Bu hafta Science Advances dergisinde yayımlanan bir araştırmada gelecek 50 yılda insanların dünya üzerindeki toprakların yarısından fazlasındaki yabani&nbsp;yaşam alanlarında daha fazla varlık göstereceği,&nbsp;yani insan ve yaban hayatı popülasyonları arasındaki örtüşmenin çarpıcı bir biçimde artacağı, bu durumun da gelecekte yaşanacak pandemi olasılıklarının artmasına sebep olacağı tespit edildi.Günümüzde insanlar dünya topraklarının %70-75’inde yaşıyor ya da bu alanları dönüştürüyor. ABD'deki Michigan Üniversitesi'nde yapılan çalışma 2070 yılına kadar şu anda neredeyse hiç insan varlığı bulunmayan&nbsp;toprakların %57'sinde insan varlığının, dolayısıyla da yaban hayatla etkileşimin artacağını öngörüyor.Başlıca sebeplerinden biri nüfus artışı olan bu örtüşmenin çift taraflı olumsuz etkiler yaratması bekleniyor. Neredeyse hiç insanın olmadığı ormanlar gibi alanlarda daha fazla insan varlığı ve faaliyeti görülmesi; biyoçeşitlilik kaybı, hayvanların insanlar tarafından öldürülmesi, ekosistemin dengesinin bozulması gibi yaban hayatı tehdit eden sıkıntılar yaratırken, hayvanların insanların mahsullerini ve çiftlik hayvanlarını yemesi, hayvanlardan insanlara bulaşan hastalıklarda artış görülmesi gibi etkileri de tetikliyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">En büyük tehlike Çin ve Hindistan’da</h2>Çalışmanın yazarları insanlarda ortaya çıkan hastalıkların yaklaşık %75'inin zoonotik olduğunu yani hayvanlardan insanlara geçtiğini ve Covid-19, maymun çiçeği, kuş gribi ve domuz gribi de dahil olmak üzere küresel sağlık otoritelerini endişelendiren birçok hastalığın kaynağının muhtemelen yaban hayatı olduğunu söylüyor.<img src="https://images.aposto.com/2024/7/5/1724430498758.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.51" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Gelecekte yaşanacak etkileşimi tahmin etmek için, insanların gelecekte nerelerde yaşayacaklarına dair tahminleri 22.000'den fazla türün mekansal dağılım alanlarıyla karşılaştırtan araştırma, insan ve hayvan örtüşmesinin en çok Hindistan ve Çin gibi insan nüfus yoğunluğunun zaten yüksek olduğu bölgelerde yoğunlaşacağını, Afrika ve Güney Amerika'daki tarım ve orman alanlarındaki örtüşmede de önemli artışlar yaşanacağını öngörüyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Çözüm ne?</h2>Yaban hayatı koruma veterineri ve araştırmacı Kim Gruetzmacher, insanlar ve yaban hayatının nerede çakışacağını anlamanın yaban hayatından viral yayılmanın hızlanmasını önlemenin anahtarı olduğunu söylüyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(254, 254, 254); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(254, 254, 254); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Risk teşkil eden yaban hayatının kendisi değil, bizim davranışlarımız ve onunla olan özel temasımızdır.”</blockquote>Çalışmanın başyazarı ve Michigan Üniversitesi Küresel Değişim Biyolojisi Enstitüsü'nde doktora sonrası araştırma görevlisi olan Deqiang Ma ise bu araştırmanın insan ve yaban hayatı çatışmalarından kaçınmak ve&nbsp;tür zenginliğinin korunmasına daha fazla odaklanmak için politika yapıcılara yol gösterebileceğini belirtiyor.

Angst

Yapılan yeni bir araştırma, nüfus artışına bağlı olarak artan insan ve yaban hayatı etkileşiminin pandemi riskini yükselteceğini tespit etti.

