Afganistan'daki Taliban yönetimi, yaklaşık yedi ay sonra tekrar açılan kız çocuklarının eğitim göreceği liselerin saatler sonra kapatıldığını <a fr-original-style="" href="https://www.aljazeera.com/news/2022/3/23/taliban-orders-girls-schools-shut-hours-after-reopening" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">duyurdu</a>. Mevcut yönetimin eğitim bakanlığı, İslam hukuku ve ülke kültürüne uygun bir plan bulunana dek kız okullarının kapalı kalacağını açıkladı.Taliban sözcüsü Inamullah Samangani&nbsp;duyuruyu doğrularken bakanlığın sözcüsü konuya ilişkin yorum yapmalarına izin verilmediğini bildirdi. Bakanlık, ülkedeki öğretmen sayısının yeterli olmadığını ve bu durumu çözmek için öğretmen işe almaya çalıştıklarını savundu. Siyasetçi Shukria Barakzai, altıncı sınıftan büyük öğrencilerin okula gidemeyeceğini ve ilkokul seviyesindeki okulların kapılarının da kızlara kapatıldığını söyledi. Öğrenciler kararı protesto etti.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Taliban içinde görüş ayrılıkları mı var?</h2>Birleşmiş Milletler (BM) elçisi Deborah Lyons, kararı rahatsız edici bulduğunu dile getirdi. Norveç Mülteci Konseyi, endişeli olduklarını vurgularken hem kız hem erkek öğrencilerin eğitimlerine devam etmeleri konusunda hükümete çağrı yaptı. İnsan hakları savunucusu&nbsp;Malala Yusufzay da Taliban'ın sözlerini tutmadığını belirterek kararı eleştirdi. Yusufzay, Taliban'ın kızların okumasını engellemek için bahane bulmayı sürdüreceğini hatırlattı ve yönetimin eğitimli kadınlardan korktuğunu sözlerine ekledi.&nbsp;İnsan Hakları İzleme Örgütü Direktörü Heather Barr, kararın sebebinin Taliban içindeki görüş ayrılıkları olabileceğine dikkat çekti. Barr, yönetimde kız çocuklarının eğitim almalarına yönelik farklı fikirlerin varlığına işaret etti. Taliban'ın ülkedeki insani krizi çözmek üzere aldığı yardımların bağışçılarına seslenen Barr, bağışçıları kadın haklarının iyileştirilmesi için Taliban'a baskı uygulamaya davet etti. Barr, "Şimdi kim yatağında rahat ve iyi bir uyku çekiyor biliyor musunuz? Taliban'ın değiştiğine söz veren Vaşhington uzmanları." diye konuştu.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Karar sürpriz değil</h2>Eski Afganistan Bağımsız İnsan Hakları Komisyonu Başkanı Shaharzad Akbar, Taliban'ın bir millete hizmet etmeye uygun olmadığını söyledi. Akbar, Taliban'ın başta kadın hakları olmak üzere insan haklarını reddettiğine ve Afganistan'ın gelişmesini engellediğine işaret etti. Akbar,&nbsp;"Milyonlarca kızın eğitimini reddeden Taliban'a yazıklar olsun. İslam'ın herkes için eğitim öğretisine karşı çıktığı için Taliban'a yazıklar olsun. Afgan halkının isteklerine karşı geldikleri için onlara yazıklar olsun."&nbsp;dedi.&nbsp;Aktivist Samira Hamidi de kararın sürpriz olmadığını, Taliban'ın verdiği sözlerin hiçbirini tutmadığını anlattı. Taliban'ın uluslararası kamuoyunu kandırdığını söyleyen Hamidi, yönetimin insan haklarını ihlal ettiğini ifade etti. Hamidi, dünyaya "Kızların eğitimi için 20 yıl yatırım yaptınız, şimdi arkanızı dönmeyin." diye seslendi.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Taliban'dan yalanlama</h2>Taliban'ın BM'deki temsilcisi Suhail Shaheen, kız öğrencilerin okullardan uzaklaştırılması gibi bir durum olmadığını ileri sürdü. Shaheen, okul üniformasının şekline karar veremediklerini bu sebeple kararın teknik sebeplerden ötürü alınmış bir karar olduğunu söyledi. Okullarının kapanmadığını yalnızca açılma kararının ertelendiğini belirten Shaheen, bu durumun kısa zamanda çözüleceğini umduklarının altını çizdi.

