Zappa Zamanlar

Dört günlük haftadan modern köleliğe... Çalışmak, ama nasıl?

Çalışmak, ama nasıl?

18. yüzyılda İngiltere'de kömür ve buharın üretimde kullanılmaya başlanmasıyla doğan Sanayi Devrimi üretimi artırırken çok kalabalık bir işçi sınıfını ortaya çıkardı. İşçiler üretimden pay alamazken grev ya da oy kullanmak gibi siyasi ve sosyal haklardan mahrumdu. Çalışma koşulları ağır, saatleri uzun, ücretleri düşüktü. İşçi ölümleriyse zaiyattan ibaretti. 19'uncu yüzyılın ortaları dahi Karl Polanyi tarafından&nbsp;"makineleşme sayesinde sermaye sahiplerinin yaşam koşullarının iyileştiği, üretimi bizzat gerçekleştiren emekçilerin sefalete mahkûm olduğu, köleci toplum düzenine dönüşün zeminin hazırlandığı" bir dönem olarak tanımlandı.Sosyalist fikirlerin kökenini çok daha eski dönemlere götürmek mümkün olsa da 19. yüzyılın başında endüstriyelleşen kapitalizme duyulan tepki, sosyalizmin başı sonu belli bir ideoloji olmasını sağladı. Dünyaya ve tarihe sınıf çatışması gözlüğüyle bakan sosyalistler, kapitalizmin işçi sınıfının emeğini sömürdüğü gerekçesiyle yıkılması gerektiğini, toplumda siyasi ve ekonomik mutlak eşitlik sağlanmasını savundu. Bu yüzyılın sonuna doğru da sosyalizmin etkisiyle iş kazası ve sağlık sigortaları, emeklilik maaşı, sosyal sigorta programı gibi sosyal devlete doğru ilk adımlar atıldı.Sosyalizmin fikir babası olarak görülen Karl Marx, "Kapital" adlı eserinde kapitalizmin sosyalizmin bir ön aşaması olduğu ve sınıf mücadelesinin kapitalist toplumsal üretimden eşitlikçi sosyalizme yol açacağı öngörüsünde bulundu. Friedrich Engels ile kaleme aldığı "Komünist Manifesto'da" ise işçi sınıfının özel mülkiyeti ortadan kaldıracak ve üretim araçlarına el koyacak bir devrimle önce "proletarya diktatörlüğü" kurması, zamanla da sınıfsız toplum idealini gerçekleştirmesi fikrini ortaya attı.<img src="https://images.aposto.com/2022/8/3/1664381720755.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" alt="komünist manifesto" ratio="0.65" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">20. yüzyılın ilk çeyreğinde, 1917’de Çarlık Rusya'da Vladimir İlyiç Lenin önderliğinde gerçekleşen Bolşevik Devrimi sonucunda 1922'de Sovyetler Birliği kuruldu. Lenin'in sosyalizme en büyük katkılarından biri, devrimi örgütleyen ve sosyalist hükümeti sürekli kılan Komünist Parti modelinin oluşturulmasıydı. Tek parti kontrolündeki devletin ekonomideki dominasyonu, Josef Stalin döneminde daha da arttı. Stalin'in yönetimi, işçi sınıfının diktatörlüğü teorisinin uygulamada bugünün Kuzey Kore'sine benzer totaliter bir "şahıs diktatörlüğüne" döndüğü bir dönem oldu.<img src="https://images.aposto.com/2022/8/3/1664381808767.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" alt="sscb" ratio="1.50" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bu süreçte, devrimci sosyalizmin yanı sıra sosyal demokrasi ideolojisinin de emareleri belirdi. Anayasal sınırlar içinde demokratik yollarla sol politikaları hayata geçirmeyi savunan, totalitarizmi reddeden bu görüş sosyalizmin aksine özel mülkiyeti meşru görüyor, serbest piyasa ile devlet kontrolü arasında halk lehine bir dengeyi savunuyor, dünyaya sadece "sınıf" değil, "ulus" gözlüğüyle de bakıyordu.