Araştırma: Tehdit yaban hayatı değil bizim onunla temasımız

<span fr-original-class="customBullet" fr-original-style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block;" style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block; box-sizing: border-box;">•&nbsp;&nbsp; Bir grup bilim insanı, Cardiff Üniversitesi’nde görev alan Prof. Ernest Chi Fru liderliğinde yürüttükleri bir çalışmada Dünya’da yaşamın bilinenden 1,5 milyar yıl önce başlamış olabileceğine yönelik <a fr-original-style="" href="https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0301926824001669?" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kanıtlar buldu.</a> Araştırma ekibi, Orta Afrika ülkesi Gabon’da bulunan kayaların derinliklerinde 2,1 milyar yıl önceden kalma ve hayvan yaşamına olanak verebilecek çevre koşullarına ulaştı.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ayrıntılar: Ernest Chi Fru, ulaştıkları yaşam formlarının sporla çoğalan, beyni olmayan, tek hücreli ve cıvık mantarlara benzeyen canlılar olabileceğini öne sürdü. Söz konusu yaşam formlarının küresel olarak yayılamadıkları için bir süre sonra yok oldukları tespit edildi.&nbsp;</li></ul>

Quando

• Geçtiğimi aylarda Meksika Kongresi'nde&nbsp;insan dışı yaşam formu olduklarını iddia ettiği üç parmaklı mumyalar sergileyen Meksikalı gazeteci <a fr-original-style="" href="https://www.reuters.com/world/americas/mexican-congress-holds-second-ufo-session-featuring-peruvian-mummies-2023-11-08/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Jaime Maussa</a>n bir kez daha Kongre karşısına çıktı. Maussan, oturum boyunca mumyaların sahte olmadığını kanıtlamaya çalışarak iddialarını araştırmalarla destekledi; ancak mumyaların bir zamanlar yaşayan organizmalar olduğunu gösteren araştırmaların, mumyaların "dünya dışı" olduğuna ilişkin bir kanıt sunmadığı aktarıldı.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bilgi notu: Maussan, 2015 ve 2017'de de Peru'da uzaylı cesetleri keşfettiğini iddia etmiş; yapılan incelemeler sonucunda uzaylı olduğu öne sürülen beş cesedin mumyalanmış çocuklara ait kalıntılardan oluşturulduğu anlaşılmıştı.</li></ul>

