Bolivya büyük siyasi bir değişimin eşiğinde. Pazar günü yapılan seçimlerde iki sağcı aday ikinci tura kaldı. Sol bir hükümetin iktidarı koruduğu Latin Amerika ülkesi için bu 20 yıl sonra bir ilk. Sosyalizme Doğru Hareket Partisi (MAS) 2020’de ilk turda seçimleri %55 ile bitirmişti. Bugün ise aynı parti %3’ün biraz üzerinde oy alarak siyaset sahnesinden silinmek üzere.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Peki ama bu gerileme nasıl yaşandı? Solun oyları nereye gitti? Yeraltı zenginlikleri ile gündeme gelen Bolivya’da iktidar değişikliği ne anlama geliyor?&nbsp;</li></ul>Bu sorulara yanıt vermeden önce biraz Bolivya’yı tanımak gerekebilir.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bir dönüm noktası olarak askerî darbe</h2>Nüfusunun büyük bir çoğunluğu yerli halklardan oluşan Bolivya’da ilk kez 2006 yılında yerli bir Devlet Başkanı seçildi: MAS’ın kurucu lideri Evo Morales.&nbsp;Morales, sınıfsal ve kültürel olarak dışlanmış yerli halkların desteğiyle seçimleri kazandı. Latin Amerika’da 2000’li yıllarda seçimle iktidara gelen bir dizi sol hükümet için kullanılan "pembe dalga"&nbsp;içerisinde en radikal reformlardan bazıları bu ülkede yapıldı. Bolivya’nın zenginliklerini elinde bulunduran güçlü oligarşisini dizginleme yönünde adımlar atıldı.&nbsp;Söz konusu oligarşinin "ırkçı" niteliği&nbsp;de Bolivya’da son derece belirgin. Nüfusun azınlığı olmasına karşın Bolivya sermayesinden aldıkları pay son derece büyük olan beyazlar, bu oligarşinin temelini oluşturuyor. Morales’in iktidara gelmesiyle birlikte daha önce ikinci sınıf yurttaş olarak ezilen yerli halkların pek çok talebi tanındı. Hatta ülkenin ismine "çokuluslu" ibaresi eklendi ve yerlilerin Quechua ya da Aymara gibi dilleri de resmî dil olarak tanındı.Fakat Morales ve MAS için her şey 2019 yılındaki ordu destekli darbe ile birlikte değişti. Latin Amerika üzerine çalışan Ertan Erol, Evrensel gazetesindeki yazısında darbe sürecinde ve sonrasında yaşananları şöyle <a fr-original-style="" href="https://www.evrensel.net/yazi/97528/bolivyada-saga-donus-mu" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">özetliyor</a>:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9);" style="color: rgb(9, 9, 9); margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">“2019’da Morales’in üçüncü defa aday olmayı zorlaması ve oylarını azaltarak olsa bile seçilmesi, ülkedeki aşırı sağcı grupların orduyu harekete geçirerek, uluslararası yardım ve tanınmayı da sağlayarak darbe yapmasına zemin hazırladı. Morales’in Meksika’ya kaçabilmesi ve ardından oluşan halk hareketi sayesinde ülkede demokratik düzene dönüş sağlanabildi, gerçekleşen seçimlerde Morales’in kendi önerdiği MAS’ın adayı Luis Arce başkan seçildi. Seçimlerin hemen ardından ülkeye dönen Morales ile Arce’nin arasının bozulması ise kısa sürmedi. Morales anayasal olarak her ne kadar tartışmalı da olsa seçilmiş ve askeri müdahale ile görevden el çektirilmiş bir başkan olarak Arce’nin başkanlığına ve MAS içerisindeki gücüne karşı üstten bir pozisyon aldı. Kongrede çoğunluğa sahip olan MAS, mevcut ve devrik başkancılar olarak ikiye daha sonra da üçe bölündü. Bu sırada dış borçlanması sürekli olarak veto edilen hükümet petrol alacak parayı bulamamaya, birçok üründe de kıtlık yaşanmaya başladı. Morales, kendine sadık kitleleri de mobilize ederek mevcut krizi daha da derinleştirirken Arce de, Morales’in seçimlere katılmasını engelleme yoluna gitti.”</blockquote><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Morales’in 'geçersiz oy' kampanyası</h2>MAS içerisinde yaşanan bu bölünme ile birlikte Morales, aday olamadığı seçimleri "yasa dışı" olarak tanımladı ve destekçilerine "geçersiz oy" verme çağrısı yaptı. Toplam 5 milyon kullanılan oydan tam 1 milyon 250 bin oy "geçersiz" sayıldı. Başka bir deyişle seçmenlerin %24’ü Morales’i destekledi. Geçen seçimlerde bu oranın çok daha düşük olduğunu hesaba katarsak eğer (yaklaşık 6 milyon oyda 230 bin) Morales’in yürüttüğü kampanyanın karşılık bulduğunu görüyoruz.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2025/7/4/1755782859737.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.34" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">MAS adayı genç Eski İçişleri Bakanı Eduardo Del Castillo’nun aldığı %3’lük oyun arka planında işte bu kampanya bulunuyor. Yani Bolivyalıların bir bütün olarak solu terk edip sağ ve aşırı sağ partilere oy verdiklerini söylemek yerine, MAS içerisinde yaşanan ayrımların ülkeyi bu sonuca ittiğini söylemek daha doğru olacaktır.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Neoliberal bir geleceğe doğru&nbsp;</h2>Morales, geçersiz oy kampanyasının bu seçimlerde zafer kazandığını söyledi. Fakat gerçek şu ki Bolivya seçimlerinin ikinci turu, neoliberal politikalarda büyük ölçüde uzlaşan iki sağcı aday arasında yapılacak. Her halükarda Bolivya oligarşisi güçlenecek. Bu da doğrudan Bolivya’nın lityum, bakır ve doğalgaz gibi değerli yeraltı zenginliklerinin devlet eliyle değil, uzun süredir gözü Bolivya’da olan çok uluslu şirketlerin inisiyatifiyle çıkarılacağı, emperyalizmin hakimiyet alanının genişleyeceği anlamına geliyor.&nbsp;Bolivya’nın lityum madenleri teknoloji şirketleri için büyük önem taşıyor. Lityum özellikle elektrikli araç pillerinde kullanılan bir maden ve Bolivya dünyadaki lityum rezervlerinin yaklaşık %20’sine sahip. Cumhurbaşkanlığı seçiminin ikinci turunda yarışacak adaylar ise bu kaynakları yabancılara açma ve IMF politikalarını benimsemeye son derece sıcak bakıyor. Tüm bunlar daha fazla kemer sıkma politikası demek.&nbsp;Bu sebeple seçim sonuçları çokuluslu şirketler ve Güney Amerika’nın en yoksul ülkelerinden Bolivya’da yoksullar, emekçiler ve yerli halklar için gelecek pek parlak görünmüyor.

Her perşembe yerel ve ulusal politikadan en kritik meseleleri ele alarak derinlemesine inceliyor, bağımsız bir tutumla alanında uzman akademisyenlere mikrofon uzatıyoruz.

Türkiye'yi yakala, dünyayı anla.

Spektrum

Bolivya büyük siyasi bir değişimin eşiğinde. Pazar günü yapılan seçimlerde iki sağcı aday ikinci tura kaldı. Sol bir hükümetin iktidarı koruduğu Latin Amerika ülkesi için bu 20 yıl sonra bir ilk. Peki sol için bu gerileme nasıl yaşandı?