Aposto Gündem

Unutulan bir hikâye: Afganistan'da kız çocuklarının eğitimine ara verildi

Tüm dünyanın gözü, Afganistan’ın üstünde. Tarihi boyunca büyük zorluklar atlatmış, ulus devlet olmayı başaramamış ülkede yaşayanların çığlığı son olayların ardından duyulmaya başladı. Ancak Afganistan’daki terör tehdidi çok uzun zamandır sessiz sedasız ilerleyişini sürdürdü. Ta ki biri devletin başına geçip, diğerlerini kızdırana kadar.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">IŞİD kimdir?</h2>Dünya genelinde birçok ülkede faaliyet gösteren IŞİD, 2013’te El Kaide’nin Irak kolu lideri Ebu Bekir el Bağdadi’nin Suriye'deki Nusra Cephesi'yle birleştiklerini duyurmasıyla ortaya çıktı. Radikal İslamcı örgüt, bölgedeki çatışma ortamı ve siyasi istikrarsızlık nedeniyle kısa sürede büyük toprak hâkimiyeti elde etti.&nbsp;Orta Doğu'daki değişen güç dengeleri ve istikrarsızlığın yarattığı boşluğun yanı sıra IŞİD, birbirinden farklı fonlarla beslendi. Örgüt Orta Doğu’da büyük bir alana hâkim olmasıyla dünyaya adını duyurdu. Dünyanın farklı yerlerinde kendine destekçi topladı ve dünyaya yayıldı.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">IŞİD-K, diğer adıyla IŞİD Horasan</h2>“Mevlana Rumi’nin doğduğu şehir olan Horasan, bugün Afganistan, İran'ın doğusu, Pakistan, Tacikistan, Türkmenistan, Özbekistan ve Pakistan'ın da bir kısmını kapsayan bölge; Farsça'da güneşin yükseldiği yer anlamına geliyor.“2014'te Rakka ve Musul'u alan ve hızla güçlenen IŞİD, Pakistan ve Afganistan'dan Irak veya Suriye'ye giderek örgüte katılmak isteyen savaşçıları bölgede topladı. Pakistan Taliban'ından ayrılan ve “Taliban’ı yeterince sert bulmayan” militanların da dâhil olduğu örgüt, 2015 yılında IŞİD-Horasan adıyla kurulmuş oldu. &nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Taliban'ın dünü ve bugünü</h2>Uzun süredir gündemden düşmeyen Taliban, 2001'deki İkiz Kuleler saldırılarının ardından ABD'nin El Kaide liderini teslim isteğini reddedince Afganistan'a müdahale başlaması üzerine kısa sürede gücünü kaybetti. Afganistan'ın bazı bölgelerinde ve Pakistan'da varlığını sürdüren Taliban, ülkedeki yerel aşiretlerin mücadeleleri, ev baskınları ve sivil kayıplar nedeniyle tabanda yeniden destek görmeye başladı.&nbsp;2012'de Afganistan'ın farklı yerlerinde düzenlediği saldırılarla yeniden adını duyurmaya başlayan örgüt, kırsaldan başlayarak farklı bölgelerin kontrollerini ele aldı. Son olarak ABD’nin Afganistan’dan çekilmesiyle Taliban, ülkedeki askerî yapının yetersizliği ve sivil direnişin olmamasıyla kısa sürede yönetimi ele geçirdi.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Realist- idealist savaşı</h2>Afganistan’da uzun süredir etkinliğini sürdüren ve “radikal İslamcı” örgütler olarak tanımlanan IŞİD-K ve Taliban’ın arasındaki “savaşın” temelinde ideolojik farklılıklar yatıyor. Taliban’ın Afganistan sınırları içinde “İslam Emirliği” kurma isteğinin karşılığında IŞİD-K tüm İslam ülkelerinde tek bir siyasal oluşum kurmayı amaçlıyor. Ayrıca Taliban’ın uluslararası arenada kabul görme çabasıyla gerçekleştirdiği “ılımlı” islam politikasına karşı çıkan IŞİD-K, Taliban’ı “kâfir” ve “ABD’nın kuklası” olarak atfediyor. Genel bakış açıları ile değerlendirildiğinde Afganistan’da bir devlet olmaya çalışan Taliban’ın politikaları IŞİD-K’ya göre daha “pragmatist” ve “realist” olarak değerlendirilirken, IŞİD-K ise "idealist" bir yapı olarak nitelendiriliyor.&nbsp;Tüm bu değerlendirmeler baz alındığındaysa ortaya çıkan soru; Taliban’ı büyük tepki toplayan yasaklarına rağmen kâfir olmakla suçlayan IŞİD-K’nın “canavar” görüntüsü, Taliban’a meşruiyet mi kazanıyor?&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">IŞİD-K’nın korkusu Afganistanlıları yalnızlaştıracak mı? </h2>IŞİD-K yalnızca Taliban için değil; başta ABD olmak üzere birçok ülke için büyük bir tehdit unsuru. Örgütün havalimanı yakınlarına gerçekleştirdiği ve ABD askerlerinin de dâhil olduğu en az 180 kişinin ölümüne yol açtığı saldırının ardından dünyanın farklı bölgelerinde yeniden bu saldırılara devam edebileceği değerlendiriliyor. Kanlı eylemler ve intihar saldırılarıyla bugüne kadar yüzlerce insanın ölümüne neden olan örgütün “yeniden saldırma” ihtimali bile güç dengelerinin değişmesi için neden oluşturuyor.&nbsp;Yıllardır ellerinde silahlarla ideolojilerini gerçekleştirmek uğruna şehirleri yıkıp, saklanan örgüt, sonunda ele geçirdiği gücü kullanmayı öğrenmeli. Taliban’ın polis, asker ve bakanlıklar üzerinde yapılaşmayı sağlaması ve gerçek bir devlet düzeni oturtması için yalnızca kendi üyeleriyle kadroları doldurması yeterli olmayacak çünkü “yönetimi” öğrenmeleri gerekli. Bunun için müttefiklere ve ittifaklara ihtiyacı var. Başta Çin ve Pakistan olmak üzere bazı ülkelerin ılımlı yaklaştığı Taliban, ittifaklarını büyüterek, “doğru” devlet düzenini öğrenebilir. &nbsp;Taliban’ın yaklaşık 20 yıl önce yaptığı “hatayı” yinelemeyeceği ve Afganistan’da hiçbir terör unsuruna izin vermeyeceğini kabul etmesi; ABD’nin IŞİD-K’nın güçsüzleşmesi için Taliban’a destek vermesine yetebilir. Şu anda hâlihazırda ülkenin birçok gücünü elinde bulunduran Taliban’ın, ABD’den destek görerek devletleşmesi hâlinde IŞİD-K’nın ciddi oranda gücünün kırılması öngörülüyor.Ancak bu senaryonun gerçekleşmesi; “en kötü” yerine “kötünün iyisinin” tercih edilmesi anlamına geliyor. Küresel alanda kendini korumaya çalışan ülkelerin bu kararı alması Afganistan’da nefes dahi alamayan bir halkın yapayalnız kalacağı anlamına geliyor.&nbsp;

Spektrum

En kötü ile kötünün iyisi arasında tercih yapmak üzere olan ülkeler; iki koşulda da Afganistan halkını yapayalnız bırakıyor.

