dönüşümünü Necmi Erdoğan oldukça etkili bir şekilde aktarıyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9);" style="color: rgb(9, 9, 9); margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">“İslamcılığın kapitalizmle mutlu evliliği ve “tehlikelere” karşı kendinden emin hissetmesi, Hızır kılığına bürünme ihtiyacını bile çoktan unutturmuş ve onun yerini ekonomik kriz karşısında hala “tabağı küçültmeyi” veya “soğan ekmek yemeyi” vazeden pervasız bir arsızlık almıştır. Zaman ipek başörtülü kadınların altın varaklı taht taklitleri ile dolu evlerindeki kuş sütü eksik sofraları görücüye çıkardıkları veya “iman sahiplerinin” “Geçinemiyoruz!” diyen insanlarla alay ettikleri videolar çekme zamanıdır! Dolayısıyla, onun dilindeki yoksulluk acıklı veya gözü yaşlı biçimiyle pornografik olmaktan bile çıkmıştır.”</blockquote>Bu etkili betimlemenin yanında 14 Mayıs’a giden yolda daha farklı çıkışlar görmeye başladık. Gerekirse soğan ekmek yenilmesi gerektiğini söyleyen iktidar kanadı, bir noktadan sonra soğana bile gücü yetmediğini söyleyenleri tiye aldığı bir pozisyon benimsedi. İktidarın tek merkezden yönetilen siyasi stratejisi, soğan talebinde bulunan insanları vizyonsuzlukla suçluyor ve çok büyük hedeflere giden yolda soğana erişememenin bir problem olarak görülmesini neredeyse nankörlükle eşitliyor. Yurtdışında oy kullanan bir vatandaşın Erdoğan dışındaki Cumhurbaşkanı adaylarının üstüne soğan, salatalık gibi sebzeleri koyarak çektiği fotoğrafı iktidara yakın gazeteciler büyük bir <a fr-original-style="" href="https://twitter.com/doganburak29/status/1651595727024402432?s=20" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">coşkuyla paylaşıyor.&nbsp;</a> Daha sonra Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Memur-Sen Konfederasyonu 7. Olağan Genel Kurulu’nda yaptığı <a fr-original-style="" href="https://twitter.com/etkilihaber/status/1653006997954985986?s=20" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">konuşmada&nbsp;</a>söz konusu görseli dillendirmesi ile, bunun planlanmış bir seçim stratejisi olduğu şüphe götürmüyor.Senelerce seçmen kitlesi “makarnacı”, “kömürcü” gibi ifadelerle aşağılanan iktidarın, en temel gıda maddelerine erişime dair şikâyette bulunan halkla ve genel olarak yoksunlukla alay ettiği bir dönüşüme tanık olduk. Temsiller, stratejiler dönüşüyor ancak yoksulluk olduğu gibi duruyor. Hatta daha da derinleşiyor.Yoksulluk, sadece yoksullar dışında çeşitli temsillere sıkıştırılan, siyasetçiler tarafından arada sırada uğranılan ve çoğunlukla sessizliğe mahkûm edilmiş bir dünyayı ifade ediyor. İktidar yoksullara değmeyen, onların ulaşamadığı bir Türkiye’ye dair mega projeler sunarken, yoksullar ise gündelik hayatın krizinde bir gününü daha geçirmeyi umut ediyor. Bütün fırsatlardan, potansiyellerden men edilmekle kalmıyor, iktidarın vizyonuna yetişemediği için alay konusu hâline geliyor.Benzer şekilde yoksullar düşünmesine ve dönüşmesine fırsat vermeyen koşullara bakılmaksızın muhaliflerin hayal kırıklıklarından oluşan dünyasının da günahkârları oluyorlar. Ancak Necmi Erdoğan’ın da dediği gibi yoksullar yalnızca maddi ihtiyaçlar ve güvenlikten değil, iktidarı karşılarına alabilecekleri düşünsel araçlardan da uzun süredir yoksun bırakıldılar. Dolayısıyla önümüzdeki seçim yalnızca bir durak ve bu kitlesel yoksulluk dönemlerinde durağın ne tarafında olduğumuzdan çok sonrasında ne yapacağımız daha belirleyici olacak.

Yerel ve uluslararası gündemi yakalamak için bir başucu kaynağı; her hafta seçim dosyaları, kamuoyu araştırmaları, analizler ve Son Düzlük podcastle yayında!

Türkiye'yi yakala, dünyayı anla.

