Toplumsal Tarih

Gorbaçov seçilmesinden iki ay sonra, halkın kendisine verdiği desteğin de etkisiyle Sovyet toplumunun günlük hayatını oldukça değiştirecek alkolizmle mücadele kampanyasını gündeme aldı.

Mihail Gorbaçov’un Sarhoşluk ve Alkolizm ile Mücadele Kampanyası ve Etkileri, 1985-1988

<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><img src="https://images.aposto.com/2022/11/5/1671200494627.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.43" width="550" alt="Küresel Bir Konuşmadan Notlar sahnede" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Küresel Bir Konuşmadan Notlar | Kaynak: Galeri Siyah Beyaz&nbsp;1. Yedi kıtanın diyaloğu: Küresel Bir Konuşmadan Notlar&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Nedir? Solo sergi. Brian Dailey’nin yaklaşık sekiz yıl devam eden Words (Sözcükler) isimli video projesi izleyicilerle buluşuyor. Projede “barış, savaş, aşk, çevre, özgürlük, din, demokrasi, hükümet, mutluluk, sosyalizm, kapitalizm, gelecek ve Amerika Birleşik Devletleri” kavramlarının yarattığı çağrışımlar, katılımcıların ülkelerinin bayraklarıyla sunuluyor.&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Nerede? Galeri Siyah Beyaz, Ankara&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ne zaman? 7 Ocak'a kadar&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Neden gitmeli? Brian Dailey’nin Türkiye’deki ilk solo sergisi, dilsel sınırların ve sınırsız ifadenin özünü küresel ölçekte yansıtıyor.&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Not almalı: Aynı projenin devamı olan Words on Words (Söz Üstüne Söz) isimli seride sanatçı, metinlerin canlı etkileşimini yaratmak için lentiküler teknolojiden ve geniş bir renk dizisinden yararlanıyor. 13 kelimenin her birine verilen yanıtları çokluğuna göre panellere ayırarak hem biçimsel hem de bağlamsal katmanlar oluşturuyor.</li></ul>

