Yazan:&nbsp;Sermed Muhtar Arus<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">On beş, yirmi gün kala, vakitli vakitsiz cami ve mescid şerefelerinde müezzinler görülmeye başlar, kandilleri yerine takar, sırası bozulmuşları düzeltirken gözü ilişenler, "Rabbime bin şükür mübarek ay da geldi!" diye sevinirlerdi.Bir iki gün sonra, selâtin camilerin iki minaresi arasında mahya ipleri bağlanırken görenlerde yine memnuniyet ve tehniyet, "Elhamdülillâh, on bir ayın sultanına yine yetiştik çocuklar!".Daha ardından Beyazıd meydanında, Serasker kapısından içeri galdır guldur beygirler ve iki mantelli top. Ezanda iftar vaktini gürletecekler...Seyrine üşüşen üşüşene, yine hamdeden edene.Artık adım başında çeşit çeşit Ramazan alâmetleri, her tarafta faaliyet belirirdi.Cami kayyumları, kademeleri, başlarında dikişlisi takke, kavukları, cübbeleri atmışlar, kolları paçaları sıvamışlar. Köşe bucağın örümcekleri alınıyor; boydan boya halılar, saf saf pabuçluklar süpürülüyor; camlar siliniyor; kandiller sıcak suda yıkanıp patlatılıyor; mihrabın iki tarafındaki büyük pirinç şamdanlar, avluda abdest muslukları, şadırvanların tasları uğuluyor.Evkaftan arabalarla yollanan tulum tulum, teneke tene kandillik zeytinyağları sırtlanıp indiriliyor. İmam efendilerin, müezzin efendilerin lüpcülerinde keyif kekâ (argo: keyifler yerinde). Gelsin elçabukluğu marifetle ham hum şorolop (argo: yutmak); okka okka evlerine aşıramento (argo: aşırmak). Artık sofralarında sıvırya (alabildiğine) fasulye pilâkisi, zeytinyağlı pırasa...İstanbul'un ana caddelerindeki dükkânlar da çeki düzene koyulurdu: Şekerciler pırıl pırıl kalaylı reçel kaplarını yere, renk renk şurup şişelerini raflara dizerler; bakkallar mostıralarını&nbsp;(sergilenen örnekleri) çoğaltarak güllâçları, sucukları, pastırmaları sallandırırlar; fırınların tezgâh etrafları pembe, kırmızı uçurtma kâğıtlarının nakışlı nakışlı oyuruklarıyla süslenir, has ekmek, çörek otlu pide, kazanyağlı, susamlı, makarnalık simitleri çıkarmaya hazırlanırlardı.Bulgar işkembecilere de gün doğardı. Sair (diğer) vakitler aksataları (argo: alışveriş) kıt. Civardaki evlerin birine bir misafir damlayacak da sini üstünü yufka olduğu için yumurtasızı ikiliğe, yumurtalısı üçlüğe çorba ısmarlanacak yahut kepenkler ineceği sırada bir Balıkpazarı veya Tavukpazarı avdetçişi (Balıkpazarı veya Tavukpazarı'ndan dönen kişi) düşecek de eve eli boş gitmemek için çeyreği sökülüp beyinli bir baş alacak.Halbuki Ramazan geldi mi kâse dolusu çorbaya kuruşu, yarım okka ekmeğe yirmi parayı veren bütün fıkarayı (fakiri) sabrı hep hürya ederdi.&nbsp;On bir ayın sultanı kapı eşiğine yaklaşırken Beyazıd camisi avlusunda çat çut, çat çut keser sesleri, testere gıcırtıları...Sergiciler inşaata girişirlerdi. Yapılan barakaların büyükçelerine Hereke, Karamürsel fabrikalarının, Feshane-i Âmire'nin, Mekteb-i Sanayii'nin, tütün ve tömbeli rejisinin, İzmir pazarının malûmatları istif edilir, öbürlerine de antikacı Bedestenli Ali Bey, sayılı ağızlıkçılar, Buharanlı tesbihçiler, akarab hacıyağcılar, "kokulu bahar, kokulu bahar" diye nağmeleriyle meşhur kınalı sakallı Acem yerleşir, birkaç gün sonra da ortalık iğne atsan yere düşmez hâle gelirdi.Hele Vezneciler'den Direklerarası'na kadarki hazırlıkları sormayın. Mısırlı Zeynep Hanım Konağı'nın (şimdiki Fen Fakültesi) önünü dön, aşağı vur.Sol kolda, medreseden sonraki arsaya salaş kahvenin damına muşambalar serilmekte. Peykelerine, Valide Han'ından kiralanmış halılar yayılmada.(...)Karşıda, Türkiye'nin ilk Türk eczacısı Sakallı Hamdi Bey'in eczanesi. Yanıbaşındaki yangından bakiye arsaya küçük küçük çadırlar, tahta havaleler kurulurdu.(...)Direklerarası'na gelelim: Faaliyetin başlıcası orada, çaycılarda: Varı yoğu dışarı çıkarıp duv arları, çerçeveleri boyayan boyayana, yerleri ovduran ovdurana; semaveri, tezgâhı pırıl pırıl edip fazla sandalyeler kiralayan kiralayana...(...)Ramazan'ın gelişine bir alâmat de askeri mekteplerin tatil oluşu ve mekteplilerin caddeleri, sokakları dolduruşu idi. Şaban ayının on beşi oldu mu cümlesi evci ve sılacı edilirdi.(...)Şeker bayramının dördüncü günü mekteplerine dönerler, sılaya gitmişler ise Kurban'a kadar kalırlardı.&nbsp;<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Kaynak: <a fr-original-style="" href="http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/aksam/aksam_1939/aksam_1939_tesrinievvel_/aksam_1939_tesrinievvel_20_.pdf" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Akşam, 20.10.1939, sayfa 7.</a>