Bolivya’da 20 yıllık sol iktidar nasıl sona erdi?

İsrail’in Gazze’deki soykırım savaşı ile birlikte pek çok kan dondurucu ifade işittik. Hükümetin en üst kademelerinden sıradan TV yorumcularına, yapılan çoğu açıklama Tel Aviv’in savaş politikasına paralel bir şekilde Filistinlileri "insani" özelliklerden yalıtılmaya yönelikti.&nbsp;Yeri geldi bir bütün olarak Filistinlilere "hayvan" muamelesi yapılması gerektiği söylendi, yeri geldi Gazze’ye atom bombası atılabileceği dile getirildi, yeri geldi aç-susuz bırakmanın "önemi" vurgulandı. Hatta Filistinlilere tecavüz edilmesinin doğru olup olmadığı bile mecliste "tartışma konusu" oldu; cezaevleri kapılarında ve meclis koridorlarında açık açık "tecavüz talebi" dile getirildi.İnsansızlaştırmayı pratikte mümkün kılan şüphesiz ABD öncülüğünde İsrail’e tanınan uluslararası dokunulmazlık. Ancak işin daha da korkunç kısmı "içeride" saklı. Çünkü sözünü ettiğimiz yaklaşım, İsrail toplumunun da önemli bir kesiminde karşılık buluyor. Peki ama tüm vahşetiyle Filistinlilere yönelik bir soykırım nasıl "gerekli" ya da "kaçınılmaz" gösterilebiliyor? İnsansızlaştırma ile şekillenen bilinçleri nasıl inceleyebiliriz?&nbsp;Bu doğrultuda Siyonist eğitim sisteminin köşe taşlarını incelemek, kitlesel imha ya da tecavüz "hakkı" gibi barbarca yaklaşımların nasıl toplumsal söylemde normalleştirildiğini anlamlandırmamızı kolaylaştırabilir. <h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">‘Yeni bir Holokost kapıda’</h2>Eğitim, hiçbir zaman okul müfredatlarından ya da ders kitaplarından ibaret değildir. Din, mezhep, toplumsal hayat, aile, kültür, siyaset... Hepsi eğitime içkindir. Dünyanın her yerinde devlet, çeşitli eğitim şekilleriyle kendi meşruiyetini inşa eder. Okul kitapları ise bu çabanın gözle görülür çıktılarıdır. Bazı ülkelerde bu resmî anlatı, seyreltilerek satır aralarında kendini gösterir. Fakat meşruiyet kaygısının yoğunlaştığı diğer bazı ülkelerde aynı öz, çok daha net ve sert bir şekilde müfredata yansır.İsrail okul kitaplarında "Holokost" ve "Filistinli imgesi" üzerine çalışmalarıyla tanınan İsrailli dilbilimci Prof. Nurit Peled-Elhanan, bu imgenin hangi biçimlerde işlendiğini konuşmadan önce İsrail’in kendi varlığını ve yaptıklarını nasıl meşru hâle getirdiğini anlatanlardan biri. Elhanan, İsrail eğitim sisteminde ve siyasi söylemde "Holokost" imgesinin kimliğin temeli olarak aktarıldığını söylüyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9);" style="color: rgb(9, 9, 9); margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">“Okullarda erken yaştan itibaren Holokost imgesi aşılanıyor. 3-7 yaş arası dönemde üstü kapalı olarak, sonrasında ise korkunç şeyler gösterilmeye, söylenmeye başlıyor ve daima ‘Yeni bir Holokost’un kapıda’ uyarısı yapılıyor.”&nbsp;</blockquote>Elhanan’a göre İsrail’in tarihi, çarpık bir Holokost anlatısı üzerine kurulu. Zira Nazilerin soykırımına uğrayan Yahudi jenerasyonu, yaşanan olayı tarihselliği içerisinde değil; "zayıflığı ve güçsüzlüğü" ile anlatıyor; Siyonistler ise kökü itibarıyla antisemitizm mirası olan "efemine, soykırıma uğrayan güçsüz Yahudi" yerine "kaslı Yahudiler" sloganını savunuyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">‘Komşun tüm trajedilerinin sorumlusu’</h2>Holokost’un müfredatta kapladığı yerin genişleyişi, Nakba ile birlikte İsrail’in devletleştiği 1940’lar, 1950’lere denk düşmüyor. Ancak İsrail toplumunda Siyonist projenin sorgulandığı 1973’deki Arap-İsrail (Yom Kippur) Savaşı sonrasında Holokost da yeni bir anlam kazanıyor. Elhanan, Holokost’un İsrail müfredatındaki yerinin Naziler ile Arapların kıyaslanmasına dayandığını dile getiriyor ve bu sebeple Yahudilerin Holokost öncesindeki binlerce yıllık tarihlerinin de küçümsenerek yok sayıldığına dikkat çekiyor:<blockquote fr-original-style="" style="margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">“İnsanlar bu savaştan sonra ‘Acaba gerçekten sürekli ölünen bu yerde kalmalı mıyız?’ sorusunu sormaya başlayınca dönemin Eğitim Bakanlığı onların kalmasının sağlayacak ve hayatlarını feda etmeye ikna edecek bir anlatı benimsedi. Bu da yoğunlaştırılmış Holokost eğitiminin müfredata girmesiyle sağlandı. Mesela ikinci sınıflar için müfredata: ‘Yahudiler imha edildi çünkü bir devletleri yoktu, bugün ise bir devletimiz var ve kendimizi potansiyel imhacılara—Araplara—karşı kendimizi savunabiliriz’ ifadeleri eklendi.”&nbsp;</blockquote>Bu noktada en çarpıcı olan, Holokost imgesinin anti-Alman bir anlatı değil; o Holokost ile uzaktan yakından alakası olmayan Filistin halkına karşı bir "biz" yaratma çabası ile işlenmesi. Aynı bakış doğrultusunda Holokost anmalarına sıkça 1974 sonrasında Filistinli grupların düzenlendiği eylemler dahil ediliyor, okul kitaplarına “Bu olaydan sonra İsrailliler kırılganlıklarını ve zayıflıklarını fark ettiler ve kendilerini Holokost’tan kurtulanlar olarak görmeye başladılar” gibi ifadeler ekleniyor. Şöyle söylüyor Elhanan:&nbsp;<blockquote fr-original-style="" style="margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">“Filistin tarihi hakkında bir şey bilmiyoruz, diasporadaki Yahudi hayatı ile ilgili bir şey bilmiyoruz. Çünkü bunları öğretilmiyor. Mesela 2 bin yıllık tarih silinip atılıyor. Osmanlılar, Romalılar, İmparatorluklar, İsa... Hepsi. İşte böyle sert şekilde kurulan milliyetçi anlatı, Holokost intikamı arzusuna odaklanıyor. Fakat Almanlardan değil Filistinlilerden, yani güya ‘potansiyel imhacılardan’ alınacak bir intikam. Hınçlı insanlar yaratma çabası var. Böylece ‘Komşun bütün trajedilerinin sorumlusu’ dediğinde sen ne dersen onu yaparlar.”