İstanbul’un hikayesi, yüzlerce medeniyetin izini taşıyan çok katmanlı bir zaman haritası. Bu haritayı okumanın en iyi yollarından biri de iyi tasarlanmış kent müzeleri. Ancak Topkapı’da yükselen İstanbul Kent Müzesi, şehrin 8.500 yıllık belleğini bugünün diliyle anlatmak için yola çıkmadan önce dünyanın ilgisine mazhar olan İstanbul'un kendi hikayesini anlatan böyle bir müzesi yoktu.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından 2017 yılında inşasına başlanan proje, Alper Derinboğaz ve mimarlık ofisi Salon Alper Derinboğaz tarafından yürütülüyor; küratöryel tasarımı ise Luca Molinari Studio üstleniyor.&nbsp;</li></ul>38.000 m²’lik bir alana yayılan müze&nbsp;bünyesinde kalıcı ve geçici sergi alanlarının yanında kütüphane, çocuk atölyeleri, restoranlar ve kamusal kullanıma açık bir avlu da bulunuyor.<img src="https://images.aposto.com/2025/10/5/1763129757758.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.94" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Henüz kapılarını açmadan dikkat çeken müze, vaatlerinden çok, dünyanın önde gelen mimarlık platformlarından aldığı ödüller ve girdiği seçkilerle konuşuluyor.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">2004 yılından bu yana dünya genelindeki nitelikli yapıları, kamusal alan ve kentsel tasarım projelerini onurlandıran The International Architecture Awards 2025’te ödül kazanan proje, Architizer A+ Award’a da layık görüldü.&nbsp;</li></ul>Bu noktada müzenin konumu ve mimarisi daha yakından incelenmeyi hak ediyor çünkü tasarımın ardındaki vizyon, bulunduğu yerin tarihini ve dokusunu yüzeye taşıyarak ziyaretçilere İstanbul’un geçmişini bugünün diliyle deneyimleme imkanı sunuyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Theodosius Surları’ndan ilhamla</h2>Panorama 1454 Tarih Müzesi’ne komşu olacak müze, Topkapı’da tarihî Theodosius Surları’nın Romanus Kapısı’na yakın, eski bir minibüs garajı arazisinde yer alıyor.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">5. yüzyılda İmparator 2. Theodosius döneminde inşa edilen ve bin yılı aşkın sürede sayısız kuşatmaya dayanan bu surlar, zamanının ileri mühendislik ve stratejik savunma örneklerinden biri olarak görülüyor. Sur duvarları, şehrin Bizans’tan Konstantinopolis’e ve ardından İstanbul’a dönüşümünün izlerini taşıyor. Projenin mimarisinde de bu izler rehberlik etmiş.</li></ul>Estetik tercihlerin yanında müze, bölgedeki stratejik varlığıyla da İstanbul ile diyalog hâlinde. Bölgenin Otoyol ve Topkapı kavşağı ile bağlantısını güçlendirerek surların kente katılımını amaçlayan müze, bölgeyi İstanbullular için uğrak bir kamusal merkeze dönüştürme potansiyeli taşıyor.<img src="https://images.aposto.com/2025/10/5/1763131167310.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.50" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bölgenin modern anlatısı</h2>İlk bakışta bütün bir kütleden oyulmuş izlenimi veren kare şeklindeki bu yapının ortasında asimetrik, avlu işlevi gören bir kare daha yer alıyor. Planı ve geometrisi itibarıyla müze, ziyaretçileri girişe yönlendiren bir yapıya sahip.&nbsp;Müzenin çevre ile ilişkisi&nbsp;de modern bir yapı olmasına karşın oldukça dengeli tasarlanmış. Yarı yansıtıcı metal ve cam yüzeyleriyle müze, bölgenin manzarasını yüzeyinde yansıtıyor. Yüksekliği surları geçmeyen bina, bölgede bir hiyerarşi kurmak yerine surların modern bir uzantısı hâlini alıyor.<img src="https://images.aposto.com/2025/10/5/1763131216036.gif" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.41" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Plan ve tasarım</h2>Müzenin girişi, arkeolojik bir kalıntı içine giriyormuş hissi&nbsp;veriyor; içe dönük yapısı ile davetkar bir kamusal alan olmayı amaçlıyor. Müzenin sergi alanındaki kürasyon ve kat yerleşimi de ziyaretçilere kapsayıcı bir deneyim sunmak için tasarlanmış.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Tema ve kronoloji gözetilerek planan müze, ziyaretçileri sarmal bir patika boyunca gezerek avluya yönlendiriyor.</li></ul>Şeffaf zemin katta kütüphane, geçici sergi alanları, kafe ve restoranlar bulunuyor; yer altındaki üç katta ise servis alanları, atölyeler, otopark ve depolar yer alıyor. Depolama altyapısı ile müze, diğer kültür kurumlarına da depolama altyapısı sağlayabiliyor.Theodosius Surları’na komşu bu müze, bölgeyi kamusal yaşama yeniden bağlama potansiyelinin yanı sıra İstanbul’un mimarlık ve tasarım sahnesine uluslararası görünürlük kazandırarak şehir belleğini geleceğe taşıyacak bir kent değeri olmaya aday.

