Geçen hafta dünya gündemi, yeni İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan'ın yemin törenine katılmak için gittiği Tahran'da suikasta uğrayan Hamas Siyasi Büro Başkanı İsmail Haniye'nin hayatını kaybetmesiyle çalkalandı.İsrail'in 7 Ekim saldırılarının mimarları arasında gösterdiği Haniye'nin ardında bıraktığı en büyük soru işaretlerinden biri ise olayın Ortadoğu'da geniş kapsamlı bir savaşı tetikleyip tetiklemeyeceği. Şu anda İran'ın topraklarında yaşanan suikastı görmezden gelme ihtimali yok gibi ancak bu tepkinin şiddeti ve zamanlaması bilinmiyor.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bir adım geriden:&nbsp;Nisan ayında, İsrail'in İran'ın Şam'daki büyükelçilik binasına düzenlediği hava saldırısında bir İran generalini öldürmesinin ardından İran, 300'den fazla füze ve insansız hava aracıyla karşılık vermiş, bu da onlarca yıldır vekil milisler aracılığıyla devam eden gerilimde yeni bir emsal oluşturmuştu.</li></ul>Peki her an yükselme ihtimali olan gerilimin, bölgesel bir savaşa dönüşmesi hâlinde enerji fiyatları başta olmak üzere ekonomik aktiviteler nasıl etkilenir? Küresel anlamda enflasyon ve faizde düşüş beklentileri hangi yönde şekillenir? Korumacı ekonomi politikalarında yükseliş görülür mü?Uzmanlarla İsrail-İran gerilimi başta olmak üzere Ortadoğu’dan dünyaya yayılabilecek ekonomik riskleri değerlendirdik.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Stagflasyona girme ihtimalimiz yüksek</h2>Ekonomist Ömer Rıfat Gencal,&nbsp;silah ve çelik satanlarla savunma sanayiinde faaliyet gösterenler dışında ekonomik anlamda kimsenin bu savaştan kazançlı çıkamayacağını savunuyor.<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Çünkü, çatışmalar özellikle bölgesel olarak ekonomik büyümeyi ciddi anlamda sekteye uğratıyor, işsizliği önemli miktarda artırıyor."</blockquote>4 Ağustos'ta Beyrut limanındaki patlamanın ardından dört yılı geride bırakan Lübnan’daki işsizliğin yüzde 60’ların üzerinde olduğunu, temel ihtiyaçlara erişimde yaşanan zorluklara ek olarak yüksek enflasyon yaşadığını belirten Gencal, ekonomik anlamda çatışmalı süreçlerin ne kadar yıkıcı olduğunu Lübnan’da görmenin mümkün olduğunu söylüyor. Gencal'ın yakın gelecekte yaşanabileceklere ilişkin öngörüleri ise şöyle:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Savaş dünyada ciddi göçlere sebep oluyor, göçler sebebiyle korumacılık ve deglobalization ortamı yükseliyor. Daha ötesi ABD’de ve Avrupa’da göçmen karşıtı politikaların yükseldiğini görüyoruz. Bunların hepsini biraraya getirdiğinizde bölge, dünya ekonomisine büyük katkıda bulunması gerekirken, maalesef büyümenin, refahın ortadan kalktığı bir durumu yaşıyor.Bu savaş bölgedeki yayılma riski dolayısıyla petrol ve lojistik fiyatlarını artırırken, dünyadaki ticaret rotalarının değişimi sebebiyle bölge halklarının zarar göreceğini, yeni gelir dağılımı bozukluklarının ortaya çıkabileceğini gösteriyor. Aynı zamanda göç politikaları sebebiyle popülist politikacıların ön plana çıkabileceğini; sadece bölge ülkelerinin değil, ABD’nin, Avrupa’nın, Çin’in de etkilenebileceğini düşünüyorum.”