<a fr-original-style="" href="https://twitter.com/bburaksavas" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Burak Savaş</a>“Faşizm konuşma yasağı değil, söyleme mecburiyetidir”-Roland BarthesGeçtiğimiz günlerde, Disney’in, dijital platformunda (Disney Plus) yayınlanacak Atatürk dizisine yönelik, Amerikan Ermeni Ulusal Komitesi’nin (ANCA) baskısı ile verdiği (diziyi Disney Plus platformu yerine önce FOX TV sonra da sinemalarda yayınlama) kararı sonucunda yaşananlar; bir taraftan Türk toplumundaki Atatürk duyarlılığının yüksekliğini gösterirken, öteki taraftan da, AK Parti'nin inşa sürecinde fazlasıyla yol kat ettiği yeni Atatürkçülük anlayışını perçinleyen gelişmelere neden oldu. Disney’in aldığı karar sonucunda, muhalif siyasetçilerin yanı sıra, AK Parti'li yetkililerden de peşi sıra tepkiler geldi. AK Parti Sözcüsü Ömer Çelik bu Disney’in tutumunu “Türkiye Cumhuriyeti’nin değerlerine ve milletimize saygısızlık”&nbsp;olarak değerlendirdi. RTÜK Başkanı Ebubekir Şahin, Disney’den savunma istenileceğini söyledi. Dış İşleri Bakanı Hakan Fidan ve MİT Müsteşarı İbrahim Kalın gibi dış politika ve güvenlik bürokrasinin en kritik isimlerinin de sürece dahil olduğunun açıklanması, olayın ne denli önemsendiğini&nbsp;(ya da önemsendiğinin düşünülmesinin önemsendiğini)&nbsp;gösterdi. Keza sosyal medyada kullanıcılarından gelen geniş çaplı tepkiler incelendiğinde de; en az muhalifler kadar iktidar seçmeninden de yoğun tepkiler geldiği görülüyor.&nbsp;Fakat tepki bir tek Disney’e değildi, başta Birce Akalay&nbsp;ve&nbsp;Hazal Kaya olmak üzere, muhalif/seküler kimlikleriyle tanınan birçok ünlüye de sessiz kaldıkları, yeterince ses çıkarmadıkları ya da samimi olmadıkları sebebiyle -yer yer linçe varan- tepkiler geldi. Birce Akalay, Disney’in kararıyla ilgili kendisine yöneltilen soruları: "Ben bu konuyla alakalı fikrimi beyan etmek isteseydim sosyal medya hesaplarımdan yapabiliyorum. Sorunuzu nazikçe reddetmek istiyorum. Mevzu bahis Atatürk olduğu zaman ben&nbsp;atakızıyım&nbsp;zaten. Çok fazla altını çizmeye gerek yok diye düşünüyorum"&nbsp;diye cevaplamıştı.&nbsp;Hazal Kaya da konuyla ilgili, "Konuya yorum yapacak kadar bilgim yok, olsaydı söylerdim. Bilmiyorum. Proje çekilirken çok heyecanlanmıştık, yakın arkadaşlarımız oynadı, ben izlemek istiyorum. Nerede, nasıl yayınlandığıyla çok ilgilenmiyorum" demişti. Bu cümleler sonrasında, Disney’e yeterli reaksiyonu göstermedikleri gerekçesiyle kendilerine gelen tepkiler bir linç boyutuna ulaşınca, iki sanatçı da sessiz kalamayıp sosyal medya hesaplarından yaptıkları paylaşımlarla, yanlış anlaşıldıklarını açıklamak zorunda kaldı.&nbsp;AK Parti’nin politikalarına yönelik radikal savunularıyla tanınan Abdurrahman Uzun’un; Şahan Gökbakar, Cem Yılmaz, Eda Ece ve Tarkan gibi isimleri işaret edip “Gözler bu tipleri arıyor” diyerek -Atatürk üzerinden prim yaptıklarını ima ettiği- muhalif sanatçıların Atatürkçülüğü ile ilgili samimiyet eleştirisinde bulunması, iktidar çevresinin önümüzdeki dönemde, inşasını tamamlayacağı yeni Atatürkçülük üzerinden muhalifleri &nbsp;-başta sekülerler olmak üzere- nasıl hizalamaya ve “samimiyet testleri” ile yıpratmaya çalışacağını gösteriyor.