</blockquote><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">‘Çünkü sarışınlar güzel görünüyor’</h2>İsrail’in Filistin’i sömürgeleştirilmesi, devam eden işgali ve soykırım savaşının meşruiyetini sağlama çabası, birden fazla eğitsel bileşenden meydana geliyor. Holokost, bu çerçevenin sadece bir köşesi. Okul kitaplarında Filistinli imgesinin yolculuğu&nbsp;da—her ne kadar görmezden gelinme sebebiyle nicel olarak daha az örnek sunsa da—aynı çabayı yansıtıyor.Batı merkezli bir hareket olan Siyonizm, geldiği kökle uyumlu bir şekilde kitaplarda Filistinlilere oryantalist bir lensten bakarak onları "ilkellik" ile eşanlamlı olacak şekilde resmediyor. Ülkenin resmî ve nispeten seküler olma iddiasındaki okul kitaplarının dahi "evanjelist broşürleri andırdığını" söyleyen Elhanan, İsrail nüfusunun çoğunluğunun "esmer" olmasına karşın kitaplarda çocukların her zaman "sarışın" gösterildiğini hatırlatıyor:&nbsp;<blockquote fr-original-style="" style="margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">“Okul kitabı tasarlayan bir grafik tasarımcıya neden böyle yaptığını sordum. ‘Güzel görünüyor’ dedi. Bu kitaplar aslında propaganda kitapları. Her yıl kitaplarda yeni bir şeyler olup olmadığını kontrol ediyorum ama içlerinde hiç ‘ötekiler’ yok.”</blockquote>Birden fazla eğitim modelinin olduğu İsrail’de yerleşimcilerin kullandığı, dinî kaynak kitaplarda bu anlatının çok daha uçlara sıçradığını tahmin etmek zor değil.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">‘Demografik tehdit’</h2>Coğrafya kitaplarında tek tük karşımıza çıkan Arap köyleri, "kalkınmayı engelleyen faktörler" olarak ele alınırken bu yerleşimlerin her türlü modernleşme çabasına ayak diredikleri için geri kaldığı ileri sürülüyor. Bu kitaplarda Arapların elektrik, su, yol gibi modern hayat göstergeleriyle ilgilerinin olmadığı, izole bir hayat sürdükleri ve nihayetinde demografik bir tehdit oluşturdukları iddia ediliyor. Böylece Filistin’in Hayfa, Kudüs, Yafa, El Halil gibi kentlerinde binlerce yıldır yaşayan Nakba öncesindeki şehirli nüfus, tek kelime ile yok sayılıyor.&nbsp;Sadece bir "sorun" olarak müfredatta yer bulabilen Filistinlilerin 1948’den başlayarak yaşadıkları etnik temizlik süreci, reddedilemez şekilde ortaya çıktığı zamanlarda okul kitaplarının yanıtı topu yine "ötekine" atmak oluyor. Örneğin Elhanan’ın bahsettiği bir okul kitabı, Kudüs yakınlarındaki Arap köyü Deyr Yasin’de 1948’de yaşanan katliama "panik içinde kaçışan Filistinlilerin sebep olduğunu" yazıyor:&nbsp;<blockquote fr-original-style="" style="margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">“Deyr Yasin’de yaşayanları köyü terk etmeye çağıran hoparlör çalışmadı. Halk köyü terk etmedi, bu sebeple kayıp sayısı çok yüksek oldu.”</blockquote>Kibya’da 1953 yılında yaşanan katliam ise "Askerler o gece insanların evlerinde saklandığını bilmiyordu" diye gerekçelendiriliyor.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">‘Nazi’ mi ‘ilkel’ mi?</h2>Sadece son dönemde vurgulanan soykırım gerekçeleri hesaba katıldığında, eski etnik temizlik hakkında yapılan açıklamaların çok da şaşırtıcı olmadığı görülüyor. Dikkat çekici olan ise İsrail’in müfredatında Filistinli temsilinin iki karşıt anlatının çarpık birlikteliği ile inşa edilmesi. Yani Filistinli imgesi hem "potansiyel imhacı Nazi" olarak hem de "hiçbir şeyi olmayan, iş bilmez ilkel" olarak şekillendiriliyor.&nbsp;Sadece okul kitaplarında değil, siyasi dilde de bunun yansımasını görüyoruz. İsrail, 1953 yılında Almanya’dan savaş tazminatı almayı kabul ettiğinde dönemin başbakanı Ben-Gurion bunu "Nazi Araplara karşı kendilerini savunmak için aldıklarını" ve "Auschwitz sınırlarında yaşadıklarını" dile getirir. Aynı söylem bugün—diğer pek çok halkla birlikte—Gazzelilere karşı tekrar ediliyor.Düşününce karşımıza son derece sıkıntılı bir tablo var: Kendi varlığını çevresindekilere üstünlükle açıklayan, nükleer güç başta olmak üzere dişine kadar silahlanan, ABD’nin sarsılmaz desteğine sahip Tel Aviv, ilkel gördüğü "öteki" için aynı zamanda "imhacı Nazi" benzetmesi yapabiliyor. Güvenlik takıntısını yerleşimci-sömürgeci diğer toplumda olduğu gibi "ilkellikle" rahatlıkla birleştirebiliyor. Toplumsal ve resmî eğitim ile örülen anlatı nedeniyle de bu çelişki İsrail bir sorun teşkil etmiyor. Böylece bugün Gazze’deki soykırım ve geçmişte yaşanan tüm etnik temizlikler sihirli değnek dokunmuşcasına meşru hâle geliyor.İsrail ordusunda işlenen savaş suçlarından rahatsızlık duyan ve bu durumu protesto eden eski askerlerin tanıklıkları bu eğitim sisteminin ne denli başarılı bir şekilde işlediğini gösteriyor. Hâkim anlatı, tüm topluma olduğu gibi askerlere de "Filistinlilere ne yapılırsa yapılsın, bunun onları yeni bir Holokost’tan kurtaracağını" dikte ediyor.DİPNOTLAR/KAYNAKLAR1- https://portalcioranbr.wordpress.com/2025/06/26/racist-israeli-school-books-nurit-peled-elhanan/2- https://www.jewishvoiceforlabour.org.uk/article/nurit-peled-elhanan-interview/3- https://shuddhashar.com/teaching-hostility-the-representation-of-palestinians-in-israeli-schoolbooks/