İmparatorluklar mezarlığından radikal örgütler yatağına

ABD'nin 31 Ağustos'ta Afganistan'dan tamamen çekileceğini söylemesiyle başlayan kaos, derinleşmeye devam ediyor. Avrupa liderlerinden gelen tahliye tarihini uzatma taleplerini "bölgede kaldıkça risklerin arttığı" gerekçesiyle reddeden ve 31 Ağustos tarihine sadık kalınacağını duyuran Biden, iki gün önce görevinin en kötü günlerinden birini yaşadı.&nbsp;Geçtiğimiz günlerde NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, Kabil havalimanında gerçek bir terör saldırısı tehlikesi olduğuna yönelik uyarıda bulunmuştu. ABD, Birleşik Krallık ve Avustralya da insanları Kabil havalimanından uzaklaşmaya çağırmıştı. Tehdit endişeleri boşa çıkmadı ve Kabil'de 13’ü ABD askeri olmak üzere en az 180 kişinin ölümüyle sonuçlanan en az iki bombalı saldırı gerçekleşti.Saldırıları, IŞİD’in Horasan kolu üstlendi. ABD Başkanı Joe Biden iki gece önce yaptığı açıklamada saldırılara karşılık verileceğini, IŞİD-Horasan’ın liderlerini öldürme talimatı verdiğini ifade etti.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">IŞİD’in Horasan kolu kim?</h2>Ocak 2015'te kurulan IŞİD-Horasan; Afganistan'da ve Pakistan'da azınlık gruplara, kamusal alanlara ve hükümet hedeflerine yaptığı saldırılarla 2018'de Ekonomi ve Barış Enstitüsü'nün Küresel Terörizm Endeksi'nde en tehlikeli dört küresel terör örgütünden biri hâline gelmişti.&nbsp;Pakistan Talibanı, Afganistan Talibanı ve Özbekistan İslam Hareketi'nin eski üyeleri tarafından kurulan ve Orta ve Güney Asya'da cihat düşüncesinin egemenliğini kurmayı amaçlayan IŞİD-Horasan, kendisinden önceki cihatçı grupların mirasını sürdürme ve bölgenin en güçlü cihatçı örgütü olma hedefini taşıyor.Eylül 2014'te ABD öncülüğünde başlayan mücadele ve 2019'da liderleri Bağdadi'nin öldürülmesi, IŞİD'in Irak ve Suriye'deki gücünü büyük oranda bitirdi; fakat Afganistan, bazı Arap ülkeleri, Tacikistan, Özbekistan, Çeçenistan, Hindistan, Bangladeş ve Çin'den gelen savaşçılarla IŞİD-Horasan'ın büyümesi devam etti.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Taliban ve IŞİD-Horasan düşmanlığı</h2>Yıllardır silahlı çatışmalara giren Taliban ve IŞİD-Horasan, temelde amaçlarıyla ayrışıyor. Taliban yalnızca Afganistan'da bir egemenlik hedeflerken IŞİD-Horasan Güney Asya'dan Orta Asya'ya kadar uzanan bölgede bir hilafet kurmayı amaçlıyor.&nbsp;İki örgütün İslam yorumları da birbirinden ayrılıyor. Taliban'ın şeriat yorumunu yeterince katı bulmayan IŞİD-Horasan, DW'den Matthias von Hein'a göre Taliban'ı "kafir" olarak niteliyor.İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, ABD'nin Afganistan'daki "yenilgisinin" bölgeye yaşamı, güvenliği ve kalıcı barışı yeniden getireceğini söylemişti. Çin dışişleri de aynı günlerde Taliban'ın kuracağı hükümetle "dostça ve iş birliğine dayalı ilişkileri" geliştirmeye hazır olduklarını ifade etmişti. Pakistan Başbakanı İmran Han ise Taliban'ın Kabil'i ele geçirmesini "köleliğin zincirlerini kırmak" olarak tanımlamıştı.&nbsp;Medyascope'a konuşan TEPAV'dan Prof. Dr. Hilmi Demir;&nbsp;Taliban'ın uluslararası toplum tarafından "ılımlı" olarak yorumlanan mesajlarının ve bu iş birliklerinin IŞİD-Horasan tarafından bir propaganda aracı olarak kullanılabileceğini düşünüyor.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bölgede güç dengeleri</h2>The Conversation'daki yorumlara göre Kabil havalimanına yapılan saldırı, IŞİD-Horasan'ın Afganistan için güncel bir tehdit oluşturduğunu gösteriyor. Yorumlar; örgütün panik ve kaos yaratmak, geri çekilme faaliyetlerini baltalamak, Taliban'ın bölgeye hâkim olamadığını düşündürecek eylemlerde bulunmak gibi bir güncel ajandası olduğunu söylüyor.&nbsp;Demir; "ılımlı mesajlarını" sürdürme ve uluslararası aktörleri ikna etme çalışmasına girecek Taliban'ın "İslam'dan taviz vermekle" suçlanacağını; bunun aksini yaptığında da uluslararası arenadan baskı göreceğini düşünüyor. Bu durumun da IŞİD-Horasan'ın sahadan daha çok savaşçı çekmesine sebep olacağına işaret ediyor.