Aposto İstanbul

18. yüzyılda İngiltere'de kömür ve buharın üretimde kullanılmaya başlanmasıyla doğan Sanayi Devrimi üretimi artırırken çok kalabalık bir işçi sınıfını ortaya çıkardı. İşçiler üretimden pay alamazken grev ya da oy kullanmak gibi siyasi ve sosyal haklardan mahrumdu. Çalışma koşulları ağır, saatleri uzun, ücretleri düşüktü. İşçi ölümleriyse zaiyattan ibaretti. 19'uncu yüzyılın ortaları dahi Karl Polanyi tarafından&nbsp;"makineleşme sayesinde sermaye sahiplerinin yaşam koşullarının iyileştiği, üretimi bizzat gerçekleştiren emekçilerin sefalete mahkûm olduğu, köleci toplum düzenine dönüşün zeminin hazırlandığı" bir dönem olarak tanımlandı.Sosyalist fikirlerin kökenini çok daha eski dönemlere götürmek mümkün olsa da 19. yüzyılın başında endüstriyelleşen kapitalizme duyulan tepki, sosyalizmin başı sonu belli bir ideoloji olmasını sağladı. Dünyaya ve tarihe sınıf çatışması gözlüğüyle bakan sosyalistler, kapitalizmin işçi sınıfının emeğini sömürdüğü gerekçesiyle yıkılması gerektiğini, toplumda siyasi ve ekonomik mutlak eşitlik sağlanmasını savundu. Bu yüzyılın sonuna doğru da sosyalizmin etkisiyle iş kazası ve sağlık sigortaları, emeklilik maaşı, sosyal sigorta programı gibi sosyal devlete doğru ilk adımlar atıldı.Sosyalizmin fikir babası olarak görülen Karl Marx, "Kapital" adlı eserinde kapitalizmin sosyalizmin bir ön aşaması olduğu ve sınıf mücadelesinin kapitalist toplumsal üretimden eşitlikçi sosyalizme yol açacağı öngörüsünde bulundu. Friedrich Engels ile kaleme aldığı "Komünist Manifesto'da" ise işçi sınıfının özel mülkiyeti ortadan kaldıracak ve üretim araçlarına el koyacak bir devrimle önce "proletarya diktatörlüğü" kurması, zamanla da sınıfsız toplum idealini gerçekleştirmesi fikrini ortaya attı.<img src="https://images.aposto.com/2022/8/3/1664381720755.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" alt="komünist manifesto" ratio="0.65" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">20. yüzyılın ilk çeyreğinde, 1917’de Çarlık Rusya'da Vladimir İlyiç Lenin önderliğinde gerçekleşen Bolşevik Devrimi sonucunda 1922'de Sovyetler Birliği kuruldu. Lenin'in sosyalizme en büyük katkılarından biri, devrimi örgütleyen ve sosyalist hükümeti sürekli kılan Komünist Parti modelinin oluşturulmasıydı. Tek parti kontrolündeki devletin ekonomideki dominasyonu, Josef Stalin döneminde daha da arttı. Stalin'in yönetimi, işçi sınıfının diktatörlüğü teorisinin uygulamada bugünün Kuzey Kore'sine benzer totaliter bir "şahıs diktatörlüğüne" döndüğü bir dönem oldu.<img src="https://images.aposto.com/2022/8/3/1664381808767.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" alt="sscb" ratio="1.50" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bu süreçte, devrimci sosyalizmin yanı sıra sosyal demokrasi ideolojisinin de emareleri belirdi. Anayasal sınırlar içinde demokratik yollarla sol politikaları hayata geçirmeyi savunan, totalitarizmi reddeden bu görüş sosyalizmin aksine özel mülkiyeti meşru görüyor, serbest piyasa ile devlet kontrolü arasında halk lehine bir dengeyi savunuyor, dünyaya sadece "sınıf" değil, "ulus" gözlüğüyle de bakıyordu.