Son dönemde İsrail'de, Filistinlilere "hayvan" muamelesi yapılması gerektiğinden Gazze'ye atom bombası atılabileceğine, Filistinlilere tecavüzün "hak" olduğundan aç-susuz bırakmanın "önemi"ne Filistinlileri insani özelliklerinden yalıtan pek çok söyleme şahitlik ettik. Peki bu söylemler İsrail toplumunun ciddi bir bölümünde nasıl karşılık buluyor? Cevabı eğitim sisteminde yatıyor olabilir.

Düşmanlığı öğretmek: İsrail'in okul kitapları ne anlatıyor?

Lübnan’da gündem bir kez daha ülkenin asli askerî gücü olan Hizbullah’ın silahları. Bazı kaynaklar, ABD ve İsrail’in Hizbullah’ı silahsızlandırma baskısının bir ölçüde sonuç verdiğini ve örgütün geri adım atabileceğini öne sürüyor. Hizbullah’ın açıklamasında ise İsrail tarafından ihlal edilen ateşkes ve Lübnan’ın egemenlik hakları vurgulanarak "teslimiyeti kabul etmeyecekleri" dile getiriliyor.Peki değişen Ortadoğu dengelerinde Hizbullah nasıl bir sürecin içerisinden geçiyor? İsrail ile savaşın getirdiği yıkım ülke içerisindeki statükoyu ne ölçüde etkiliyor? Cihatçıların liderliğindeki Suriye’nin İsrail ile işbirliği, Hizbullah için ne anlam ifade ediyor?&nbsp;Bu soruları "silah bırakma" ve "ateşkes" gündemi üzerinden yanıtlamadan önce, mevcut durumu gözden geçirelim.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Zamanın hızlı aktığı bir yıl</h2>İsrail’in 2023’ten bu yana Filistin üzerinden tüm bölgede başlattığı yoğun saldırıların en önemli hedeflerinden biri Hizbullah’tı. Lübnan’ın Şii nüfusu ve İran tarafından desteklenen Hizbullah ile İsrail arasında yaşanan çatışmada örgüt, başta Eski Genel Sekreteri Hasan Nasrallah olmak üzere lider kadrosunun önemli bir bölümünü kaybetti. Tel Aviv, 2024 yılında Lübnan’a saldırılarını yoğunlaştırarak kara işgaline girişti. Neredeyse 1 buçuk milyon Lübnanlı yaşadıkları bölgeleri terk etmek zorunda kaldı; 3 bin 500’ü aşkın Lübnanlı (231’i çocuk) hayatını kaybetti1. Pek çok yerleşim yeri ise İsrail ordusunun saldırıları sonucu yerle bir edildi.&nbsp;Geçen Kasım ayında ise ABD ve Fransa’nın arabuluculuğunda bir ateşkes&nbsp;ilan edildi. Ancak İsrail’in başkent Beyrut da dahil olmak üzere Lübnan’a yönelik gündelik saldırılarında değişen bir şey yok. Hatta ülkenin güneyindeki 5 nokta hâlâ İsrail işgalinde. Hizbullah ise Tel Aviv’in suikastlarına ve keyfî bombardımanlarına misilleme yapmamayı tercih ediyor.Lübnan’ın doğusuna bakacak olursak Suriye’de Hizbullah’ın müttefiki Beşar El Esad’ın Aralık 2024 devrilmesi, İran-Irak üzerinden gelen örgütün silah tedarik hattını ciddi ölçüde kesintiye uğrattı. Eski IŞİD ve El Kaide lideri Ebu Muhammed el-Colani’nin Batı desteği ile iktidara gelişi ile birlikte İsrail ile Suriye arasında çeşitli yakınlaşmalar yaşandı.&nbsp;İsrail, 1967’den beri Suriye’nin Golan Tepeleri’ni işgal ediyor. Colani ise Tel Aviv ile kurulan ilişkileri iyi tutmak için hem&nbsp;geçmiş işgali kabul etmeye hazırlanıyor hem de Aralık 2024’ten bu yana İsrail’in Şam sınırına kadar genişlettiği işgal hattına sessiz kalıyor. İsrail, Suriye içerisinde dilediği askerî operasyonları düzenleneme ve tutuklamalar yapma vizesini almış görünüyor. Ayrıca Lübnan sınırında silah kaçakçılığına operasyon görüntüleri servis ediyor. Geçen aylarda yine bu sınır hattında Lübnanlı Şii nüfusun yaşadığı yerleşimlerdeki aşiretlerle Suriye’deki cihatçılar arasında şiddetli çatışmalar yaşanmıştı.&nbsp;Zamanın hızlı aktığı bu bir yıl içerisinde Lübnan iç siyasetinde de sular kaynadı. Uzmanlara göre ABD, İngiltere ve Fransa başta olmak üzere yabancı güçlerin müdahaleleri 1975-1991 İç Savaşı'ndan bu yana görülmemiş bir seviyeye ulaştı. Yeni Lübnan Cumhurbaşkanı Joseph Aoun’un seçim süreci aleni dış müdahalelerle <a fr-original-style="" href="https://bianet.org/haber/lubnani-bekleyen-gelecek-hizbullah-firtinayi-atlatmayi-tercih-ediyor-307694" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">gölgelendi</a>.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">'Kademeli silahsızlanma'</h2>İran’a yönelik İsrail saldırılarından sonra bugünlerde Hizbullah’ın birtakım silahlarını teslim edeceği&nbsp;gündeme geldi. Reuters’ın örgüt içindeki kaynaklarına dayanarak hazırladığı <a fr-original-style="" href="https://www.reuters.com/world/middle-east/under-pressure-hezbollah-weighs-scaling-back-its-arsenal-2025-07-04/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">habere</a> göre Hizbullah yoğun bir stratejik değerlendirme maratonu içerisinde girdi ve tam olarak silah bırakmasa da birtakım cephaneliğini teslim etmeyi değerlendirmeye aldı.&nbsp;Hizbullah’ın yorucu savaşın ardından ne kadar mühimmata sahip olduğu tam olarak bilinmiyor. Ancak bırakılması konuşulan silahların özellikle füze ve drone’ları kapsadığı ileri sürüldü. Olası bir kara işgalinde kullanılmak üzere tanksavarlar ya da hafif silahlar ise bırakılması konuşulan silahlar arasında değil. Reuters’ın Hizbullah içerisindeki kaynakları, "böylesi bir gündemin ancak İsrail’in mevcut işgali ve saldırıları sonlandırması sonucunda değerlendirilebileceğini" vurguladı.Lübnan gazetesi l’Orient Le Jour ise Joseph Aoun’a yakın kaynaklardan aktardıkları haberde "Hizbullah’ın kademeli silahsızlanmasının araştırılan yollardan biri olduğunu" <a fr-original-style="" href="https://www.lorientlejour.com/article/1467896/le-hezbollah-ouvert-a-un-abandon-de-ses-armes-lourdes-et-apres-.html" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">belirtti</a>.