Spektrum

AK Parti’nin yoksulluğa bakışındaki dönüşüm üzerine

Makarna ve soğan: Yoksulluğun değiş(mey)en hakir temsilleri

<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/kseeens.40/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Enes Köse</a>Depremde 30 saat enkaz altında nefessiz, sessiz bırakılan kaybettiğim arkadaşım, canım kardeşim Alaattin'eKıyametin çeşitli tarifleri, farklı tahayyülleri ve hatta birbirinden ayrı isimleri var. En doğrusunu bilemiyoruz ama 6 Şubat sabahı uyandığımızda kıyamet “Evet, karşınızdayım,” dedi. Kaos.Herkes krizin ortasında önce olan biteni anlamaya çalıştı, yakınlarına ulaşmayı denedi, haberleri açtı, yıkımı gördü ve her nerede olursa olsun seferber olmaya başladı. Deprem bölgesinden bilgi almaya çalışan televizyonlar, Twitter’da sayısız enkaz bildirimleri ve yardım çığlıkları. Sonrası derin bir yalnızlık.Büyük toplumsal olaylarda ve afetlerde iktidar ve egemenler bir taraftan halkı teskin etmeye çalışırken öbür taraftan “Şimdi siyasetin sırası değil,” çağrısı yapıp öfkenizi yutmanızı söyler. Böyle zamanlarda “vicdan”, “sağduyu”, “ahlak” gibi erdemlerin işe koşulduğunu görürsünüz. Felaketi ihmaller sonucu yaşamanıza rağmen sesinizi yükseltmemeniz beklenir. Onlar ahlak, vicdan ve sağduyu gibi erdemleri göstermek zorunda değillerdir ama siz sesinizi yükseltirseniz bu ahlaki değerler size karşı sopa olarak kullanılır. Kaşları çatık birisi, yakınları enkazın altında olan insanların feryatlarına karşı onları azarlarken siz siyaset yapamazsınız. Çünkü sırası değil.&nbsp;Peki siyaseti ne zaman yapabiliriz diye sormadan önce başka bir soruya geçelim: Nedir siyaset? Siyaset yalnız belirli dönemlerinde insanların oy kullanmak için bir araya gelip çeşitli kanaatlerle seçim yaptıkları bir etkinlik midir? Hayatın her alanına burnunu sokan bu garip şey, neden toplumsal kriz dönemlerinde buharlaşıp uçuyor? Enkazın kader olduğu yerde, siyaset neden bir anda “caiz” olmaktan çıkıyor?&nbsp;Fransalı filozof Jacques Rancière siyaseti “hükmetme” anlamında siyaset ile “herkesin iyi yaşamı” olarak siyaset olarak ikiye ayırıyor. Ona göre ilk anlayışın özü siyasal olanın polis düzenine indirgenmesidir. İlk siyaset biçimi demokratik anlayıştan korkan ve kitleleri yalnızca yönetilme üzerinden ele alan siyaset biçimidir. Rancière siyaseti bu şekilde ele alanların halktan korktuğunu söylüyor. Bu günlerde “siyaset yapmayın” diyenlerin de tahayyül ettiği siyaset budur. Çünkü onlara göre kitleler yalnızca yönetilmelidir.Kriz dönemleri, iktidarın ve sosyal formasyonunun defolarının tamamen görünür olduğu, saklanan günahların bir bir döküldüğü zamanlardır. Saklayacak günahları olanlar ise siyasetin soğuk yüzünü örtmek için sağduyunun uyuşturucu doğasını çağırırlar. Hatta açıkça iktidarın politikasının sebep olduğu krizler, bir anda doğaüstü felaket anlatılarına sıkıştırılır ve siz burada bir yanlış var dediğiniz anda acıdan nemalanmak isteyen bir “fırsatçı”ya dönüşürsünüz. Ancak siyaset tam da size tüm bu yıkımın “siyaset üstü” olduğunu söyleyen aklın kendisidir.&nbsp;Deprem bölgesindeki sınırsız ihmal, vergilerin asla alınamayan karşılığı, artık çözemeyeceğimiz kadar karmaşık hâle gelen rant sistemi ve üç kuruş daha zenginleşecek diye evin inşaatından çalan müteahhitin ilişkileri tam olarak siyasetin konusudur.&nbsp;Hayatları iktidarın kararlarından direkt olarak etkilenen insanlar, “Devlet nerede?” diye sorma lüksünden bile mahrum bırakılıyor. Fransalı yazar Edouard Louis’nin de belirttiği gibi, “Siyaset, egemenler için genellikle estetik bir meseledir. Bizler içinse ölmek ya da yaşamak anlamına gelir.”Evet, siyaset nasıl yaşadığınız kadar nasıl öldüğünüz meselesidir. Siyaset kardeşinin enkaz altında olduğunu söylerken mikrofon önünden çekilip alınan çocuğun içine düştüğü boşluktur. Siyaset, siz yalnızlık içinde kalan depremzedelerin isyanını bastırmak için söylenen, “sonradan açılacak defterler”in içinde yazanlardır. Siyaset, enkazın altında ailesini bekleyen kadının isyan ederken “Beni içeri atacaklarsa, atsınlar,” çıkışındaki tereddüttür. Siyaset, ölüp kaydı bile tutulamayan sığınmacıların isimsizliğidir.&nbsp;Siyaset en çok da yalnızlıkla sınandığımız bu günlerde, yine el yordamıyla halk olarak bir şeyler yapma çabamızdır. İktidarın araçlarıyla bastırılmış ve neredeyse unutulmuş dayanışma duygusu kriz zamanlarındaki şokun panzehri gibi beliriyor. Kendi imkânlarıyla yetinmek zorunda kalanların direnç noktasında siyasetin kendisi vardır.&nbsp;Korkup sindiğimiz müddetçe belirecek olan siyasetsizlik sopası potansiyel kurbanlar olarak bir sonraki felakete boynumuzu eğdirecek araçlardan biri. Hesabı kesilmemiş her günah, ölülerimizi gömmemizi engelliyor, sorulmamış her soru yitip gidenlerin bıraktığı yükün günahı olarak bize kalıyor.Dolayısıyla siyaset yitip gidenlerle, potansiyel kurbanlar olarak bizleri bağlayan yegâne şey olarak orada duruyor. Bize ne zaman siyaset yapmamız gerektiğini söyleyenlerin anlayamayacağı bir bağdır bu. Yaşamaya devam ederken utanıyorsanız, içinizde kapanamamış bir hesabın rahatsızlığıyla yaşıyorsunuz demektir. İşte bu, siyasettir.&nbsp;

