İçine girildiği an insanı tavlayan, minik tonozlarla bezenmiş yüksek volta tavanlar, şık ve narin cumbalar, üzerine, yüksek ihtimalle, İtalyan veya Fransız üreticisinin ismi kazılı şık ateş tuğlaları... İnsanı şaşırtan, yüzyıla merdiven dayamış o kocaman, içinde bulunduğu yapıya nasıl girdiğini sorgulatan devasa rabıta parkeler… Eprimiş, eskimiş, belki çürümeye yüz tutmuş ama dev pencereli, ilk görüldüğünde ikinci bakışı garantileyen, belki de en az yüz yıla tanıklık etmiş bina cepheleri… Hafta sonu kent fotoğrafçılarının en ideal ve hareketsiz poz verebilen şık modelleri, İstanbul’u (ve Türkiye’deki belli başlı diğer bazı şehirleri, ama öncelikle İstanbul’u) diğer şehirlerden ayırıp imparatorluk geçmişini yüze vuran tarihi eser apartmanlar… Bunları tam da bu yapılarla bezenmiş, eski bir mahallenin ortasında yaşayan bir mimar olarak yazıyorum; birçoğunun ilk sahibinin veya müellifinin İstanbul’u bırakıp gitmek durumunda kaldığı bu yapıların tarihsel tekinsizliğinin aksine, insana yuva duygusunu veren o yerleşmişlik hissiyle yaşamayı bir şans olarak gördüm, görüyorum. Ancak yakın dönemde hepimizi allak bullak eden mâlum deprem ve ardından gelen o kolektif barınma korkusu, yazıya başlarkenki romantikliği burada bırakmamı gerektirecek. Çok sevdiğimiz bu mekânsal tarihin arkasında yer alan hikâyeler katman katman, zengin ve bir o kadar da acı. Ve olası bir İstanbul depremi gerçeğinin yanında, bu mekânsallığın bugünkü teknik karşılığının zayıflığı da hızla yüzümüze çarpıyor.Şehirler her ne kadar bir açıdan bakıldığında inşa ediliyor olsalar da, bu inşa kabasının üzerindeki yaşamı biz insanlar var ediyoruz; ortak hayata sunduğumuz sosyal ve tarihsel kapital, bu kapitalin yönlendirdiği yaşamlarımızın kesişimleri bizim mekânlarımızı oluşturuyor ya da en azından teoride buna inanıyoruz. Eski yapıların cezbediciliği tarihsellikle birlikte mümkün olurken, yeni yapılar ise bizi güvenli ve steril olmakla tavlayabiliyor, kent içerisideki eski ile yeni de, normal şartlarda, aslında birbiriyle böyle anlaşabiliyor ve kendi ortak alanlarını yaratabiliyor. Fakat kentsel alanın bir gelir modelinin lokomotifliğini yaptığı ihtimallerde, hatta mevcut Türkiye şartlarında en kârlı gelir imkânlarını yarattığı ulusal çerçevemizde, kentin mekânsal parçaları da bir muhasebe defterinin satırlarından öteye geçemiyor. Bu mekânsal parçaların metalaşması, alınıp satılması, değer kaybetmemesi için bakımlarının yapılması gibi meseleler ortaya çıkıyor ve kendimizi en basit yaşamsal ihtiyaçlarımızdan biri olan barınma için büyük ekonomik planlar kurgularken buluyoruz. Yıllar öncesinin kooperatif, lojman gibi konut üretim modellerini terk edeli çok oldu; belediyelerden bağımsız, kaba bir tabirle kentlerin anahtarlarını yapı firmalarına teslim ettik. Üstüne bir de kötü yönetilen ve gün geçtikçe yetersizliğini katmerleyen bir gayrimenkul ekonomisi, daha doğrusu gayrimenkul borsası içinde bir doğal afet de bu resmin parçası hâline gelince, iplerin kontrolünü hepten kaybediyoruz.<img src="https://images.aposto.com/2023/3/5/1680869394986.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.35" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Ahmet Doğu İpek, Construction Regime – Self Portrait 2019, kağıt üzerine suluboya. Sanatçının izniyle.