İki dünya savaşı arası dönemde yaşanan 1929 Buhranı ile ortaya çıkan ve devletin piyasaya müdahalesini meşrulaştıran, Sovyetler Birliği'nden yayılan sosyalizm dalgasının önünün kesilmesi amacı taşıdığı yorumları da yapılan Keynesyen iktisat teorisi&nbsp;de sosyal demokrasinin temel prensipleriyle örtüşüyordu.William Beveridge'in çalışanlardan katkı payı toplanması ve kaynağın işsizlere, hastalara, emeklilere ve dul kadınlara aktarılmasını öngören teorisi, modern sosyal devletin temelini oluşturdu. Dönemin ABD Başkanı Franklin D. Roosevelt'in "İşsizlere devlet yardımı, hayırseverliğin ötesinde, bir sosyal görev olarak yapılmalıdır" sözüyle somutlaştırılan, "kapitalizmi insanileştiren" anlayışın batı ülkelerinde kabul görmesiyle İkinci Dünya Savaşı'nın ardından batıda devletlerin sosyal harcamaları arttı.Soğuk Savaş'ın sürdüğü yıllarda ABD liberalizmi, Sovyetler Birliği ise sosyalizmi sınırlarının dışına ihraç etme çabasındaydı. Bu dönemde Çin'de Mao Zedong önderliğinde Çin Komünist Partisi'nin tek karar ve yürütme mekanizması olduğu Çin Halk Cumhuriyeti kuruldu. Orta Doğu'da, Latin Amerika'da, Doğu Avrupa'da da sosyalizmi benimseyen devletler var oldu.Geçtiğimiz haftalarda yaşamını yitiren Mihail Gorbaçov, Sovyetler Birliği'nde merkezi devlet planlamasında yapılan hatalar ve ABD ile rekabetin getirdiği zorluklar karşısında glasnost ve perestroika hamleleriyle sosyalizmi yumuşattı. Ancak bu politikalar da sosyalizmin ve Sovyetler'in ömrünü uzatamadı. Önce Polonya, Doğu Almanya, Çekoslovakya, Bulgaristan, Romanya ve Macaristan'da halk ayaklanmalarıyla sosyalist yönetimler 1990'da yıkıldı. Bir yıl sonra da Sovyetler Birliği tarihe karıştı. &nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2022/8/3/1664381923681.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" alt="BERLİN DUVARI" ratio="1.89" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Soğuk Savaş'ın liberal demokrasilerin zaferiyle sona ermesi, kapitalizmin tek meşru sistem, liberal demokrasinin de tek doğru ideoloji olduğunun düşünüldüğü küreselleşme çağını başlattı. Francis Fukuyama'nın&nbsp;"tarihin sonunun geldiğini" iddia ettiği bu dönemde birkaç istisna ülke haricinde sosyalizm tamamen yok oldu. Neo-liberal akım güç kazandı, devletler özelleştirmelere, vergi indirimlerine ve sosyal harcamalarda kısıntılara gitti. Batı demokrasilerindeki sosyal demokrat hareketler de liberalizmin etkisi altına girdi. "Yeni sosyal demokrasi" olarak adlandırılan bu hareketin en büyük temsilcisi herhâlde, Irak işgalini savunan Birleşik Krallık Başbakanı Tony Blair oldu.Bu dönemde pasifleşen sol, 2008'deki finansal krizle "kendine geldi". Ekonomik krizle boğuşan vatandaşlar yerine finansal sistemi kurtarmaya yönelik hükümet politikaları, ABD'de Occupy Wall Street hareketini doğurdu. Beyaz yakalıların da "sınıf bilinci" edinmeye başladığı bu dönemde otomasyon sürecinin işsiz kitleler yaratacağı endişesi de ortaya çıktı. Pandemi döneminde alınan önlemlerin de ekonomiyi yavaşlatan, özellikle hizmet sektörünü devre dışı bırakan boyutu, devletlerin piyasaya müdahale etmesi ve vatandaşlarına destek sağlaması konusundaki beklentileri artırdı. Serbest piyasaya müdahaleyi kitleler gözünde meşrulaştırdı. "Büyük sıfırlama", "kapitalizmin restorasyonu" ya da "sorumlu/paydaş kapitalizm" gibi tartışmalar doğdu.Tüm bunların sonucunda ABD gibi kapitalizmin kalesi olan bir ülkede dahi Bernie Sanders'ın Demokrat Parti içinde yakaladığı rüzgâr "demokratik sosyalizmi” bir alternatif hâline getirdi. Brezilya gibi ülkelerde otoriterleşen sağ popülizme karşı sol popülist muhalefetler doğdu.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2022/8/3/1664381986376.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" alt="OCCUPY WALL ST" ratio="1.50" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Türkiye'de de Kemal Kılıçdaroğlu liderliğindeki CHP'nin kimlik tartışmaları sebebiyle uzun yıllar geri planda kalan sosyal demokrat ekonomi anlayışını halka yeniden anlatmasını ve yoksullaşan orta sınıflar arasında sosyal demokrat vaatlerin popülerleşmesini tüm bunlar ışığında değerlendirmek mantıklı olacaktır.