</blockquote><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Hisse senedi piyasaları olumsuz etkilenebilir</h2>Gencal, enerji fiyatlarındaki olası değişimlere dair Çin'in etkisine dikkat çekiyor ancak nihai olarak enflasyonist beklentilerin tetiklenebileceğini ve bunun da beraberinde durgunluğu getirebileceğini söylüyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Ortadoğu’daki gelişmeler hem lojistik hem güvenlik anlamında petrol fiyatlarını etkiliyor. Brent petrolde varil fiyatı 75-86 dolar arasında değişiyor. Aksamalar söz konusu olursa, belki bir miktar daha yukarı çıkabilir ama oradaki en büyük dengeleyicileriden biri Çin’in durgunlukla mücadele ediyor olması. Faiz oranlarını düşürmesine rağmen talep koşullarını yeterince uyaramadığı için Çin, dünya üzerindeki petrol talebini bir miktar aşağı çekti. Jeopolitik riskler açısından petrol fiyatlarının yukarıya çıkışını engelliyor. Nihai olarak bu durum enflasyonist beklentileri dünya üzerinde tetikleyebilir, durgunluğu beraberinde getirebilir."&nbsp;</blockquote>Gencal'a göre durum, hisse senedi piyasalarının negatif etkilenmesiyle de sonuçlanabilir:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Çünkü büyümenin olmadığı bir yerde nereye satış yapacaklar? Talep koşulları bir anda kesilmez ancak yukarı yönlü yapılan büyüme revizyonları tekrar aşağı yönlü yapılabilir. Bunun enflasyonla birlikte gelmesi daha kötü. Bu kez faizler tarafında merkez bankaları planladıkları indirimleri gerçekleştiremeyebilir. Hatta stagflasyon sürecine girme ihtimalimiz olabilir."&nbsp;</blockquote>1929 buhranının 1918'deki savaşlardan miras kaldığını, 2. Dünya Savaşı'nda yapılan harcamaların 1970'lerde aşırı talep dolayısıyla enflasyonu tetiklediğini hatırlatan Gencal şöyle diyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Aynısı yaşanır demiyorum ama bu savaşların ortaya çıkaracağı şey durgunluk içinde enflasyon olur. Merkez bankalarının faizi yüksek tuttuğu, zaten borçluluk oranlarının çok yüksek olduğu, bütçe açıkları sebebiyle başka sorunların ortaya çıkacağı bir dönemdeyiz."</blockquote><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Piyasalarda suikastın şaşkınlığı</h2>Piyasalar aslında suikastın ardından çok büyük düşüşlere ve kayıplara sahne olmadı. Genel olarak, dünyanın ekonomik performasında büyüme ile ilgili bazı soru işaretlerinin olması ve piyasanın da karşılıklı yapılan siyasi salvolara rağmen temkinli kaldığı bir durum gözlemleniyor. Bunun nedenlerini ekonomist Arda Tunca'ya soruyoruz:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Beklediğim panik havası tepkisini piyasalarda görmüyoruz. Genel ekonomik dengesizlikler, yani büyümenin dünya genelinde dengeli dağılmadığı bir durum var. Bütün emtia fiyatları da Mayıs'tan bu yana hatırı sayılır ölçüde geriliyor. Bu da başta Çin olmak üzere dünya genelinde büyümenin dengesiz olarak dağıldığını ve Çin ile ilgili büyüme hedeflerinin soru işaretleri yarattığını bize gösteriyor.&nbsp;Neredeyse Arap-İsrail savaşı potansiyelini, 1973 petrol şokunu hatırlatan gelişmeler yaşanırken, piyasalarda çok temkinli bir yaklaşım olduğunu görüyoruz. İran’ın tehditleri de piyasaya çok etki etmiş görünmüyor. Bütün bunlara rağmen bunlar şaşırtıcı. ABD Merkez Bankası (Fed) açıklamaları da faizin sonbahar itibarıyla indirileceği yönünde geldi. Aslında faizin indirilmesi ve ekonomide canlanma olacağı beklentisiyle petrol fiyatlarının yükselmesi gerekirdi.”</blockquote><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Korumacılık politikaları nasıl etkilenir?</h2>Bu durumun hâlihazırda yükselen korumacılık politikalarına etkilerini sorduğumuzda Tunca, korumacılığın başını çeken ABD ile Çin arasındaki gerilimin yükselebileceği uyarısında bulunuyor.