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Kahramanmaraş ve Hatay merkezli 6 Şubat depremlerinden beri hemen herkes kendi barınma problemini kendi özelinde yaşamaya başladı; hayat mücadelesi veren depremzedenin öte yanında büyükşehirde geleceğin depremzedesi olmayı bekleyen insanlar, en azından asgari ölçekte neler yapabileceğini anlamak için haklı şekilde ve panik hâlinde dört bir yana danışmaya başladı. “Evim sağlam mı?”, “Kiram daha da artacak mı?”, “Bu şehirde daha ne kadar yaşamalı?” gibi yerel ve genel sorular bugün hâlâ cevaplarını tam olarak bulmuş değil.Olası bir depremin yıkıcı etkisinin tahmin edilenden de büyük olacağı öngörülen İstanbul özelinde ise betonarme yapıların güvenliğine dair merak edilenler belediyelerin asgari hizmetleriyle giderilmeye çalışılırken, kente karakterini veren tarihi, sivil (ve hâliyle yığma niteliğe sahip) yapılar için genelgeçer ve kamu destekli bir koruma veya güvenlik hizmeti mevcut değil. Apartman ya da değil, bu yapıların korunma prensipleri anıtsal yapılarla benzeşiyor; depreme yönelik bakım, onarım ve güçlendirme aşamaları ise betonarme yapılara kıyasla bürokratik olarak uzun süreçler ve büyük zorluklar içeriyor. Yani, bu yazının başına dönüp bakarsak, İstanbul’u ve romantizmini yaptığımız tarihi kentlerimizi mevcut durumda depremlerden koruyacak herhangi bir plan veya program, ne yazık ki bugün itibariyle hâlâ bulunmuyor.Yığma tuğla veya ahşap bir yapıda yaşadığınızda, yapının depreme dayanıklı olup olmadığını belediyeden öğrenmeniz mümkün olmadığı gibi, gördüğümüz tüm tarihi yapıları uzun ve masraflı tespit ve güçlendirme süreçleri bekliyor. Bugün bildiğimiz, gidip görüp hayran olduğumuz, yıkıldığına inanmak istemediğimiz ve belki de artık kaybolmuş diyebileceğimiz tarihi Antakya’nın başına gelenlerin İstanbul’daki tarihi doku için gerçekleşeceğini ve kaybedileceklerin boyutunu tahayyül etmek mevcut şartlarda işten bile değil.Öte yandan, bugün yeniden hatırladığımız acı gerçekler ışığında tekrar bakınca, kişinin maddi gücü elverdiğince, şehirde yeni, güvenli ve ‘kentsel dönüştürülmüş’ bir evde, mümkünse ışıltılı bir rezidansta oturmanın afet boyutundaki karşılığı da pek iddialı olamıyor. Olası bir deprem anında, ulaşımı tıkanacak, altyapısı çalışmayacak, kalabalığı daha da görünür olacak bir megakentte sadece evlerimizde güvende hissetmemiz söz konusu değil. Temiz suya, elektriğe, gıdaya erişimimizin kısıtlı olacağı bir ortamda, tekil hareket etmek gibi bir ihtimal hâliyle yokken, ister istemez afet anında ortak bir eylem planına dahil olmanın gerekliliği buz gibi yüzümüze çarpıyor. Taşındığımız rezidanstaki hiç tanımadığımız komşuları aslında tanımamız gerektiği, günü geldiğinde onlarla dayanışmamızın gerekliliği, kendini bizlere hatırlatıyor. Bu durum, birkaç paragraf yukarıda bahsettiğim, yaşamlarımızın kesişimlerinin kenti oluşturmasını aslında bizler için tekrar üretiyor. Kentsel yaşam, kesişimlerimizin, ortaklıklarımızın, temaslarımızın bir bütününden oluşuyor, kendimizi ortak yaşamdan, komüniteden veya artık terk edilmiş bir tanım olarak örgütlülükten ne kadar soyutlarsak aslında günü geldiğinde karşılaşacağımız reel problemlerin çözümünden de bir o kadar uzaklaşmış oluyoruz.