Spektrum

Sanayi Devrimi'nin çalışma koşullarına tepki olarak teorileşen sol, o günden bu yana dünya tarihini şekillendiriyor.

Marx'tan Sanders'a: Dünyada solun tarihi

• Tanıl Bora, Cereyanlar - Türkiye'de Siyasî İdeolojiler• Bedir Sala, Türkiye Sosyalist Hareketinin Tarihsel Seyri: Dönemler, Gündemler ve Konjonktürel Yönelimler&nbsp;• Aylin Özman, Simten Coşar, 1990'larda Türkiye'de Sağ ve Sol Siyasetin Öncüleri• Karl Marx, Kapital<div data-item-key="1664440642.555959" data-qa="virtual-list-item" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;" tabindex="0"><div data-qa="message_container" data-qa-placeholder="false" data-qa-unprocessed="false" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;"><div data-qa-hover="true" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;"><div data-qa="message_content" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;"><div data-qa="message-text" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;"><div data-qa="block-kit-renderer" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;"><div dir="auto" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">• Karl Marx- Frederich Engels, Komünist Manifesto&nbsp;</div></div></div></div></div></div></div><div data-item-key="1664440677.434389" data-qa="virtual-list-item" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;" tabindex="-1"><div data-qa="message_container" data-qa-placeholder="false" data-qa-unprocessed="false" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;"><div data-qa-hover="true" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;"><div data-qa="message_content" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;"><div data-qa="message-text" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;"><div data-qa="block-kit-renderer" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;"> </div></div></div></div></div></div>• Karl Polanyi, Büyük Dönüşüm•&nbsp;Andrew Heywood,&nbsp;Politics•&nbsp;Friedrich Ebert,&nbsp;Stiftung Vakfı Sosyal Demokrasi El Kitabı