Biden’ın en zor günü ve IŞİD-Horasan tehdidi

Taliban’ın Afganistan'ın başkenti Kabil'i ele geçirmesinin ardından ülkedeki her alanda olduğu gibi spor alanında da endişeli bir hava yayılmaya başladı. Sporcuların hayatlarından korktukları söylenirken FIFA, Afganistan'daki kadın oyuncuların acilen tahliyesini talep etmek için bazı hükümetlere mektup yazdı. Spor, müzik gibi insanların sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını karşıladıkları her alanın yasaklandığı ya da kısıtlandığı ülkenin sporla en yakın ilişkisi, Taliban’ın Kabil'deki futbol stadyumunu infaz yeri olarak kullanması olabilir.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Taliban yokken&nbsp;</h2>1996'da Taliban iktidara geldiğinde, erkeklerin spor yapması ve izlemesi serbestti, kadınların katılımı ise yasaklandı. ABD liderliğindeki koalisyon Taliban'ı devirdiğinden bu yana kadın sporu, toplumsal değişimi yönlendirmek için sporu kullanan hükümetler, kurumlar ve STK'lar tarafından teşvik edildi.&nbsp;IOC, Afganistan'ı 2000 Olimpiyatları'ndan, Taliban'ın kadınlara karşı ayrımcılığı nedeniyle yasaklamıştı. 2004 Olimpiyatları’nda Afganistan oyunlara tekrar katılmaya başladı ve ülke ilk iki kadın sporcusu Robina Muqimyar&nbsp;ve Fariba Rezayee’yi Atina'ya gönderdi.2007 yılında ilk millî kadın futbol takımı&nbsp;kurulmasıyla spor, Taliban’a karşı bir meydan okuma anlamını pekiştirdi.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Şu anki süreç</h2>&nbsp;Afganistan kadın millî futbol takımından oyuncular, salı günü Kabil'den bir uçakla tahliye edilen 75'ten fazla kişiden oluşan bir grup arasındayken “önemli bir zafer” elde etti. Küresel futbolcular birliği FIFPRO, Avustralya hükümetine oyuncuların, takım yetkililerinin ve aile üyelerinin tahliyesini mümkün kıldığı ve daha fazla kişinin Afganistan'dan ayrılmasına yardımcı olmaya devam ettiği için teşekkür etti. Eski Afganistan kadın millî takımı kaptanı Khalida Popal, Taliban yönetimi altında geride kalanlardan korktuğu için spor kuruluşlarına “oyuncuların güvenliğini sağlamaya yardımcı olmalarını” söyledi.<img src="https://images.aposto.com/2021/7/5/1630063356813.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.79" alt="Afganistan Kadın Futbol Takımı" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Görsel: Chatham House<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sahadan&nbsp;</h2>Afganistan’da kriket, uluslararası ilerlemesi yavaş olsa da 1995’te resmîyete kavuştu ve Afgan Kriket Kurulu kuruldu. 2015 Kriket Dünya Kupası Afganistan’ın katıldığı ilk dünya kupası oldu. Şu an ülkede yaşananlara rağmen Afganistan kriket takımının medya yöneticisi Hikmat Hassan, Afganistan’ın 2021 ICC Erkekler T20 Dünya Kupası’na katılacağını açıkladı.Rohullah Nikpai, ülkesinin Olimpiyatlarda Afganistan için madalya kazanan ilk Afgan temsilcisi oldu. 2008 ve 2012 Olimpiyatlarında Bronz madalya kazandı.2017’de Fransa'ya sığınan bisikletçi&nbsp;Masomah Ali Zada, ilk kez Tokyo 2020 Olimpiyat Oyunları’nda Mülteci Olimpiyat Takımı ile kadınlar bireysel zamana karışı yarıştı.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sporcular ne diyor?&nbsp;</h2>2007 yılında Afganistan'ın ilk kadın futbol takımını kuran ve daha önce Taliban yönetiminde yaşamış olan Khalida Popal, sporcuların ne içinde olduğunu biliyordu ve yalnızca savaşın ortasındaki bir ülkedeki siyasi değişime odaklanmak için değil, aynı zamanda Afganistan’da yaşayan kadınlar için de harekete geçti. “Afganistan kadın millî takımı, Taliban'a ve Taliban ideolojisine karşı, eğitim hakkını ve toplumsal katılım hakkını kadınlardan alan ve kadınları sessiz, karanlık evlerde, engelli tutan insanlara karşı savaşmak için kuruldu. Kurucularından biri olduğum ekibin temeli, bizim için bir aktivizm yoluydu, ayağa kalkıp Taliban'a Afganistanlı kadınların bir arada olduğu mesajını vermenin bir yoluydu."BBC Radyosu’na konuşan kriket oyuncusu Naveen-ul-Haq, "Taliban hiçbir sporcuyu rahatsız etmeyeceklerini söylediler ama kimse bilmiyor" dedi.Afgan kadın takımının eski yardımcı antrenörü Haley Carter;&nbsp;en çok risk altındakileri korumaya yardımcı olmak için spor kuruluşlarına çağrıda bulunan Popal'a katılırken, oyunculara "akıllı kalmalarını, güvende kalmalarını ve sabırlı olmalarını" tavsiye etti.Masoumah Ali Zada,&nbsp;Tokyo 2020 Olimpiyatları’nda “Mülteciler ve kadınların hakları olmadığını düşündüğü Afganistan gibi tüm ülkelerde kadınların haklarını temsil etmek için buradayım. Bu yüzden iki amaç için buradayım.”Spor, iç savaş ve etnik çatışmalarla parçalanmış bir ülkede ulusal birliğin güçlü bir sembolü olarak da ortaya çıktı. Kadın sporcular, uluslararası toplum ve spor federasyonları tarafından Afganistan'daki en iyi ulusal sporcular olma platformlarını kadın haklarını geliştirmek için kullanmaya teşvik edildi. Sporun kadınların hayatındaki önemi sadece sağlıklı bir yaşamın getirisi olmakla kalmayıp yaşam mücadelesine ve bir ideolojiye dönüştü.