Temel eğitimde en basit hâliyle öğrendiğimiz bilimsel kanunlara hepimiz derinlemesine olmasa bile biraz olsun hâkimizdir: Düzgün hareket hâlindeki veya hareketsiz bir cisim, kendisine bir dış kuvvet uygulanana kadar ve uygulanmadığı sürece orijinal durumunu korur. Kuvvet, kısaca cismin kütlesi ve ivmesinin çarpımıyla doğru orantılıdır. Güçlü, daha doğrusu 'uygun' olan hayatta kalır.Bu kanunlar, bilim dünyasının ve insanın büyük ölçüde bir gizem olan evren ile kendini anlama çabalarının da temelini oluşturur. Ancak, bilimin kabul ettiği bir gerçek daha vardır ki bilim, aslı 'kesin' değildir ve sürekli gelişip evrilebilebileceği gibi bir noktaya kadar doğru kabul edilen 'gerçeklerin' aslında yanlış olduğu da anlaşılabilir.Şimdiyse bilim insanları, evrimin "kayıp bir yasasını" bulduklarını <a fr-original-style="" href="https://www.axios.com/2023/10/22/evolution-complexity-law" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">öne sürüyor.</a> Charles Darwin'in "en uygun olanın hayatta kalması" teorisinin cansız fenomenlerin nasıl işlediğini anlamamıza da yardımcı olabileceği belirtilen yeni kanunun, evrendeki karmaşıklık ve çeşitliliği tanımlayarak her şeye ilişkin anlayışımızı değiştirme potansiyeline sahip olabileceği değerlendiriliyor.İzole sistemlerin entropisinin asla azalmayacağını belirten termodinamiğin ikinci yasası tarafından yönetilen, geri döndürülmesi imkansız süreçler vardır: Yumurta çatlar, buz erir, yaşam sona erer. Bununla birlikte, çiçekler açar ve bebekler doğar. Karmaşık sistemler ortaya çıkar ve bu karmaşık sistemler, zaman içinde daha da karmaşık bir hâl alır. Termodinamiğin ikinci yasasına tüm sistemler uymalıdır; ancak günlük yaşamlarımızda ve evrende gördüğümüz tüm zenginliği etkili bir şekilde tanımlamak için hâlâ ifade edilmesi gereken eksik bir şey var mevcut.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Evren ile birlikte evreni anlayış şeklimiz de genişliyor</h2>PNAS'ta yayınlanan ve önerilen yasayı açıklayan bir makalenin ortak yazarlarından olan Carnegie Bilim Enstitüsü'nden Robert Hazen, derin anlamda hayatta deneyimlediğimiz iki zaman oku olduğunu ifade ediyor: Biri yaşlanma ve ölüm fikri, diğeri ise yenilenme ve organizasyon fikri. Bilim dünyası uzun yıllardır bu iki fikri nasıl uzlaştıracaklarını çözmeye çalışıyordu; söz konusu yeni kanun da tam olarak bu noktada devreye giriyor.Darwin'in teorisine göre, bitkiler, hayvanlar ve diğer canlı organizmaları kapsayan biyolojik sistemler, hayatta kalma ve üreme şanslarını artıran özellikler geliştirerek evrimleşir. Bu seçilimin ana fikri ise "bir şeyin yararlı bir işlevi yerine getirdiği için bir süre daha var olma kapasitesi" olarak tanımlayabileceğimiz uygunluktur; yani güçlü olan hayatta kalır. İşte "Artan İşlevsel Bilgi Yasası" olarak isimlendirilen yeni yasa da seçilimin sadece canlı sistemler için geçerli olmadığını öneriyor ve o ifade edilmesi gereken 'eksik' şeyin, yani karmaşıklığın nasıl ortaya çıktığını açıklıyor.Atomlar ve moleküller etkileşime girerek mineraller, yabancı gezegenlerdeki atmosferler ve yıldızlardan oluşan galaksiler de dahil olmak üzere canlı olmayan sistemlerin birçok konfigürasyonunu oluşturur. Önerilen yasa da bu sistemlerin ve diğerlerinin "birçok farklı konfigürasyonunun bir veya daha fazla işlev için seçilime uğraması hâlinde" evrimleşeceğini belirtiyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Başka bir deyişle, Darwin'in evrim teorisindeki uygunluk durumunun atomlar, yıldızlar, kasırgalar ve mineraller gibi cansız karmaşık sistemler için de geçerli olduğu; bu sistemlerin de kendilerini şartlara adapte ederek bir bitkinin canlılar dünyasında yaptığı gibi özellikleri 'seçerek' evrimleştiği savunuluyor.</li></ul><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Neden önemli?