Aposto İstanbul

İstanbul’un 8.500 yıllık hikayesini şehirlilerle buluşturmak üzere 2017’de Topkapı’da inşasına başlanan İstanbul Kent Müzesi, The International Architecture Awards ve Architizer A+ Awards ile onurlandırıldı. Peki daha tamamlanmadan kente değer katan bu proje, kapılarını açtıktan sonra İstanbul için ne ifade edecek?

8.500 yıllık bir tarihin modern anlatısı: İstanbul Kent Müzesi açılışını ödüllerle bekliyor

Soli

Mahalle: Pera. Mahalleli & Yazı: Anlam Arslanoğlu. Fotoğraflar: Deniz Sabuncu.

“Peralı olmak geçmişe nostalji, saygı ve hüzün barındırdığı kadar, bugüne ait müthiş bir yaşama sevinci ve geleceğe dair iflah olmaz bir iyimserliği de kapsıyor.”

Öncelikle en az muhtemel olan açıklamadan bahsedelim. Evliya Çelebi’nin seyahatnâmesinde geçen, ve bazı Osmanlı sikkelerinde de kullanılan “İslambol” ifadesi gerçekçiliğe en uzak açıklamadır. Hatta Çelebi’ninki bir edebi espri de <a fr-original-style="" href="https://www.nisanyanmap.com/?y=&t=&ua=10&u=2&ll=40.999297665222386,%2028.99718148788652" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">olabilir</a>. Birçok görebileceğiniz kaynak bu kadarıyla yetinirdi, ancak burada bu açıklamanın neden mümkün olmadığını belirtmek istedik.Önemli olan, harflerin ve seslerinin nasıl İstanbul’a dönüştüğünü açıklamaktır. İslambol’daki /l/ sesinin /t/ sesine değişmesi görülen bir dönüşüm değildir. Şayet bunun olabilmesi için ünsüzün hem çıkış noktasının hem de çıkış biçiminin değişmesi gerekmektedir. Bunun ötesinde, dilimizde “n/b benzeşmesi” adı verilen bir özellikle [n] ile [b] harflerinin yan yana geldiği kelimelerin [m] ile [b] yazımına dönüştüğü görülür, (penbe -&gt; pembe gibi) fakat tersi görülmez.Bu sebeplerle İslambol açıklaması İstanbul için olası değildir.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Kabul gören açıklamalardan biri, İstanbul isminin bir şekilde Yunanca “şehre doğru” <a fr-original-style="" href="https://www.hurriyet.com.tr/gundem/istanbul-ismi-nereden-geliyor-20172589" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ifadesinden</a> <a fr-original-style="" href="https://www.nisanyanmap.com/?y=&t=&ua=10&u=2&ll=40.999297665222386,%2028.99718148788652" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">alındığıdır</a>. Denilen o ki, yüzyıllardın Konstantinopolis şehrin etrafında yaşayan halk, gittiği yer sorulduğunda sadece “şehre” <a fr-original-style="" href="https://www.etymonline.com/word/Istanbul" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">dermiş</a>, yol tabelalarında öyle yazarmış.Maalesef sürekli birbirlerine gönderme yapan kaynaklarda bu “şehre doğru” ifadesinin yazılımı da değişmektedir. En sık <a fr-original-style="" href="https://web.archive.org/web/20131029195555/http://www.taraf.com.tr/sevan-nisanyan/makale-istanbul.htm" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">karşılaşılan&nbsp;</a>yazım şekli ει στην πόλιν &nbsp;i stin polin&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.etymonline.com/word/Istanbul" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">şeklindedir</a>.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Her seferinde Konstantinopolis, Konstantiniyye yazmak ve okumak ne de zormuş arkadaş...Bunu bir şekilde kısaltacak olsak nasıl kısaltırdık? İstanbul adından önce bu şehrin çevresinde yüzyıllardır yaşayan o eski, farklı uygarlıklardan insanlardan biri olsak, belki de kısadan “stan pol” der miydik?Bu olası “stan pol” kısaltması elimizdeki en basit açıklamadır. Daha az ses değişimi gerektirir.