Punto 

Sporun kurtardığı hayatlar

Ağustos ayının politik ve toplumsal gündeminin büyük bir bölümünü Afganistan’da yaşananlar oluşturdu. Buradan hareketle bugün; medya, teknoloji ve politikanın kesişiminde bir vaka çalışması sunuyoruz.Bugünün vaka çalışması kanalında Taliban’ın internete olan tutumuna ve yıllar içinde bu tutumun nasıl değiştiğine, sosyal medyanın Taliban’ın yeniden güç kazanmasındaki rolüne, sosyal medya platformlarının bir silahlı terör örgütünden uluslararası diplomaside kabul görme potansiyeli olan bir yapıya dönüşen Taliban’a karşı nasıl bir tavır aldığına ve yine platformların, potansiyel risklerin önüne geçmek ve kullanıcılarını korumak için hayata geçirdiği önlemlere odaklanıyoruz.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Birkaç adım geriden</h2>20 yıl önce başkent Kabil'i ve yönetimi ele geçirdiğinde interneti yasaklayan Taliban, son 10 yılda ülkede kullanımı artan akıllı telefonlar aracılığıyla mesajlarını yayabileceğinin farkında, üstelik birkaç yıldır. Atlantic Council <a fr-original-style="" href="https://medium.com/dfrlab/suspicious-twitter-accounts-boosted-taliban-hashtag-prior-to-afghan-election-c303561713cf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bir çalışması üzerinden</a> Afganistan'da 2019'da gerçekleşen seçimlerde 60'tan fazla Taliban bağlantılı Twitter hesabından bir etiketle atılan tweet'lerin seçim sürecinde Taliban etkisini artırmak ve seçmenleri korkutmak için kullanılmış olabileceği çıkarımını yapıyor. <a fr-original-style="" href="https://www.researchgate.net/publication/344382295_Social_media_and_disinformation_in_war_propaganda_how_Afghan_government_and_the_Taliban_use_Twitter" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">2020'de yazılan</a> bir başka akademik makale ise Taliban'ın Twitter'ı bir propaganda aracı olarak kullandığını doğruluyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Taliban bugün sosyal medyayı nasıl kullanıyor?</h2>Taliban'ın başkent Kabil'i ele geçirdiğinden bu yana verdiği mesajlar "ılımlı" olarak yorumlanıyor. Bu mesajlar Taliban'ın dijital varlığına da yansıyor. Mavi mikrofonlu Taliban mensuplarının Kabil sokaklarında çektiği röportaj videoları, ülkede huzurun hâkim olduğu izlenimini yaratması için paylaşılıyor.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2021/7/3/1629930233712.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" alt="Taliban" ratio="Infinity" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Reuters<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Atlantic Council'den Benjamin Jensen bunun sebebini Taliban'ın dijital görünürlüğünde "acımasız olduğunu" hatırlatmasına gerek olmadığı üzerinden savunuyor, zira "halk bunu biliyor."&nbsp;Taliban'ın sosyal medyada çizdiği pozitif imaj, örgütün ülkeyi "yönetebildiği" izlenimini küresel olarak erişilebilir kılıyor. Diğer yandan Taliban sözcüsü Zabihullah Mücahit, Twitter'da 350 bini aşkın takipçisine aktif olarak paylaşım yapıyor ve mesajlarını bu yoldan ulaştırıyor.Hatta bazı analistler; bu oldukça kurumsal görünen ve küresel siyasette uygulanan iletişim hamlelerinde en az bir halkla ilişkiler şirketinin Taliban'a destek olduğunu <a fr-original-style="" href="https://www.washingtonpost.com/technology/2021/08/18/taliban-social-media-success/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">düşünüyor.</a><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Önlemler ve tutumlar</h2>Taliban boyutu:&nbsp;Geçmişte insan hakları ihlalleriyle kazandığı şöhretin örneklerini bugün de sergilediği bilinen Taliban'ın hızlı ilerleyişi sosyal medya platformlarının da bazı konularda karar vermesini mecbur kılıyor. Bugün diplomaside Taliban’ın -kimse ilk tanıyan olmaya yanaşmasa da- "kapsayıcı" bir yönetim kurması koşuluyla tanınacağına dair sinyaller verilmesi, örgütün sosyal medya platformlarının bir süre gündeminde kalacak bir darboğaz olduğunu gösteriyor.Taliban'ın ülkedeki yükselişini "sürreal" olarak tanımlayan Atlantic Council'den Emerson Brooking, örgütün ABD askerlerine yönelik şiddet içerikli eylemlerini yayımlaması gerekçesiyle sosyal medya platformlarında bir süre önce yasaklandığını belirtiyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Facebook ve TikTok geçtiğimiz hafta salı günü CNBC'ye, Taliban'ı tanıtan içeriklere dair yasakları kaldırmayacaklarını söylemişti. Dari ve Peştu dillerini konuşan bir ekiple yerel içeriklerin incelendiğini söyleyen Facebook şirket sözcüsü, platformun Taliban'a karşı alacağı tavır konusunda "uluslararası toplumu" takip ettiğini belirtmişti.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Mesajların uçtan uca şifreli olması sebebiyle uygulamayı kimin kullandığına pek müdahale edemeyen WhatsApp&nbsp;ise 17 Ağustos'ta Taliban tarafından açılan bir şikâyet-yardım hattını kapatmıştı. Taliban sözcüsü Zabihullah Mücahit ise Facebook'u ifade özgürlüğünü kısıtlamakla <a fr-original-style="" href="https://twitter.com/therecount/status/1427670638966165506" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">suçladı.</a></li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">YouTube, şirketin uzun süredir Taliban tarafından yönetilen hesaplara izin vermediği bir politika izlediğini hatırlattı.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Twitter ise en büyük önceliğinin "insanları güvende tutmak" olduğunu vurgulayarak Twitter kurallarını ihlal eden içerikleri sürekli gözden geçirdiklerini belirtti.&nbsp;</li></ul>Kullanıcı boyutu: Afganistan kadın futbol takımının eski kaptanı Khalida Popal; Reuters'a sporcuların sosyal medya hesaplarını güvenlik gerekçesiyle sildiğini, halka açık dijital görünürlüklerini gizlediklerini söylemişti. İnsan hakları grupları da Taliban'ın sosyal medyayı kişilerin geçmişleri ve bağlantıları için kullandığını söyleyerek insan hakkı savunucularının, gazetecilerin ve akademisyenlerin tehdit altında olduğunu paylaşmıştı. Bu endişeler, platformları harekete geçirdi.Facebook, Afganistan'da arkadaş listelerini görüntüleme veya arama özelliğini durdurdu. LinkedIn Afganistan'daki kullanıcıların bağlantılarını gizledi. Clubhouse da aktif olmayan kullanıcıların fotoğraflarını ve biyografilerini gizledi.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Şimdi ne olacak?&nbsp;</h2>Sosyal medya platformları yerelden küresele politikacılar, devlet görevlileri, devlet kurumları ve uluslararası organizasyonların iletişim araçları arasında önemli yer tutuyor. ABD'de Trump destekçilerinin Kongre baskınının ardından Twitter, şiddetin yüceltilmesi başlıklı platform politikası uyarınca iddialı bir kararla eski ABD Başkanı Donald Trump'ın hesabını kalıcı olarak engellemişti. Facebook da yaz mevsiminin başında çeşitli kuralları ihlal ettiği gerekçesiyle Trump’ı iki yıl boyunca platformdan uzaklaştırmıştı. Bu örnekler, platformların bu iletişime izin verip vermeme konusunda güçlü bir inisiyatife sahip olduğunu gösteriyor.Bugün, sosyal medya şirketlerinin ellerinde güvendikleri topluluk kuralları, daha önce verdikleri emsal kararları; fakat tam karşısında "ifade özgürlüğünün sınırları" gibi yanıtlamaları gereken zor sorular var. Yine de esas cevabı Taliban'ın kuracağı hükümetin meşruiyetini belirleyecek olan devletler verecek.

Quando

Taliban sosyal medyayı nasıl kullanıyor? Platformlar, silahlı bir örgütten Afganistan'ın yeni yöneticisine dönüşen Taliban'a karşı nasıl bir yol izleyecek?