Kupür

Direklerarası'na gelelim: Faaliyetin başlıcası orada.

İstanbul'da Eski Ramazanlar

Tsundoku kelimesi Japoncada, kitapları satın alıp hiç okumamaya verilen isimdir. Sahaf sahaf gezip, aldığınız kitapları kitaplığınızda toz toplattıysanız, tsundoku’lamış olabilirsiniz.Ben her hafta tsundoku’larım mesela. Tsundoku,&nbsp;Meiji Dönemi Japonyasında ortaya çıkmış, başta argo sayılan bir kelimedir. Bir söz oyunundan doğmuştur: tsunde-oku&nbsp;積んでおく&nbsp;“biriktirmek, istiflemek, zulalamak” ifadesi, “okumak” anlamındaki doku&nbsp;読 ile birleşmiş, tsundoku&nbsp;ortaya <a fr-original-style="" href="https://www.openculture.com/2014/07/tsundoku-should-enter-the-english-language.html" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çıkmıştır</a>.Yanlış anlaşılma olmasın, tsundoku kelimesinin tsunami ile bir ilişkisi yoktur, baştaki ses benzemesi tesadüf eseridir. Aynı şekilde sudoku kelimesinden de bağımsızdır. Bir marka adı olarak telifi Nikoli Co., A.Ş. tarafından tutulan sudoku&nbsp;数独,&nbsp;“yalın rakam(lar)” olarak <a fr-original-style="" href="https://en.wikipedia.org/wiki/Sudoku" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çevrilebilir</a>.<img src="https://images.aposto.com/2022/10/2/1669113220039.png" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.80" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Tsundoku kelimesinin hazırda bir Türkçe karşılığı yoktur. Ancak bu, yeni kelime üretmemize engel değildir. Tabii ki kelimeyi olduğu gibi Türkçeye alabiliriz.&nbsp;Ama yaratıcılığımızı kullanarak, tsundoku kelimesine başka bir karşılık üretebilir miyiz?Sudoku kelimesindeki doku&nbsp;独&nbsp;“yalın”&nbsp;karakterinden ilham almayı deneyebiliriz. Yalın-kitap diye bir ifade çıkartabiliriz, ama sudoku’daki doku’nun&nbsp;独, tsundoku’daki&nbsp;doku&nbsp;読&nbsp;ile bir ilişkisi olmadığını <a fr-original-style="" href="https://en.wikipedia.org/wiki/Tsundoku" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">söylemiştik</a>. Yanılsamaya düşmeyelim.Kelimenin Meiji Dönemi’ndeki özgür türetilişinden ilham alarak ilerleyebiliriz. Tsunde-oku’nun karşılığı Türkçede herhalde en iyi “istiflemek” sözüyle karşılanır. Bu doğrultuda elimize geçen, istif-kitap, istif-yazı, ya da istif-oku,&nbsp;ifadeler de kulağa pek hoş duyulmuyor.“İstiflemek” yerine başka bir anlam kullansak? “Zulalamak” anlamıyla ortaya çıkan söz, bence kulağa en güzel geleni: yazızula.&nbsp;Satın alıp okumadıklarımıza yazızula, yazıp da yayınlamadıklarımıza da zulayazı, ne dersiniz? Sizce en güzel karşılığı hangisi? Siz bir karşılık üretecek olsanız nasıl bir kelime düşünürdünüz?“Bu kadar kitap alıyorum ama eve gidince kesin yazızulalayacağım.”<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Kelime Köşesi'nden Ata LeblebiciInstagram'da <a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/kelime_kosesi/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">@kelime_kosesi</a>