<img src="https://images.aposto.com/2021/10/2/1637051842223.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.67" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable" width="550">Öneri programımız kapsamında bir arkadaşını bültenimize abone yapan herkese bir aylık MUBI üyeliği hediye ediyoruz. <a fr-original-style="" href="https://tersninja.us10.list-manage.com/track/click?u=01ba9f788a8110df391fadcb5&id=62e729c267&e=9a0149219c&utm_source=Ters+Ninja&utm_campaign=c98b4d8275-EMAIL_CAMPAIGN_6_10_2020_9_59_COPY_01&utm_medium=email&utm_term=0_303c0a7e55-c98b4d8275-" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor none medium; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Bu bağlantıdan</a> abone olduklarına emin olduktan sonra detayları bizimle paylaşın ve üyelik kazanın. 18 Kasım:&nbsp;Christian Petzold’un az bilinen filmlerinden, Gümüş Ayı ödüllü Yella, aşırı korumacı ve şiddete meyilli kocasından kaçıp memleketine dönen bir kadının yaşadıklarını <a fr-original-style="" href="https://mubi.com/tr/films/yella" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor none medium; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">konu ediyor.</a> 19 Kasım: Gösterildiği sene Cannes’da üç ödül kazanan ve hem izleyicilerin hem de eleştirmenlerin gözdesi olan Ben, Daniel Blake&nbsp;/ I, Daniel Blake, 59 yaşında kalp krizi geçirip çalışamaz hale gelen bir adamın onu yüzüstü bırakan sistemle savaşını anlatıyor. Ken Loach ve Paul Laverty iş birliğinin <a fr-original-style="" href="https://mubi.com/tr/films/i-daniel-blake" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor none medium; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">en iyi örneklerinden.</a> 20 Kasım:&nbsp;Xavier Dolan’ın şimdilik son uzun metrajı Matthias ve Maxime&nbsp;/&nbsp;Matthias &amp; Maxime, çocukluktan beri arkadaş iki erkeğin rol aldıkları kısa filmde öpüşmeleri sonucu değişen ilişkileri üzerine ve Dolan, Maxime rolünü <a fr-original-style="" href="https://mubi.com/tr/films/matthias-maxime" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor none medium; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bizzat oynuyor.</a> 21 Kasım:&nbsp;Zeki Demirkubuz’un jüri başkanı olduğu Antalya Film Festivali’nde “…yaşamın doğasını, geçmişi, geride bıraktıklarımızı, ölümü, mezarı hatırlatan, bir parça olsun kendimize gelmemizi sağlayan, zaman ruhunun izini süren aşkın bir film izledik…” diyerek ödüllere boğduğu Ali Özel filmi Bozkır, MUBI’ye geliyor. Twitter’da <a fr-original-style="" href="https://mubi.com/tr/films/steppe-2019" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor none medium; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">alevlenecek tartışmalara hazır olun.</a> 22 Kasım: Karl Marx, Friedrich Engels ve Jenny Marx’ın Paris, Brüksel ve Londra’da geçen gençlik yıllarını anlatan Genç Karl Marx&nbsp;/ Le jeune Karl Marx, ilgiye değer ancak <a fr-original-style="" href="https://mubi.com/tr/films/the-young-karl-marx" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor none medium; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ortalama bir seyirlik.</a> 23 Kasım: Birkaç mutlu yılın ardından eşinden şüphelenmeye başlayan ve kendisini aldattığını iddia eden bir turizmcinin <a fr-original-style="" href="https://mubi.com/films/hell-1994" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor none medium; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">paranoid sanrılarını konu eden</a> Cehennem&nbsp;/&nbsp;L'enfer’in yönetmeni Claude Chabrol. 24 Kasım: Haftanın Zeki Demirkubuz filmi Bekleme Odası, ilkeleri için yaşayan idealist biri olarak anılsa da inançsız ve kibirli bir insan olan yönetmen Ahmet’in, Suç ve Ceza romanını filme almak isterken aradığı Raskolnikov’u hiç <a fr-original-style="" href="https://mubi.com/tr/films/the-waiting-room" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor none medium; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ummadığı bir yerde bulması üzerine.</a>

Bu Hafta Ne İzlesem?