İki dünya savaşı arası dönemde yaşanan 1929 Buhranı ile ortaya çıkan ve devletin piyasaya müdahalesini meşrulaştıran, Sovyetler Birliği'nden yayılan sosyalizm dalgasının önünün kesilmesi amacı taşıdığı yorumları da yapılan Keynesyen iktisat teorisi&nbsp;de sosyal demokrasinin temel prensipleriyle örtüşüyordu.William Beveridge'in çalışanlardan katkı payı toplanması ve kaynağın işsizlere, hastalara, emeklilere ve dul kadınlara aktarılmasını öngören teorisi, modern sosyal devletin temelini oluşturdu. Dönemin ABD Başkanı Franklin D. Roosevelt'in "İşsizlere devlet yardımı, hayırseverliğin ötesinde, bir sosyal görev olarak yapılmalıdır" sözüyle somutlaştırılan, "kapitalizmi insanileştiren" anlayışın batı ülkelerinde kabul görmesiyle İkinci Dünya Savaşı'nın ardından batıda devletlerin sosyal harcamaları arttı.Soğuk Savaş'ın sürdüğü yıllarda ABD liberalizmi, Sovyetler Birliği ise sosyalizmi sınırlarının dışına ihraç etme çabasındaydı. Bu dönemde Çin'de Mao Zedong önderliğinde Çin Komünist Partisi'nin tek karar ve yürütme mekanizması olduğu Çin Halk Cumhuriyeti kuruldu. Orta Doğu'da, Latin Amerika'da, Doğu Avrupa'da da sosyalizmi benimseyen devletler var oldu.Geçtiğimiz haftalarda yaşamını yitiren Mihail Gorbaçov, Sovyetler Birliği'nde merkezi devlet planlamasında yapılan hatalar ve ABD ile rekabetin getirdiği zorluklar karşısında glasnost ve perestroika hamleleriyle sosyalizmi yumuşattı. Ancak bu politikalar da sosyalizmin ve Sovyetler'in ömrünü uzatamadı. Önce Polonya, Doğu Almanya, Çekoslovakya, Bulgaristan, Romanya ve Macaristan'da halk ayaklanmalarıyla sosyalist yönetimler 1990'da yıkıldı. Bir yıl sonra da Sovyetler Birliği tarihe karıştı. &nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2022/8/3/1664381923681.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" alt="BERLİN DUVARI" ratio="1.89" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Soğuk Savaş'ın liberal demokrasilerin zaferiyle sona ermesi, kapitalizmin tek meşru sistem, liberal demokrasinin de tek doğru ideoloji olduğunun düşünüldüğü küreselleşme çağını başlattı. Francis Fukuyama'nın&nbsp;"tarihin sonunun geldiğini" iddia ettiği bu dönemde birkaç istisna ülke haricinde sosyalizm tamamen yok oldu. Neo-liberal akım güç kazandı, devletler özelleştirmelere, vergi indirimlerine ve sosyal harcamalarda kısıntılara gitti. Batı demokrasilerindeki sosyal demokrat hareketler de liberalizmin etkisi altına girdi. "Yeni sosyal demokrasi" olarak adlandırılan bu hareketin en büyük temsilcisi herhâlde, Irak işgalini savunan Birleşik Krallık Başbakanı Tony Blair oldu.Bu dönemde pasifleşen sol, 2008'deki finansal krizle "kendine geldi". Ekonomik krizle boğuşan vatandaşlar yerine finansal sistemi kurtarmaya yönelik hükümet politikaları, ABD'de Occupy Wall Street hareketini doğurdu. Beyaz yakalıların da "sınıf bilinci" edinmeye başladığı bu dönemde otomasyon sürecinin işsiz kitleler yaratacağı endişesi de ortaya çıktı. Pandemi döneminde alınan önlemlerin de ekonomiyi yavaşlatan, özellikle hizmet sektörünü devre dışı bırakan boyutu, devletlerin piyasaya müdahale etmesi ve vatandaşlarına destek sağlaması konusundaki beklentileri artırdı. Serbest piyasaya müdahaleyi kitleler gözünde meşrulaştırdı. "Büyük sıfırlama", "kapitalizmin restorasyonu" ya da "sorumlu/paydaş kapitalizm" gibi tartışmalar doğdu.Tüm bunların sonucunda ABD gibi kapitalizmin kalesi olan bir ülkede dahi Bernie Sanders'ın Demokrat Parti içinde yakaladığı rüzgâr "demokratik sosyalizmi” bir alternatif hâline getirdi. Brezilya gibi ülkelerde otoriterleşen sağ popülizme karşı sol popülist muhalefetler doğdu.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2022/8/3/1664381986376.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" alt="OCCUPY WALL ST" ratio="1.50" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Türkiye'de de Kemal Kılıçdaroğlu liderliğindeki CHP'nin kimlik tartışmaları sebebiyle uzun yıllar geri planda kalan sosyal demokrat ekonomi anlayışını halka yeniden anlatmasını ve yoksullaşan orta sınıflar arasında sosyal demokrat vaatlerin popülerleşmesini tüm bunlar ışığında değerlendirmek mantıklı olacaktır.