&nbsp;Hâliyle, sosyal hayatın nüfuz edebildiği, asgari müştereklerin oluşabildiği yaşam alanlarına ihtiyacımızın olduğu bir daha tasdikleniyor; bu durum, bizi, birbirimize daha kolay dokunabildiğimiz eski mahalle prensiplerine dönmeye&nbsp;çağırıyor. Olası bir büyük yıkımda karşılıklı konteynerlarda, çadırlarda buluşacağımız komşularımız, aslında hemen dibimizde, kendileri de farkında olmadan, bizlerle tanışmayı bekliyor.<img src="https://images.aposto.com/2023/3/5/1680869413653.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.40" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Ahmet Doğu İpek, Construction Regime 8, kağıt üzerine suluboya. Sanatçının izniyle.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Sosyal meselelerin reel kaygılarını bir yana bırakıp, mimar şapkamı tekrar takarak bir başka başlığa değinmek istiyorum. Olası bir afet anında, hele de bir megakentte gerçekleşecek olan afet sırasında koordinasyonun nasıl gerçekleşebileceği, bugünkü mevcut hazırlık ekseninde tam bir muamma.&nbsp;Merkezi veya yerel karar vericilerin genel afete hazırlık programları ve eylem planları bir yana, İstanbul özelinde, kentin insan, yapı, lojistik ve genel anlamda sosyal yükü, olası bir deprem veya benzer büyüklükteki bir afeti karşılayabilecek esnekliğe ne yazık ki sahip değil. Türkiye’de diğer birçok şehirde de rastlayabileceğimiz şekilde, İstanbul’daki üst ölçekte yanlış konut ve ulaşım planlaması, bizleri afetin yaratacağı yıkımdan çok daha feci noktalara savurabilir; lojistik ölçekte tamamen kitlenecek, statik bir şehirle baş başa bırakabilir. Bu noktada, üzerinden iki ay geçmiş olsa da, depremin yarattığı ve hâlâ sürmekte olan durumdan çıkarılacak kapsamlı dersler, afete hazırlık konusunda bizleri yapısal önlemler kadar stratejik önlemler almaya doğru yönlendiriyor. Olumlu açıdan bakarsak, son dönemde bir araya gelen, kamu, sivil ve özel ölçeklerde birçok inisiyatif, kamuya açık ortak yol haritaları oluşturma; mevcut afet kadar, geleceğin afetlerine yönelik hazırlık yapabilme ve ilgili sistemsel dönüşümleri sağlama amacıyla katılımcı süreçler yürütüyor. Bölgedeki yerleşim planlamasının geleceğinden geçici barınma birimlerine, altyapı çözümlerinden sosyal müştereklere kadar türlü konu, bu süreçlerde mercek altına alınıyor. Son yıllarda, özellikle de yerel yönetimler bünyesinde, çokça kullanılıp belki de artık içi boşaltılmış olan katılımcı tasarım ve yönetimin olası örneklerine dair birçok yöntem tartışılıyor. Kentlerin inşasından sorumlu mimar, mühendis ve şehir plancısı gibi meslek sahipleri bu aşamaların girişimcisi olmaya gönüllü oluyor, bu anlamda kentlere dair, belki de sahip olup da sonradan kaybettiğimiz, bir meslek etiği de kendisini organik bir şekilde oluşturmaya başlamış durumda.Toparlamak gerekirse, sürekli tekrar edilen ‘afet değil ihmal’ kalıbını biraz da ‘ihmal değil tercih’ olarak değerlendirmemiz ve tartışmamız gerekiyor. Bu tercihlerin sorgulanacağı, daha iyi ihtimallerin akla geleceği tartışma ortamlarının ve iletişim platformlarının, sadece mesleki disiplinler içinde değil, sosyal ve katılımcı boyutta, her vatandaşa dokunacak biçimde programlanmasına da ihtiyaç var. Bu noktada yerel yönetimlere, inisiyatiflere ve mahalle örgütlenmelerine büyük bir rol düşerken, bu problemin muhatabının hepimiz olduğunu, hâliyle çözümleri de hep birlikte üreteceğimizi sürekli hatırlamamız gerekiyor.