Georg Simmel, Louis Wirth ve hatta Emile Durkheim, Karl Marx ve Max Weber “daha kentsel” olan alanlarda topluluk duygusunun yok olduğunu öne sürmüşler. Kentleşmenin hızlanması ve büyük kentlerde çok sayıda insanın yaşamaya başlamasının topluluk duygusunun ve mekâna bağlılığın yok olmasına, genel olarak da anonimleşmeye ve yabancılaşmaya yol açtığını, bunların da kentsel yaşam kalitesinin düşmesiyle sonuçlandığını <a fr-original-style="" href="http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=53&RecID=1330" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">savunmuşlar.</a>&nbsp;İşte, tam olarak bu bilgileri hatırlıyorum Taksim Meydanı’nda bir bankta otururken. Tek gördüğüm birbirinin yüzüne bakmadan hızla yürüyen insanlar ve birbirinden sıkılmış çokça bina. Tek duyduğum, korna sesleri ve telefonda konuşan sinirli insan sesleri.Halka açık bir meydanda bulunmak bir arkadaş, tanıdık ya da yabancının yaklaşmasına açık olmak demektir, bu gerçeğin farkındayım. Belki de hazırlıklı olmam gerekiyordu tüm bu duruma ya da daha doğrusu bu durumu göze almış olmam gerekiyordu Taksim Meydanı’nın göbeğinde oturmayı seçerken.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Taksim Meydanı</h2>“Meydan ne insanların dağılmasına neden olacak kadar büyük ne de mekân içindeki nesnelerin rahatça algılanmasını önleyecek kadar küçük&nbsp;<a fr-original-style="" href="http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=52&RecID=1288" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">olmalıdır.”</a> kuralından yola çıkarak, neden “Taksim Meydanı” diyoruz da Galata Kulesi etrafı bir meydan sayılmıyor diye sorguluyorum kendi kendime. Bu sorgulama devam ederken, derin bir iç çekişle birlikte oturduğum banktan kalkıp Galata Kulesi’ne doğru yürümeye karar veriyorum. Galata Kulesi’ne gidip ona anlatmak istiyorum içimdekileri. Anlaşılan dertleşmeye ihtiyacım var. Ayrıca, Taksim Meydanı’nı giderek tanıyamamamdan da değil bu sorgulamalar ya da Galata Kulesi’ni ayrı bir sevmemden de değil. Giderek yaşadığım şehre yabancılaşmam canımı sıkıyor, şehrimin meydanlarında vakit geçirmek istemeliyim gibi hissediyorum. Hem “olması gereken” de bu değil mi zaten? Meydanın şehri yaşayanlarda bir yer ve aidiyet duygusu oluşturması gerekmiyor mu? Bir “yer”e ait olma duygusu hepimiz için çok önemli bir gereksinim değil mi?&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bir şehrin kimliği: Meydanlar</h2>Galata Kulesi’ne doğru inerken “meydan” kavramı üzerine düşünüyorum. Tarihsel süreç içinde şehir meydanları agora, forum, campo, piazza gibi değişik isimlerle anılmış. Paris’de Place de la Concorde, Moskova'da Kızıl Meydan, Londra'da Trafalgar Meydanı, Kahire'de Tahrir Meydanı gibi meydanlar, önemli toplumsal hareketlerin başlangıç noktası olarak bir üne sahip. Tarihin farklı dönemlerinde çeşitli amaçlar için kullanılan meydanların en etkin kullanımı da Antik Yunan ve Roma İmparatorluğu dönemlerinde olmuş. Orta Çağ, Sanayi Devrimi, kapitalizm, modernizm ve küreselleşme dönemlerinde şehir meydanlarının işlevlerinde ve fiziksel olarak yapılarında değişimler yaşanmış.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">“Psikolojik yorulma yerleri”</h2>Galata Kulesi’ne yaklaştığımda yüzümdeki buruk gülümsemenin sebebi <a fr-original-style="" href="http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=52&RecID=1288" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Zucker’in sözleri</a> oluyor: Zucker’e göre meydan, kent dokusu içinde “psikolojik bir dinlenme yeri”. &nbsp;Bu cümleyi düşündükçe, Taksim Meydanı için yaptığım sorgulama daha da anlamlı geliyor. Nitekim, az önce hissettiğim duygular dinlenme yerindense daha çok zihinsel yorulma yeri gibiydi…&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Büyük resmi görmek</h2>Bu sefer Galata Kulesi’nin İstanbul, Bizans ve Cenevizliler’i kapsayan çağrışımları içinde, 528 yılında Bizans İmparatoru Anastasius tarafından fener kulesi olarak ilk inşa edilişini ve İstanbul’un en önemli sembolleri arasında yer alışını düşünüyorum: Böylesine tarihî bir yer olan Galata Kulesi’nin, meydan işlevi için neyi eksik?Antik Yunan’daki agoralardan bu yana gezegenin birçok yerinde bir merkezin etrafında kendine yaşam alanı kurmuş bizlerin, bir yeri "meydanlaştırmak için nelere ihtiyacımız var? <a fr-original-style="" href="http://mimdap.org/2006/12/batharyly-meydanlar-ycin-10-ylke/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">“Başarılı Meydanlar İçin 10 İlke”</a> gibi kriterler değil burada bahsettiğim, önceden belirlediğimiz mekânlarda değişiklik yapma şansımız olabilir mi sizce? Miladı dolan meydanlarla vedalaşma vaktimiz geldiyse, yenilerini karşılamaya ne kadar hazır hissediyoruz?Ben aklımdan bu soruları geçirirken Galata Kulesi her şeyden habersiz tüm heybetiyle duruyor işte karşımda. Belki de Galata Kulesi’nin etrafının bir meydan olmaması iyidir diyorum bir süre sonra. İşte burası gerçek bir dinlenme yeri.&nbsp;

Aposto İstanbul

Tarihte kente aidiyet duygusunun kazanıldığı, yurttaşlık bilincinin geliştirildiği mekânlar olarak görülen meydanların, bugün şehirliyle ilişkisi üzerine.