&nbsp;Daha önceden de gördüğümüz gibi de yabancı dillerden alınan ve /s/ ünsüzü ile başlayan kelimelere Türkçede /i/ harfi koymak, iki sert ünsüzün arka arkaya gelmesini engellemek adında kullanılan, çok sıklıkla gördüğümüz bir olaydır.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Kısaltma açıklaması elimizdeki başka bir olasılıktır, ama diğerleri kadar tartışmalıdır (bknz. Necdet Sakaoğlu (1993/94):'Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi). Onun yerine bu kısaltmanın aslında yine Yunanca, bu sefer “şehirde” anlamındaki στην Πόλι stim Poli tabirinden geldiği de savunulmaktadır. Bu ifadedeki büyük harfe dikkat edelim.Stachowski ve Woodhouse στην Πόλι stim Poli açıklamasını çok inandırıcı bir şekilde savunmuşlardır ve aklımıza en yatan açıklama da budur. İngilizce bilen okuyucularımız detaylıca okumak isterlerse <a fr-original-style="" href="https://www.ejournals.eu/SEC/2015/Issue-4/art/4471/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">buradan erişebilirler</a>.Özetle "kısaltma" açıklamasını, vurgulu hecelerin düşmesinden dolayı olası görmezler, eğer kısaltma olsaydı onlara göre Kostápoli&nbsp;olmalıydı. "Şehre doğru" anlamındaki ει στην πόλιν&nbsp; i stin polin açıklamasının ses değişimlerini gerçekçi bulmazlar.<img src="https://images.aposto.com/2022/2/2/1648545494815.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="2.50" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Hangisi olursa olsun, açıklamalarda bir ortaklık vardır: İstanbul, tarihi boyunca o kadar önemli, o kadar devasa bir yerleşim yeri olmuştur ki, sadece “Şehir” olarak bile anılabilir. “Şehre iniyorum” deseniz İstanbul’a gittiğinizin anlaşılacağı kadar.Bilindiği gibi, tarihî Konstantinpolis/Konstantiniyye, bugünkü İstanbul’un “tarihî yarımada” kısmıdır.O zaman son isim değişikliği de şudur:&nbsp;İmparator Konstantin’in şehir fethedince şehre adını vermesini andıran bir şekilde, bugün de tarihî İstanbul, Fatih adıyla anılmakta...<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">İyi haftalar dileriz,Kelime Köşesi’nden Ata LeblebiciTwitter’da <a fr-original-style="" href="https://twitter.com/KelimeKosesi" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">@KelimeKosesi</a>

Kelime Köşesi

<blockquote fr-original-style="" style="margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; color: rgb(94, 53, 177); box-sizing: border-box;">Sporun varoluşunu borçlu olduğu iki olgu vardır; oyun oynayan insan ve kurumsallaşma. Kurumsallaşma köken itibari ile yönetim ilişkilerine dolayısıyla yerleşik hayata dayanır. Peki günümüzde sporun yerleşik hayatın temeli olan kentlerle imtihanı ne durumdadır?</blockquote>✏️ <a fr-original-style="" href="https://twitter.com/emrahgulluoglu" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Emrah Güllüoğlu</a>Spor tarihsel süreç boyunca insanlık tarihi ile paralel bir şekilde ilerlemiştir. Oyun oynama ihtiyacı hisseden insan, oynadıkça kurallar koymuş, rekabeti sürdürülebilir kılmış ve sonunda kurumsallaşarak sporu var etmiştir. Spor ile oyun arasındaki ilişki, birinin kurumsallaşarak öbürünün içerisinden var olmasıdır.&nbsp;Oyunun kurumsallaşmasının kökenlerine indiğimizde ise insanlığın yerleşik hayata geçmesi ile bir bağı olduğunu söyleyebiliriz. Yerleşik hayata geçilmesi ile birlikte yerle kurulan bağ artmıştır. Dolayısıyla yere hissedilen bu aidiyetle başka yerlerde yaşayanlar arasında rekabet de başlamış oldu. Şehirlerin, var olmaya başladığı günlerden bugüne kadar sporla ve dolayısıyla spor mekânları ile kurduğu bağ çok kuvvetlidir.