<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“İsrail'in arkasında ABD, İran’ın arkasında da Çin var. Bu jeopolitik dengesizlikler, uluslararası ticarette ve tedarik zincirlerinde oluşan kırılmaları ve bir deglobalization durumunu artıracaktır. İsrail bu işi Ortadoğu geneline yaymak istiyor. Bütün dünyayı kendi bölgesine çekmeye çalışıyor. Bu son yıllarda jeopolitik olarak Ukrayna’da gördüğümüz, Suriye’de yaşadığımız, şimdi İsrail ile yaşıyor olduğumuz 3. Dünya Savaşı ihtimallerini gündeme taşıyor."</blockquote>Bu şartlar altında korumacı faktörlerin ve sanayi politikaları özelinde sıkılaşmaların artmasını bekleyen Tunca, finansal piyasaların gerilimin yükselmesi ihtimali karşısındaki tepkisizliğini ise "donup kalmak" olarak yorumluyor.<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Gözüne fener tutulmuş tavşan misali… Piyasalarda şaşkınlık var, bu kadar büyük bir tedirginlik karşısında petrol fiyatlarında yüzde 4 artış hiç önemsenecek bir artış değil. Dünya genelinde Çin’in başını çektiği ekonomik performansta düşüş de söz konusu. Korumacılık da bunu besliyor ancak mevcut durumun pek çok parametresini biraraya getirdiğimizde durumu anlamlandırabiliyoruz.”</blockquote><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">'Çatışmalar Hürmüz Boğazı'na yansırsa fiyatlar uçar'</h2>"Petrol başta olmak üzere enerji fiyatlarında çok büyük yükselişler görür müyüz?" sorusunu bir de son gelişmelere dair görüşlerini sorduğumuz enerji uzmanı Ali Arif Aktürk’e yöneltiyoruz:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“İsmail Haniye’ye yönelik suikastı bir mıntıka temizliği olarak görüyorum. Süreci daha yumuşak bir zemine çekecek yeni isimlerle Hamas’ın yola devam etmesi şeklinde değerlendiriyorum. Dünya ekonomisine ve enerji piyasalarına çok büyük bir etkisi olacağını düşünmüyorum. Ancak eğer İsrail, Lübnan’a girip de orada bir tampon bölge oluşturursa ve çatışmalar Lübnan ayağında büyürse o zaman durum değişebilir. Lübnan’dan sonraki adım da Suriye’de Esad rejimini değiştirmek ve orada daha yayılmacı politikalar izlemek olur.Enerji fiyatlarını, enerji güzergahlarını vurabilecek gelişmeler etkiler. Çatışmalar Hürmüz Boğazı’na yansırsa petrol fiyatları uçar gider. Çatışmalara Husiler’in de dahil olması, petrol tankerlerinin vurulması gibi durumlar artarsa enerji piyasalarında etkisi büyük olur. ABD’de 5 Kasım’da seçimler var. Buradaki çatışmaların büyümesi ve enerji fiyatlarının artması ABD’deki seçimlerin dinamiğini çok etkiler. Çünkü ABD’deki tüketici fiyatlara karşı çok duyarlı. Çok fazla tırmanacağını tahmin etmiyorum, kontrollü bir gerginlik stratejisi devam eder diye düşünüyorum. Bu strateji herkesin işine geliyor. İran ile İsrail arasında doğrudan bir çatışma olmasını beklemiyorum.”</blockquote>Fed’in faiz kararlarının da enerji ve petrol fiyatlarını doğrudan etkilediğini söyleyen Aktürk, faizin ABD Hazinesi’ne ek bir yük getirdiğini hatırlatıyor:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"ABD Hazinesi'nin şu anda 34 trilyon dolardan fazla borcu var. 34 trilyon dolara yüzde 5-5,5 faiz vermesi demek vergi mükelleflerine dünyanın maliyeti. Bunu mutlaka düşürecekler ama enflasyona etkisi olup olmayacağını da test etmeleri gerekiyor. Adayların netleşmesiyle durum biraz daha netleşir, Eylül'de 25 baz civarında bir miktar indirebilir.&nbsp;Ancak kış aylarının yaklaşıyor olması, Avrupa’daki gaz depolarının doluluk oranları, Ukrayna’nın durumu enerji fiyatlarında daha fazla etkili olur. Trump’ın iktidara gelmesi durumunda ABD’nin Ukrayna politikası da değişebilir."</blockquote>

EXANTE

Stagflasyon, durgunluk, korumacılık, enerjide belirsizlik... Ekonomistler, Hamas'ın siyasi lideri İsmail Haniye'nin suikasta kurban gitmesinin ardından olası senaryoları nasıl yorumluyor? 