Platformların yeni çıkmazı: Taliban

Taliban’ın 20 yıl sonra yeniden yönetimi ele geçirdiği Afganistan’da halk, sadece insani bir krizle değil aynı zamanda ciddi bir ekonomik krizle de karşı karşıya kaldı.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Neler oldu?</h3>Afganistan’ın para birimi Afgani, Cumhurbaşkanı Eşref Gani ve Merkez Bankası Başkanı Ajmal Ahmedy&nbsp;başta olmak üzere birçok hükümet yetkilisinin ülkeden kaçmasının ardından tarihin en düşük seviyesine <a fr-original-style="" href="https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-08-17/afghanistan-s-currency-drops-to-record-low-as-taliban-takes-over" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ulaştı</a>. Şu anda 1 dolar, 86,02 Afgani’ye denk geliyor.Taliban’ın kontrolü ele geçirmesinin ardından ABD, Afganistan’ın büyük çoğunluğunu ülke dışında tuttuğu 9,4 milyar dolar değerindeki ulusal rezervini dondurma kararı aldı. Bir yetkilinin açıklamasına göre, Fed dâhil ABD bankalarında tutulan hiçbir Afganistan devleti hesabı Taliban'a açılmayacak.Ajmal Ahmedy, ülkede döviz krizine yol açan süreci ve nakit sıkıntısını şu şekilde anlatıyor:<a fr-original-style="" href="https://twitter.com/aahmady/status/1427265049668636674" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank"><img src="https://embed.apos.to/assets/2021/7/2021-08-22T11:39:10.687Z.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.86" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"></a><h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Dış yardımların Afganistan ekonomisindeki yeri</h3>İnsani Gelişme Endeksi'nde 189 ülke arasında 169'uncu sırada yer alan Afganistan, dünyanın en yoksul ülkeleri arasında yer alıyor. Dünya Bankası, mart ayında yayımladığı raporda Afgan ekonomisini “kırılgan ve yardıma bağımlı” olarak tanımlamış ve kamu harcamalarının %75’inin dış yardımlar tarafından karşılandığını belirtmişti. Dış yardımlar, hâlihazırda Afganistan’ın gayri safi yurt içi hasılasının (GSYİH) %42,9’unu <a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/world/2021/aug/18/taliban-face-financial-crisis-without-access-to-foreign-reserves" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">oluşturuyor</a>. Taliban’ın dış yardımların kesilmesiyle ülke ekonomisini idare etmede sıkıntılar yaşayacağı öngörülüyor.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Uluslararası Para Fonu (IMF), 500 milyon dolar değerindeki Afganistan ulusal fonuna erişim engeli getirdi.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Almanya, bu sene iletilecek olan 430 milyon avro dahil Afganistan'a yapılacak tüm yardımları durdurma kararı aldı. Diğer ülkelerin de benzer adımlar atması bekleniyor.</li></ul><h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Taliban, nasıl gelir elde ediyor?</h3>Taliban, son yıllarda dış destekçilerden bağımsız hale gelmek için çabalarını artırmıştı. Taliban’ın geçtiğimiz sene 1,6 milyar dolar değerinde gelir elde ettiği tahmin ediliyor; ancak iş ülke yönetmeye gelince bu rakam yetersiz kalıyor.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Taliban’ın en büyük gelir kaynağı, yasa dışı afyon üretimi. Afganistan, dünyanın afyon ve eroin tedarikinin %84’ünü karşılıyor ve üretimin yapıldığı yerlerin çoğu Taliban’ın kontrolü altında yer alıyor.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Taliban, ayrıca Körfez’deki varlıklı kişiler ve İran gibi ülkelerden maddi destek alıyor.</li></ul><h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Şimdi ne olacak?</h3>ABD’nin rezervleri dondurması ve dış yardımların kesilmesi, ülke ekonomisinde keskin bir daralmaya neden olurken Afgani'nin değer kaybetmesi ve enflasyonun yükselmesi kaçınılmaz olacak. Fitch Derecelendirme Kuruluşu, Afganistan ekonomisinin bu yıl %20 oranında küçüleceğini öngörüyor. Panik içindeki halkın bankalardan paralarını çekmeye çalışmasıyla yakın gelecekte finansal istikrarın daha da bozulması bekleniyor.&nbsp;Eski Merkez Bankası Başkanı Ahmedy’nin dediği gibi: “Taliban, askeri olarak kazandı. Şimdi yönetmek zorunda ve bu hiç kolay değil.”

Pareto

Afganistan’da insani ve ekonomik kriz

Taliban'ın Afganistan'ın başkenti Kabil'i ele geçirmesinden sonra, 1996-2001 yılları arasında temel özgürlükleri yok olan kadınlar yalnız kaldıklarını ve hayatlarından endişe ettiklerini duyurmaya devam ediyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Neler olmuştu? İlk kez 1996’da Kabil’i ele geçiren Taliban, yönetimde olduğu dönemde kadınların yanında bir erkek olmadan sokağa çıkmasını yasaklamış; kadınları saçları ve bedeni tamamen örten burkaları giymeye mecbur bırakmıştı. Kadınların kamusal alanda konuşması engellenirken burkasını giymeden evden çıkan kadınlara şiddet uygulanmıştı. Kız çocuklarının eğitim görmesine müsaade etmeyen Taliban, seçili bir grup kadın doktor dışında kadınların çalışmasına da izin vermemişti.&nbsp;</li></ul><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">20 yıllık emek&nbsp;</h2>•&nbsp;Kadınların kazanımları:&nbsp;BBC Türkçe'nin derlemesine göre&nbsp;Taliban'ın güç kaybetmesinden sonra Afganistan'da kadın hakları anayasal düzende koruma altına <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-58234189" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">alındı</a>. 2009’da Kadına Yönelik Şiddetle Mücadele kanunu kabul edildi. Afganistan’da 2020 yılında kadınların iş hayatına katılım oranı %22, meclisteki kadın milletvekillerinin oranı da %27 olarak kaydedildi. Aralarında Afgan yönetiminin Taliban’la yaptığı barış müzakerelerinde rol üstlenen Fawzia Koofi’nin de bulunduğu birçok kadın üst düzey pozisyonlarda çalışmaya başladı. Okula giden kız çocuklarının sayısında artış yaşanırken kadınların okuryazarlık oranında ilerleme görüldü.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Taliban'ın ilerleyişi&nbsp;</h2>ABD'nin Afganistan'dan çekilmesini takiben Taliban vilayetleri ele geçirmeye başladı ve kısa sürede ülke genelinde hâkimiyet kurdu. Taliban'ın ilerleyişi, Kabil'deki kadınların yaşam pratiklerini de etkiledi. Burka fiyatları arttı ve kadınların bir bölümü eşleri tarafından burka almaya zorlandı. The Guardian'a konuşan kadınlar, Taliban’ın gece evlerine girmesinden korktuklarını ve uyanık beklediklerini söyledi. Zorla evlendirilmekten korkan bir kadın, Taliban yönetiminde yaşamaktansa intiharın daha iyi bir seçenek olduğunu ifade etti. Taliban'ın kapı kapı dolaşıp 12 ila 45 yaş arasındaki kadın ve kız çocuklarının listelerini hazırladığı ileri sürüldü.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Şeriata göre kadın:&nbsp;Taliban, Kabil’de gerçekleştirdiği ilk basın toplantısında kadın haklarına "şeriat sınırları içinde" saygı göstereceğini açıkladı. Sözcü Zabibullah Mücahid, kadınların çalışabileceğine ve eğitim alabileceğine işaret etti. Örgütün kadınlara karşı ayrımcılık yapmayacağını ve İslami değerlere göre kadın haklarını sağlayacaklarının sözünü verdi.</li></ul><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Afgan kadını için umut var mı?&nbsp;</h2>• Korkuyla yönetilen bir distopya: Kabil’de fotoğrafçılık yapan Rada Akbar “Taliban’ın ele geçirdiği her şehirle hayaller yok oluyor. Tarihimiz, geleceğimiz yok oluyor. Sanat ve kültür yok oluyor. Hayat ve güzellikler yok oluyor. Dünyamız yok oluyor.”&nbsp;şeklinde konuştu. BBC Türkçe'nin ulaştığı ve daha önce Taliban yönetiminde yaşayan Dr. Sohaila Hamidi, "Taliban, hırsızlık yaptıkları gerekçesiyle 4 kişiyi gözümüzün önünden alıp götürdü. Ertesi gün sokağımızdaki ağaçlarda, hırsızlık yaptıkları için bileklerinden kesilen eller asılıydı.” dedi. Hamidi, Afganistan’daki erkeklerin de Taliban gibi düşündüğünü ve "kadınların 20 yıllık mücadelesinin kaybolduğunu" söyledi. BirGün'ün haberine göre üniversite öğrencisi Haanya Saheeba Malik, Taliban'ın ülkedeki varlığına “Biz sadece yaşamak istemiştik. İstediğimiz şey çok mu zordu? Tüm dünya bizi yalnızlığa terk etti.”&nbsp;sözleriyle tepki <a fr-original-style="" href="https://www.birgun.net/haber/yalniz-birakmayin-sesimizi-duyun-355538" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">gösterdi</a>. Malik, Taliban kontrolü ele geçirmeden önce de kadınların zor şartlar altında yaşadığının ve dünyanın Afgan kadınlarını kaderine terk ettiğinin altını çizdi.&nbsp;• Umut var mı? Afganistan’da çalışan foto muhabir Lynsey Addario, The Atlantic için kaleme aldığı yazısında Taliban yönetimini görmemiş bir neslin varlığının umut aşıladığına <a fr-original-style="" href="https://www.theatlantic.com/international/archive/2021/08/the-talibans-return-is-awful-for-women-in-afghanistan/619765/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">dikkat çekti</a>. Addario; Afganistan’ın Taliban'ın yıllar önce bıraktığı Afganistan olmadığını, ülkede daha özgür bir halkın ve medyanın bulunduğunu, hayalleri olan kadınların yaşadığı bir Afganistan'ın Taliban'ı beklediğini belirtti.