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Geçmiş Zaman</h2>Sporun gündelik yaşamın bir parçası olduğunu spor mekânlarının kentlerdeki konumu üzerinden okumamız mümkündür. Antik bir Anadolu (İyonya) kenti üzerinden ele alırsak, kentin en büyük ve sütunlu yolu üzerinde bulunan amfi tiyatrolarla karşılaşmaktayız.&nbsp;Bu amfi tiyatrolar kentin buluşma alanlarının başında gelmektedir. Kentlinin buluştuğu, birbiriyle temas ettiği bu alanlarda birçok performans sergilenmekteydi. Bu performanslar arasında spor müsabakalarının da olduğunu bilmekteyiz. Daha büyük kentlerde amfi tiyatroların yanı sıra spor müsabakaları için özel alanlar yapıldığını da görebilmekteyiz (ör : hipodrom, stadia, arena gibi).<img src="https://images.aposto.com/2021/10/2/1635837636448.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.57" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><figure fr-original-style="" style="margin: 0px 0px 1em; box-sizing: border-box;"><figcaption fr-original-style="text-align: center;" style="text-align: center; font-style: italic; box-sizing: border-box;">Efes Antik Kenti 3 boyutlu canlandırma çalışması (Kaynak : http://virtualreconstruction.com/wp/)</figcaption> Spor mekânlarının kentlerdeki konumunu yalnızca mekânsal olarak değerlendirmek yanlış olacaktır. Şehir devletlerinde spor faaliyetleri kentliyi yönetmek için de kullanılan bir aracı olmuştur. Sportif faaliyetler tabi ki sadece yönetenler için değil, kimi zaman da halkın yöneticiye tepki aracı olabilmiştir (bkz. Nika İsyanı).<img src="https://images.aposto.com/2021/10/2/1635837670051.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.74" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><figure fr-original-style="" style="margin: 0px 0px 1em; box-sizing: border-box;"><figcaption fr-original-style="" style="font-style: italic; box-sizing: border-box;">Circus Maximus Hipodromu, Konstantinopolis (Kaynak: Antoine Helbert)</figcaption><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"></figure>Nika İsyanı : MS 532 yılında bir spor müsabakası sonrası başlayan olayların, &nbsp;İmparator I. Justinianus’a yönelik bir başkaldırmasıyla devam eden olaylar zinciridir. İsyan sonrası yüzlerce kişi hayatını kaybetmiş, o dönem ahşap olan Ayasofya başta olmak üzere Konstatinopolis’in birçok yeri büyük hasar görmüştür.</figure><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Yakın zaman</h2>Tarih olarak günümüze yaklaştığımızda ise spor mekânlarının kent içindeki konumu önemini korumaktadır. Sanayi devrimi sonrası birbiri ile ilişkisini anlatmaya çalıştığımız spor ve kentin ilişkisi başka bir boyuta taşınıyor. Sanayi devrimi bu iki olgunun kendi tarihlerindeki önemli kırılma noktalarından biridir.&nbsp;Kentler makineleşmeye, makineler üzerinden tasarlanmaya başlarken, spor ise daha fazla kitlelerle buluşmaya, kimilerine göre özünü kaybetmeye, kimilerine göre ise büyümeye başlamıştır. Stadyumlar aynı antik kentlerde olduğu gibi günümüzde de kentin önemli buluşma noktalarında bulunmaktadır.&nbsp;Burada altının çizilmesi gereken nokta, merkezde bulunmaktan kastettiğimiz şey erişilebilir bir konumda olmaktır. Sportif faaliyetler tüm kentlilerin bir buluşma, kaynaşma noktasıdır (Spor günümüzde, ruhuna aykırı ve &nbsp;maalesef insanlığın genel eğilimi olarak buluşma aracından çok ayrışma aracı olarak konumlanmaktadır). Sporu toplumun her kesimi tarafından erişilebilir kılmak spor yöneticileri tarafından ulaşılması gereken yegane hedef olmalıdır.