Neden tam şu anda siyaset yapmalıyız?

Enkazın siyaseti

Sosyal medya; hayatımıza girişi, yarattığı kültürel, bilişsel ve nörolojik dönüşüm ve bu dönüşümün sosyal ve ekonomik çıktılarıyla henüz tam olarak belirli bir tanıma ve çerçeveye oturtulmamış, oldukça amorf bir yapı olarak hayatımıza etki etmeye devam ediyor. Sosyal medya konseptinin etkilerine dair araştırmaların sayısı artarken bu etkilerin boyutları ve kapsamı da değişiklik gösteriyor. Örneğin piyasada yarattığı dönüşüm, bu dönüşümün yaşadığımız sosyal formasyondaki etkisi ve üretim ilişkilerini taşıdığı yeni biçimlerden, gündelik hayattaki benlik sunumları, tüketim alışkanlıkları üzerindeki egemenliği ve hatta oy kullanma davranışlarında oynadığı role kadar en mikro ve makro alanlarda büyük çaplı bir etki alanından bahsediyoruz. Bu etki biçimlerinden birisi de sosyal medyaya olan bağımlılık.Yeni teknolojiler ve bu teknolojilerin sunduğu içeriklere yönelik bağımlılık sadece günümüzde karşılaştığımız bir durum değil. Örneğin New York Times’ta 1990 yılında yayınlanan bir makalenin başlığında yazar “İzleyiciler Televizyona Nasıl Bağımlı Oluyor?” diye <a fr-original-style="" href="https://www.nytimes.com/2019/06/03/well/family/when-social-media-is-really-problematic-for-adolescents.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">soruyor.</a>&nbsp;Makalede bahsedilen bir çalışmaya değinmekte ise fayda var: Çalışmada kompülsif televizyon izleyicilerinin, diğerlerine göre daha kötü durumda oldukları ve hayatları üzerinde daha az kontrole sahip oldukları bulgusu paylaşılıyor. Televizyonun bir çeşit "problemlerden kaçış" işlevi gördüğü ve bu yüzden de söz konusu kişilerin de kendisini daha fazla televizyona kaptırdığı yönünde bir sonuç aktarılıyor. Bu örnek çeşitli açılardan aydınlatıcı olsa da sosyal medya gibi daha karışık ve gündelik hayatın içerisinde daha aktif rol oynayan bir yapının etkileri açısından yetersiz kalabilir.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Benliğin farklı halleri</h2><img src="https://images.aposto.com/2022/11/6/1671909250879.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.51" width="550" alt="Unsplash" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Sosyal medya, yaygınlaşmaya başladığı ilk dönemlerden beri kullanıcılara oldukça radikal bir seçenek sundu. Günümüzde “persona” olarak adlandırılan bu seçenek, insanlara gerçekliği “kırmalarını” sağlayacak yeni bir kişilik yaratma imkanı verdi. Böylece kullanıcılar çevrimdışı hayatlarından farklı ifade tarzları, kimlikler ve hatta bambaşka görünümlerle var olabilecekleri farklı bir boyutla tanıştılar. Bir çeşit “yaratma özgürlüğü” olarak adlandırabileceğimiz bu yenilik radikal bir bölünmeye fırsat tanıdı. Olmak istenen kişi ile aslında olunan kişi arasındaki boşluğu doldurmaya çalışan sosyal medya şirketleri bu bölünmeyi giderek daha da mükemmelleştirdi.