Tutto

Olası İstanbul depreminin erken çekilmiş bir röntgeni

Tarih, Megakent ve Örgütlülük

General Léon Marie Eugène de Beylié'nin 1903 yılında kaleme aldığı "L'habitation Byzantine: Les Anciennes Maisons de Constantinople" adlı eserde, Fener Evlerindeki mimarinin Bizans'a dayanan kökenleri çeşitli çizimler ve fotoğraflar ile açıklanmıştır.&nbsp;De Beylié, 20.yüzyıl başında Fener Caddesi'nde eski deniz surlarının dışında bu evlerden 20 tane bulunduğunu; şehrin genelinde ise benzer mimari özelliklere sahip toplam 80 tane ev olduğunu öne sürer. Evlerin genellikle 17 ve 18.yüzyıl kitabesi olduğunu ancak bazılarının 15.yüzyıla tarihlendiğini belirtir. İster fetih sonrası dönemden, isterse de 17. yüzyıldan kalma olsunlar; tüm Fener Evleri 14.yüzyıl Bizans sivil mimarisinden esintiler taşımaktadır.<img src="https://images.aposto.com/2023/0/6/1674905813595.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.59" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Fener Evleri Çizimi, 1927 Kaynak: Louis Rosenberg / The William S. Pilling KoleksiyonuOsmanlı sivil mimarisinin özgün örneklerinden olan Fener Evleri, İstanbul'un diğer semtlerinde yer alan geleneksel ahşap mimariye tezat oluşturan taş yapılardır. Kalın duvarlar, iri demir parmaklıklar, konsollar üzerinde taşınan cumbalar ve kemerli kapılar, Fener Evlerini karakterize eden mimari unsurlar olmuştur. Bu evlerde, geç Bizans dönemi mimarisinin ana ögelerinden olan kirpi saçak, yarım daire biçimli pencereler ve taş-tuğla almaşık cephe düzeni sürdürülürken; kubbe veya tonozla örtülen bir plan tipolojisi benimsenmiştir. Sivri kemerli-şebekeli pencereler ise Bizans mimarisinden kopuşun ve dönemin yeni üslup özelliklerinin benimsendiğinin göstergesidir.<img src="https://images.aposto.com/2023/0/6/1674906233428.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.33" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Fener Evleri, 1900'ler Kaynak:&nbsp;L'habitation Byzantine: Les Anciennes Maisons de ConstantinopleDe Beylié, ilk Venedik Elçiliği'nin; sonrasında ise Fenerli Spatharis ailesinin kullandığı 270 ve 272 nolu Fener Evleri üzerine, Stephen Gerlach'ın 1690 İstanbul ziyaretinde yaptığı mimari analizleri şöyle aktarır:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(10, 27, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(10, 27, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"İki katlı Petite Voite Evi (küçük tonozlu ev), tuğla ve taştan inşa edilmiştir. Küçük bir tonozla örtülü giriş mekanı, sağında merdiven olan bir hole açılmaktadır. Denizden su sızdığı için evde bodrum kat bulunmamaktadır; bunun yerine sokak seviyesinde bulunan tonozlu bir oda depo olarak kullanılmaktadır. Birinci katta yer alan büyük tonozlu merkez oda ise neredeyse tüm evin genişliğini kaplamaktadır. Tonozlu narteksin önünde yer alan mukarnas başlıklı mermer sütunlar merkez odayı çevrelemektedir. Çatı yükünü hafifletmek için 5.yüzyıl Bizans mimarisine benzer şekilde tonoz ve çatı arasındaki boşluk toprak çömleklerle doldurulmuştur. Bu yöntem diğer Fener Evleri'nde de kullanılmıştır."</blockquote><img src="https://images.aposto.com/2023/0/4/1674769195848.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.86" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">270 numaralı evin 1. kat plan şeması Kaynak: L'habitation Byzantine: Les Anciennes&nbsp;Maisons de Constantinople<img src="https://images.aposto.com/2023/0/6/1674905050145.png" width="550" style="width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.90" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Benzer plan şemasına sahip olan Fener'deki&nbsp;Sina Manastırı Metochionu İkametgahı Kaynak: W. H. Bartlett, “A Turkish Apartment in Phanar”, 1830.<img src="https://images.aposto.com/2023/0/6/1674905682851.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.34" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Fener Sina Manastırı Metochionu, 1900'ler Kaynak:&nbsp;L'habitation Byzantine: Les Anciennes Maisons de Constantinople<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(10, 27, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(10, 27, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"270 nolu evin bitişiğinde yer alan ve yine Venedik Elçiliğinin kullandığı 272 numaralı ev ise ilginç bir plana sahiptir. Sütunlarla çevrili ve düz tavanlı geniş bir oda ile tonoz örtülü bir hol arasında merkezi bir merdiven yer almaktadır. Ne yazık ki zemin kattaki merdiven ve tonozlar depremden zarar gördüğü için Bay Spatharis bu binayı yıkmak zorunda kalacağından korkmaktadır. Böylece Fener'in tüm eski evleri yavaş yavaş yok olacak gibi duruyor."