Spektrum

Sanayi Devrimi'nin çalışma koşullarına tepki olarak teorileşen sol, o günden bu yana dünya tarihini şekillendiriyor.

Marx'tan Sanders'a: Dünyada solun tarihi

Görünmez el'in evrimi: Türkiye'de ve dünyada liberalizm

<a fr-original-style="" href="https://twitter.com/gurayoztekin" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Güray Öz</a>Klasik ve kalıcı söylem solun değişmez amacının sosyalizm olduğudur. Bu amacın nasıl gerçekleşeceği, gerçekleştirilebileceği konusunda farklı ülkelerin, bölgelerin deneyimleri yardımcı olsa da nedeni ve sonucu belli gibi görünen yanıtlar yanıltıcı olur.&nbsp;Devrimci parti ve hareketler, iktidarı hedefleyen programlarını, stratejilerini, örgütledikleri ve içinde örgütlendikleri, eğitildikleri kitleler olmaksızın gerçekleşmeyeceğinin bilinciyle oluştururlar; eylemlerini ona göre planlar, yürütürler.&nbsp;İnsanların tarihi kendilerinin yapacakları ama verili koşullar içinde gerçekleştirebileceklerini söyleyen Marx da determinizme kapı aralamamış, devrimin gerçekleşmesine ilişkin bir reçete verilemeyeceğini aralıksız geliştirdiği teori ve eylemleriyle göstermiştir.&nbsp;Genel olarak köklü bir değişim hedefine ulaşabilmek için reformist değil, biçim ve içeriği en genel hatlarıyla çizilen sosyalizmi gözden yitirmeyen mücadele literatürde özellikle vurgulanmıştır. Diğer yandan, tarihsel gelişmenin sunacağı olanakların önceden kestirilemezliği, durumun her adımda yeniden değerlendirilmesini zorunlu kılar.Devrimci eylemin önemli bir diğer özelliği de geçmişin tutuculuğundan sıyrılabilmektir. Bu olguyu da Marx 18 Brumaire’de “Ölmüş kuşakların geleneği yaşayanların beyinlerine bir kâbus gibi çöker”&nbsp;diye tarif etmiş, devrimci mücadeleyi yeni bir dil öğrenmek metaforuyla anlatarak, başlangıçta yeni dili sürekli olarak anadile çeviren öğrencinin ancak "yeni dili içselleştirdiğinde, o dilde serbestçe üretimde bulunduğu dili kullanırken eskisini hatırlamadığı ve atalarına ait dili unuttuğu anda mümkün olur" demiştir.&nbsp;Kuşkusuz bu yol gösterici metafor, geçmişin deneyimlerini bir yana bırakmak anlamına gelmiyor, ama değişen koşulların, yeni engellerin ve olanakların dikkate alınması gerektiğinin altını çiziyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Peki, Türkiye’nin devrimcileri nasıl bir yol izlemeli?&nbsp;</h2><ol fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Devrimci bir stratejinin pratikte nasıl şekilleneceği konusunda belirli bir fikrimiz olmasa bile, sosyalizm hedefinin unutulmaması öncelikli olandır. Bu hedef gözden yitirilirse uygulanacak stratejiler, programlar güncel görevler konusunda ne kadar yaratıcı olursa olsun siyasal hareketi sisteme, dahası rejime gizli açık boyun eğmeye zorlar. Hedefi gözden yitirmeden hazırlanacak stratejik hedefler ve uygulanacak programlar hamasi sosyalizm söylemiyle örtülmemeli, ama atılacak adımlar geleceği hazırlamanın pratiği, somut olarak her koşulda kendini göstermelidir.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Daha somutlamak gerekirse, Türkiye’de sınıf mücadelesinin zayıflıklarını sınıfların siyasi mücadeleye katılmalarındaki önemli ve aşılması zor eksiklikleri bilerek, gerçekçi adımlar atmak gerekiyor. Bu da geniş kesimlerin birlikte mücadelesinin yollarını aramayı, bulmayı zorunlu kılar. Halkta, tabanda gelişen birlikte mücadele eğiliminin siyaset düzeyinde de hızla gerçekleştirilebilmesi bu nedenle yaşamsaldır. Türkiye’de ekonomik, politik ve toplumsal psikoloji açısından koşullar, iktidardaki koalisyonun erki koruyabilecek gücü yitirdiğini gösteriyor. Ana muhalefeti oluşturan, solun ve HDP'nin içinde yer almadığı partiler koalisyonu ise değişimin radikal bir değişim olması konusundan çok uzaktırlar. Yine de önümüzdeki seçimlerin öncü değil öndeki gücünü siyasal iktidarı değiştirmekle sınırlı bir programı olan altı partiden oluşan muhalefet bloku oluşturuyor.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Sol bu koşullarda ne yapabilir, değişim fırsatını nasıl değerlendirebilir? Hayalci olmamak,&nbsp;gerçekleşebilir hedefleri gözeterek adım atmak mümkündür. Eksiksiz sol parti ve hareketlerin Kürt siyasi hareketi ile birlikte oluşturacakları blok, ana muhalefet blokunu daha doğru bir stratejiye yönlendirebilir, muhtemel tehlike ve tehditler konusunda uyarabilir. İktidar blokunun son bir yıl içinde attığı adımlar, seçimlerin özgür bir ortamda gizli oy açık sayım ilkesine uygun bir şekilde yapılacağı konusundaki kuşkuları artırdı. İktidar blokunun tüm devlet imkânlarını açık ve sınırsız bir şekilde kullandığı ve kullanacağı ortadadır. Bu nedenle halkın seçimlere sahip çıkmasını sağlamak, ana muhalefetin "oy ver yeter" anlayışının yetersizliğinin, oldu bittilerin kabul görmeyeceğinin seçimlere seçimlerden önce de örgütlü halk hareketiyle sahip çıkılabileceğinin gösterilmesi büyük önem taşıyor.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ve nihayet, seçimlerin sonuçları ne olursa olsun, ister iktidar, ister ana muhalefet bloku kazansın parlamentoda güçlü, gücünü işçi sınıfından, örgütlenmiş halk kesimlerinden kadın, gençlik, iklim ve çevre hareketlerinden, demokratik kitle ve meslek örgütlerinden alan bir sol blokun oluşması bu dönemin ana hedefi olmalıdır.&nbsp;</li></ol>Çünkü sık sık söylendiği gibi gelecek ertesi günden ibaret değildir; "gelecek uzundur."