<img src="https://images.aposto.com/2021/10/2/1635837851150.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.00" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><figure fr-original-style="" style="margin: 0px 0px 1em; box-sizing: border-box;"><figcaption fr-original-style="text-align: center;" style="text-align: center; font-style: italic; box-sizing: border-box;">İstanbul’un üç spor kulübünün içinden doğduğu semtin merkezinde bulunan meydanlara uzaklıkları</figcaption></figure>İstanbul’u ele aldığımızda üç büyük kulübün stadyumu bundan 10 yıl öncesine kadar merkez olarak tanımlayabileceğimiz noktalardaydı. Beşiktaş ve Fenerbahçe mevcut yerlerinde kalmayı tercih ederken, Galatasaray Mecidiyeköy’den Seyrantepe’ye taşınmayı tercih etmiştir. Bu tercih Galatasaray Spor Kulübü’nün yer ile kurduğu bağı zayıflatmıştır.&nbsp;Uzun yıllardır stadyumlarda maç izlemeyi tercih eden kitlelerin çokça bahsettiği maç önü buluşmaları, stadyuma birlikte gitme ve birlikte ayrılma gibi eylemler TT Spor Kompleksi için eskisi kadar mümkün değildir.&nbsp;Evet spor kulüplerinin en temel hedeflerinden biri global olmak, ülke sınırlarını aşmak olabilir, fakat bunu yaparken yerelliği kaybetmek kulübün ve paralel olarak sporun kimliğine zarar vermektedir. İstanbul’un en eski okullarından birisinin içinden doğan, bir semtle yüksek bir bağı olan kulübün bu bağı kaybetmesi bugün çok hissedilmese bile gelecekte neler kaybedildiği daha iyi anlaşılacaktır.<img src="https://images.aposto.com/2021/10/2/1635837904808.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.26" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><figure fr-original-style="" style="margin: 0px 0px 1em; box-sizing: border-box;"><figcaption fr-original-style="text-align: center;" style="text-align: center; font-style: italic; box-sizing: border-box;">Hermann Jansen’in Adana kent planı, 1936 (Kaynak : Walther Bangert, Berlin Teknik Üniversitesi Mimarlık Müzesi Arşivi)</figcaption></figure>Kent merkezinden çeperlere taşınma senaryosu son on yılda Anadolu’da çokça karşılaştığımız bir senaryodur. Stadyumların merkezlerde sorun yarattığı gerekçesiyle çeperlere taşınmasıyla kentlerin kültürlerinde önemli yeri olan, hafızayı besleyen sporun ve mekânlarının erozyona uğradığını önümüzdeki yıllarda hep birlikte seyredeceğiz.&nbsp;Tüm kentliye hizmet etmesi gereken stadyumların ulaşım imkanlarının daha kısıtlı olduğu bölgelere taşınması ile tribünde olacak seyirciler arasında sınıfsal bir ayrım yaşanacağına dair bir öngörüde bulunabiliriz.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Şimdiki zaman</h2>Kentle sporun ilişkisini anlatmaya çalıştık. Günümüze geldikçe bu ilişki daha çok futbol üzerinden olmakta (burada futbol stadyumlarının boyutlarının da bunun üzerinde büyük bir etkisi olduğunu söylemek gerek), peki ya diğer sporlar? Bakmamız gereken nokta amatör sporlardır.&nbsp;Zaten verilen amatör sıfatıyla yeterince dışlanıyorken bir de mekânsal ihtiyaçlarını yerine getirmeyerek sporun icra edilebilme imkanını yok denecek bir noktaya taşıyoruz. Birçok Anadolu kentinde stadyumların futboldan arta kalan alan ve zamanlarında diğer sporlar için kullanıldığını görmekteyiz.