&nbsp;Bu yolla, mütedeyyin hassasiyetlere saygılı olmak kaidesiyle, seküler bir hayat yaşayan -kararsız seçmen olan ya da ekonomi ve göçmen politikası gibi sebeplerle kararsız seçmen kategorisine geçmekte olan- kitlelerde ileriye dönük bir rıza üretiminin gerçekleştirilmesi hedefleniyor olabilir. Nitekim özellikle seçim döneminde AK Parti’li ailelerin ilk defa (ya da ikinci defa) oy verecek çocuklarında görülen AK Parti’den zihni kopuş sebebiyle umudu milliyetçi/ulusalcı kimliğiyle öne çıkan MHP, İYİ Parti, Zafer Partisi ya da Memleket Partisi gibi partilerde arama eğilimini yeni nesil “devletli” Atatürkçülük üzerinden kırmanın planlanıyor olması da ihtimaller arasında.&nbsp;Hiç şüphesiz, bu yeni Atatürkçülük “Türkiye Yüzyılı’nda bir süper güç olma yolunda yürüyen Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin güçlenmesine karşı yöneltilen -iç ve dış- tehditler”e karşı kullanılacak sopalara, AK Parti’nin çekirdek sosyolojisini aşan bir toplumsal rıza üretimini sağlama potansiyeli sunarak, güvenlikçi politikaların seküler kitlelerdeki meşruiyet zemini güçlendirebilir. Erdoğan, 10 Kasım 2021’deki konuşmasında “Gazi”nin bölgeyi kucaklayan siyasi, diplomatik, ekonomik ve askeri mirasına sahip çıkan birisi varsa onun da kendileri olduğunu söylüyor; Atatürk’ün savaştığı cepheleri örnek göstererek güncel güvenlik politikalarını tarihsel bir zemine oturtup muhalif Atatürkçülerin samimiyetini/dürüstlüğünü sorguluyordu:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(37, 44, 60); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(37, 44, 60); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Hani bize diyorlar ya. Azerbaycan’da ne işin var? Suriye’de ne işin var? Libya’da ne işin var?&nbsp;Hani siz Kemalisttiniz? Hani siz Atatürk’ün yolundan gidiyordunuz? Dürüst değiller, değiller! M. Kemal milletimizin istiklal ve istikbal mücadelesinin gerektirdiği her yerde bilfiil savaşmış, mücadele etmiştir”.</blockquote>Seküler milliyetçi/Atatürkçü olarak değerlendirilebilecek bir grup yeni nesil protest seçmenin sosyal medyada sıklıkla takip ettiği Twitch yayıncısı Jahrein’in ve yine benzer bir kitlenin sosyal medya üzerinden takip ettiği -özellikle Kemal Kılıçdaroğlu’nun Cumhurbaşkanlığı adaylığına karşı yaptığı viral çıkışlarla gündem olmuş- Cemre Demirel’in; Disney’e tepki göstermeyen (ya da tepkisi yeterli bulunmayan) sanatçılarla ilgili -çoğunlukla satirik ve hakaretamiz bir dille- yaptıkları samimiyetsizlik eleştirilerinin aldığı etkileşim de AK Parti’nin inşa etmekte olduğu Atatürkçülüğün seküler milliyetçi ve protest seçmendeki potansiyeline işaret ediyor olabilir.&nbsp;AK Parti’nin gücü, buradaki potansiyeli, doğrudan kendisine yönelik oy davranışına dönüştürmeye yetmeyecek ama bu kitleyi muhalefetin ana partilerinden, yani CHP’den ve -onunla ittifakta ya da iş birliğinde bulunduğu müddetçe- İYİ Parti’den uzaklaştırmaya yetebilir. Hele ki CHP’den daha Atatürkçü olduğunu söyleyen Memleket Partisi ve İYİ Parti’den daha Atatürk Milliyetçisi olduğunu iddia eden Zafer Partisi varken.