Miadı dolan meydanlar

Geçen ay, çizer arkadaşımın Berk’in (Şentürk) Paris’te yaşayan Philippe isimli bir evsizin hayatını resimlendirdiği kitabı <a fr-original-style="" href="http://editionsbarometre.fr/index.php/titres/item/10-mooosieur-philippe" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yayımlandı</a>. Böyle bir hikâyeyi aktardıkları için gururlu olan arkadaşım, bende de aynı hissi ona karşı uyandırdı ve bu sayede çoğu zaman şehrin sakinleriyle ilgili bir şeyler yazarken evsizleri göz önünde bulundurmadığımı fark ettim. Hâlbuki “yoksulluğu bir statü olarak kabul edersek, bundan statü yokluğuna”* bir yolculuğu deneyimleyen evsizlerin sadece İstanbul’da 7 bin kişiye ulaştığı <a fr-original-style="" href="https://www.indyturk.com/node/302696/t%C3%BCrkiyede-tahmini-70-bin-evsiz-var-y%C3%BCzde-95inin-erkek-olmas%C4%B1n%C4%B1n-sebepleri-neler#:~:text=Bu%20nedenle%20%C4%B0stanbul'da%207,civar%C4%B1nda%20evsiz%20oldu%C4%9Fu%20tahmin%20ediliyor.&text=Bulan%2C%20insanlar%C4%B1n%20evsiz%20kalarak%20sokakta,de%20ruhsal%20sorunlar%20oldu%C4%9Funu%20belirtti." style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">düşünülüyor</a>. Bugün ikametin, ikametgâhı olmayanlara nasıl yansıdığına bakalım.&nbsp;Nedir? Evsiz kelime olarak, ekonomik zorluktan öte ev gibi ikamet edilen bir yerin eksikliğini yaşayan kişiler için kullanılıyor. TDK’ya göre “sokakta yaşayan” anlamını da barındırıyor. Buna ilaveten toplumda evsizlerin “pis, bankta uyuyan, hor görülen veya görülmesi gereken kişiler” olduğunu düşünülüyor. Uluslararası terminolojiye baktığımızda bunun nasıl gerçekleştiği ve evsizlerin nasıl yaşadığına işaret edenler tanımlar da var. Örneğin, Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal İşler Dairesi de “evsiz ailelerin eşyalarını daima yanında taşıdığını, kapıda iskelede uyuduğunu” söyleyerek bir tanımlamada bulunurken Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu evsizleri birincil ve ikincil evsizlik olarak ikiye <a fr-original-style="" href="https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/317268" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ayırıyor</a>. Buradaki temel fark, kimilerinin insanlığa yaraşır bir yaşam alanı olmadan yaşamak zorunda kalmasıyla kimilerinin geçici konaklama imkânının olması.Tarihte nasıl yer buldu?&nbsp;Kimi düşünürler bu konunun muhataplarına anlatmak için farklı kelimeler tercih etti. Filozoflar Karl Marx ve Friedrich Engels evsizlerden bahsederken baldırı çıplaklar; düşünür Walter Benjamin ise ezilenler kelimelerini kullandı; akademisyenler Ayşe Buğra ve Çağlar Keyder bu kişilerin durumunu anlatırken yeni bir yoksul kimlik demeyi tercih etti. Sosyolog Georg Simmel yoksulluğun en uç fenomeninin evsizlik olduğunu söylerken; antropolog Mary Douglas, mülkiyet yoksunu olmanın bir tercih olmadığı varsayımıyla yola çıkarak evsizlerin toplumda “pis, habis” olarak damgalanmasının, yine toplumun kendi düzeni olduğunu ilave etti. Hak temelli yaşamın evsizler için geçerli olmadığını gösterircesine sosyal dışlanma, eşik ve tabu konusu olarak yaşadıklarını ekledi.&nbsp;Neden önemli? Bu kesimi, sokaktan geçen birine görünmez kılan neyse modern devlete de de görünmez kılıyor. Örneğin, Nüfus Hizmetleri Kanunu’nda aile kütüğünde bulunması gereken bilgilerin içinde adres de <a fr-original-style="" href="https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5490.