&nbsp;Tartan pistin birçok atletizm branşına antrenman sahası olduğu gibi tribünlerin altında oluşan alanlarda ise başka sporların icra edilebileceği mekânlar bulunmaktadır. Yani stadyumlar yalnızca 14 günde bir kullanılan kalan zamanlarda boş duran yapılar değildir. Stadyumların taşınması sadece futbolu değil, temas olduğu tüm spor dallarını etkilemektedir. Planlama aşamalarında bu noktanın atlanması, görülmemesi ise ülke sporu için üzgün hissettirmesi gereken yegane olgulardan biridir.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2021/10/2/1635837934009.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.00" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Merkezde ve erişilebilir konumda bulunan spor mekânlarına ulaşımı nispeten mümkün olan kentin herhangi bir yerinde yaşayan sporcu, stadyumun uzaklara gitmesi ile bu imkandan mahrum kalacak ve belki de icra ettiği, üzerine gelecek kurduğu sporla ilişkisi kopacaktır. Bir sporcunun yetişmesi için gerekli pek çok madde vardır.&nbsp;Yetişmiş eğitmen personeli, profesyonel yönetim, yeterli mekân ihtiyacı ve ardına ayarlayabileceğimiz birçok madde sayabiliriz. Türkiye’nin olimpik branşlardaki sporcu yetiştirme kabiliyeti malumdur. Bir de üzerine mevcut spor mekânları kaybeder ve yerine yenilerini koyamazsak Türkiye’de sporun geleceğini konuşmak pek de mümkün olmayacaktır.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Not :&nbsp;Basketbol ve voleybolun gerek mekânsal ihtiyaçları ve erişilebilirlik imkanları, gerekse oyuncu yetiştirme ve sportif başarıları malumdur ve başka bir yazının konusudur.&nbsp;Kapak Görseli : Shibam Hadramaut, Yemen. 1999 Fotoğrafçı : Ferdinando Scianna Kaynak :https://www.magnumphotos.com

ERİŞİLEBİLİRLİK

Saat 16.00’ya geliyor. Havada hafif bir esinti var. Bunaltmayan sıcağın içinden geçerek yürüdüğüm yollarda kollarımı açık bırakan bluzum ılık rüzgârla şakalaşıyor. Kollarımda hissettiğim rüzgâr mı yoksa tam çiçekçinin önünden geçerken aldığım mimoza kokusu mu götürdü beni yıllar öncesine, emin değilim. “Karşı tarafta gördüğün ada neresi biliyor musun?”, “Yazları adadayken en sevdiğimiz şey o tepede dondurma yemekti.” Cümleleri ve daha nicesi fısıldanıyor kulağıma.Büyükada, Heybeli, Burgaz, Kınalı, Sedef, Tavşan, Kaşık, Yassı ve Sivriada. Hangi ada olursa olsun, İstanbul’un her adası birbirinden ilgi çekici hikâyelere sahip. Ve ben bugün sizleri bildiğiniz hislerle, bilmediğiniz bir adaya götürmek istiyorum. Bu ada eminim ki bildiklerinizden farklı, belki de hiç duymadınız adını. En azından burada hiç dondurma yemediğinize yemin edebilirim.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Gizemli ada Vardonisi&nbsp;</h2>Bizanslıların “Küçük Ada”, Osmanlıların “Batık Manastır Kayalıkları” ve denizcilerin de “Bostancı Kayalıkları” adını verdiği Vardonisi Adası, efsaneleşmiş sözlü tarihe göre, üzerinde bulunan manastır ve rahipleriyle battığı düşünülen bir ada. Büyükada, Heybeli, Burgaz, Kınalı, Sedef, Tavşan, Kaşık, Sivri ve Yassı adaları içinde barındıran Prens Adaları’ndan onuncusu olduğu belirlenen Vardonisi, Doğu Roma İmparatorluğu döneminde Patrik İgnazius’un yaptırdığı manastırla tanınırmış.&nbsp;Bizans İmparatorluğu’nun başkenti Konstantinopolis’te, 1010 yılının temmuz ayında oldukça büyük bir deprem olmuş ve Vardonisi adasının bu depremde sular altında kalmış. Vardonisi Adası'nın orada yaşayanlarla birlikte suya gömülmesi, diğer ada sakinleri için de panik yaratmış ancak diğer adaların granit kayalıklar üzerinde yer alması nedeniyle böyle bir risk taşımadığı öğrenilmiş. Vardonisi Adası, alüvyon bir tabakada oluştuğu için diğer adalardan jeolojik olarak farklıymış.