</blockquote><img src="https://images.aposto.com/2023/0/4/1674771777988.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="2.18" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">272 numaralı evin 1. kat plan şeması Kaynak: L'habitation Byzantine: Les Anciennes&nbsp;Maisons de Constantinople<img src="https://images.aposto.com/2023/0/4/1674773702936.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.29" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">270-272 numaralı Fener Evleri, 1900'ler Kaynak:&nbsp;L'habitation Byzantine: Les Anciennes Maisons de Constantinople<img src="https://images.aposto.com/2023/0/4/1674774167222.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.95" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">270-272 numaralı Fener Evleri, 1934 Kaynak: Dumbarton Oaks Araştırma Kütüphanesi - Nicholas V. Artamonoff Koleksiyonu<img src="https://images.aposto.com/2023/0/6/1674904959935.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.52" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Fener Evleri (sağda 270-272 numaralı evler) Kaynak: Gurlitt, Die Baukunst Konstantinopels, Berlin, 1907.Fener'deki eski evlerin ileride tamamen yok olacağından endişe duyan yazar, son olarak merkezi kubbeli plan şemasına sahip olan 302 numaralı evi Bizans mimarisiyle özdeşleştirerek anlatır:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(10, 27, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(10, 27, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"302 numaralı ev eski Venedik elçiliğine yakın bir konumdadır. Birinci katında yatak odası veya oturma odası olarak kullanıldığını düşündüğümüz merkezi bir odadan bahsedeceğiz. Her Fener Evi'nde olduğu gibi, bu oda da yine pencereleriyle sokağa bakan bir düzen tercih edilmiştir. Bizans üslubunda sarıya boyanmış bir korniş, sütun başlıklarının yüksekliğinde duvarlar boyunca uzanır. 270 ve 302 numaralı evlerin oturma odaları-yatak odaları, Labarthe tarafından çok iyi şekilde tarif edilen Konstantinopolis İmparatorluk Sarayı'nın benzer işleve sahip odalarıyla benzerlik taşıyor. Narteksi, tonozlu veya kubbeli odayı her zaman Bizans mimarisinde buluruz; burada eksik olan sadece mozaikler."</blockquote><img src="https://images.aposto.com/2023/0/4/1674772628267.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.75" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">302 nolu evin 1. plan şeması Kaynak: L'habitation Byzantine: Les Anciennes&nbsp;Maisons de Constantinopleİstanbul'un Fethiyle beraber Fener-Balat bölgesine geçen Venedik kolonisinden miras kalan Fener Evleri, 18.yüzyıldan itibaren gelişim gösterir. Fenerli Rum Beylere ait sarayların, "selamlık" ya da "divanhanesi" olarak kullanılmaya başlanan evler; yapım tekniğiyle Bizans mimarisini, mekan biçimlenişiyle ise Osmanlı dönemini yansıtacak şekilde inşa edilmeye devam eder. İç mekanlardaki süsleme ve bezemelerde Osmanlı Baroğu'nun izlerini görmek mümkündür. Yapılar 18. yüzyıldan kaderine terk edildiği döneme kadar; depo, atölye, ticarethane, konaklama ve eğlence gibi farklı amaçlara hizmet verir.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2023/0/6/1674906711278.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.42" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Fener Evleri, 1900'ler Kaynak: Atatürk Kitaplığı Kartpostal Arşivi<img src="https://images.aposto.com/2023/0/6/1674904425751.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.57" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Fener kıyıları, 1900'ler Kaynak: Atatürk Kitaplığı Kartpostal Arşivi<div fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;" title="Page 1">Sanayi tesislerinin 19.yüzyıldan itibaren kıyıda yoğunlaşmasıyla Fener Evlerinin imalathane olarak kullanılmaya başlanması, ileriki süreçte harap bir hale gelmesine neden olur. Eski Venedik Elçiliği'nin de dahil olduğu pek çok Fener Evi, 1985 yılındaki Haliç kıyısında gerçekleştirilen kentsel planlama çalışmaları sonucunda yıktırılır. Böylelikle günümüze oldukça az Fener Evi ulaşır ve çoğunluğu harap haldedir.</div>