Aposto Gündem

Solun gücü, hedefi…

İsmi skandallarla özdeşleşen Devlet Başkanı Jair Bolsonaro’nun yönetimindeki Brezilya'da, 2 Ekim’de oldukça kritik bir başkanlık seçimi yapılacak. ABD’de Donald Trump’ın iktidarı Demokrat Başkan Joe Biden’a devrettiği dönemde dayanaksız şekilde ısrarla sürdürdüğü seçim hileleri iddiası ve silahlı Kongre baskını, otoriter popülist liderlerin yönetimlerden serbest seçimler yoluyla uzaklaşmasının zorluğunun tartışılmasına sebep olmuştu.ABD kadar kurumsallaşmış bir demokrasiye sahip olmayan Brezilya’da seçim dönemi ve sonrasındaki muhtemel geçiş döneminin seyri, otoriter/popülist yönetimlerden seçimle iktidarın devralınmasına kafa yoran insanların merakla takip edeceği bir süreç olacak.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bolsonaro’nun gelişi</h2>Uzun yıllar sol ideolojinin hâkim olduğu Brezilya’da orta sınıfın ekonomik taleplerinin karşılanamaması ve 2016'da sosyalist Devlet Başkanı Dilma Roussef’in yolsuzluk soruşturmaları sonucunda görevden alınması ülkede bir kırılma yaratmıştı. Bu kırılmanın, Güney Amerika’da tarihsel olarak solun tekelinde olan popülizme karşı popülist sağa güç kazandırdığı yorumları yapılmış, 2018’deki başkanlık seçimlerini aşırı sağcı Jair Bolsonaro %55 oyla kazanmıştı.Eski bir asker olan Bolsonaro, yerel siyasete girdiği 1988 yılından itibaren ideolojik olarak giderek sağa kaydı. Başkanlık kampanyasında “Brezilya’yı siyasi doğruculuktan, ahlaksızlıktan ve sosyalizmden kurtaracağını” işledi. Diktatörlük dönemini “yeterince cinayet işlenmediği için” eleştiren Bolsonaro, kürtaja, kadınların erkeklerle eşit ücret almasına veya eşcinsellerin sosyal haklara sahip olmasına karşı çıkarken polisin öldürme ruhsatına sahip olmasını, bireysel silahlanmayı, dini geleneğin devamını ve terör tanımının kapsamının genişlemesini savundu.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bolsonaro’nun karnesi</h2>Pandeminin başında tüm dünyada karantina önlemleri alınırken , "enfeksiyon kapma yoluyla sürü bağışıklığı kazanma" politikası izleyen Bolsonaro, halk tarafından yoğun şekilde protesto edildi. Hakkında COVID-19 aşılarının AIDS'e yakalanma ihtimalini arttırdığı yönündeki yorumları sebebiyle "yalan haber yaymak", erken aşı edinme fırsatlarını geri çevirdiği ve halk sağlığını tehlikeye attığı gerekçesiyle "insanlığa karşı suç işlemek” suçlarından soruşturmalar açıldı. Brezilya, 672 binden fazla ölümle ABD’den sonra en çok sayıda kişinin COVID-19 sebebiyle hayatını kaybettiği ülke oldu.Bolsonaro göreve geldiğinde 3,64 olan dolar kuru %45’e yakın değer kaybederek 5,31 seviyelerine geldi. Enflasyon da %12’yi geçerek son 26 yılın en yüksek seviyesine <a fr-original-style="" href="https://www.reuters.com/business/brazils-inflation-hits-highest-april-26-years-121-12-months-2022-05-11/#:~:text=BRASILIA%2C%20May%2011%20(Reuters),official%20figures%20showed%20on%20Wednesday." style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ulaştı</a>. 212 milyonluk ülkede yoksulluk çizgisinin altındaki vatandaşların sayısı 125 milyonu, açlık çekenlerin sayısı 33 milyonu aştı. Sosyal yardım alan 68 milyon kişinin desteği kesildi.Öte yandan Bolsonaro döneminde ülkedeki Amazon yağmur ormanlarının %10’u tümüyle tahrip oldu, dünyanın can damarı olarak bilinen ormanlarda yol yapımı ve petrol aramaları sebebiyle ağaç kesimi %88 hızlandı. Bolsonaro’ya Uluslararası Ceza Mahkemesi'nde "insanlığa karşı suç" işlemekten <a fr-original-style="" href="https://tr.euronews.com/2021/10/12/amazon-ormanlar-bolsonaro-hakk-nda-uluslararas-ceza-mahkemesi-nde-insanl-k-sucu-ndan-dava-" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">dava açıldı</a>.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Geliyor gelmekte olan: Lula rüzgârı</h2>Brezilya’da 2003-2010 yılları arasında Devlet Başkanlığı görevini üstlenen solcu İşçi Partili Lula da Silva, 2017’de hakkındaki rüşvet iddiaları sebebiyle dokuz buçuk yıl hapis cezasına çarptırılmıştı. İki yılın ardından Yüksek Mahkeme’nin kararın adil olmamasına hükmetmesiyle tahliye olmuştu.Irkçılıkla, enflasyonla mücadele, istihdama, üretime ve tarıma dayanan ekonomi ve sosyal yardımların yeniden başlaması gibi vaatlerle halkın karşısına çıkan 76 yaşındaki Lula, özellikle yoksul Brezilyalıların en büyük umuduna dönüştü. Şimdilik anketler, Lula’nın en az %10 farkla Bolsonaro’nun önünde olduğunu, ilk turda olmasa da ikinci turda merkezdeki adayların da desteğini alarak rahatlıkla seçileceğini gösteriyor.Lula, merkezde üçüncü bir alternatif yaratma çabasını sürdüren ancak anketlerde çift haneli oranlara yükselemeyen adaylar hakkında “liderlik üniversitede öğrenilmez” yorumunda <a fr-original-style="" href="https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-04-06/brazil-moderates-flop-sets-stage-for-lula-bolsonaro-showdown" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bulunuyor</a>. Ancak kendisinin de ilk dönemindeki devrimci tonunu yumuşattığı, Bolsonaro’ya karşı merkezi ve hatta merkez sağı kapsayan bir programla ilerlediği görülüyor.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Geçiş dönemine dair endişeler</h2>Ekonomide istediği başarıyı yakalayamayan Bolsonaro, Lula’nın yükselişi karşısında çareyi kimlik siyasetinin tonunu ve kutuplaştırmayı artırmakta arıyor. Dindarlardan, özellikle önceki seçimdeki farkı yaratan Evanjelistlerden fire vermemek istiyor. “Kendisini göreve Tanrı’nın getirdiğini ve yine görevden ancak Tanrı’nın alabileceğini” söylüyor.“Vesayet odaklarına” karşı mücadele ettiğini, “gerçek iktidarı kurmak için” bir dönem daha seçilmesi gerektiğini ifade ediyor.Bolsonaro, provokatif yorumlarıyla tanınan FOX News sunucusu Tucker Carlson’a verdiği röportajda, solun kazanmasının ülkeyi Venezuela’ya çevireceğini, solun yönetime gelmesi halinde asla gitmeyeceğini söyleyerek halka güvensizlik ve korku pompalamaya çalışıyor. Destekçilerine silahlanma çağrısı yapıyor.&nbsp;Elektronik oylama sistemini güvenilmez olmakla, seçim kurullarını solculara ayrıcalık tanımakla suçlayan Bolsonaro'nun tıpkı Trump gibi seçim sonuçlarının hileli olduğunu iddia edeceği bir söylemi şimdiden kurduğu yorumu yapılıyor. Kampanya direktörü oğlu Flavio Bolsonaro’nun “kendi anketlerinin ilk turda zaferi gösterdiğini, aksi durumda verilecek yanıtın yargı dahilinde olmayacağını” açıklaması, iç çatışma ve olağanüstü hâl kaygılarını güçlendiriyor.