&nbsp;AK Parti’nin yeni Atatürkçülük inşasının son aşamasında ihtiyaç duyacağı yegâne şey, karşı mahalleden “devşirilmiş” ya da “doğru yolu bulmuş” figürlerin ötesinde, yeni Atatürkçülük tanımına uyan ve muhalif seçmenin de belli bir bölümünün rızasını alabilecek figürlerin öne çıkması olacak. Bu anlamda, Hakan Fidan öne çıkma ihtimali yüksek olan figürlerin başını çekiyor. Fidan hem muhalif Atatürkçülerin AK Parti’yi sorumlu tuttuğu pek çok siyasi hatanın parçası değil, hem de ulusalcı siyasetin ezelden beri meftun olduğu komplo teorilerine yakışan bir karizmaya ve uluslararası repütasyona sahip.&nbsp;Teknokrat kimliğiyle öne çıkan Fidan’ın bir diğer şansı da; uzmanlık alanının iktidarın eleştirildiği ve kan kaybettiği değil, tersine en geniş takdir topladığı dış politika/güvenlik alanı olması. Daha net tarif edecek olursak: Fidan, Mehmet Şimşek’in talihsizliğini paylaşmıyor. Keza Fidan’ın, 15 Temmuz Darbe girişiminden çok önceki bir tarihte, 7 Şubat 2012’teki MİT kumpasıyla FETÖ tarafından hedef alınması; muhalif seçmen tarafından da, FETÖ’yle mücadele konusunda samimi olduğu şeklinde değerlendiriliyor. &nbsp;Atatürkçü kamuoyunun çok değer verdiği gazeteci Uğur Dündar’ın, Fidan’a verilen Devlet Üstün Hizmet Madalyasıyla ilgili attığı tebrik tweeti -hem mesajın kaynağı hem de mesajın içeriği açısından- pek çok şeyi özetliyor:Yeni Atatürkçülüğün, “Teknofest Gençliği” vizyonu ile daha güçlü bir beraberlikle yürümesi durumunda, alfabe devrimi üzerinden yaptığı Kemalizm eleştirilerine rağmen, Selçuk Bayraktar da (biraz da babasının mirasına ve Robert College-MIT özgeçmişine sarılarak) bu listede öne çıkan figürlerden biri olabilir.&nbsp;Tüm bu süreçte, Disney üzerinden Amerikan düşmanlığı ve ANCA üzerinden de Ermeni düşmanlığı yapan ve Ermeni olmayı emperyalizmin maşası olmak gibi konumlandırarak Türkiye’de yaşayan Ermeni kökenli vatandaşları da rencide edecek yorumlara sıklıkla rastlandığını hatırlatmakta fayda var.&nbsp;Bu vesileyle ben de Hrant Dink’in, Fransız gazeteci Frederic Mitterand’ın “Odanıza niye Atatürk posteri astınız?” sorusuna verdiği cevabı hatırlatmış olayım:“Dikkat ederseniz, Atatürk’ün bir entelektüel fotoğrafını koydum oraya. Yazarken, çizerken, ya da okurken... En hoşuma giden fotoğraflarından biri. Onun bu yanını çok sevdim her zaman için. Kendim istediğim için...&nbsp;Bir mecburiyet ya da dayatma yok”Şüphesiz tarihte sadece bir tane Mustafa Kemal&nbsp;var. Doğruları, yanlışları, başarıları, hataları ve fedakârlıkları ile tek bir insan. Bizim duygularımızın ötesinde, onun hatırası artık tarihe emanet, hatırasının yegâne savunucusu da tarihin bizzat kendisi.&nbsp;Fakat Atatürk öyle değil. Herkesin bir Atatürk’ü var. Misal Hrant’ınki okur yazar, entelektüel bir Atatürk. Ona devamlı öğrenmenin ve öğrendiklerini başka insanlarla paylaşarak öğretmenin önemini hatırlatıyor. Mecburiyet ve dayatmalara başvuran bir Atatürk zabıtası değil, hoşgörü ve eleştirel düşünceye inanan bir Atatürk öğretmeni olmasını öğütlüyor.&nbsp;Misal, benimki ise idealist bir Atatürk. İçinde bulunduğumuz vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeden daima vazifeye atılmaya çağırıyor. Umutsuz durumların değil, umutsuz insanların olduğunu hatırlatıp; hiçbir zaman umudu kaybetmememizi öğütlüyor. Dinlememek üzere yürümeye karar verenlerin asla ve asla yorulmayacağını söylüyor. &nbsp;Peki ya sizin Atatürk’ünüz?&nbsp;