&nbsp;Artık Instagram’da küçük parmak hareketleriyle çeşitli filtreleri kullanarak bambaşka görünümlere sahip olabiliyoruz. Çevrimdışı dünyada dile getiremediğimiz ve belki de doğruluğundan emin olmadığımız şeyleri dile getirebiliyoruz. Hayatımızdan çeşitli parçaları olduğundan daha farklı gösterip istediğimiz imajı ön plana çıkarabiliyoruz. Görünümler dünyasında daha baskın şekilde varolmak için yeni estetik biçimleri kolayca hayatımıza entegre edebiliyoruz. Tüm bunlar, etkileşimler ve beğenilerden oluşan sayısal verilerin tatmin ediciliği üzerinden yaratılan benliğin daha fazla pekişmesiyle sonuçlanabiliyor. Gerçeklikte yaşanan bu kırılma sahte ile gerçek arasındaki ayrımın da bir noktadan sonra görünmez hâle gelmesine yol açıyor. Sosyal medya gündelik hayatımızda daha fazla yer kapladıkça, çevrimiçi benliğimizi de o kadar fazla benimsiyoruz. Ancak bu durum sosyal medya ile ilişkimizi derinleştiren faktörlerden sadece biri.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kaçırıyorum, öyleyse yokum</h2>Tarihte hiç olmadığı kadar çok sayıda mesaja ve asla yetişemeyeceğimiz ve tamamen benimseyemeceğimiz kadar enformasyon bombardımanına maruz kalıyoruz. Her ne kadar bu hıza yetişmeye çalışsak da bir noktadan sonra bu muazzam hızın içinde kayboluyoruz. Bu durum kendisiyle beraber çeşitli bilişsel ve psikolojik çıktıları da getiriyor. Bunlardan birisi ise &nbsp;son zamanlarda giderek daha fazla dile getirilen FOMO. Fomo aslında çok eski bir kavram değil. 2013’te Oxford Sözlüğü’ne giren Fomo’nun açılımı “Fear of Missing Out”, yani bir şeyleri kaçırma korkusu diyebileceğimiz bir duygu durumunu ifade ediyor.&nbsp;Elimizdeki cihazlar dünyayla daha hızlı ve daha aktif şekilde iletişim kurma imkanı verdi ancak ironik şekilde bu iletişimin merkezinde artık bir şeyleri kaçırma korkusu hakim. Telefonlarımızı sürekli kontrol ediyoruz, gündemden biraz uzak kalınca yeniden entegre olmak için daha fazla zaman geçiriyoruz ve sosyal medya hesaplarımızda akışı kaybettiğimizde dışarıda bırakılmış gibi hissediyoruz.&nbsp;Oxford Üniversitesi'nden sosyal bilimci Andrew Przybylski, meslektaşlarıyla gerçekleştirdikleri ampirik <a fr-original-style="" href="https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0747563213000800" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çalışmada</a> sosyal medya kullanımın arkasındaki itici gücün Fomo olduğunu belirtiyor. Gençlerde daha yaygın olan bu davranış biçiminin özellikle sevgi, saygı ve güvenlik gibi tatmin edilmemiş psikolojik ihtiyaçlara sahip olan kişilerde daha ağır bastığını belirtiyor. Dolayısıyla sosyal medya parametrelerine bağlı sevgi ve aidiyet gibi hisleri kaçırmaktan koktukça, psikolojik olarak sosyal medyaya daha bağlı hâle geliyoruz.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Uzak yakınlıklar</h2><img src="https://images.aposto.com/2022/11/6/1671909266870.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.51" width="550" alt="Unsplash" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Sosyal medyanın ortaya çıkardığı bir başka illüzyon ise daha fazla insanla samimi etkileşim kurabilme potansiyeli. Gündelik hayatımızda bir insanla iletişimimizi sürdürmek oldukça fazla emek ve zaman gerektiriyor. Uzun erimli duygusal iletişim biçimlerini kaybettiğimiz bu günlerde sosyal medya bizlere daha hızlı, daha az zaman ve emek gerektiren yeni bir sosyal etkileşim alanı sunuyor. Bu durum bizi sosyal medyayı daha fazla kullanmaya itiyor. Bu iki farklı iletişim biçimi arasındaki fark görünmezleşiyor ve artık hayatımızda başlıca yakınlık biçimi sosyal medyadaki iletişimlerimiz oluyor. Psikolog Sherry Turkle <a