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Şartlı açık kapı</h2>Ancak Hizbullah Genel Sekreteri Naim Kasım’dan yapılan açıklama tam tersi yöndeydi. Aşura Anması sebebiyle yaptığı konuşmada Kasım, "koşullar zor olsa da direniş ateşinin sönmeyeceğini ve teslimiyeti kabul etmeyeceklerini" söyledi; İsrail’in ateşkes ihlallerine dikkat çekti:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Düşman ile Lübnan’ı savunarak yüzleştik, bu savunma devam edecek, ne kadar sürerse sürsün. Düşman saldırganlığını sürdürürken bizden durmamızı nasıl bekleyebilirsiniz?”</blockquote>Silahsızlanma gündeminine dair ise Kasım, “Savunmamızın temelini oluşturan roketlerimizi teslim etmemizin istenmesini saçma buluyoruz. Özgür, egemen ve onurlu bir ülkede yaşamakta ısrarcıyız”&nbsp;ifadelerini kullandı. Hizbullah Genel Sekreteri, "direnişin yokluğunda İsrail’in çoktan Lübnan’daki köyleri ve kasabaları istila etmiş olacağını" hatırlattı.Devam eden İsrail saldırıları altında silah bırakma gündeminin değerlendirilemeyeceğini söyleyen Kasım, “Ateşkes anlaşmasının saldırganlığı durdurması gerekiyordu, ancak İşgal [İsrail] binlerce kez ateşkesi ihlal etti. Bize teslimiyet dayatılamaz. Düşmanın saldırıları devam ettiği sürece hiç kimse pozisyonumuzu yumuşatmamızı veya silahsızlanmamızı talep etme hakkına sahip değildir” şeklinde konuştu.Yine de saldırıları durdurma ve ateşkese uyma şartı ile görüşmelere açık kapı bıraktı. İsrail’in işgal ettiği bölgelerden çekilmesi, hava da dahil her türlü saldırılarını sona erdirmesi, esirleri serbest bırakması ve yeniden inşaya izin vermesi gibi anlaşma yükümlülüklerinin altını çizdi, “İlk aşama tamamlandıktan sonra, görüşmelere hazırız. Barış ve devlet inşasına hazırız, tıpkı çatışma ve savunmaya hazır olduğumuz gibi, bedeli ne olursa olsun haklarımızdan vazgeçmeyeceğiz"&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://english.almayadeen.net/news/politics/flame-of-resistance-will-remain-ignited--hezbollah-s-sheikh" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">dedi</a>.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Yeni bir gündem değil</h2>Hizbullah’ın silahsızlanması gündemi, Lübnan için hiç de yeni sayılmaz. ABD uzun yıllardır Lübnan hükümeti üzerinde bu yönde bir baskı yapıyor. Bununla birlikte ABD’nin etkili olduğu Lübnan Ordusu ulusal savunmaya talip olamayacak kadar zayıf. Bunda Washington’un "İsrail’in teknolojik/askerî üstünlüğünü sağlama" politikası ve tarihsel etkisizliğin payı büyük. Tam da burada Hizbullah ön plana çıkıyor. "Dünyanın en büyük ve donanımlı düzensiz ordusu" Hizbullah, Lübnan Ordusu'nda bulunmayan teçhizata ve yine Lübnan Ordusu'nda fazla güçlü olmayan İsrail karşıtı tavra sahip. Bu da Hizbullah’ı "Lübnan’ı İsrail’e karşı koruyan asli güç" konumuna getiriyor.Hizbullah’ın silahsızlanması ve güçlerini Litani ırmağının kuzeyine çekmesi, özellikle 2006’da kabul edilen BM Güvenlik Konseyi'nin 1701 sayılı kararıyla gündeme geldi. 2006 yılındaki İsrail-Lübnan savaşını sonlandırmak için hazırlanan karar; Hizbullah’ın silahsızlandırılmasını, Lübnan ordusu ve UNIFIL’in güney sınırına konuşlandırılmasını öngörürken İsrail’in saldırıları durdurmasını ve Lübnan topraklarından çekilmesini şart koşuyordu. Ancak anlaşma fiilen işlemedi. Öyle ki 2006 yılından bu yana İsrail, Lübnan hava sahasını binlerce kez ihlal ederek Lübnan’ın egemenlik haklarını tanımadı. Bu denklemde Hizbullah da Litani Nehri’nin kuzeyine geçmeyi ve silahsızlanmayı <a fr-original-style="" href="https://www.evrensel.net/haber/550198/hizbullah-yanitladi-lubnani-nasil-bir-gelecek-bekliyor" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">reddetti</a>.&nbsp;Lübnanlı siyasi analist Dr. Anis Germani, 1701 kararından söz ederken “33 gün süren ve İsrail’in çok kayıp verdiği 2006 savaşını kaybeden Tel Aviv’in yenilgiyi gizlemesine yarayan bir ABD hediyesi” değerlendirmesini <a fr-original-style="" href="https://www.gazeteduvar.com.tr/lubnanlilar-hizbullahi-israile-karsi-tek-savunma-gucu-olarak-goruyor-makale-1727953" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yapıyor</a>.Kendi aleyhindeki onlarca BMGK kararına uymamasına rağmen İsrail’in bugün ABD desteği ile 1701 üzerinde ısrar etmesi bir başka "hediye" olarak düşünülebilir. Fakat tersinden, Hizbullah’ın gerek İsrail ile süren savaşın şiddeti, gerekse bölgesel değişiklilikler doğrultusunda farklı bir strateji izleyebileceği de varsayılabilir. Öyle ki ABD, askerî bir örgüt olduğu kadar Lübnan’ın önemli bir siyasi partisi olan Hizbullah’ın politika üzerindeki etkisini kırmak için can atıyor.&nbsp;Tüm paradigma değişikliğine ve alınan savaş yaralarına karşın yine de Hizbullah’ın dağılmaktan çok uzak olduğunu görüyoruz. Bunun fizikî nedeni, kayıplarına rağmen hâlâ on binlerce savaşçısı ve boyutu bilinmeyen bir cephaneliği&nbsp;olması. Daha da önemlisi gücünü aldığı toplumsal taban varlığını koruyor.Reuters’ın haberinde her ne kadar odak "Hizbullah’ın hangi silahları bırakmayı değerlendirdiği" gibi teknik bir meseleye kaysa da satır arasında tabana dair dikkat çekici bilgiler paylaşıldı: Başta Şii nüfus olmak üzere Lübnan’ın önemli bir kesimi silahsızlanmaya karşı konumlanıyor. Özellikle Suriye’deki iktidar değişikliğinin ardından cihatçıların giriştiği Alevi katliamları, Lübnan’ın çok kültürlü/dinli yapısı için tedirginlik yaratıyor. Bu sebeple pek çok Lübnanlı, Suriye’deki cihatçı tehdidine karşı zayıf Lübnan ordusundan ziyade Hizbullah’ı silahlı bir güvence olarak görüyor. Sınır çatışmaları bu korkuyu daha artırdı.Sözün özü, Hizbullah’ı zorlu bir denklemin beklediği bir gerçek. İsrail saldırganlığı ile şekillenen Ortadoğu’daki yeni statükoda Lübnan’da siyasi/askerî dengeler şaşırtıcı bir hızla değişiyor. Fakat toplumsal hareketleri yaratan koşulları değiştirmek o kadar kolay olmayacak gibi görünüyor.