Strolling Istanbul

Fener Evleri'nin tarihsel süreci ve Bizans mimarisine dayanan kökenleri üzerine.

Tarihi Fener Evleri

18.yüzyıldan kalma Fener Evlerinden üç tanesi İBB Miras tarafından restore edildi ve 'Haliç Sanat' adı altında sanat galerileri olarak hizmet vermeye başladı. Böylelikle Cibalikapı’dan başlayıp Fener sahil şeridi boyunca devam eden bir kültür rotası oluştu. Haliç Sanat 1-2 ve 3 olarak adlandırılan üç yapı, içerisinde &nbsp;yer alan çağdaş sanat eserleri ve tarihi atmosferiyle insanı etkiliyor.<img src="https://images.aposto.com/2023/0/6/1674909311132.jpeg" width="550" fr-original-style="" style="vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; max-width: 100%; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" fr-original-class="fr-draggable">Haliç Sanat 1 / Ceneviz Evi Fotoğraf: Altuğ GönülalProje kapsamında restore edilen birinci ev olan Ceneviz Evi, güncel sanatın önemli isimlerinden Vahap Avşar'ın “Özgürlük Operasyonu” başlıklı sergisi yer alıyor. Kadir Has Üniversitesi’nin hemen yanında yer alan binaya, metro ile Haliç durağında indikten sonra yaklaşık 12 dakika yürüyerek ulaşabiliyorsunuz.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2023/0/6/1674909347962.png" width="550" fr-original-style="" style="vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; max-width: 100%; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" fr-original-class="fr-draggable">1900'lerde Ceneviz Evi Kaynak:&nbsp;L'habitation Byzantine: Les Anciennes Maisons de ConstantinopleDe Beylié'nin eserinde yapının 1900'lerdeki halini gösteren fotoğraflarına bakıldığında üzerinde Rumca "Oduncu" yazan bir tabela fark edilebiliyor. Diğer Fener Evlerinden farklı olarak, cephesinde kıvrımlı Barok bir cumba yer alıyor ve plan şeması yukarıda bahsettiğimiz 302 nolu evin kubbeli plan şemasıyla tamamen aynı. Üç katlı evin iç mekanlarında klasik Osmanlı mimarisinden barok motifli kabartmalı süslemeler ve figürler yer alıyor.<img src="https://images.aposto.com/2023/0/6/1674910119790.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="Infinity" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Haliç Sanat 1 / Ceneviz Evi Fotoğraf: Altuğ Gönülal<img src="https://images.aposto.com/2023/0/6/1674910200320.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="Infinity" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Haliç Sanat 2 Fotoğraf: Altuğ GönülalHaliç Sanat rotasının ikinci evin arka cephesi, önceden kıyıya nazır olan deniz surlarına bitişik şekilde inşa edilmiştir. Yapının içinde konumlandırılan, sanatçı Fatih Alkan'ın “Devinen Dirim” isimli sergisi, insanın ruh ile beden uyumuna odaklanıyor. Merdivenle yapının en üstüne kadar çıkıp galeri boşluğundan; yapının tonozlu tavanlarını, tuğla ve taş duvarlarını ve barok süslemelerini inceleyebilirsiniz.<img src="https://images.aposto.com/2023/0/6/1674910567405.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="Infinity" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Haliç Sanat 2 Fotoğraf: Altuğ GönülalÜçüncü Fener Evi ise diğerlerinden farklı olarak üç katlı kule formunda bir yapı. Yapının katları dıştan dolaşan bir merdivenle gezilebiliyor. İçerideki tuğla tonozlar, pişmiş topraktan altıgen karolu zeminler ve barok feslikler oldukça etkileyici. Sveti Stefan Bulgar Kilisesi’ne oldukça yakın konumda olan bu evde Hülya Özdemir &amp; Ferhat Satıcı'nın “Solgun Yolların Gölgesinde” sergisi devam ediyor.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2023/0/6/1674911014620.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="Infinity" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Haliç Sanat 3 Fotoğraf: Altuğ Gönülal<img src="https://images.aposto.com/2023/0/6/1674911045446.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="Infinity" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Haliç Sanat 3 Fotoğraf: Altuğ Gönülal

Tarihi Fener Evleri'nin tarihsel süreci ve kültür mekanına dönüşümü.