Afgan kadınları: "Tüm dünya bizi yalnızlığa terk etti."

ABD’nin önümüzdeki eylülde Afganistan’dan çekilmesini tamamlaması, TSK’nın Kabil Havalimanı’nın güvenliğini/işletmesini üstlenmesi ve Afganistan’dan gelen göç son günlerin en önemli tartışma başlıkları hâline geldi. Afganistan ve Taliban ile ilişkilerle alakalı Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın geçtiğimiz hafta sarf ettiği “Türkiye’nin, Taliban’ın inancıyla ters bir yanı yok” sözleri ise Taliban gündemini daha yerel bir meseleye çekti.&nbsp;İslam kisvesi altında kendi kurallarına aykırı gelen insanlara, özellikle kadınlara ve çocuklara karşı işkenceler uygulayan bir hareketin inancının, laik bir cumhuriyetle ters olmadığının ülkenin Cumhurbaşkanı tarafından ifade edilmesi tepkilere yol açtı. Hükümet, Cumhurbaşkanı Kararı ile İstanbul Sözleşmesi’nden çıkalı 4 ay oldu ve İstanbul Sözleşmesi olmasa da farklı regülasyonlarla kadın haklarını korumaya devam edeceklerini belirtti. Bu sözlerden sonra ise iktidarın kadın politikalarına olan bakış açısı bir kez daha sorgulanmaya başlandı.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Taliban ve kadın politikaları</h2>ABD ve NATO güçleri Afganistan’a girmeden önce, 1996’dan 2001’e kadar bütün ülkeyi Taliban yönetiyordu. Bu süreçte Taliban’ın yönetimi altında Afganistan’da yaşamış bir kadın (A.K.) ile Taliban’ın inançlarını konuştuk.Beş sene boyunca olan yönetimi bir hücre hatta ömründen geçen 20 sene olarak tanımlayan A.K.; yaşadıklarını aşağıdaki cümlelerle anlattı:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(37, 44, 60); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(37, 44, 60); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Kadınlar, erkek vasi olmadan evlerini terk edemezlerdi ve burka adı verilen uzun bir robada ile bedenlerini tepeden tırnağa&nbsp;örtmeleri gerekirdi. Bedenlerimizi örtmemiz yetmezdi. Yok olduğumuzdan emin olana kadar bütün alanlarımız kısıtlanırdı.”</blockquote>Sadece sosyal alanlarda değil aynı zamanda temel ihtiyaçlarda, hatta zorunluluk hâllerinde bile kadınların var olmasının istenmediğini belirten A.K. “Sağlık merkezlerini, hastaneleri yalnız başımıza ziyaret edemedik; okula veya işe gidemedik.”&nbsp;diyerek Taliban tarafından kadınlara bir varlık atfedilmediğini iletti. Dine dayalı kendi kurallarını uygulayan grup, kadınların taşla ölüme mahkûm edilmesi gibi uygulamaları devreye soktu. 2001’den sonra kadınların siyasi temsilinin başladığını, Fawzia Koofi gibi güçlü kadınların yetiştiğini, Taliban’ın tekrar hükmetmeye başlamasının bu kazanımları yerle bir edeceğini ve böyle bir döneme geri dönmek istemediklerini anlattı.ABD Ulusal İstihbarat Konseyi tarafından hazırlanan raporda, Taliban'ın "ulusal gücü geri kazanırsa son 20 yıllık ilerlemenin büyük bir kısmına geri döneceği" belirtiliyor. ABD liderliğindeki güçlerin ülkede konumlandığı 20 yıl içinde, büyük ölçüde şehir merkezleriyle sınırlı kalsa da kadın hakları açısından büyük kazanımlar elde edildi. Taliban geçtiğimiz ay ABD ile yaptığı görüşmede, “Kadınların toplum için eğitim, iş, sağlık ve sosyal alanlarda hizmet edebileceğini, bununla beraber doğru İslami örtünmeyi koruyabileceğini” söyledi; ancak Taliban’ın tahayyülündeki "doğru" Afgan kadınlar için büyük bir soru işareti. Afganistan'daki kadınlar yaklaşık 20 yıldır çalışarak sosyal ve siyasi yaşamda rol oynayabildi ve bu kazanımları kaybetmek konusunda büyük endişe taşıyorlar. Afganistan’da kadın hakları konusunda ilerlemenin iç destekten daha çok dış baskıyla olduğunu vurgulayan rapor, Taliban’ın geri çevirme çabaları olmasa bile koalisyonun geri çekilmesinden sonra ilerlemelerin risk altında olacağını öne sürüyor. Afganistan'ın Taliban etkisi altında nasıl değişeceğine ve kadınların hangi koşullarda yaşamaya zorlanacağına ilişkin büyük sorular var.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İnançlarımız mı?&nbsp;</h2>ABD’nin Afganistan’dan çekilmesi durumunda Taliban’ın Afganistan’daki kadınlara yönelik politikaları uluslararası haberlerin güncel başlığı ve diplomatik kaygılardan biriyken Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın Taliban ile inançlarımızın ters olmadığını belirtmesi; Afganistan kadınlarına yönelik küresel kaygıyı yerelleştirdi de. Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu’nun verilerine göre sadece haziran ayında 18 kadın cinayeti, 20 şüpheli kadın ölümü bulunuyor. Dijital kamusal alanlarda her gün kadına şiddet vakalarının görünürleştiği, LGBTİQ+ bireylere yönelik nefret suçlarının ve söylemlerinin arttığı, politikacıların cinsiyetçi söylemlerinin normalleştiği, kadına yönelik şiddeti durdurmayı amaçlayan bir sözleşmenin yürürlükten kaldırıldığı ve yeni bir regülasyon için çalışılmadığı bir dönemde olsak da Anayasa, Medeni Kanun, Türk Ceza Kanunu ve 6284 sayılı Kanun başta olmak üzere kadınların haklarını tekrar hatırlatarak Taliban ile benzemeyen inançlarımızı tekrar değerlendirelim.