Lübnan’da gündem bir kez daha ülkenin asli askerî gücü olan Hizbullah’ın silahları. Bazı kaynaklar, ABD ve İsrail’in Hizbullah’ı silahsızlandırma baskısının bir ölçüde sonuç verdiğini ve örgütün geri adım atabileceğini öne sürüyor. Peki değişen Ortadoğu dengelerinde Hizbullah nasıl bir sürecin içerisinden geçiyor?

Lübnan’da Hizbullah silah bırakma sürecinde mi?

ABD ve İsrail’in İran’a saldırısı ile birlikte "Tahran’da rejim değişikliği" de açık açık konuşulur oldu. Hamaney’in gitmesi hâlinde kimin başa geçirilebileceği manşetleri süsledi. Ülke dışında faaliyet gösteren Halkın Mücahitleri Örgütü (HMÖ) de böylesi bir "görevlendirmeyi" bekleyen aktörlerden. Geçen haftalarda Avrupa Parlamentosu’nda konuşma yapan örgütün lideri Meryem Recavi, Hamaney’in devrilmesi yönünde bir çağrı yaptı ve örgütünü "iktidar adayı" olarak sundu.Kendisini "İran’ın meşru muhalefeti ve iktidar adayı" olarak gören bu örgütün tarihi son derece dikkat çekici. İslami-Marksizm&nbsp;senteziyle 1965 yılında kurulan HMÖ, başta hem Şah Muhammed Rıza Pehlevi’ye hem de ABD’ye karşı bir tavır ortaya koymuştu. Fakat yıllar içinde önce İran-Irak Savaşı'nda Saddam Hüseyin’in yanında yer aldı, ardından da ideolojik-politik-stratejik olarak kesin bir şekilde Washington’ın dümen suyuna girdi. Kuruluşunda beslendiği sol köklerden ise geriye bir şey kalmadı.İşin daha da ilginç yanı ise ABD'nin Mücahitleri yakın sayılabilecek bir tarihe kadar "terör örgütü" olarak tanımlaması. 2009'da Avrupa Birliği Konseyi, 2012'de de ABD resmî birkaç dokunuşla örgütü terör örgütü listelerinden çıkardı. Ardından örgütün Saddam döneminden kalan kampı, Irak’tan Arnavutluk’a taşındı. Bugün HMÖ’nün İran içerisindeki etkisi son derece sınırlı. Yine de ülke dışarısında gerek kampla gerekse Batı başkentlerinde kurdukları lobi ağı ile ciddi bir örgütlenmeleri var. Kendi içlerindeki yapı ise bir siyasi partiden çok, katı dayatmalarla çevrili dinî bir tarikatı, bir cemaati andırıyor. &nbsp;Peki ama HMÖ’nün bu dönüşümü nasıl yaşandı? Saddam için neler yaptılar? ABD, bu örgütü nasıl kullandı? Kendi içlerinde nasıl bir yapıları var? Bugün kimi resmî ağızlarda bir "alternatif" olarak gösterilen Halkın Mücahitleri'ni daha yakından tanıyalım.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bir zamanların 'ABD karşıtı'</h2>Radikal bir öğrenci hareketi olarak kurulan HMÖ, erken dönemlerinde ideolojik arka planını Şii İslam ile Marksizmin bir sentezine dayayarak inşa eder. Örgüt, o yıllarda İran’ın başındaki Şah’ın baskıcı yönetimi altında silahlı direniş örgütler. Kitlesellik kazanmasalar da özellikle 1970’lerde ses getiren birçok eyleme imza atarlar. Fakat hedefte sadece Şah yoktur; ABD’nin İran’daki varlığına karşı da büyük saldırılar düzenlerler. ABD’ye ait oteller, havayolu ve petrol şirketleri bombalanır. İran’da yaşayan altı Amerikalı da Halkın Mücahitleri tarafından öldürülür.&nbsp;Fakat bir süre sonra—özellikle de Devrim sürecinde—“Müslümanların ve İranlıların katili Amerika’ya ölüm” sloganları ve hatta "İslami-sol sentez" söylemi rafa kalkacaktır. Örgütün omurgasında yaşanan değişim, bu açıdan hayatidir. Şah’ın bir operasyonla HMÖ’nün kadrolarının çoğunu yakalaması liderlikte bir değişim yaratır. Bu operasyona rağmen Mücahitler, İran’da siyasi yelpazenin farklı kesimlerinden grupların yer aldığı 1979 Devrimi’nde özellikle askerî açıdan kilit bir rol üstlenir.&nbsp;Daha sonrasında ülkedeki yönetime ve devrime ağırlığını koyan Mollalar ile sürtüşmeler yaşanır. Humeyni, başta kendi çıkarları doğrultusunda HMÖ’nün varlığına göz yumar. Fakat daha sonra Mücahitler iktidarın dışında kalınca çatışma başlar. HMÖ’nün düzenlediği saldırılarda İslam Cumhuriyeti’nin 70’ten fazla lideri öldürülür. Humeyni de şiddetle Mücahitlerin üzerine gider. Pek çoğu öldürülür ya da sürülür.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Saddam'ın sadık yoldaşları</h2>Ayrışmanın ardından örgütü kendi ismi altında konsolide eden Mesud Recavi, bir grup takipçisiyle birlikte hareketini ülke dışına çıkartır. Yaşanan yenilginin ardından Recavi’nin hırsı önce Mücahitlerin ideolojiyi tamamen bükmesine neden olur; daha sonra ise siyasi çizgide tamamen makyavelist bir tutum benimsenir.&nbsp;Tahran’a karşı gidilen&nbsp;ilk adres Irak’tır. Saddam Hüseyin ile sıkı bir ittifak yapılır. O yıllarda ABD ve İngiltere’nin desteğiyle İran’a karşı uzun yıllar sürecek kanlı bir savaş başlatan Saddam, HMÖ’yü sahaya sürer. Mücahitlerin 1986 yılında İran sınırına sadece 50 kilometre uzaklıkta Eşref Kampı isimli büyük bir yerleşim/karargah kurmasına onay verir. Hatta buradaki "mültecileri" zırhlı araçlar da dahil olmak üzere ağır silahlarla donatır. HMÖ’nün oluşturduğu askerî birlik, savaş sırasında İran’da sivilleri hedef alan intihar eylemleri düzenler. Bunun yanı sıra cephede de rol oynarlar.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Sadece İran ordusuna karşı değil, aynı zamanda Saddam’ın kanlı operasyonlar düzenlediği Kuzey'deki Kürt bölgesindeki bazı saldırılara da öncülük ederler. &nbsp;</li></ul><img src="https://images.aposto.com/2025/5/4/1750914040723.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.44" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Mesud Recavi ve Saddam Hüseyin, 1987.Recavi’nin "yoldaş" olarak gördüğü Saddam yanlısı tutumu, İran’daki kamuoyu nezdinde HMÖ’nün tüm itibarını yerle bir eder. Ülke içerisindeki sempatizanlarının büyük bir kesimi örgütü "hain" olarak tanımlar. Hele Irak’ta Saddam’a karşı patlak veren Şii ayaklanmalarını HMÖ’nün kanlı bir şekilde bastırmış olması İranlılar için kabul edilemez bir harekettir.