Spektrum

Disney'in kararı sonucunda yaşananlar; bir taraftan Türk toplumundaki Atatürk duyarlılığının yüksekliğini gösterirken, öteki taraftan da, AK Parti'nin inşa sürecinde fazlasıyla yol kat ettiği yeni Atatürkçülük anlayışını perçinleyen gelişmelere neden oldu.

Disney, Atatürkçüler ve Yeni Atatürkçülük

Yazı:&nbsp;Jean DuvignaudPerec 1981 yılında, Jean Duvignaud’yu şu satırlarla yâd edecektir:&nbsp;“Yazar olmaya bir günde karar verdim, aldığım felsefe dersinin sona erdiği gün. Bu derse Paris yakınlarında bir ortaokulda katılıyordum ve felsefe öğretmenim Jean Duvignaud isminde bir sosyologdu. Duvignaud aynı zamanda bir romancı, ayrıca bir tiyatro sosyoloğu, öte yandan Arguments dergisinin kurucularından biri ve tüm bunların yanı sıra beni yazma zevkiyle tanıştıran ama daha önemlisi bana bunun imkânsız bir şey olmadığını gösteren kişiydi. Madem yazmak istiyordum, buna hakkım vardı. Müsaade kavramı yazmak açısından çok önemli bir şeydir. Belirli bir andan itibaren konuşmamaya, artık yalnızca kâğıt üzerinde konuşmaya, kâğıtla konuşmaya ve kâğıttan okurla konuşmasını beklemeye kim, neyin adına karar verir? Ve yazmaya başladım... Felsefe dersini aldığım o yıl, 1954 yılında, 1953-1954...”Yazarın hayatında sahip olduğu bu önemli rolün yanı sıra, Perec’in 1955 yılından itibaren Paris’in edebiyat çevrelerine girmesine ön ayak olan ve onu Les Lettres nouvelles dergisinin yayın yönetmeni Maurice Nadeau’yla, Edgar Morin’le ve Roland Barthes’la tanıştıran yine Jean Duvignaud’dur.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Kitabınız Şeyler’in bir tür Duygusal Eğitim olduğunu söylediniz. Buna katılmıyorum: Kitabınız bir durum tahlilinden çok daha fazlasını barındırıyor.İnsanların akıllarına Duygusal Eğitim’i getirdi kitabım –benim aklıma da getirdi açıkçası– çünkü aslına bakarsanız Flaubert’i model aldım. Kitabımın bir tür “oluşum romanı” olduğu söylenebilir...Bir oluşum ya da patlama kitabı diyelim. Ama eskimiş anlamıyla bir “oluşum” romanı değil burada söz konusu olan, yani roman kişisinin, romanın sonunda farklı birine dönüşümüne tanık olduğumuz türden bir “oluşum romanı” değil.Kesinlikle. Bu anlamda bir “oluş”a kitabımda yer vermedim. İşin doğrusu, kendime sorduğum bir sorudan yola çıktım: Bugün nasıl bir toplumda yaşıyoruz? Zira içinde yaşadığımız bu toplumu çok da iyi tanımıyoruz. Hangi toplum bu? “Kapitalist toplum” mu? Bugüne kadar “kapitalist toplum” olarak nitelediğimiz yapıdan tamamen farklı bir toplumda yaşadığımız ortada. “Eğlence toplumu” mu? “Bolluk medeniyeti” mi? “Aşırı üretim medeniyeti” mi? “Tüketim medeniyeti” mi? Sonuçta ne olduğunu bilmiyoruz. Amerikan ve Fransız sosyolojisi bu üretim dünyasındaki yalnız insanın sorunlarına odaklandı... Fakat bu durum bir edebi tema olarak henüz ele alınmadı. Bu toplumun içinde yaşayan, piyasanın baskısına maruz kalan kişileri anlatan bir roman, bir hikâye henüz yazılmadı. Benim kitabım, işte bu.Fakat bu kitapta belirsizlik her şeyin önüne geçiyor, kitabın bir parçası haline geliyor ve buradan ahlaki bir yargı çıkarmamızı imkânsız hale getiriyor. “Bu iyi” ya da “bu iyi değil” diyemiyoruz. Yazıya geçirdiğim “şeyler” nesnel olarak güzel, bir tür iktidara sahip, zengin şeyler, en azından potansiyel olarak zengin şeyler. Ne demek istediğimi anlıyor musunuz? Günümüzde tüketim toplumunun içinde mümkün olan bir tür mutluluk var: bir restorandan edinilen mutluluk, salona boydan boya halı döşetmekten, bir Chesterfield almaktan... Bunlar somut şeyler, hayal ürünü değil...Sıkıntımız ise şu: Koltuğumuzda güzelce oturmuşken sanki birileri sürekli altımızdan bu koltuğu çekmeye çalışıyor. Dokunmaya hakkımız var, hayran olmaya hakkımız var ama almaya hakkımız yok. Önümüze arzu edilecek yığınla şey koyuluyor ama neticede hiçbir şeye sahip olamıyoruz ve sahip olma arzusunun pençesine düştüğümüzü hissetmekten başka bir şey yapamıyoruz.Aslına bakılırsa felsefecilerin “yabancılaşma” adını verdiği şeyi farklı bir biçimde tanımlıyorsunuz?Bu sözcüğü o kadar çok kullandık ki, kendi adıma, ne anlama geldiğini artık bilmiyorum. Yazarken yapmış olduğum şeyin dünyanın bizimle nasıl konuştuğunu anlamak adına bir tür eleştirel tanımlama olduğunu düşünüyorum, böyle diyelim kısaca.Kitabınız bir “realizm” öneriyor ama bu realizm “bakış okulu”na mensup yazarların realizminden oldukça farklı. Kendinizi algının merkezinde konumlandırmıyorsunuz, şeylerin arasına karışıyorsunuz.Yeni Roman ile benim yapmaya çalıştığım şey arasında çok basit bir fark var. Robbe-Grillet (Roland Barthes’ın