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sekiz, dokuz, Vardonisi</h2>İlginçtir ki 1770 yılından yayımlanan bir gazetede bulunan çizimde bu ada haritada hâlâ var. Bu nedenle adanın 1010 yılındaki depremle battığı tam olarak kesin değil. 2016 yılından bu yana Kuzey Doğu Marmara Sualtı Mirası projesi dâhilinde yapılan araştırmaları yürüten ekibin başındaki Doç. Ahmet Bilir, adanın 1010 yılında battığına dair herhangi bir görgü tanığı veya yazılı kaynağın mevcut olmadığını vurgulamış ve bu tarihte yaşanan depremde sadece azizlere ait kiliselerin tamamının kubbesinin çöktüğünü belirtmiş. Ayrıca su altına gömülmesinin sebebinin daha önce bilim çevrelerince kesin bir biçimde açıklanamadığını da eklemiş. 1767 yılında Augsburg’da T. C. Lotter tarafından hazırlanıp bakır baskı kalıpla basılıp yayımlanan haritayla 1770 yılında Londra’da John Lodge tarafından çizilen Gentleman’s Magazine adlı dergide yine bakır baskı tekniğinde yayımlanan haritada yer alan Vardonisi, diğer adalarla birlikte net bir şekilde görülüyormuş. Bu, adanın bu tarihlerde henüz batmadığına dair sağlam bir <a fr-original-style="" href="https://www.istdergi.com/tarih-belge/istanbul-haritalarinda-adalar-1422-1922" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">işaret.</a><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İkonoklazm etkisi&nbsp;</h2>Tıpkı diğer adalar gibi, Bizans döneminde sürgünlere ve din adamlarına ev sahipliği yapan Vardonisi'nin en önemli yapısının manastır. Vardonisi Manastırı’nı keşiş Photios yaptırmış. Photios, kendi hâlinde bir manastır keşişi iken, erkek kardeşi Sergios’un İmparatoriçe Theodora’nın kız kardeşiyle evlenmesi üzerine sarayda kendisine çeşitli görevler verilmiş. Nihayet Rum Patriği Ignatios’un görevinden azledilmesi üzerine çok genç sayılabilecek 38 yaşında Ortodoks Rum Kilisesi Patriği olmuş. Eski Patrik Ignatios da günümüzde Küçükyalı’nın bulunduğu bölgedeki bir manastıra sürgüne gönderilmiş. İki Patrik arasındaki çekişmenin esas nedeni “İkonoklazm", yani ikona düşmanlığı olmuş. Kiliselerin içine ikonaların konulup konulmayacağına dair fikir ayrılığına düşmüşler ve Hristiyan dünyası büyük bir bölünme yaşamış.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Aşağısı tarih yukarısı deniz kabuğu</h2>Bizans İmparatorluğu döneminde 858’de Bilge lakaplı din alimi Patrik Photios tarafından yaptırılan manastıra ev sahipliği yapan Vardonisi Adası’na yapılan dalışlar sonucunda aradan geçen bin yılda üzerinin midye ve diğer deniz kabuklularıyla dolduğu <a fr-original-style="" href="https://adalidergisi.com/cms/2010-2019/2015/sayi-125-kasim-2015/makale/1063/kayip-ada-vordonisi" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">görüldü.</a>&nbsp;Dragos ile Küçükyalı arasında ilçe kıyılarının 300 metre açığında bulunan ve birçok arkeolojik eser barındıran Vardonisi Adası, üzerindeki manastır kalıntılarıyla dünyadaki önemli doğal yapılardan biri olarak kabul ediliyor; dalış turizmine açılması ve doğal güzelliklerinin tanıtılması amaçlanıyor.Benim kulağımda hâlâ eski ada anıları, hava iyice soğumaya başlıyor. Vardonisi Adası’nı keşfetmek ve onun hakkında bilgiler edinmek beni geçmiş anılarıma götürmekte haklı değil mi? Belki bir deprem sebebiyle belki de farklı nedenlerle şimdi gidemediğimiz o adalar bana anların ve anıların da geçiciliğini anımsatıyor. Anılarımda sıcağın altında eriyen dondurmam gibi, akıp gidiyor gözümüzün önünden Vardonisi. Kim bilir belki de karşı tarafta göremediğimiz ada Vardonisi’dir.