</h2>Çalışmanın ortak yazarlarından Carnegie Enstitüsü'nde astrobiyolog ve gezegen bilimci Dr. Wong'a göre, bu karmaşık sistemleri bu yasa ile anlamak, çevresel değişimi ve bunun Dünya üzerindeki etkisini incelemeye yardımcı olabilir. Atomlar, moleküller ve hücreler gibi çok sayıda bileşenden oluşan, tekrar tekrar düzenlenebilen ve çok sayıda farklı konfigürasyon benimseyebilen sistemler için geçerli olan bu yasa, yıldızların galaksiler hâlinde düzenlenmesinden gezegenlerdeki atmosferlerin karmaşık kimyalarına, sayısız yaşam biçimine ve daha fazlasına kadar çevremizdeki karmaşık sistemlerin ortaya çıkışını açıklamamızı mümkün kılabilir:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9);" style="color: rgb(9, 9, 9); margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">"Sonuçta, Dünya'nın biyosferi şu ana kadar bildiğimiz en karmaşık evrimleşen sistemdir. Kendimize şunu sormalıyız: Kendi evrimleşen biyosferimizde hangi işlevleri destekliyoruz (ya da zarar veriyoruz)? Günümüz toplumunun hangi özellikleri sadece uzun vadeli devamlılığa değil, aynı zamanda uzun vadeli gelişmeye de elverişlidir ve hangi yönlerin değiştirilmesi gerekir?"</blockquote><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bilim dünyası ne tepki verdi?&nbsp;</h2>Yeni araştırmada yer almayan Pennsylvania Üniversitesi'nde biyokimya ve biyofizik profesörü Stuart Kauffman, "Fizikte nesnelerin uygunluğu diye bir kavram yoktur," diyor ve ekliyor: "Ama biyolojinin her yerinde var." Kauffman, çalışmanın "mükemmel, cesur, geniş ve dönüşümsel" olduğunu ifade ediyor.Belgrad Astronomik Gözlemevi'nde araştırma profesörü olan Milan Cirkovic ise çalışmayı "astrobiyoloji, sistem bilimi ve evrim teorisinin kesiştiği zorlu arazide esen temiz hava esintisi" olarak nitelendiriyor.Öte yandan, çalışmaya daha temkinli yaklaşanlar da mevcut. <a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/science/2023/oct/16/survival-of-the-fittest-may-also-apply-to-the-nonliving-report-finds" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">The Guardian'ın</a> haberine göre, Cambridge Üniversitesi'nde kozmoloji ve astrofizik profesörü olan gökbilimci Martin Rees de dahil olmak üzere herkes bu yasadan pek hoşlanmıyor. Buna göre, Rees, "Muazzam miktarda uzay ve zaman ile fizik ve kimya yasaları göz önüne alındığında, cansız dünyada genişleyen bir malzeme, ortam ve yapı çeşitliliği ortaya çıkacaktır" diyerek bunun, biyolojik dünyada kalıtım yoluyla Darwinci seçilimin rolüne benzer yeni bir temel ilkenin tezahürü olması gerektiğini düşünmediğini aktarıyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Şimdi ne olacak?</h2>Ekip, yeni çalışmanın, gelişen sistemleri yöneten yeni kapsayıcı yasaların olasılığı hakkında alanlar arasında konuşmaya yol açacağını umuyor. Araştırmacılar çoğunlukla yıldız, mineral ve biyolojik sistemlere odaklanırken, benzer evrim biçimlerinin evrenimizde çok çeşitli beklenmedik bağlamlarda var olabileceğini öne sürüyor.Ancak, her şeyden önce yasanın test edilmesi gerekiyor.NASA'nın yaklaşmakta olan Dragonfly görevi kapsamında, Satürn'ün uydularından biri olan Titan'ın yüzeyinden numune alınması hedefleniyor. Wong, Titan'ın atmosferinin kimyasını analiz ederek "işlevsel bilgi yasasının bu uzak dünyanın ve dış güneş sisteminin nasıl evrimleştiğini açıklamak için gerçekten geçerli olup olmadığını" öğrenebileceklerini <a fr-original-style="" href="https://www.axios.com/2023/10/22/evolution-complexity-law" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">söylüyor.</a>&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">2026 yılında uzaya fırlatılması hedeflenen Dragonlfy uzay aracının 2034 yılında hedefine ulaşacağı tahmin <a fr-original-style="" href="https://www.nasa.gov/news-release/nasas-dragonfly-will-fly-around-titan-looking-for-origins-signs-of-life/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ediliyor.</a></li></ul>Hazen ise Dünya'nın tarihi boyunca minerallerin karmaşıklığını incelemek ve minerallerin işlevsel bilgisinin arttığı hipotezini test etmek istiyor. Öte yandan, Hazen, yeni yasanın yapay zekanın nasıl evrimleşebileceğine dair sorulara bile ışık tutabileceğini söylüyor:<blockquote fr-original-style="" style="margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">"Bu bir bilgi sistemi. Yapay zekanın ne yaptığını ve nereye gittiğini anlamak için bilgi yasalarına sahip olmamız ve bilgi ile evrimin nasıl iç içe geçtiğini bilmemiz gerekiyor."</blockquote>