Kelime Köşesi

Geçtiğimiz hafta gerçekleşen Google I/O 2022 konferansında Google CEO’su Sundar Pichai şirketin “şu ana kadarki en gelişmiş sohbet yapay zekâsı” için beta test aşamasına gelindiğini duyurdu.Pichai’ye göre LaMDA 2 adı verilen ve herhangi bir konuda karşılıklı sohbet etme kapasitesine sahip olan robot (chatbot), Google çalışanlarının yürüttüğü testlerde başarılı oldu. AI Test Kitchen adını verdikleri uygulama üzerinden artık botun başkaları tarafından da test edilebileceğini duyuran Pichai, kullanıcıları bir konuda uyardı: “Her ne kadar iyileştirmişmeler yapmış olsak da, botun hatalı, yakışıksız ya da kırıcı yanıtlar vermeyeceğinin bir garantisi yok.”Yapay zekâ, internet aramalarını otomatik tamamlama teknolojisi sayesinde hayli iyileştirmiş durumda. Bunun yanında birçok üretkenlik uygulaması, tamamlayıcı sözlükler ve hatta kod yazmaya yardımcı uygulamalar da artık standart hale gelmiş durumda. Zaten Pichai de projeyi geçtiğimiz yıl ilk defa duyurduğunda LaMDA’nın arama motoruna, sanal asistana ve ofis uygulamalarına eklemlenebileceğini söylemişti. Ancak vadettiği tüm imkanlara rağmen yapay zekâ botların güvenilirliği hâlâ tartışılır durumda.Google’ın LaMDA’sı (Diyalog Uygulamaları için Dil Modeli) makine öğrenimi araştırmacılarının “geniş dil” adını verdiği modelin bir örneği. Bu terim, çok büyük hacimli metinleri tarayarak modelini istatistiki bir yaklaşımla oluşturan yazılımları tarif etmede kullanılıyor. Örneğin LaMDA, aralarında Wikipedia, soru-cevap siteleri ve online forumların da bulunduğu trilyonlarca satır yazı kullanılarak eğitilmiş. Bu devasa veri seti, algoritmanın farklı üslupları anlamasını ve aktarmasını da sağlıyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sesli asistanlar</h2><img src="https://images.aposto.com/2022/4/2/1652782060563.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.79" width="550" alt="LaMDA 2" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">GoogleSiri ve Alexa gibi sesli asistanlar önceden tanımlanmış isteklere cevap verebiliyor. Eğer LaMDA projesi başarılı olursa organik olarak iletişim kurabilen ilk yapay zekâlı asistan olacak. Google’ın yayımladığı sohbet kayıtlarında göründüğü kadarıyla LaMDA bilgilendirici, düşündürücü, hatta yer yer komik olmayı dahi başarıyor.&nbsp;Öte yandan, geniş dil modellerinin argo kullanmak, edepsizce konuşmak, hatta ırkçılık yapmak gibi sorunlara yatkınlığı biliniyor. İnternetin uçsuz bucaksız dehlizlerindeki milyarlarca cümleyi taramanın kötü yanlarından biri de bu. Örneğin metin üreteci GPT-3’ü tasarlayan OpenAI, geliştirdikleri yazılımın cinsiyetçi ve ırkçı söylemlerde bulunabildiğini, bu nedenle gözetim altında kullanılması gerektiğini belirtiyor.Aynı risk LaMDA’da da mevcut. Ancak Pichai, iç testlerde çalışanların yapay zekâyı ellerinden geldiğince eğittiğini ve robotun ofansif şeyler söyleme eğilimini hayli körelttiklerini belirtiyor. Bu nedenle her ne kadar Google’ın ne zaman yayımlayacağı ve kimlerin erişimine açacağı belli olmasa da AI Test Kitchen uygulaması robotun eğitiminin tamamlanmasında önemli bir rol üstlenecek.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Nasıl Çalışıyor?</h2><img src="https://images.aposto.com/2022/4/2/1652781930222.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.96" width="550" alt="Düşünce zinciri" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">GoogleTest Mutfağı, yapay zekânın nelere muktedir olduğunu daha iyi gösterebilmek adına 3 farklı deneyim sunacak.Bunlardan ilki bir interaktif hikaye anlatıcı modu. Kullanıcının bir sahne tanımladığı bu senaryolarda, sohbet robotu sahneyi hayal ederek detaylandıracak. Uygulamanın ikinci işlevi ise verilen bir konu hakkında muhabbet edebilmesi. Örneğin uygulama evcil hayvanınız hakkında sizinle sohbet edecek. Böylece robotun konudan sapıp sapmadığı gözlemlenebilecek.&nbsp;Son olaraksa uygulama üzerinde karmaşık “yapılacaklar listeleri” oluşturulabilecek. Misal, canlı tanıtımda bir çalışan “bahçeme sebze ekmek istiyorum” dediğinde, Google’ın robotu bunu gerçekleştirebilmesi için atması gereken altı adımı kendisine listeledi. Tabii bir de uyarı ekleyerek: “Hatalı ya da uygunsuz bilgiler içerebilir.”&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(15, 14, 14); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(15, 14, 14); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Örneğin çalışan “çevrenizde nelerin iyi yetiştiğini inceleyin” adımına tıkladığında, “komuşunuzun bahçesine göz atın” önerisiyle karşılaştı. Sağol LaMDA, çok yardımcı oldun.</blockquote>Tabii geniş dil modellerinin ne kadar başarılı olacağını kestirmek tam anlamıyla mümkün değil. Mühendisler tespit edilen açıkları ne kadar yama yapsalar da sistemde her zaman boşluklar kalması olası. Bu nedenle robotun geniş kitlelerce test edilmesi ve çalışanların yaratamayacağı senaryolara maruz kalması önem taşıyor.Pichai, LaMDA’yı geliştirirken Google’un sosyal bilimcilere ve insan hakları uzmanlarına danışacağını paylaştı. Yapay zekâ aynı zamanda Google’ın 2018’de yayımladığı AI ilkelerine de sadık kalacak. Bu kurallar, ABD ordusunun yapay zekâ destekli çalışmalarına Google’ın katılması nedeniyle çalışanlardan gelen tepkiler üzerine belirlenmişti. Yaşanan skandalda aralarında şirketin yapay zekâ etiği dairesinin kurucu-yöneticileri Timnit Gebru ile Margaret Mitchell'ın da bulunduğu isimlerin görevlerine son verilmiş ve birçok mühendis Google ile yollarını ayırmıştı.Bu yazı ilk olarak <a fr-original-style="" href="https://www.wired.com/story/google-voice-assistant-future/amp/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">WIRED</a>'da yer aldı.