Haliç Sanat

Yazı: Onur BaştürkFotoğraflar: Salva LopezOpenhouse dergisinin kurucularından Andrew Trotter’nin tasarladığı ilk mimari yapı olan Masseria Moroseta, Puglia kırsalının tam kalbinde, İtalyanların “Citta Bianca (Beyaz Şehir)”&nbsp;diye tanımladıkları büyüleyici Ostuni’ye sadece üç kilometre uzaklıkta.Masseria Moroseta, bölgede sıkça bulunan ve “masserie” olarak bilinen eski çiftlik evlerinden ilhamla yapılmış modern bir butik otel. Yaşı 500’e dayanmış zeytin ağaçlarının olduğu beş hektarlık bir arazinin içinde yer alan otelin yapımında geleneksel teknikler ve yerel malzeme kullanılmış. Sadelik ve basitlik ise tasarımın iki anahtar kelimesi olmuş.Avludaki uzun masalarda akşam yemeğiGeleneksel çiftlik evlerinde olduğu gibi Masseria Moroseta’da her şey ortadaki avlunun etrafında şekilleniyor. Ortadaki, avluyu bölen merdiven ortak alan ve odalara geçişi sağlıyor. Geniş avlu içinde gerçekleşen ve tüm misafirlerin toplu hâlde uzun masalara oturduğu akşam yemekleri ise Masseria Moroseta’nın olmaz olmazı. Şef Giorgia Eugenia Goggi bu akşam yemekleri için çiftlikte yetişen mevsimsel ürünleri her sabah dikkatli bir şekilde seçiyor ve ortaya her gün değişen geçici bir menü çıkıyor. Yemeklere eşlik eden zeytinyağı da otelin kendi zeytinliğinin üretimi.Şef Goggi, “Soğuk sıkım zeytinyağımız tartışmasız mutfağımızın kahramanı”&nbsp;diyor.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2022/6/1/1656924379572.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.51" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Ekolojik tasarımMasseria Moroseta’nın tasarım detayları da özenle düşünülmüş. Sadece görünüm olarak değil, ekolojik olarak da. Mesela tonozlu tavan, taş zemin ve geri dönüştürülmüş yalıtıma sahip 80 cm’lik duvarlar sayesinde otel kışın çok az ısıtmaya ihtiyaç duyuyor. Yazın da klima kullanımı minimum. Çünkü en sıcak günlerde bile içerisi serin oluyor. Ayrıca çapraz havalandırma pencereleri ile tüm alanların ayrıca havalandırılmasına gerek kalmıyor.&nbsp;Güneş panelleri tüm otele yeterli elektrik ve ısıyı sağlıyor. Otelin organik çiftliğinde ise hem kendi su kaynakları var hem de yemeklerde kullanılan tüm malzemeler orada yetiştiriliyor.Yakın mesafedeki nefis kasabalarOtelden dışarı çıkınca keşfedilecek çok fazla şey var. Mesela arabayla 12 km uzaklıktaki Torre Guaceto. Yapılaşmadan uzak, korunmuş doğal plajlarıyla nefis bir denize sahip olan Torre Guaceto’yu bisiklet kiralayarak gezmek de mümkün.Otele kısa bir yolculuk mesafesinde olan diğer kasabalar da birbirinden nefis: Cisternino, Alberobello, Martina Franca, Lecce ve tıpkı Ostuni gibi göz alıcı bir beyazlığa ve yerleşime sahip Polignano al Mare.<img src="https://images.aposto.com/2022/6/1/1656924399127.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.67" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Bu arada Andrew Trotter, Masseria Moroseta’yı yaptıktan sonra daha fazla mimari projeye başlamış. Trotter aslında bir tasarımcı. Aydınlatma ve mobilya tasarımları da yapıyor. Openhouse konseptini ise ilk kez 2010 yılında Barselona’da bir tasarım mağazası olarak başlatıyor.İtalya ve İspanya arasında yaşayan ve çalışan Trotter, Mari Luz Vidal ile birlikte hâlâ Openhouse Magazine’in başında.

Yuzu Mag

Andrew Trotter'ın ekolojik tasarımı.