Bilim insanları tarafından önerilen yeni kanun, Darwin'in evrim teorisinin üzerine inşa ediyor

Yeni 'kayıp kanun', evreni ve evrimi anlayışımızı değiştirebilir

Lunapark kelimesi ilk kez 1903 yılında New York'un Coney Adası'nda açılan bir eğlence parkında kullanıldı. Buradan yola çıkarak içinde devasa oyuncakların olduğu alanlara zamanla lunapark denmeye başlandı.&nbsp;Lunaparklardaki oyuncaklar iki özelliği ile dikkati çekiyor. Bunlardan ilki, oyuncakların fizik kurallarını kullanarak insanın sıradan hayatında olmayan heyecanları yaşatması. Mesela dönen salıncaklardaki merkezkaç kuvveti, sıradan olmayan bir his yaratıyor. Çarpışan arabalardaki momentum, hızlı trenlerde ivmelenme, kimi oyuncaklarda serbest düşme sebebiyle insanın kendini ağırlıksız hissetmesi… Lunaparklar fizik kurallarının kullanarak insanı dünyadan koparır ve başka bir gezegende yaşam hissi verir… Belki bu sebeple ismi ay anlamına gelen “Luna”dır, bu parkların.&nbsp;Aynı zamanda tam da yaşamın simülasyonudur, lunaparklar. Sürekli hareket halindeki cisimler, sadece kendini tekrar eder. Oyuncaktan indikten sonra, bunca harekete rağmen bir gıdım yol kat edilmemiştir. Bütün hafta boyunca, günde 10 saate yakın çalışan işçinin hayatı gibi, sadece zevk ve mutluluk veren hormonlar salgılaması gibi küçük bir farkla.Hem yaşamın simülasyonu hem de dünya dışı olan bu tesislerin Türkiye’ye gelmesi için yaklaşık 30 yıl geçmesi gerekecekti.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2022/8/2/1662456256160.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.34" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><a fr-original-style="" href="https://twitter.com/Seda_Ozen/status/1309045898459127810/photo/1" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Taksim Bahçesi’nde, 1930’lar, dans ve müzik</a><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Taksim Bahçesi’nde lunapark projesi</h3>Türkiye, “lunapark” kelimesiyle <a fr-original-style="" href="https://www.gastearsivi.com/gazete/vakit/1929-06-12/3" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">12 Haziran 1929</a> tarihli Vakit gazetesindeki bir haberde tanışır. Habere göre, “bir Alman şirketi İstanbul'da büyük bir lunapark için Himaye-i Etfal Cemiyeti’ne (bugünkü Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü) başvurmuş, kabul edilmesi durumunda buraya bir lunapark bir milyon liraya inşa edecektir.”&nbsp;Sekiz ay sonra, 1930’un Şubatında haberin devamı gelir: <a fr-original-style="" href="https://www.gastearsivi.com/gazete/yar%C4%B1n/1930-02-18/2" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Gazeteler</a>&nbsp;“yabancı grubun bu sefer emniyete başvurduğunu, Gülhane Parkı'nda, Tepebaşı Bahçesi'nde, Taksim Bahçesi'nde birer lunapark açmayı planladığını”&nbsp;yazar. Grup şehirde eğlence yerleri olmadığını, büyük küçük, kadın erkek, her sınıftan halkın çeşitli şekillerde eğlenebilmesi için lunaparklara ihtiyaç duyduğunu ileri sürmekte, bunu telafi etmek istediklerini beyan etmektedir. <a fr-original-style="" href="https://www.gastearsivi.com/gazete/cumhuriyet/1931-09-28/3" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">1931 yılının Eylül</a> ayında lunapark açmak isteyen zattın ismi M. Richard Meinhardt’tır ve kendisinin Londra, Berlin, Viyana, Bükreş ve Washington’da lunaparklarının bulunduğu, Atina'da bir lunapark kurma çalışmalarına başladığını öğreniriz.&nbsp;1938 yılına kadar Taksim Bahçesi’ne yapılması planlanan lunapark için birçok haber çıkar. Kimi haberlerde yabancı grubun Taksim’deki lunaparktan vazgeçtiği, başka bir haberde ise görüşmelerin olumlu yönde ilerlediği yazar. Belediyenin istediği aidattan, Dolmabahçe’ye inen arazinin hak sahiplerinden, arsanın eski kiracısından, tulumbalarla deniz suyu çekilip yapılacak havuzdan, tesis içindeki restoranların özelliklerine kadar her şey yazılır gazete kupürlerine… Okuyucu, hiçbir zaman gerçekleşmemiş bir projenin tüm detaylarını öğrenir…<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;"><img src="https://images.aposto.com/2022/8/2/1662456581208.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.72" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Ansızın ortaya çıkan bir lunapark&nbsp;</h3>Taksim Bahçesi’nde yapılması planlanan lunapark gündemi işgal ededursun,&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.gastearsivi.com/gazete/cumhuriyet/1932-08-07/8" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">7 Ağustos 1932</a> tarihli Cumhuriyet gazetesindeki bir ilan dikkati çeker. İlanda yer alan ifadelerden o gün Tepebaşı Bahçesi’nde bir lunaparkın açıldığını okuruz. İlana göre, bu lunapark hem Türkiye’nin hem de İstanbul’un ilk lunaparkıdır.&nbsp;Peki kim bu lunaparkın sahibi, kim bu İstanbul’da ilk lunaparkı açan girişimci? Maalesef bu soruların cevabı henüz yok.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2022/8/2/1662456691347.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.28" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><a fr-original-style="" href="https://twitter.com/IsmailKaya26/status/1221500127631814656" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Bugün TRT binasının ve otoparkın olduğu Tepebaşı Bahçesi, Fotoğraf Selahattin Giz</a><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Mehmet Selahattin’in bu sayıda yayımladığız, 17 Eylül 1932 tarihli yazısı dışında bu lunapark ile ilgili gazete ilanları hariç hiçbir bilgiye rastlamıyoruz. Gazete ilanlarından bir süre sonra lunaparkın adresinin Şişhane olarak değiştirildiğini görüyoruz. &nbsp;Bir diğer değişiklik ise motosiklet koşucusu. İlk olarak Billy Williams ismindeki bir motosiklet koşucusunun hünerlerini Ölüm Kulesi’nde sergilediğini, birkaç ay sonra ise İtalya’dan getirilen Italo isimli motosiklet koşucusunun Ölüm Küresi’nde heyecan dolu atraksiyonlara girdiğini okuyoruz. Motorcunu ismiyle birlikte, ölümün şekli de değişiyor...&nbsp;Girişinin 6 kuruş olduğunu öğrendiğimiz ilanlarda “Amerikanvari eğlenceler” ifadesi de dikkati çeker. Bunların arasında elektrikli otomobiller, uçan sandalyeler, hediyeli nişan talimleri, sıhhi müze, mıknatıslı balık avı, halka atmalı ördek avı ve dans cambazı bulunur.&nbsp;Tepebaşı'nda kurulan lunaparktan bir fotoğraf maalesef bugünlere gelmemiş.&nbsp;