Piyasalarda Ortadoğu ateşi: Haniye suikastı sonrası olası senaryolar

<span fr-original-class="customBullet" fr-original-style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block;" style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block; box-sizing: border-box;">•&nbsp;Beyaz Saray, ABD Enerji Bakanlığı’nın sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) ihracatının ekonomiye ve çevreye etkilerini tekrar gözden geçirecek olması nedeniyle, serbest ticaret anlaşması olmayan ülkelere yönelik ek LNG ihracatı taleplerinin geçici süreliğine askıya alındığını duyurdu. ABD, 2024 yılı itibarıyla LNG ihracatı konusunda dünyada lider konumunda.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">💥 Etkiler: Açıklamanın ardından Avrupa’da vadeli doğalgaz kontratları yüzde 6’dan fazla artışla 28,76 EUR seviyesine kadar yükseldi.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">🗣️ Tepkiler: Kararın Avrupa’nın Rus doğalgazına olan bağımlığını artırıcı mahiyette olması sebebiyle Rusya’nın çıkarına olacağı belirtiliyor. Konuyla ilgili bir yazı kaleme alan Bloomberg yazarı Liam Denning, “LNG ihracatındaki artışa şüpheyle yaklaşmak, Biden'ın yeşil sanayi stratejisinin bir parçası olan korumacılık konusunda mevcut sürtüşmelere katkıda bulunarak Washington'un müttefiklerine bağlılığına olan güvensizliği pekiştiriyor” ifadelerini kullandı.&nbsp;</li></ul>

(Görsel: Fabrica Coffrini, AFP&nbsp;üzerinden)Dünya Ekonomik Forumu (WEF) her yıl hazırladığı <a fr-original-style="" href="https://www.weforum.org/reports/global-risks-report-2022/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Küresel Riskler</a> başlıklı rapor ile günümüzdeki öncelikli şekilde ele alınması gereken sorunları irdeliyor. Yüzden fazla ülkeden, bini aşkın katılımcının görüşleriyle şekillenen 2022 raporu; yakın, orta ve uzun vadeli risklere dikkat çekerek bunların çözümünde uluslararası iş birliğinin önemini vurguluyor. Geçtiğimiz yılın raporunda ise tedarik zincirindeki bozulmalar, enflasyon, artan kamu borçları, korumacılık ve eğitimdeki eşitsizlikler gibi konular vurgulanmıştı. Bu yılki rapor kapsamında; tedarik zincirindeki sıkıntıların tümüyle aşılamadığı, yükselen enflasyonun dünyanın güçlü ekonomilerini bile tehdit ettiği, kamu borçlarının pek çok ülkenin bütçesinde ağır yükler oluşturduğu, korumacılık eğilimlerinin hız kesmediği ve eğitimdeki eşitsizliklerin sürdüğü göze çarpıyor.WEF&nbsp;tarafından 2006’dan beri hazırlanan raporda, katılımcıların önümüzdeki beş yıl nezdinde en çok dikkat çektiği hususlar, toplumsal ve çevresel riskler şeklinde özetlenebilir. Söz konusu riskler ise, iklim krizini çözmeye yönelik başarısız politikalar, sıra