söylediği üzere) “düzanlamlı” [denoté] dilin safında yer alıyor, bense şeylerin etrafını saran dilin safında, onların altında gizlenenlerin, onları besleyenlerin, onlara zerk ettiklerimizin... Bu kitabı yazarken göz gözü görmeyen, bulanık bir mekânda, bir bataklığın içinde debelenip durduğumu hissettim, baskın gelen his hep buydu. Beni örneğin kişileri tamamen ortadan kaldırmak ve bir tür envanter çıkarmak zorunda bırakan da bu oldu. Kendi zamanımın toplumunu yazmayı tasarladım, en azından bunu denedim. Bunun için de önce ortamı tasvir etmem, çerçeveyi belirlemem gerekiyordu. Aslında bunu, kişilerin de kendilerini göstereceği başka bir kitabın önsözü olarak da tasarladım.Yeni bir nesli temsil ediyorsunuz ve şu anda “yaşlı” bir dünyada yaşıyorsunuz. Şimdi ne yapacaksınız? Neyi gündeminize alacaksınız?Şeylerin büyüsünü, cazibesini, uyguladıkları baskıyı yazıya geçirdiğim bu kitabı bitirdikten sonra, sanırım bir tür refleksle, özel hayatımda biraz eskilere doğru döndüm. Şu sıralar hayatımın başka bir dönemine, her şeye karşı tamamen kayıtsız olduğum bir döneme ait bir kitap yazıyorum. Büyülenme yerini şeylerin “reddine” bırakıyor bu defa, dünyanın reddine. İlk kitaba Şeyler&nbsp;adını vermiştim, buna paralel olarak, bu yeni kitaba “Başkaları”&nbsp;adını verebilirim.1 Fakat burada bir iletişim imkânsızlığından bahsetmiyorum, metafiziğe yaklaşmıyorum. Bu gerçekten, günün birinde, “Defolun gidin başımdan! Beni rahat bırakın!” demek isteyen birinin, girmesi gereken bir sınava girmeyen, iki yıl boyunca sürünen birinin hikâyesi...Şeyler’de Paris’i son derece büyüleyici, hayranlık uyandıracak kadar güzel bir şehir olarak tasvir ettim. Bu yeni kitapta imkânsız bir Paris’i, zifiri karanlık, yani boşluğun hüküm sürdüğü, coşkunun tam tersini barındıran bir Paris’i yazmak istiyorum... Bu kitap, diğeriyle aynı şekilde, imgelerin etrafında şekilleniyor. Bir pencere gibi geliyor bu bana, ihtiyacım olan bir pencere, zira ben etrafımızı saran dünyayı tasvir etmek ve onu biraz daha iyi anlamak istiyorum.Etrafınızdaki insanlar, aynı nesli paylaştığınız kişiler sizin sorduğunuza benzer sorular soruyor mu? Bu şeyler dünyası nasıl algılanıyor?Kimse bu dünyayı benim karakterlerim kadar hissederek yaşamıyor. Bunun sebebi de basit aslında, benim karakterlerim o kadar şiddetli, o kadar hissederek yaşıyorlar ki böyle yaşamak mümkün değil. Fakat elbette onları ve kendimi model alıyorum. Neslim hakkında ne diyeceğimi, onu nasıl tarif edebileceğimi bilemiyorum açıkçası. Sanıyorum Sartre’ın yarattığı bir tür delikten çıktık. Bana kalırsa, “angaje roman” ile “açık [dégagé] roman”ın çekişmesi edebiyatımızın ufkunun tıkanmasına sebep oldu, uzun zaman boyunca önümüzü göremedik. Fakat bugün farklı türde denemeler sayesinde bu yolun biraz olsun açıldığını düşünüyorum ve sanıyorum artık farklı bir tavır şekillenmeye başladı, bunu görebiliyoruz: Bir kitaba ahlak yükleme zorunluluğu artık ortadan kalktı.Beni etkileyen bir diğer şey de şu oldu: Birkaç sene öncesine kadar, kendi kitapları hakkında sizin kadar açık bir zihinle, iç rahatlığıyla konuşan yazar sayısı bir elin parmaklarını geçmiyordu.Ben de öyle düşünüyorum. Bugün var olan yazarlık faaliyetinin tanımı, eskiden –oldukça küçümseyici bir tavırla– “biçim” adı verilen şeyden tamamen farklı. Roland Barthes gibi kişilerin bizim neslimiz açısından olumlu bir rol oynadığını düşünüyorum, çünkü yıllardan beri boş yere zihinleri meşgul eden, bir neticeye ulaşmayacağı belli olan bir “biçim-içerik” çatışmasına maruz kalıyorduk. Bir şeyin bana çok yardımı dokunduğunu söylemem lazım: “Modernler”in ve “modernite”nin edebiyatta oynamış olduğu rolün farkına varmak...Butor’un bir sözü beni her zaman çok etkilemiştir. Butor kendi yazarlık evrenini bazı parçaları eksik olan bir yapboz gibi tanımlar ve kayıp olan bu parçaların kendi eserleri olduğunu söyler. Ben de yazarlar ve kitaplarla kuşatılmış bir dünyada yaşıyorum ve bu kitapları tekrar tekrar okurken homojen ya da tutarlı olmaya çalışan eleştirel bir yaklaşımla okumuyorum, duyarlılığıma hitap ediyor okuma eylemim. Bunların arasında birbirine dokunan, komşu olan eserler var. Şunu söylemek istiyorum aslında: Modernin mutluluğu var, bundan söz etmek mümkün, hatta imkânsızlığın ya da hayal kırıklığının içinde bile. Evet, “modernin içindeki mutluluk” işte tam da bu.Le Nouvel Observateur, sayı 57, 15-21 Aralık 1965.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">1 Perec’in sözünü ettiği kitap 1967’de Uyuyan Adam adıyla yayımlandı. (ç.n.)