Anketlerde geride kalan Brezilya'nın otoriter popülist Bolsonaro'nun yönetimde kalmak için yapabilecekleri kaygı yaratıyor. 

Otoriter Bolsonaro eriyor, geçiş dönemi kaygı yaratıyor

Geçen haftalarda Boğaziçi Üniversitesi Sosyoloji Bölümü'nden arkadaşımız ve meslektaşımız Meltem Ahıska'nın 2019 yılında Psikanaliz Yazıları dergisinde çıkmış bir <a fr-original-style="" href="https://pep-web.org/browse/document/PY.039.0097A" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yazısına</a> denk geldik. "Tırabzansız Düşünmek: Tutunmak/Tutunamamak" başlıklı bu yazı Ahıska’nın her zamanki çok akıcı ve berrak üslubuyla, soyut olanı anlatmanın zorluğunu hissettirmeden yazılmış. Bu makale, bizim de en çok öğrendiğimiz düşünürlerin başlarında gelen Hannah Arendt’in yakın zamanda çıkmış bir kitabının farkına varmamızı sağladı. 2018 yılında Jerome Kohn bir giriş yazısı da ekleyerek derlediği Thinking without a Banister: Essays in Understanding 1953-1975 başlıklı bu kitapta Arendt’in kimi farklı yerlerde daha önce basılmış, kimi de ilk kez basılan yazılarını, sunumlarını, söyleşilerini bir araya getirmiş.<img src="https://images.aposto.com/2022/5/6/1656169602821.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.66" width="550" alt=" Thinking without a Banister: Essays in Understanding" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kitaba ismini veren ve Kohn'un kitabın epigrafı yaptığı "tırabzansız düşünmek" metaforu, 1972 Kasım'ında, yani ölümünden üç yıl önce, Kanada’da "Hannah Arendt’in Çalışmaları" başlıklı bir konferansta "kapitalizm konusunda nerede duruyorsunuz?" sorusuna verdiği cevabın içinde saklı. [Bu konferansta yapılan sunumlar üzerine anlattıkları, kendine yönelik sorulara verdiği cevaplar kitabın "Hannah Arendt üzerine Hannah Arendt" başlıklı bölümünde bir araya getirilmiş.]"Kapitalizm konusunda Marx’ın heyecanını paylaşmıyorum" diye başlıyor yanıtına Arendt ve "Komünist Manifesto kapitalizm hakkında yazılmış en büyük övgüdür" diye devam ediyor. [Biz kapitalizm değil de burjuvaziye yazılmış en büyük övgü diye yorumluyoruz Komünist Manifesto’yu ama bu iki pozisyon birbirine verimli bir tartışma mesafesi kadar yakın.] Marx tarihin belki de en çok okunan manifestosunda burjuvazinin devrimci gücüne methiyeler düzer bir anlamda. Arendt, Marx’ın kapitalizmin bir mülksüzleştirme (expropriation) süreci olduğunu gayet iyi anladığını ama sosyalizmin de bu mülksüzleştirme sürecini devam ettirdiğini belirtip şunu ekliyor: "Modern üretim süreci aslında tedrici bir mülksüzleştirme süreci. Dolayısıyla ben kapitalizm ile sosyalizm arasında bir fark olduğunu kabul etmiyorum."&nbsp;(856)[Burada Arendt’in tam olarak ne kastettiğini anlayabilmek için bizim "insanın kendine ait olana el konması" olarak anladığımız İngilizcedeki "expropriation" kavramıyla sıklıkla "mülksüzleşme" olarak çevrilen "dispossession" kavramları arasındaki farka dikkat çekmek önemli. Sosyalizmin ilk bakışta mülkiyete dayalı eşitsizliklere bir son vererek başka bir dünyanın kapısını aralıyor gibi görünmesini belki de sorgulamak gerekiyor. Sanayileşme pratikleriyle, çevresel tahribatlarıyla, özellikle köylülük-karşıtlığında cisimleşen farklı yaşam tarzlarına düşmanlığıyla, merkeziyetçi yönetim biçimleriyle sosyalizmde de kapitalizmde olduğu gibi insanlar kendilerine ait olanı kaybetmeye devam ediyorlar gibi düşünülebilir. Özellikle emek, zaman, yaratıcılık, alternatif hayat ve kolektif yaşam tarzları anlamında...]Sosyalizm ve kapitalizm arasındaki sınırları sorgulamaya bizi kışkırtan oldukça aykırı bir bakış bu tabii. Arendt’e göre kendisine çok bariz görünen bu ilişkinin tartışılmıyor bile olması, tırabzanlarını kaldırdığınızda insanların güvensiz buldukları düşünce yollarında yürümeyi istememelerinden kaynaklanıyor. Dolayısıyla bu tür ezber bozan fikirleri sıklıkla göz ardı ediyoruz ve üzerlerinde düşünme zahmetine katlanmıyoruz.Arendt’in “tırabzansız düşünmek” metaforu üzerine söylediklerini Ahıska’nın çevirisiyle aktaralım:"Şöyle başka bir şey var, Draenos, ‘bir zemin olmadan düşünmek’ demişti, benim bu denli zalim&nbsp;olmayan başka bir benzetmem var, bunu hiç yayımlamadım, kendime sakladım. Buna ‘tırabzansız düşünmek’ diyorum, Almancada Denken ohne Geländer. Hani merdivenleri inip çıkarken düşmemek için tırabzana tutunabilirsiniz ya, biz bu tırabzanı kaybettik. Kendime bunu söylüyorum. Ve aslında yapmaya çalıştığım da bu."Kaybedilen tırabzanlar neler? Modernlikle kaybedilenler mi? Yani gelenek, baskın inançlar, Tanrı’nın düzeni mi? Yoksa modernliğin içinden çıkardığı faşizmin yıktıkları mı? İkisi de var sanki. Savaş sonrası dünyada Aydınlanma’nın yerleştirmeye çalıştığı tırabzanlara da dayanılamıyor artık.<img src="https://images.aposto.com/2022/5/6/1656170060865.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="2.25" width="550" alt="Hannah Arendt" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Meltem Ahıska da yazısında bu metaforu ve Arendt’in "düşünmenin tehlikeli olduğunu inkar etmiyorum, ama düşünmemek çok daha tehlikeli" önermesini merkeze alarak düşünmek/düşünmemek ilişkisinden ve bir başkasıyla karşılaşmanın, bu karşılaşmanın etkisine açık olmanın öneminden söz ediyor. Bunu yaparken Arendt’in bir başka metaforuna dikkat çekiyor Ahıska. Arendt, totaliter rejimleri soğana benzetiyor. Lider bizim cücük dediğimiz soğanın ortasındadır bu rejimlerde ve böylece merkezden yönetir. Piramitle özdeşleştirdiği diktatörlükler ve otoriter rejimler gibi tepeden değil de içeriden. Ahıska çok güzel anlatmış Arendt’in totaliter rejimler üzerine düşündüklerini. Biz de doğrudan ondan aktarıyoruz:"Cücüğün etrafında katman katman sarmalanmış kesimler, örneğin profesyonel gruplar, parti yöneticileri, düzenin seçkinleri, medya, polis teşkilatı ve yargı yer alır. Soğanın kabuklarında olduğu gibi, bu katmanların bir yüzü içeri, bir yüzü de dışarı bakar. Bir katmanda söylenen ve yapılan her şey dışarıdaki katmanlara doğru bir normallik yaratma işlevi edinirken, içeri doğru bakan yüz hareketin en radikal taleplerini pekiştirmeye yöneliktir. Bu rejimde hiçbir şey sabit değildir; talimatlar, kararnameler, hükümler kimi zaman resmî olarak ilan edilmez bile. &nbsp;İnsanlar, bilmedikleri, anlamadıkları ve sürekli değişen talimatlara uyum göstermek zorunluğunu kabul etmiştir. Başkalarının deneyimlerine olduğu kadar kendi deneyimlerine de kayıtsızlaşmışlardır. Şiddet olarak algılanmayan bir şiddetin tesiriyle sürüklenirler. Bu sürüklenmeyi durdurabilecek bir iç ses ya da dışsal bir engel -gelenek, inanç, öğreti, ahlak, politik alan- kalmamıştır. &nbsp;İnsanlar, genelleşen kanılara bağımlı hâle gelirler.”&nbsp;İnsanlar bu hâl içinde düşünmeyi bırakırlar. Ahıska bugün dilimize dolanan, sık sık tekrarladığımız “aynen”, “sıkıntı yok” gibi sözlerde bu teslimiyetin izlerini yakalıyor. Kısacası tırabzanlara tutunmadan düşünmekten korkmamak, cücükten gelen talimatlara, genel kabullerin rahatlığına kapılmadan düşünmeye devam etmek üzerine düşünmek için hem Ahıska’nın yazısını hem de Arendt’in kitabını bir ara okumakta ciddi fayda var.