dışı iklim koşulları ve biyoçeşitlilik kaybının yanı sıra; küresel borç krizi ile coğrafi ve ekonomik çatışmalar şeklinde tezahür ediyor. Öte yandan, katılımcıların önemli bir kısmı, mevcut riskleri hafifletmeye dönük girişimleri ise yeterli bulmuyor. Yine raporda küresel boyutta aşı eşitsizliğine ve pandemi kaynaklı ekonomik sıkıntıların sürdüğüne dikkat çekilirken; artan emtia fiyatları, enflasyon ve borçların yarattığı risklerin de altı çiziliyor. Buna göre, pandemi öncesine göre kıyaslandığında 51 milyon kişinin daha aşırı yoksul nüfusa katılacağı hesaplanıyor.Pandemi&nbsp;ile birlikte dijitalleşmeye yönelimin artmasının toplumlar üzerinde etkileri olduğu ve birçok sektörde son derece hızlı bir dijitalleşmenin yaşandığı, çok sayıda çalışanın uzaktan çalışmaya geçtiği; ancak bu durumun “siber güvenliğe dair tehditlerin artmasıyla sonuçlandığı” dile getiriliyor. Buna göre sadece 2020’de kötü amaçlı yazılım kaynaklı saldırılar yüzde 358, fidye yazılımı saldırıları ise yüzde 435 oranında artmış durumda.Araştırmada öne çıkan bir diğer başlık ise, zorunlu göç ve mülteciler hakkında. Katılımcıların yüzde 60’ı bu konuda uluslararası çabaların ya başlamadığını ya da başlangıç aşamasında olduğunu ifade ediyor. 2020 itibarıyla dünyada en az 34 milyon mülteci bulunduğu düşünülürse, gelecek süreçte düzensiz göçler ve mülteciler başlığının küresel çapta riskleri derinleştiren bir başlık olmaya devam edecek gibi görünüyor.Küresel Riskler raporunda ele alınan bir diğer konu da, uzaydaki fırsatlar şeklinde. Son dönemde uzayın keşfine yönelik girişimler artarken, eşzamanlı artan militarizasyon ve silahlanma nedeniyle bu başlıkta da riskler öngörülüyor. Raporda söz konusu risk şu sözlerle tanımlanıyor: “Hızlandırılmış uzay faaliyetinin bir sonucu, uzay enkazının çoğalmasına yol açabilecek ve dünyadaki kilit sistemler için altyapıyı barındıran yörüngeleri etkileyebilecek, değerli uzay ekipmanlarına zarar verebilecek veya uluslararası gerilimleri ateşleyebilecek daha yüksek bir çarpışma riski...”Rapor kapsamında, genel anlamda küresel risklerin yanı sıra, 124 ülkeden binlerce liderin kendi ülkesi için algıladıkları risklere değiniliyor. Adı geçen 124 ülke arasında yer alan Türkiye’deki katılımcılar ise gördükleri en büyük riskleri şu şekilde sıralıyor: İstihdam ve geçim krizleri, Uzun süreli ekonomik durgunluk, Devletlerarası ilişkilerde sıkıntılar, İnsan eliyle çevresel zarar ile teknoloji yönetimindeki başarısızlıklar.

Dünya Ekonomik Forumu’nun hazırladığı raporda; iklim değişikliği, siber güvenlik, uluslararası göç ve uzaydaki rekabet gibi öncelikli şekilde ele alınması gereken başlıklar sıralanıyor.

korumacılık ile ilgili hikayeler