Notos Dergi

Modernin Mutluluğu

Georges Perec ile Söyleşi

Direniş, seller, çevre ve tarım üzerine daha fazla yazımızı eski sayılarımızda okuyabilirsiniz:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kayıp ve Hasar sayımızda Pakistan'daki selleri tartışmış, <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/640b1c1343e81c00065c3dd4" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">"Sel mi, kuraklık mı, ikisi birden mi?"</a>&nbsp;diye sormuştuk.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Eklektik Bülten #8'de Roland Barthes'ın plastiği okuyarak doğa ile kurduğumuz ilişkinin yeniden şekillenmesine yönelik düşüncelerini hatırlamıştık: <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/639c5de761e4e600062c8b28" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Dünyanın Plastikleşmesi ve Roland Barthes</a>.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Eklektik Bülten #7'de <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/6378887e69880e0006a4e638" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">“Sıra Dışı Bir Sosyal Bilimcinin Ardından”</a> yazımızda “Küresel kapitalizm insanlığın yaşam koşullarını üretme, devam ettirme gücünü kaybetti”&nbsp; sözlerinin sahibi Mike Davis'in düşüncelerini paylaşmıştık.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Eklektik Bülten #3'te Timothy Snyder’ın Tiranlık Üzerine Yirminci Yüzyıldan Yirmi Ders kitabından otoriterlere karşı direniş dersleri çıkarmıştık: <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/626d3548670d480007e2fd6c" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Direniş dersleri, iktidar atlası, ekmek ayaklanmaları</a>.</li></ul><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Bültenimizin hazırlanmasında bize her zaman olduğu gibi büyük destek veren Zeynep Uysal’a ve editörümüz Ege Öztokat’a çok teşekkür ederiz.Bitirirken her zamanki hatırlatmalarımızı yapalım: Bu yayını çevrenize iletebilir, <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/n/zappa-zamanlar" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">https://aposto.com/n/zappa-zamanlar</a> adresi üzerinden kayıt olabileceklerini söyleyebilirsiniz. zappazamanlar@gmail.com adresinden bize ulaşabilir ve düşüncelerinizi, okuma ve dinleme önerilerinizi bizimle paylaşabilirsiniz.Hepinize şimdiden iyi haftalar dileriz.