Zappa Zamanlar

Arendt ve "Tırabzansız Düşünmek"

Çin futbolu, geçtiğimiz hafta hükümet tarafından alınan ilginç bir kararla gündeme geldi. Çin Spor İdaresi, futbolcuların dövme yaptırmasını yasaklarken, halihazırda vücudunda dövme olan ulusal takım ve 23 yaş altı ulusal takım oyuncularının dövmelerini sildirmesi veya maçlara çıkarken kapatması gerektiği yönünde bir karar aldı. Ayrıca, 20 yaş altı ulusal takımlara da dövmeli oyuncuların çağırılmayacağı açıklandı. Spor İdaresi, futbolcuların topluma iyi örnek oluşturması için dövmesiz olması gerektiğini düşünüyor.Başlıklarda, daha ilgi çekici olduğu için, dövmeyle ilgili karar öne çıkarken, Spor İdaresi ulusal takımların “siyasi ve ideolojik eğitim aktiviteleri” sunması gerektiğini de vurguladı. Böylece ulusal takımın görev ve sorumluluk bilincinin artacağı, sahada daha iyi mücadele vereceği düşünülüyor. &nbsp; &nbsp;Aslında bu karar, Çin’de bir süredir devam eden ve devlet tarafından halka dayatılmaya çalışılan toplumsal değişim çalışmasının bir parçası. Örneğin Çin hükümeti, topluma kötü örnek olduğunu düşündüğü ünlülerin ve sosyal medya influencer’larının aktivitelerini sınırlandırmaya çalışıyor. Ayrıca, Ağustos ayında 18 yaşından küçüklerin video oyunlarının başında haftada üç saatten fazla süre geçirmesi yasaklanmıştı. Bu ve bunun gibi pek çok karar, Çin kültürünü Amerikan liberalizminin öğelerinden temizlemesi için alınıyor. Çin tipi sosyalizmi gençlere aşılamaya çalışan “Şi Cinping Felsefesi” yine Ağustos ayında ilkokullardan üniversitelere kadar müfredata alındı.&nbsp;Geçtiğimiz hafta itibariyle spora da bulaşan bu kararlar, Çin’de ikinci bir kültürel devrim mi gerçekleşiyor sorularını da beraberinde getiriyor. 1966’dan Mao’nun öldüğü 1976’ya kadar on yıl boyunca devam eden kültürel devrim sırasında milyonlarca Çinli, özellikle şehirli entelektüel kesim, öldürülmüş veya sürgüne gönderilmiş, ülkenin tarihi ve kültürel mirası tahrip edilmişti. Mao’nun ölümünün ardından gelen Çin hükümetleri kültürel devrimin olumsuz izlerini silmek için yıllarca uğraşmıştı. &nbsp;Bunun ikinci bir kültürel devrim olduğunu söylemek için şimdilik çok erken. Çin 1960’larda ve 70’lerde dışarıya kapalı bir ülke ve kırsal bir toplumken, bugün açık ve büyük oranda şehirli. Ayrıca, ailesi kültürel devrimin kurbanlarından olan Devlet Başkanı Şi’nin bugün benzer bir politika izleyeceğini öngörmek çok kolay değil. Ne var ki, toplumu batı liberalizminin etkilerinden arındırmaya çalıştığı da son derece açık.İş dünyası, sosyal medya ve eğlence dünyasının ardından futbola da sıçrayan Şi Cinping Felsefesi’nin yakında diğer sporlar için de uygulanması kaçınılmaz görünüyor. Özellikle olimpik sporcuların ilerleyen yıllarda Komünist Parti’nin “ideal Çinli” tanımına uydurulmaya çalışıldığını görmemiz son derece olası.