Quando

Google yeni sohbet robotunu gaf yapmaktan alıkoyabilecek mi?

Google LaMDA 2

Kocakarı: <a fr-original-style="" href="https://sozluk.gov.tr/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Yaşlı kadın ve anne</a> anlamlarında kullanılan cinsiyetçi bir argo kelimedir.

İstanbul'da Nasıl Eğleniyorduk?

• Anafordan yatmak: <a fr-original-style="" href="https://www.kitapyurdu.com/kitap/buyuk-argo-sozlugu-taniklariyla/11501.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Anafor</a> kelimesi Yunanca bedavadan, herhangi bir emek ve para harcamadan elde edilen şey anlamına geliyor.

•&nbsp;Gayduri:&nbsp;Yunanca&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.kitapyurdu.com/kitap/buyuk-argo-sozlugu-taniklariyla/11501.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">eşek, hayvan</a> anlamlarına geliyor.

•&nbsp;Partal kaz:&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://karadeniz.gov.tr/yerel-sozluk-4/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Partal</a> abartarak konuşan, yalancı anlamlarına geliyor. Metinde ikisi bir arada kullanılarak argo ve hakaret içeren bir anlam kazanmış.

Zendost:&nbsp;Zen, Farsça “kadın” anlamına geliyor. Zendost ise, “Kadın düşkünü (kimse), zampara” <a fr-original-style="" href="http://lugatim.com/s/zendost" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">anlam</a>ında kullanılıyor.&nbsp;<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">*Kelimenin anlamlarını ve kökenini verirken link kullanıyoruz. Kimi yerlerde de anlamın oluşumunu hayal edip yorum yapıyoruz. Bazı kelimeler metinde argo olarak kullanılmasa da yeni öğrendiğimiz için burada aktarmak istedik.&nbsp;

Fitil gibi olmak: <a fr-original-style="" href="https://www.dersimiz.com/deyimler-sozlugu/fitil-olmak-deyimi-1694" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Fitil olmak</a> şeklinde de bilinen bu argo hem çok sarhoş olmak hem de birine çok kızmak, sinirlenmek, ayar olmak anlamına geliyor. Fitil, aynı zamanda patlayıcılarda ateşlendiğinde &nbsp;işlemi başlatan bir donanım parçası. Öfke anında “fitil,” patlamadan öncesine denk geliyor diyebiliriz. Çok alkollü kişilere de “çakmak çaksam patlayacaksın” denir, bu da yine “fitil” ile ilişkilendirilmiş bir deyim olabilir.

Çekiştirmek: Meyhane ve gazino gibi yerlerde kullanılan argo bir söz. Bir iki kadeh alkollü içki içmek <a fr-original-style="" href="https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/157092" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">anlam</a>ında kullanılıyor. Mecazî <a fr-original-style="" href="https://sozluk.gov.tr/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">anlam</a>da ise “Bir kimsenin kötü taraflarını uzun uzadıya sayıp dökmek” demektir.

argo ile ilgili hikayeler