İstanbul'da Nasıl Eğleniyorduk?

Taksim Bahçesi’nde lunapark projesi yaklaşık on yıl boyunca gazete kupürlerinde kendine yer bulurken 1932 yılında Tepebaşı’nda ansızın bir lunapark açılır. Türkiye’nin ilk lunaparkının sahibi kimdir, içinde hangi oyuncaklar yer alır?

İstanbul’un gazetelere haber olmayan ilk lunaparkı

Atığı azaltıp kirliliği önlerken materyalleri ve ürünleri döngü içinde tutarak değerlerini en üst seviyede tutmak ve doğal sistemlerin yenilenmesi döngüsel ekonominin temel prensiplerini oluşturur. Bu temel prensiplerin yanında döngüsel ekonominin nasıl hayata geçirilmesi gerektiğine dair biraz daha felsefi bir yaklaşımla oluşturulmuş farklı yol haritaları var.Bu yol haritaları içerisinde en dikkat çekici olan ise biyomimikri ("biomimicry"). İnsanlığın en önemli sorunlarına doğadan ilham alarak yenilikçi çözümler getirme misyonuyla çalışan <a fr-original-style="" href="https://biomimicry.org/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Biomimicry Institute</a>, kavramı şu şekilde tanımlıyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(54, 78, 74); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(54, 78, 74); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Biyomimikri, doğadan öğrenip onu taklit ederek sorunlara inovatif çözümler bulan bir yaklaşımdır.”</blockquote>Doğa milyarlarca yıldır işleyişini belirli bir denge içinde sürdürüyor. Doğanın kendi döngüsünde de her şeyin bir amacı ve kullanım amacı var. Döngüsel ekonomi de tam olarak bu felsefe ile tasarlanmalı ve “atık = hammadde” mantığı sadece endüstrilere değil, tüm yaşam felsefesine entegre edilmeli.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">➡️ Yaşayan bir sistem: Dünya</h3>Dünya üzerindeki yaşam milyarlarca yıldır devam ediyor. Bu yaşamın devamlılığı ise belirli bir döngü içerisinde her şeyin bir amaca sahip olmasıyla sağlanıyor. Doğadaki yaşam ve ölüm döngüsü, insanlığın ölüm kavramından biraz daha farklı. Özellikle yaşayan ekosistemlere bakıldığında bir ölüm yeni bir yaşamın oluşmasına olanak tanıyor.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;"><img src="https://images.aposto.com/2022/5/2/1656405834321.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.34" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"></h3>Kaynak: <a fr-original-style="" href="//unsplash.com" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">unsplash.com</a><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Döngüsel ekonomi dönüşümünde en kritik nokta olan sistem tasarımında da doğanın bütünsel bir sistem olarak işlediğini göz ardı etmemek önemli. Doğada hiçbir şeyin atık olmadığı bir sistem mevcutken, insanlığın özellikle sanayileşme ile başlatmış olduğu lineer süreçler atık oluşumunun temel sebebi. Tam da bu sebeple bugün insanlığın çevreye verdiği zarar tüm doğanın dengesini bozarak aşırı hava olayları gibi sosyal etkileri de olan küresel krizlere neden oluyor.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">🌱 Doğanın 10 maddelik işleyişi</h3>Biomimicry Institute tarafından hazırlanmış olan, doğanın 10 maddelik "birleştirici" işleyişi, biyomimikriyi döngüsel ekonomi içerisinde sistem tasarımını yaparken nasıl entegre edeceğimize dair güzel bir yol haritası sunuyor:<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Doğa sadece ihtiyacı olan enerjiyi kullanır ve hiçbir ekstra süreç gerektirmeyen enerjiye odaklanır,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Doğa tüm materyalleri dönüştürür,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Doğa tüm tehlikelere karşı dayanıklıdır,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Doğa “en fazla”ya değil “en verimli”ye odaklanır,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Doğa karşılıklı fayda sunar,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Doğa bilgi ile işler,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Doğa sadece canlı yaşamları için güvenilir olan materyaller ve kimyasallar kullanır,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Doğa bol olan kaynakları kullanır, az olan kaynakları ise idareli bir şekilde kullanır,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Doğa yerel şartlara uyumlu ve duyarlıdır,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Doğa işlevselliği belirlemek için şekli kullanır.