&nbsp;Bir diğer önemli ayrıntı ise savaş sürecinden başlayarak Mücahitlerin örgütsel yapısının "tarikatlaşmış" olmasıdır. HMÖ’de Recavi nezdinde bir kült şekillenir. Tek başına belki bu garip gelmeyebilir. Ancak örgütün lideri, 1990 yılında kamptaki herkesin zorunlu olarak boşanması gerektiğini duyurur. Bu emrin ardından kamp içerisindeki çocukların da Avrupa’daki sempatizan ailelere gönderilmesi kararlaştırılır. Bu ve benzeri pek çok akıl dışı uygulama, bugün de devam ediyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">ABD'nin 'terörizm' kararı</h2>Irak’taki askerî varlığının yanı sıra siyasi merkezini gelgitlere rağmen Fransa’da tutan örgütün kaderi Saddam’ın çöküşü ve ardından gelen ABD işgali ile birlikte yeniden şekillenir. 1990’lı yıllarda İran’da iktidara gelen reformist hükümete bir jest olarak Washington, HMÖ’yü "terör örgütü" ilan eder. Hatta 2002 yılında Irak işgalinin mimarı Eski ABD Başkanı George W. Bush, "Saddam yönetimi teröristlere liman açıyor" derken Mücahitleri kasteder.Ancak gerek Afganistan’daki Taliban örneğinde gerekse Suriye’deki Colani liderliği düşünüldüğünde yakın tarih gösteriyor ki ABD ve ortakları için "terörizm" tanımı günün ihtiyaçlarına göre rahatça eğilip bükülebiliyor. Hatta tanımların bile ne kadar geçerli olduğu ciddi soru işaretleri doğruyor. Yine de HMÖ ile ABD arasında çok daha doğrudan bir taşeronluk ilişkisinin zaman içerisinde alenileşip katılaştığını görüyoruz.&nbsp;ABD ve İngiltere gibi ülkelerin "terör" listelerinde olmasına karşın Mücahitler, Batı’da kimi güçlü müttefikler edinirler. Özellikle İran’a karşı saldırgan bir tutumdan yana olan ABD’li Cumhuriyetçiler ve Avrupalı sağ partiler içerisinde yaptıkları lobi çalışmaları ile kurdukları bağlar ile sonuç alırlar. Bugün hâlâ finansal olarak bu bağlarını canlı tutuyorlar.ABD’nin Eşref Kampı için yaptığı bekçilik görevi sona erince Irak yönetimi, Mücahitlere 2009-2013 yılları arasında&nbsp;en az iki büyük operasyon düzenler. Yaklaşık 100 militan öldürülür. Dönemin Irak Başbakanı Nuri el-Maliki, "HMÖ’nün bir tarikattan başka bir şey olmadığını" söyler ve örgütün ülkeyi terk etmesi konusunda ısrarcı olur.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Arnavutluk'ta yeni bir kamp</h2>Kampın taşınması gündeme geldiğinde ABD’nin "terör listesi"ni güncellemesi bir mecburiyete dönüşür. Tabii bu sırada Recavi ortadan kaybolmuştur. Öldüğü düşünülen ancak 2003’ten beri görülmeyen liderin yerine Meryem Recavi geçer. Kendisi, Batı’daki ittifaklar konusunda ciddi bir yol kat eder. Nihayet "örgütün artık silahlı eylemlere karışmadığı" ve "demokratik-seküler İran talebi" gibi birkaç açıklama dayanak gösterilerek İngiltere 2009’da, ABD ise Obama döneminde (2012) HMÖ’yü terör listesinden çıkarır.&nbsp;Öte yandan: Aynı 2012 yılında Mücahitlerin adı İran’daki nükleer bilim insanlarına yapılan suikastlarla gündeme gelir. Yine aynı yıl Washington’ın girişimiyle örgütün kampı 2014-2016 yılları arasında silahsızlandığı söylenen 2 bin 700 militan Arnavutluk’a taşınır.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2025/5/4/1750913045895.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.51" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Meryem RecaviÖrgüt, Avrupa’nın "arka bahçesi" olarak kullanılan Arnavutluk’ta bir arazi satın alır ve karargahlarını buraya inşa eder. Fakat bu kampın kapıları sadece içeriye doğru açılır. Irak’ın aksine kaçış imkanı ortaya çıkınca pek çok militan firar etmeyi dener. Sınırlı bir şekilde denetlenen kamp içerisinde yoğun işkence, taciz ve zorbalığa maruz kalırlar.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">The Guardian’ın 2018 tarihli haberinde dışarıya kaçmayı başaran yaklaşık 120 HMÖ firarisinin olduğu aktarılıyor ve içerideki şiddet ortamı çeşitli kaynaklardan <a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/news/2018/nov/09/mek-iran-revolution-regime-trump-rajavi" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">doğrulanıyor</a>.</li></ul>Daha sonraki yıllarda Arnavutluk da Eşref Kampı 3 adı verilen bu yerleşime bir dizi operasyon düzenler. 2023 yılında Arnavut yetkililer "Maalesef bu grup, bu taahhütlere uymadı, anlaşmayı ihlal etti" ifadeleri ile örgütün anlaşma kapsamına çıktığını dile getirir. İran’a yönelik "siber saldırılar" nedeniyle düzenlenen operasyonun ardından Tahran, "Halkın Münafıkları" olarak tanımladığı örgüt üyelerinin kendilerine teslim edilmesini talep eder.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Tehlikeli mühendislik</h2>Arnavutluk’ta yaşanan mikroskobik sürtüşmeler, genel görüntüde devam eden taşeronluk ilişkisinde herhangi bir bozulmaya işaret etmiyor. Kamptaki distopik bilimkurgu romanlarını andıran uygulamalara rağmen HMÖ, her yıl pek çok ülkeden ilişki kurduğu siyasetçiler ve temsilcilerle Paris’te tüm gösterişiyle "Özgür İran Konferansı"nı düzenliyor.&nbsp;Özellikle Trump döneminde ABD’nin örgüte desteği de arttı. Hatta Trump’ın yakın destekçilerinden Rudy Giuliani, katıldığı bir Paris Konferansı'nda “Mollaların yerine demokratik bir hükümet kurulmalı ve bu hükümeti Madam Recavi temsil etmeli” ifadelerini kullandı. Bugün günümüz İran’ında hiçbir kitlesel karşılığı olmamasına karşın HMÖ’nün ismi ABD, İsrail ve ortaklarının çabasıyla bir "alternatif" olarak sunulmaya çalışılıyor.&nbsp;Elbette Mücahitlerin geçmişleri veya tarikat benzeri yapıları başlı başına birer eleştiri nedeni. Ancak sorun, biraz da konferans salonlarına sıkışmış bu tarikatın köksüzlüğü, şekilsizliği. Örgütün kurulurken kendini tanımladığı İslami-Sol ideolojik sentez çok ama çok eskide kalmış ansiklopedik bir bilgiden ibaret.&nbsp;Bir tarafta Son Şah’ın oğlu Rıza Pehlevi, İsrail-ABD ve Avrupa arasında mekik dokurken öbür tarafta son derece sıkıntılı bir tarikat, koridorlarda kendine destek satın alıyor. Yönetimin devrilmesi hâlinde ise İran halkının seçenekleri bu ikisiyle sınırlıymış gibi bir algı yaratılıyor.Kimilerine göre Batı, bu isimleri işine yaradığı sürece bir koz olarak kullanıyor. Tıpkı zamanında Saddam’ın HMÖ’yü kullandığı gibi...