Masseria Moroseta

Derin Sözlük bölümümüzde geçen ay bağlanma yöntemlerini incelemeye başlamıştık ve ülkemizde de en çok kullanılan “kıçtan kara” bağlanma tekniğini incelemiştik. Bu bültende sıra “baştan kara” yönteminde. Baştan kara Bu yöntem tahmin edeceğiniz gibi kıçtan karanın tam tersi olarak teknemizin başını iskeleye bağladığımız bir yöntem. Kıçtan karada olduğu gibi bu sefer demir atma şansımız yok çünkü teknemizin başını iskeleye yanaştıracağımız için demir teknemizin altında kalacaktır ve hem tekneye zarar verebilir hem de istediğimiz sağlamlıkta tutmayabilir. Bu nedenle baştan kara bağlanmasında aşağıdaki yolu izliyoruz; -Rüzgârın geldiği yönü, bağlanacağımız iskelenin bulunduğu konumun genel rüzgâr durumunu ve diğer unsurları da göz önüne alarak, teknemizi bağlanmak istediğimiz noktaya yanaştırıyoruz. Bu süreçte kaptanın teknenin en arkasında dümende olacağını düşünürsek en önde, bağlanma halatlarını teknemizin başında her iki tarafta da olan koç boynuzlarına roda edecek bir kişi gerekiyor. Elbette tek başınıza da bu bağlanma sürecini yönetmek mümkün ama yardım her zaman riski azaltır😊<img src="https://images.aposto.com/2021/9/0/1635694555111.png" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.95" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">-Baş taraftaki bağlanma halatlarını önce rüzgâr üstü, sonra rüzgar altı olacak şekilde baş taraftaki koç boynuzlarına bağladıktan sonra, kıçtan karada da gördüğümüz, teknemizin kıç tarafını sabit tutacak tonozlara bağlanmamız gerekiyor. Tonoz halatları devamlı suyun altında olduğu için çok fazla küçük midyeler ile kaplanmış olur. Bu midyeler çok tatlı olsa da, minik keskin yüzeyleri birçok denizcinin elinde kötü hatıralar bırakabilir, o yüzden tonoz halatlarını dikkatlice çekmek, mümkünse eldiven kullanmak en doğru yöntem. -Rüzgârlı bir havada teknemizin başını hareket ettirmek kolay olsa da kıç tarafın manevra kabiliyeti biraz daha zor diyebiliriz, bu nedenle tonozun bağlanma süreci çok hızlı ve kusursuz olmalıdır ki teknemiz pozisyonunu kaybetmesin. Eğer ki kıç tarafta bağlanabileceğimiz tek bir tonoz var ise, hâkim rüzgârın geldiği taraftaki koç boynuzuna bağlanmak en doğru seçim olacaktır. Fakat yine de işi sağlama almak ve mümkünse yan tarafta bulunan teknelere de açmaz halatları ile bağlanmayı unutmamalıyız. Yanaşma ve bağlanma korkutucu ve zor görünse de pratikle çok rahatça tamamlanabilen süreçler. Özellikle ülkemizdeki yardımsever(!) denizciler bağlanma sürecinde başarısız olacağınızı düşünerek yardımınıza koşarlar. Bu nedenle gerilmeden, planınıza sağdık kaldığınız sürece sorun yaşamadan bağlanmaya devam edebilirsiniz. Unutmayın, denizcilikteki en önemli unsur, planlı olup soğukkanlılığı asla bırakmamaktır.

&nbsp;MS. 1.yüzyılda İmparator Domitianus döneminde inşasına başlanılmış ve MS. 2. yy. İmparator Hadrianus döneminde inşası tamamlanmıştır. Anadolu'nun en iyi korunmuş tapınağı; dünyada ise Zeus adına yapılan tapınakların en sağlamı olarak günümüze kadar gelmiş olanıdır. Tapınağın en dikkat çekici özelliklerinden birisi 9.30m olan sutünlarıdır.&nbsp;Kilitleme tonozlama metoduyla inşa edilen alt bölüm orijinalinde olduğu gibi günümüze kadar gelmeyi başarmıştır. Tanrılara sunulan hediye ve sunakların saklandığı depo, tapınağın kehanet odası, Anadolu'nun toprak ve bereket tanrıçası Kibele'nin kült yeri olarak kullanılmıştır. 1850 yıldır ayakta kalmayı başarmış tapınak inşa edildiği günden bu güne bölgede yaşayan insanların izlerini üzerinde barındırır. Batı alınlığında orta akroter akant dalları ve yaprakları arasında Tanrıça Kybele'nin büstüyle bezenmiştir. Doğu alınlık akroterindeyse Zeus büstü bulunmaktadır. Dört sütunlu avlusu ve agorasıyla M.S. 117-138 yılları arasında yapılmış tapınağın ön galeri duvarlarında; İmparator Hadrian'i ve Aizanoi için önemli hizmetler görmüş Apuleius'u öven yazıtlar yer almaktadır.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2021/9/6/1635589986176.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.67" alt="yazılar" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">

Yıldızlı Bir Hikâye

Penkalas Irmağı'nın batı kıyısına 200 metre uzaklıkta etrafı sütunlu galerilerle çevrili 130,5x112 metre boyutlarındaki alanın ortasında, bir podyum üzerine kuruludur.

tonoz ile ilgili hikayeler