Zappa Zamanlar

Plastikle ölüm de hayat da yok oluyor&nbsp;diye <a fr-original-style="" href="https://www.jstor.org/stable/pdf/26835029.pdf?refreqid=excelsior%3Ae0a29434e729a695cea7d8d1cc8fe122&ab_segments=&origin=&acceptTC=1" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yazıyor</a> Ingrid Halland. Plastiklerin büyük çoğunluğu canlı organizmaların milyonlarca yıl boyunca çürümesiyle oluşan petrolden üretiliyor. Aslında bir biyomalzeme ama biyoçözünürlüğü yok. Dolayısıyla plastiği sentetik yapan ham maddesi değil, ham maddenin tabi tutulduğu kimyasal süreç.Plastik kelimesinin kökeni Yunancada. Plastikos bir sıfat ve her şekle sokulabilir anlamına geliyor. Tahta veya metal gibi diğer maddelerden farklı olarak, plastikte form ve madde birbirinden ayrılmıyor. Yani plastik sentezlenirken şekilleniyor da. Halland bunu anlatmak için felsefeci Bernadette Bensaude-Vincent’ı&nbsp;alıntılıyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Polimerizasyon süreci ham maddeleri bir araya getirip onları ısıtarak başlıyor – şekillendirmeden ayrılmıyor. Daha felsefi terimlerle, madde ve form tek bir hamlede ortaya çıkıyor.”</blockquote><img src="https://images.aposto.com/2022/11/5/1671192151070.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.66" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">1950’lerin ortalarında Paris’te plastiklerin üretimini izlediği bir sergiden sonra, Roland Barthes&nbsp;bir dergide yayımlanmak üzere kaleme aldığı ve daha sonra Mythologies&nbsp;- Tahsin Yücel'in çevirisiyle Türkçede Çağdaş Söylenler (1990, Metis) - kitabının bir bölümü olarak yayınlanan “Plastik” başlıklı yazısına tam da bu acayipliği not etmekle başlıyor: “Plastik özünde simyasal bir madde”. Barthes’ın kimya yerine simyayı tercih etmiş olması tesadüf değil. Hemen ardından bu sergide gözlemlediği plastik yapım sürecini “büyüsel bir işlem” olarak tanımlıyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Olukları olan ve dikdörtgen ideal görünümlü bir makine (yolun gizine işaret eden bir biçim) yeşilimsi bir kristal yığınından büyük bir kolaylıkla parlak ve yivli bir yığın ufak eşya çıkarıyor. Bir yandan topraktan gelen hammadde, öbür yanda kusursuz, insansal nesne; bu iki uç arasındaysa, hiçbir şey; kasketli bir görevli­nin göz ucuyla denetlediği bir yoldan başka hiçbir şey, yarı-tanrı, yarı-robot.”</blockquote>Barthes bu kısa yazısına metaforlarla dolu şiirsel bir dille devam ediyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Maddenin formlarının çoğalmaları karşısında, kökenin tekilliğiyle sonuçların çoğulluğu arasında yakala­dığı bağlar karşısında, insanın sürekli şaşkınlığa kapılması, düşlere dalması da bundan ileri gelir.”</blockquote>Bu dil 1950’lerin dünyasında bu çok yeni ve çok garip madde karşısında duyulan heyecanı, şaşkınlığı, beklentileri ve evet belki de korkuları çok iyi yansıtıyor. Barthes’a göre plastik “sonsuz dönüşüme” işaret eden, bir maddeden çok daha fazlası.Bu sonsuz dönüşümü başaran insanın, yarı-tanrı gibi, kendi yarattığı bu madde karşısında mutlu bir şaşkınlık duyduğunu yazıyor Barthes. Zira plastiğin dönüşümlerinin enginliği insana hem kendi gücünün boyutunu gösteriyor hem de plastiğin izlediği o gizemli yol insanın doğadaki seyahatine dair kendisini kaygısız, kayıtsız ve üstün hissetmesini sağlıyor. İlk bölümde insan-sonrası tartışmalarına damgasını vuran insanlık kibrini de ekleyebiliriz Barthes’ın aktarmaya çalıştığına: Kibirli bir vurdumduymazlık!Barthes büyülü bir şekilde anlatarak başladığı plastiği tabii ki kötülemeyi/eleştirmeyi de ihmal etmez. Yazının esas derdi de zaten Mythologies kitabının diğer bölümlerinde olduğu gibi gündelik hayata damgasını vuran objeler, fikirler, değerler, markalar üzerinden kapitalist toplumun açmazlarını, çıkmazlarını göstermektir. Barthes’a göre plastiğin kendini harekette, döngüde gösteren sonsuz dönüşüm kapasitesinin bedeli büyüktür: “Madde olarak yok gibidir”; “gerçekliği olumsuzdur”; sünger, lif, metal gibi “ana şiirsel maddeler hiyerarşisinde rezil olmuş bir maddedir”; plastiğin “kendisini bozguna uğratan boş bir sesi”, “ancak saldırgan olabilen renkleri” vardır.Daha da önemlisi, kapitalizmle ortaya çıkan burjuvazinin üretmeye başladığı “taklitleri” yeni bir boyuta taşır plastiği. Barthes, geçmişte taklit materyaller hep özentiye işaret ederdi, yani taklit kullanıma değil gösterişe aitti der. Taklit “en nadir maddeleri, elması, ipeği, tüyü, kürkü, gümüşü, dünyanın tüm lüks pırıltılarını ucuz yolla yeniden üretmeyi amaçlıyordu.” Ama plastik genel geçer, sıradan, evdeki günlük maddelerden biri oldu. Dolayısıyla “yavanlığa boyun eğen ilk büyülü madde. Ama tam da bu yavanlık onun için muzaffer bir varolma nedeni: ilk kez, yapaylık nadir olanı değil, sıradan olanı amaçlıyor.” İşte tam da bunun çok önemli bir sonucu var Barthes’a göre çünkü doğanın işlevi dönüşüyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Dünyanın tüm maden yataklarından daha verimli olan yapay bir madde onun yerini alacak, biçimlerin yaratılışına bile yön verecek. Lüks bir nesne her zaman toprağa bağlıdır, her zaman, özen­tili bir biçimde de olsa madensel ya da hayvansal kökenini, yalnızca bir beli­rimi olduğu doğal izleği anımsatır. Plastik tamamen kullanım tarafından yutulur: artık sadece kullanma hazzı için nesneler yaratılacak­. Maddeler hiyerarşisi ortadan kalkıyor: hepsinin yerini tek bir madde alıyor: tüm dünya plastikleştirilebilir, yaşamın kendisi bile, öyle ya, plastik atardamarlar bile yapmaya başlıyorlar”.</blockquote>Bundan tam 50 yıl önce yazdığı kitapta Barthes, plastikte tüketimin derinleşmesini, kapitalizmin esnekleşmesini ve doğa ile kurduğumuz ilişkinin yeniden şekillenmesini okuyor. Barthes’ın iki sayfada yazdıkları hem insanlık kibrinin boyutlarını hem de Covid salgınıyla birlikte plastik kullanımının tarihteki en üst seviyelerine çıktığı, dağ, taş, deniz - her yerin plastik atıklarla dolduğu günümüzü anlamak için çok faydalı.