Başlangıçta İran Devrimi'nin ön saflarındaydılar. Ardından Saddam'ın "sadık yoldaş"ları oldular. Yakın zamana kadar ABD ve Avrupa'nın "terörist örgütler" listelerinin demirbaşıydılar. Peki nasıl oldu da Halkın Mücahitleri Örgütü, bugün İran halkına "demokrasiye giden yegane yol" olarak sunulmaya başlandı?

Tehlikeli mühendislik: Halkın Mücahitleri Örgütü nasıl parlatıldı? 

İsrail’in İran’a yönelik saldırısının ardından Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, önce içinde "barış", "diplomatik çözüm" ve "kaygılıyız" gibi ifadelerin geçtiği birkaç cümle kurdu. Ardından İsrail’in kendini savunma hakkı olduğunu dile getirdi, “İran, bölgesel istikrarsızlığın asıl kaynağıdır” dedi.&nbsp;Von der Leyen’in sözlerinde ilk dikkat çeken, saldırgan tarafa tanınan savunma hakkındaki çelişki: Planlanan müzakere tarihinden birkaç gün önce İsrail’in son derece zayıf gerekçelerle başlattığı bir savaşta, Tel Aviv’e bir kez daha resmî ağızlardan dokunulmazlık hakkı tanındı. Tıpkı Gazze’de devam eden soykırım savaşı gibi bu saldırganlık da "kendini savunma" adı verilen cılız gerekçe ile ABD ve Batılı ortakları tarafından meşru sayıldı.&nbsp;Fakat sözlerindeki asıl vurucu kısım, ikinci cümlede zikredilen "istikrar" meselesinde&nbsp;saklı. Bu kelimeyi resmî ağızlardan askerî müdahale arefelerinde sıkça duyuyor oluşumuz bir tesadüf değil. Üstelik von der Leyen, İran’a yönelik saldırıyla başlayan savaşta Tahran’ı "istikrarsızlık kaynağı" olarak tanımlayan tek aktör değil. ABD başta olmak üzere İngiltere, Almanya ya da Fransa’dan da aynı kelimeyi işittik.&nbsp;İlk bakışta masum görünen bu ifadeyi biraz kazıdığımızda altından emperyalist çıkarların belirdiğini görüyoruz. Ne de olsa istikrar, tek başına bir şey ifade etmiyor; kimin ve neyin istikrarı&nbsp;diye sorduğumuzda gerçek anlam vücut buluyor. Emperyalist saldırılar için yer yer bir savaş sebebi olarak kullanılan "istikrar" ile aslında belirli egemenlik ve kontrol biçimlerinin sürdürülmesi ve sermayenin kâra ve kaynaklara kolay erişimi kastediliyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu şekilde tercüme etmek, kimileri için sübjektif bir yaklaşım gibi görülebilir. Ancak yakın geçmişe yapacağımız kısa bir yolculuk ile asıl bu kavramın yapısı gereği taraflı bir şekilde siyasi dile yerleştiğini görebiliriz.&nbsp;</li></ul>Gelin, bir kelimenin peşine düşerek, emperyalizmin dildeki yansımalarını tercüme etmeye çalışalım.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bir zamanlar Saddam 'istikrar'dı</h2>ABD’li dilbilimci Noam Chomsky, bundan 15 yıl önce verdiği bir röportajda tam da bugün seçtiğimiz konu başlığı hakkında konuşuyordu. O günlerde de Pentagon’un İran’ı "bölge istikrarını bozan bir güç" olarak değerlendirmesi hakkında Chomsky, bunun "emperyal bir doktrin" olduğunu dile getiriyor ve şu ifadeleri kullanıyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9);" style="color: rgb(9, 9, 9); margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">“İstikrar, İngiltere ve ABD'nin bir ülkeyi işgal edip kendi seçtikleri rejimi dayatmasıdır. Ancak İran bunu engellemeye çalışırsa bu ‘istikrarsızlaştırıcı’ olarak görülür.”</blockquote>İran’a yönelik bu emperyal ilginin uzun süredir devam ediyor oluşu, onlarca yıldır tekrar eden bir dizi tanımlamaya kolayca ulaşabilmemizi sağlıyor. Fakat farklı dönemlerde ve farklı ülkelerde de Chomsky’nin sözünü ettiği müdahale-istikrar ilişkisini&nbsp;görmemiz mümkün.&nbsp;Örneğin ABD’nin Irak işgaliyle birlikte iktidarını kaybeden Saddam Hüseyin, İran-Irak Savaşı (1980-1988) sırasında Washington’dan açık destek aldı. Ekonomik yardım, eğitim ve istihbarat paylaşımı yoluyla Hüseyin’e arkan çıkan ABD yönetimi, bunu “ABD’nin ihracatçılarını desteklemek bizim görevimiz” olarak açıkladı. Hatta "Saddam’a sunulacak desteğin insan haklarını, barışı ve bölgesel istikrarı destekleyeceği" ileri sürüldü.Hikayenin sonu malum. ABD’nin çıkarları doğrultusunda, Saddam’ın bölgesel istikrar rolü de değişti ve Irak istikrar bahanesiyle işgal edildi. Irak’ta toplumsal hayat ABD işgali ile birlikte korkunç bir kaosa ve yıkıma sürüklendi. Geriye dönüp baktığımızda IŞİD’in ortaya çıkışı, bölünmüş iktidar odakları, ekonomik kriz ve göç dalgaları "Kimin istikrarı?" sorusuna da yanıt veriyor.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İstikrarın iki yüzü</h2>İstikrar teriminin ABD dış politika tarihindeki izleği, bize bunun gibi sayısız örnek sunuyor. Şili’de seçimle iktidara gelen sosyalist Salvador Allende yönetimine karşı yapılan General Augusto Pinochet darbesini&nbsp;ABD aynı nedenle desteklemişti: Kendi çıkarlarının istikrarı.&nbsp;Pinochet’in iktidara gelmesiyle birlikte inşa edilen neoliberal cunta, Washington’a açılan sermaye kapıları sebebiyle ABD açısından istikrarı sağlamıştı ancak stadyumlarda katledilen on binler ya da yoksullaşan milyonlar için istikrarın anlamı&nbsp;şüphesiz daha farklıydı.&nbsp;İstikrar kelimesinin dokunduğu bunun gibi o kadar fazla örnek bulabiliriz ki... Yakın geçmişte ABD ve ortaklarının karıştığı herhangi bir darbeyi, işgali ya da iktidar değişiklini ele alamız yeterli olacaktır.&nbsp;Tekrara düşmemek adına "istikrar"ın ekonomik boyutuna odaklanalım. Bahsettiğimiz emperyal müdahaleler, bu kelimenin bir yüzüyse öbür yüzü de ona göbekten bağlı olan sermaye düzeni. Çünkü emperyal müdahalelerin olmazsa olmazı "istikrar" aynı zamanda bir ülkeye ekonomik model dayatmasını kibarca ifade etmeye de yarıyor. Üstelik ekonomik dayatmalar her zaman sınır ötesinde, başka ülkelerde değil; ülkelerin iç siyasetinde de gündeme geliyor.&nbsp;Küresel sermayenin belirlediği çoğu kemer sıkma politikası, Türkiye’den Yunanistan’a dünyanın her yerinde "ekonomik istikrar" olarak törpülenmeye çalışılıyor. Bu şekilde ekonomik refah ve denge çağrışımı&nbsp;yapması bekleniyor. Gelgelelim buradaki istikrar kelimesinin maskesi yine kimlerin ve hangi sınıfların istikrarı sorusu ile kolayca düşüyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İstikrarın ters yönü</h2>Siyasi retorikteki çoğu tanım gibi "istikrar" da tek başına bir şey ifade etmiyor, bir referans ile anlam kazanıyor. Bu referansı için fazla uzağa gitmeye gerek yok, ABD ve ortakları için bugün Ortadoğu’da "istikrar" noktası İsrail’in varlığı olarak belirleniyor. Kendi çıkarlarını bozan her hamle ise "istikrarsızlaştırıcı" görülüyor.&nbsp;Yani "kendini savunma hakkı" söyleminin aksine emperyalistlerin "istikrar" konusunda daha çelişkili bir ifade tercih edildiğini söyleyebiliriz. Çünkü yakın tarihin görüp görebileceğin en korkunç savaş makinası İsrail’in Gazze’de giriştiği soykırım savaşı ve diğer ülkere sıçrayan işgalleri/saldırıları, ABD ve ortaklarının çıkarları için gerçekten de istikrarı temsil ediyor. Yoksa sıradan bir Filistinlinin, İranlının, Lübnanlının, Suriyelinin ve hatta İsraillinin hayatındaki refah ve huzur, zikredilen "istikrar"ın tam tersi yönde kalıyor.&nbsp;Bu sebeple terimlerin sırtını yasladığı tanımları derinlemesine incelemek, daha adil bir geleceğin inşası için doğru soruları sormamızı sağlacaktır. Aksi takdirde egemenlerin sözlükleri geçer akçe olmaya devam edecek.&nbsp;

Emperyalist saldırılar için yer yer bir savaş sebebi olarak kullanılan "istikrar" tek başına bir şey ifade etmiyor; kimin ve neyin istikrarı diye sorduğumuzda gerçek anlam vücut buluyor. Aslında bu kavramla belirli egemenlik ve kontrol biçimlerinin sürdürülmesi ve sermayenin kâra ve kaynaklara kolay erişimi kastediliyor. "İstikrar" söyleminin yakın geçmişine kısa bir yolculuk...

Kavel Alpaslan