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">var</a>. Adres veremeyen kişiler vatandaşlık haklarından yararlanmakta zorlanıyor. Adrese dayalı nüfus sayımında yer alamadığı için tam sayıları da bilinemiyor. Kendi literatürünü bile oluşturan kesimin yaşadığı “düşüş”, onları bir “hücre” aramaya muhtaç bırakıyor. Düşüş, evsizlerin evlerinden mahrum oldukları anı, hücre ise sonrasında yaşadıkları yeri anlatmak için kullandıkları sözcükler. Bu sadece bize, İstanbul’a özgü değil, postmodern kentlerin, yani tüm dünyanın sorunu. Gittikçe yoksullaşan toplumlar, başkalarının inisiyatifine kalan bireylerin sayısındaki artışından kaçamıyor.&nbsp;Neler yapılıyor?&nbsp;Yurt dışında evin olmamasıyla evsiz denilmesi, önceliğe işaret ediyor; ev sahibi olunması için kamu kurumları ve politika yapıcılar çalışıyor. Bu çok kolay olmadığı için ortak barınma yapıları <a fr-original-style="" href="https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/317268" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">artırılıyor</a>. Türkiye’de hukuki olarak evsizlik kavramı, aile bütünlüğü üzerinden ele alınıyor ve her ilde bir yapı buna ayrılıyor. Burada bir süre konaklayan kişilerin başka kurumlara nakli yapılıyor.&nbsp;İstanbul özelinde bakarsak nisan ayı Beyaz Masa istatistiklerinde gelen aramaların neredeyse yarısının sosyal yardım talebi üzerine <a fr-original-style="" href="https://tr.sputniknews.com/turkiye/202011291043309524-ibb-sarachanedeki-evsizler-zabita-esliginde-otele-yerlestirildi/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">olduğu</a> <a fr-original-style="" href="https://istatistik.istanbul/bulten.html?id=129" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">görülüyor</a>. Destek ve bilgi almak için yapılan 200 bin çağrıların sonucunda geçici <a fr-original-style="" href="https://www.ibb.istanbul/News/Detail/37514" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">konaklama</a> <a fr-original-style="" href="https://www.ibb.istanbul/News/Detail/37514" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">uygulamaları devam ediyor</a>. Fakat bu nasıl yeterli olur? Kişisel fikrim medyada daha çok yer bulmasıyla. Bu noktada da <a fr-original-style="" href="https://www.hayatasaril.org.tr/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Hayata Sarıl Derneği</a> gibi yerlerin çabasına ayrıca teşekkür çekmek gerekiyor.&nbsp;* Gümüş, Goncagül. Evsizlik: Yeni Bir Metropol Yoksulluğu Deneyimi.&nbsp;Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2016.

Binalar, mekânlar, kamusal alanlar ne kadar kentliyse ikamet edeceği bir yeri olmayan ve bunun için modern devlet nazarında sayılamayan, yani bir ülkenin “vatandaşı olmanın” haklarından faydalanamayan evsizler de bir o kadar kentli (bir fenomen) değil mi? 

İkametin unutulan yüzü: Evsizlik

Artı Değer Teorisi: Karl Marx'a göre, kapitalistlerin proletaryayı sömürme pahasına elde ettikleri aşırı ve haksız kazançtır. Kapitalistler, işçilere yaptıkları üretimin gerçek değeri altında ücret ödemektedirler. Yedi saatlik bir çalışma işçinin ücretini kazanmasına yeterli olduğu halde aynı ücretin 12 saat sonunda ödenmesi, kapitalist yararına bir artı değer yahut bir değer fazlasını sağlamaktadır.

Karl Marx ile ilgili hikayeler