</li></ul>Bu maddeler doğanın işleyişini tamamıyla açıklayan en doğru, en çok kabul görmüş özellikleri içermiyor elbette. Biomimicry Institute da bu maddelerin sadece başlangıç çalışması olduğunu ve tüm paydaşlarla birlikte bu maddeleri, doğanın özelliklerini tanımlamaya devam etmeleri gerektiğini belirtiyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">➡️ Doğadan heyecan verici örnekler</h2>Bu haftaki yazımızda biyomimikrinin gündelik yaşama nasıl uygulanabileceğine dair doğadan ilham alacağımız spesifik örneklere bakacağız. Doğanın ne kadar da olağanüstü bir şekilde işlediğini görmeye hazır mısınız?<img src="https://images.aposto.com/2022/5/2/1656405692540.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.51" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kaynak: <a fr-original-style="" href="//unsplash.com" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">unsplash.com</a><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">🍃 Doğal klimalı termit yuvaları</h3>Termit yuvalarının tam merkezinden yukarıya doğru çıkan bacalar var. Bu bacaların etrafı ise küçük küçük deliklerle dolu. İçeride oluşan vakum sayesinde bu küçük deliklerden sıcak hava dışarı doğru atılıyor. Bu sayede karınca yuvasının içi devamlı serin kalıyor. Klimaların kullandığı enerji kaynaklarını düşündüğümüzde özellikle sıcaklığın her an yüksek olduğu bölgelerde bu teknikle tasarlanacak binalar kaynak kullanmadan serin bir ortam sağlamak için işe yarayabilir.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">🔦 Işık saçan ateşböcekleri</h3>Ateşböceklerinin karınları yayılan ışığın daha çok yayılmasını sağlayan pullarla kaplı. Bu sayede çok küçük bir ışık kaynağının aydınlığını artırabiliyorlar. Bu tasarımı taklit ederek yaşam alanlarında çok daha az ışık kaynağı ile çok daha aydınlık alanlar tasarlamak mümkün olabilir.<img src="https://images.aposto.com/2022/5/2/1656405738468.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.80" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kaynak: <a fr-original-style="" href="//unsplash.com" rel="noopener noreferrer noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">unsplash.com</a><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">🦈 Anti-viral köpekbalığı derisi</h3>Köpekbalıklarının bazılarının derisi, hücreleri virüslere karşı daha az erişilebilir hâle getiren bir madde ile kaplı. Bu sayede doğal bir anti-viral kapasiteye sahip olan bu köpekbalığı derileri her zaman temiz kalıyor. Bu madde ile kaplanacak şamandıralar veya gemiler ile hem bakım masraflarını azaltmak hem de doğayı kirletmenin önüne geçmek mümkün olabilir.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">🐚 Dayanıklı olduğu kadar esnek de olan deniz kulağı</h3>Deniz kulağı (abalone), ortamdaki basınç ve sıcaklık sayesinde sudan ekstra güçlü bir seramik kabuk yaratıyor. Bu kabuk, içinde barındırdığı protein sayesinde hem fazlasıyla esnek hem de bir darbe anında oldukça dayanıklı bir yapıya sahip. Özellikle bina tasarımlarında ve sağlık sektöründe kritik bir kullanım alanına sahip olabilecek bir malzeme olarak kullanılabilir.Elbette tüm bu olağanüstü örnekleri çoğaltmak mümkün. Fakat dikkat çekilmesi gereken nokta için daha fazla örneğe ihtiyaç yok. Doğa, koşullar ne olursa olsun dayanıklılığını bozmadan, verimli yaşayacak şekilde tasarlamaya devam ediyor.İnsanlığın problemlerinin çok büyük bir kısmının cevabı da tam olarak bu dayanıklı ve verimli işleyişte saklı. İçinde yaşadığı doğanın bir parçası olduğunu kabul etmesi gereken insanlık, doğadan öğrenerek bugüne kadar yarattığı problemleri çözebilir ve doğayla uyumlu şekilde yaşamına devam edebilir.Ne dersiniz insanlık, en "zeki canlı" ve en iyi "problem çözücü" olmadığını kabullenebilir mi? Yoksa hırsları zaten doğa ile insan arasındaki uyumsuzluğun temel sebebi mi?