fr-original-style="" href="https://books.google.com.tr/books/about/Alone_Together.html?id=hc7SYAPVlXwC&redir_esc=y" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kitabında&nbsp;</a>teknolojinin artık “yakınlık” tanımlamarımızla başlıca yapı hâline geldiğini söylüyor. Ona göre sosyal medyadaki yüzlerce, binlerce bağlantımızı gerçekte sahip olduğumuz bir avuç samimi arkadaşımızla karıştırıyoruz. Turkle, gerçekleştirdiği birçok röportajdan yola çıkarak, daha kolay iletişim ve yakınlık kurmamıza imkan veren sosyal medyada ödediğimiz bedelin, ilişkilerimizin giderek azalması ve yeni bir yalnızlık türünün doğması olduğunu iddia ediyor.Dolayısıyla sosyal medyanın bize vaat ettiği oldukça geniş içerik zenginliği, hızlı etkileşim biçimleri ve sonsuz akış aslında bir noktadan sonra üzerimizde yıkıcı etkilere yol açabilir. Zamanımızı tek bir anında boşluk kalmayacak şekilde doldurabiliyor ve milyonlarca seçenek arasından bize uygun olanına yönelebiliyoruz. Kaçırmak istemeyeceğimiz çok fazla sayıda şeye sahibiz. Bu çerçevede bir çeşit sonsuz akış kültürünün ortasında olduğumuz söylenebilir.&nbsp;Ancak Yazar <a fr-original-style="" href="https://books.google.com.tr/books/about/Enjoying_It.html?id=zwb1sgEACAAJ&redir_esc=y" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Alfie Brown</a> bize keyif almamız için durmaksızın yeni şeyler fırlatan kültürün vaat ettiği zevkleri karşılayamayacağımızı belirtiyor. Böylece sahip olmama, bir şeyleri kaçırma hissi; bizlerde öfke, kızgınlık ve adaletsizlik duygusuna neden olabiliyor. Psikolog <a fr-original-style="" href="http://www.mjgw.net/filling-the-void/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Barry Schwartz</a> da bu çerçevede “belirli bir eşiğin ötesinde, beklentilerimiz ve aralarından seçim yapabileceğimiz seçeneklerin sayısı arttıkça, seçimimizden daha az tatmin oluruz" diyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">“Mutluluk mümkün ama bizim için değil”</h2>Fomo’nun yarattığı en büyük duygusal yıkımlardan birisi de sosyal medya hesaplarından insanları seyrederken içine düştüğümüz boşluk. İnsanların hayatlarından estetik parçalara şahit olduktan sonra gördüklerimiz bir iç muhasebeye yol açabiliyor. Başkasının personasının yarattığı hisler yetersiz hissetmemize neden oluyor ve bu durum aslında hiç gerçekçi olmayan hislere kapılabiliyoruz. Mutluluğun mümkün olduğu bir dünyada mutsuzluğa terk edilmişiz gibi.Sosyal medya şirketleri kullanıcıları cihazlarında daha fazla tutmak için sürekli yeni optimizasyonlar geliştirdikçe direnmek daha da zorlaşıyor. Artık sosyal medya arayüzlerinde dikkatimizi mahveden hipersimülatörler var. Ancak bu muazzam bilgi akışı enflasyonu, gerçekçi olmayan iletişim biçimleri ve bunlarla beraber gelen kronik tatminsizlik hissinin farkında olmamız gerekiyor. Öncelikle bir şeylere yetişmeye çalışmanın rahatsız edici temposundan kurtulmak, daha sonra ise bu yönde beklentilerimizi yönetmemiz gerekiyor. İnsan organizmasının kapasitesi özellikçe böylesi bir çağda mevcut enformasyon akışı karşısında oldukça sınırlı kalıyor. Bu kapasitenin zorlanması bizleri daha bağımlı hâle getiriyor ve tatminsizlik hissini daha fazla tetikliyor. Bu noktada belki de bir şeyleri kaçırmamak ve dışarıda kalmamak için çaba gösterirken aslında daha sahici kayıplar verme ihtimalimizin daha yüksek olduğunu düşünmemiz gerekiyor.