Dünyanın Plastikleşmesi ve Roland Barthes

<img src="https://images.aposto.com/2022/9/0/1665941024529.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.50" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">ABD, Massachusetts'te, "Worcester Palladium" sahnesinde bir konser gecesi. Fotoğraf: Kay DargenHangi müzik fotoğrafçılarını takip edelim?<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/beriliumphotography/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Beril Günşen Dedecanoğlu</a>, Begum S. (@<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/beeeeeeegum/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">beeeeeeegum</a>), <a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/ozgurelver/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Özgür Elver</a>, <a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/nidaozenir/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Nida Özenir</a>, <a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/defnekaracaa/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Defne Karaca</a>. Daha çok yazabilirim ama aklıma ilk gelenler bu kişiler. Türkiye dışından da <a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/nijmeddin/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Kat Nijmeddin</a> ve <a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/kaydargs/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Kay Dargen</a> isimlerini söyleyebilirim.Favori fotoğraf kitapların neler?Fotoğraf Üzerine (Susan Sontag), Dijital Fotoğraf Rehberi&nbsp;(Özer Kanburoğlu), Camera Lucida (Roland Barthes).Favori müzisyen ve fotoğrafçı iş birliklerin neler?Halsey’nin kendi konser fotoğrafçısı var. Adı Jasmine Safaeian ve her konserde farklı bir tarzda çok güzel işler çıkarıyor. Bu, yani tek kişiyle/grupla turlamak, bayağı güzel geliyor bana. Kay Dargen, Unturned’ün grup fotoğraflarını çekmişti. Normalde steril ortam çekimi bana göre değil ama çok beğenmiştim fotoğrafları. Berk Çelik’in son zamanlarda yaptığı Ekin Fil çekimlerini de epey beğendim.

Duende

Ne dinler? Woodkid, Massive Attack, Queen, The Chemical Brothers, ZZ Top, Chinawoman, Artic Monkey, Six Fingerz, Kovacs, The XX, Fuji Kureta, Tuğçe Şenoğul, Morphine, Akın Sevgör, Chillhop Music.Kimi takip eder? Hello Artists, In-Between, Biricikseksüel, Çatlak Zemin, Carlota Guerrero, Burçak Bingöl, Cindy Sherman, Paolo Roversi, eatmovies, MeltemŞahin, MaximeBellesteros, Toiletpapermagazine, Nadia Lee Cohen, awe.curation.Ne izler? Vakit buldukça MUBI filmlerine göz atıyorum. Güncel içeriklerin yanı sıra daha önce izlediğim filmleri yeniden deneyimlememi sağlaması hoşuma gidiyor. Fleabag,&nbsp;I Love Dick, Big Mouth, Crashing, Tuca &amp; Bertie&nbsp;ve Explained son dönem izlediklerim arasında. Bir de Müjde Ar iyi ki var.Ne okur? İlgimi çeken nerdeyse her şeye daha sonra okumak üzere göz atarım. Roland Barthes, Walter Benjamin, Siegfried Kracauer, Jacques Lacan, Michel Foucault, Oya Baydar, Sema Kaygusuz ve Nil Sakman okumaktan keyif aldığım isimler arasında.Neyi tekrar eder? Bir süredir spor rutinim var — zaman buldukça bir yerlere çekilip izlemeye devam ediyorum, fotoğraf çekiyorum.Tanışma adresi: <a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/nazlierdemirel/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">@nazlierdemirel</a>

Fotoğraf sanatçısı.

Nazlı Erdemirel

<img src="https://images.aposto.com/2021/2/2021-03-13T11:07:55.794Z_sm.png" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Fotoğraf: <a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/zmervek/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">@zmervek</a> <a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/apostoistanbul/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">İstanbul'u konuşan fotoğraflar</a>&nbsp;"Jeff Koons, eserlerini inceleyenlerin sadece basit bir “Wow” dile getireceklerini söyler.” diyor, Byung-Chul Han. “Pürüzsüzlüğü çağın alameti” sayan; güzeli yaralamayan, dirençsiz, uysal olana indirgeyen bugün için. Bu fotoğraf da pürüzlü gerçeği eğip büküp pürüzsüz bir hâle büründürüyor. Dokunmayı cezbediyor. Bir plaza camındaki İstanbul imajına dokunmak, Roland Barthes’ın dediği gibi, güzelin gizemini ortadan kaldırıyor. Pürüzsüz güzelle yakın temas, iyiden iyiye bir mide bulantısına çıkıyor. Oysa İstanbul pürüzlü ve yaralayıcı. Oysa Şişhane’deki gün batımı da Galata’nın bilmem kaç asırlık duvarları da pürüzlü ve güzel. Uzak ve hırpani.&nbsp; Galata'dan sevgilerle,MehmetEditörün notu: Geçen hafta Aposto! İstanbul'un Kentsel ve Kültürel Dönüşüm kanalında yer alan "Metrobüs Neydi?" yazısının kapak fotoğrafı olarak kullanılan yukarıdaki fotoğrafın kredisini belirtmeyi unutmuştuk. Fotoğrafın sahibinden özür diler, fotoğrafını bizle paylaştığı için teşekkür ederiz.&nbsp;

Roland Barthes ile ilgili hikayeler