Taliban'ın Afganistan'daki ilerleyişi kadın hakları konusundaki kazanımları riske atıyor. 

Taliban ile benzemeyen inançlarımız

ABD’nin 11 Eylül itibarıyla askerî varlığını sonlandıracağını duyurduğu ve kademeli olarak çekildiği Afganistan’da radikal dinci örgüt Taliban hızla güç kazanıyor. Afganistan ordusu çoğu bölgede silahlarını geride bırakarak çekilirken uluslararası kamuoyunda ülkenin geleceğinden endişe ediliyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bir adım geriden</h2>ABD,&nbsp;11 Eylül 2001’de topraklarında gerçekleşen kanlı saldırılardan sonra “terörle savaş” paradigması kapsamında Taliban’ın etkin olduğu Afganistan’ı “demokrasi ve özgürlük” vaadiyle işgal etmişti. Taliban, ABD’nin 170 binden fazla ölüme ve 2 trilyon dolardan fazla harcamaya sebep olan 20 yıllık işgalin ardından çekilme kararı alması sonrasında “zafer” ilan etmişti. Örgüt, kendisini bir “direniş grubu” olarak değil, sırasını bekleyen bir hükümet olarak tanımlıyordu.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Taliban’ın yayılması</h2>1990'lı yıllardaki iç savaşta Taliban’a karşı mücadelenin kaleleri konumundaki Bedahşan ve Tahar vilayetleri neredeyse tümüyle örgütün kontrolüne geçti. Ülkenin büyük şehirlerinden Kandahar'ın etrafındaki, kuzey sınırlarındaki ve Helmend vilayetindeki stratejik lokasyonlar da örgüt tarafından ele geçirildi. Örgütün Tacikistan sınır ticaretinden de çok büyük miktarda para kazanmaya başladığı rapor edildi.Pek çok ülkenin büyükelçilikleri için tahliye planları yaptığı ülkede yeni bir iç savaşın patlak verebileceği, komşu ülkelerin de içine çekilebileceği bir kaos oluşabileceği ifade ediliyor. Cumhurbaşkanı Eşref Gani’nin danışmanının Rusya basınına ülkenin kuzeyinde Taliban’a karşı yeni bir saldırı planı yapıldığını söylediği <a fr-original-style="" href="https://www.aljazeera.com/news/2021/7/5/afghanistan-forces-counterattack-taliban-northern-provinces" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">biliniyor.&nbsp;</a>&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Tacikistan’dan açıklama</h2>Tacikistan yönetimi, Taliban’dan kaçan binden fazla Afganistan askerinin pazartesi gecesi sınırı geçerek ülkelerine sığındığını, "iyi komşuluk ilişkileri” gereği askerlerin geçişine izin verdiklerini duyurdu. Tacikistan’ın sınıra 20 bin asker göndereceği ve olası bir göç akınına karşı mülteci kampları kuracağı da öğrenildi.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Rusya’dan açıklama</h2>Rusya Mezar-ı Şerif'teki konsolosluğunu kapatırken Kabil’deki büyükelçiliği açık tutacağını açıkladı. “Ülkedeki istikrarsızlaşmadan endişe edildiği” ifade edildi ve Tacikistan’a sınır güvenliği konusunda destek verileceği duyuruldu. Öte yandan, Sovyetler Birliği dönemindeki Afganistan müdahalesinin sonuçlarını hatırlayan Rusya yönetimi, ABD’nin çekilmesinin ardından Afganistan’a asker göndermeyi düşünmediğini bildirdi.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Taliban’dan tehdit</h2>Taliban,&nbsp;"Tüm yabancı güçler, üstleniciler, danışmanlar, eğitmenler, ülkeden çekilmeli çünkü bir ihlal olan işgalin parçasıydılar.” sözleriyle 11 Eylül’den sonra ülkede kalacak tüm yabancı güçleri hedef alacaklarını duyurdu. Bu, Kabil’deki uluslararası havalimanının güvenliğini üstleneceği konuşulan Türkiye’ye yönelik de bir tehdit olarak <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-57719329" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yorumlandı.</a><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türkiye kalacak mı?</h2>Millî Savunma Bakanı Hulusi Akar, Kabil’deki havalimanının güvenliğini şu an ABD ile birlikte sağlayan Türkiye’nin “ülkeye yeni asker göndermeyeceğini” açıklamıştı. Cumhurbaşkanı Erdoğan da “Pakistan’ı ve Macaristan’ı yanımıza alırız” açıklamasında bulunmuştu. Türkiye ile ABD arasında havalimanı güvenliğinin Türkiye tarafından üstlenmesi konusunda görüşmeler sürerken Türkiye’nin talebine rağmen ABD’nin “S-400 konusunda taviz vermeyeceği” basına sızmıştı.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Uzmanlar ne diyor?</h2>Eski NATO Daimî Temsilcisi Fatih Ceylan, Türkiye’nin bölgede kalmak için Taliban’la mutabakat yapması gerektiğini savunurken uluslararası ilişkiler uzmanı Sezin Öney,&nbsp;“yabancıların Taliban’ın izin verdiği ölçüde Afganistan’da var olabileceğini” söylüyor.&nbsp;Emekli Büyükelçi Faruk Loğoğlu da Türkiye’nin “dış politikadaki yanlışlarını günü kurtarmaya dönük politikalardan uzaklaşarak düzeltmeye başlamak zorunda” olduğunu belirtiyor.

TALIBAN ile ilgili hikayeler