Döngüsel Ekonomi

Doğadan öğrenip onu taklit ederek tüm sorunlarımıza çözüm bulabilir miyiz?

Doğanın işleyişi, mükemmel döngü ve döngüsel ekonomi

<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><img src="https://images.aposto.com/2021/10/6/1637393486732.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.91" width="550" alt="Atlas" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Görsel: Performistanbul<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">33 dakika: Atlas <ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Nedir?&nbsp;Performans. Ekin Bernay’ın Atlas isimli performansı V&amp;A Museum ve Performistanbul iş birliğiyle V&amp;A Friday Late kapsamında izleyicilerle buluşuyor.&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Nerede? V&amp;A Museum, Londra&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ne zaman?&nbsp;26 Kasım&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Neden gitmeli? Hayatta kalan en eski müzik kompozisyonu Seikilos Yazıtı’nın bestesinden ilham alan performansın fikri, Ekin Bernay’ın “dünyadaki tüm deneyimlerimin yaratıldığı gerçekliğimin ekseni, nöronların yaşam denen simülasyonun her anına komuta etmek için anlamlı sinyaller ilettiği yer” olarak tanımladığı omurgasına odaklanmasıyla ortaya çıkıyor.&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Not almalı: Aynı gün içerisinde iki ayrı seansı bulunan performansın biletleri ücretsiz ancak rezervasyon şart.</li></ul>

yaşam ile ilgili hikayeler