ÇİN FUTBOLUNDA Şİ FELSEFESİ

<img src="https://images.aposto.com/2021/8/3/1630496744870.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.86" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Sevdiğimiz isimlere “içinde yaşamak istedikleri film ya da diziyi” sormaya devam ediyoruz. 20. konuğumuz <a fr-original-style="" href="https://twitter.com/goksen_aydemir" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor none medium; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Gökşen Aydemir.</a> “Ben zaten tutunamadım gerçeğe, hayalperestlik sardı dört bir yanımı… Fark etmem de oldukça fazla zamanımı aldı.” “İçinde Yaşamak İstediğim” film sorulduğunda ilk aklıma gelen, Bertolucci’nin Düşler, Tutkular &amp; Suçlar’ı oldu. Uzun süredir seyretmediğim halde zihnimde ilk beliren film olması kuşkusuz beni de şaşırttı. Üzerine binlerce film seyrettiğim, onlarca atmosfer içine girdiğim halde zihnimde ve kalbimde bu kadar derinde tutunmasının izini sürmek aynı zamanda neden “içinde yaşamak istediğim” film olduğunun da cevabıydı aslında. Fransa’da 68 olayları sırasında birbirine sevgiyle, tutkuyla, kardeşlikle ve çocukça bağlanmaya çalışan üç yalnızın masalı; 68’lilerin Biz’i, Tutunamayanlar’ı gibi. Politik özgürleşmenin yolunun cinsel özgürleşmeden geçtiği savı, sosyalizmin çocukluk hastalığı olduğunu bilemediğim genç yaşlarımda daha bir anlamlıydı. Isabelle, Theo ve Matthew. Üç kafadarın en önemli özelliği kuşkusuz, sinema manyaklıkları. Ama bu sinema manyaklığı sadece görsele duyulan fetişist bir arzu olmaktan öte, sinema perdesinin gerçekten perde görevi gördüğü, onları dünyadan gizleyen tül bir peçe olduğu gerçeği. Tül şeffaftır ve her gerçek gibi, sahiciliği tartışılır. Sinema tarihinin içinden kopup gelen bu üç ölümlü, aralarında oynadıkları tekinsiz oyuna sinemayı alet ederler. Siyah beyaz karakterler olarak bu tekinsiz oyunlara peydahlanan Greta&nbsp;Garbo, Jean Seberg ve Marianne Dietrich gibi muhteşem kadınlar zaten sinema sevgimin merkezinde yer alıyor. Filmin içine ustaca yerleştirilen bu geçişler de o yüzden en çok zevk aldığım ve başka bir aleme gitmemi sağlayan unsurlar. Filmde sanırım kendimi en çok Matthew ile özdeşleştiriyorum. Amerika’dan gelen, politik duyarlılıkları olan, sinefil ama aynı zamanda yıllardır içinde bulunduğu orta sınıf ahlakından kendini uzaklaştıramamış bir karakter. Ben de ilk gençlik yıllarımda politik olarak sivri bir yerde durmak yerine durup sorgulayan, şiddete karşı olan ama kendi kuralları, ön yargıları içinde sıkışan biriydim. Bunu aşmam, bilinçsiz bir tutunamayandan bilinçli bir tutunamayana dönüşmem çok zaman aldı. Filmde en çok yerinde olmak istediğim karakter ise kuşkusuz Isabelle. Theo ile olan ilişkisi benim için çok özel. Ben tek başıma, kardeşsiz bir çocukluk yaşadım. Hayatta en çok abim olmasını istemişimdir mesela. Isabelle ile Theo’nun durumu ikiz kardeş olmaktan&nbsp;çok öte. Tek beden, tek ruh, tek kalp olmak, tek kişi olmak gibi. Film boyunca aralarında belirli belirsiz yaşanan cinsel çekimse, kalıplara sığmaz insan doğasının en özel parçası. Aylarca amniyon sıvısı içerisinde birbirini kucaklayarak büyüyen iki fetüsün, dünyanın alçak koşullarında birbirlerinin ırağına düşmesinin acısı.&nbsp;Buna ensest diyorsanız, tüm insanlık tarihini yeniden yazmalısınız. Filmde cinselliğin çok abartıldığı ve sıradanlaştırıldığı eleştirisineyse kesinlikle katılmıyorum. Çok doğal ve olduğu gibi bir cinsellik, tanrının gözünden kendini görme ve sınırlarını aşma hali olarak görmekte fayda var. Filmin alt zeminini oluşturan 68 olayları ise zaman zaman dışlanmış gibi gözükse de hanenin içinde yaşanan, bireysel olanın toplumsal olandan daha politik olduğunu yıllarca savunan bizim gibiler için oldukça yeterli. O sahneleri de Gezi’nin çocuksu kırılganlığına benzetiyorum.&nbsp;Ömrü hayatımda bunu da görebildim diyebiliyorum. Dünyayı değiştirmeden önce onun bir parçası olmak için parçalanan bizler gibi onlar da. Kuşkusuz bu üç kafadar gibi, Godard’ın ölümsüz filmi Çete / Bande&nbsp;á part’da&nbsp;da olduğu gibi, Louvre Müzesi’ni el ele dokuz dakikada boydan boya koşmak istiyorum ben de. Hayatıma böyle birileri girdi mi diye soruyorum kendime? Sahiden girdi mi? Birlikte koşalım mı? Seni aramıza alalım mı? Seni çok seviyoruz. Bizimle koşar mısın? Bunun için geç mi, onu da bilmiyorum. Ben de sizi seviyorum Isabella, Theo ve Matthew. &nbsp; Not: Bir hayalperest.

sosyalizm ile ilgili hikayeler