İstanbul'un kayıplara karışan adası

Sekiz, dokuz, Vardonisi

Salgınlarla mücadelenin tarihi, hep şehirlerin tarihiyle paralel ilerlemiş. İçinde yaşadığımız koronavirüs pandemisi her ne kadar bize distopik bir geleceğin habercisiymiş hissi verse de aslında pandemi ve pandeminin getirdiği karantina uygulamaları ne bu şehrin ne de dünyanın gördüğü bir ilk. Hayatlarımıza yepyeni bir düzen getirdiği doğru; peki ya şehirler? Geleceğe belirsiz bir pencereden bakmak hem kişisel hayatım hem de içinde yaşadığımız şehrin geleceği için endişe duymama sebep oluyor. Yine de bu belirsizlik hissiyle mücadele etmek için aklıma soru sormaktan başka bir yöntem gelmiyor: Geçmişte İstanbul’u saran salgınlar şehre neler getirmiş?<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Karanlık geçmiş</h2>Neredeyse insan kadar eski olan veba, Bizans başkenti Konstantinopolis’e ilk kez ayak bastıktan sonra 200 yıl boyunca devamlı tekrar ediyor. Osmanlı İstanbul’unu çokça ziyaret eden hastalık, 20. yüzyılın ortalarına kadar devam ediyor ve kaynağına dair farklı dönemlerde farklı fikirler ortaya atılıyor. Bu fikirlerden en popüleri Kara Veba döneminde Avrupa’da benimsenen Miyasma Teorisi. 1800’lere kadar hüküm süren teori, hastalıkların havada bulunan kötü kokulardan kaynaklandığına işaret ediyor. Bu durum özellikle yoksul sınıfın şehirlerdeki kirlilikten sorumlu tutulmasına sebep oluyor. Ayrıca hastalığın kökenine dair en köklü inanışlardan biri Asya’dan geldiği. Dolayısıyla etnik köken temelli bir ayrımcılıktan da bahsedilebilir.&nbsp;Yine de veba salgınlarının Avrupa’da özellikle Rönesans’taki şehirleşmenin öncüsü olduğunu söyleyebiliriz. Şehirlerin tecrübe ettiği tüm sıkıntıları dönüştürmek adına daha geniş kamusal alanlar planlanmış, daha geniş caddelerin inşasıyla birlikte temizlik ve karantina uygulamaları geliştirilmiş ve modern anlamda bir belediyecilik anlayışının temelleri bu zamanlarda atılıyor. İstanbul ise vebayla baş başa kalıyor çünkü Avrupa’da yaşanan sağlık ve hijyenin kurumsallaşma süreci, 19. yüzyılın kolera salgınlarına kadar İstanbul’da görülmüyor.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kolera ve dönüşüm&nbsp;</h2>Kolera pandemisinin İstanbul’u etkilediği ilk yıl olan 1831’de salgınlara karşı daha önce uygulanmış ve başarılı olmuş karantina önlemleri dışında atılan bir adım yok; dolayısıyla şehre olan etkisi korkutucu. 19. yüzyılda kolera tam altı kez pandemiye dönüşüyor. Resmî kaynaklarda 13 bin olarak geçen ölüm sayısı, Nuran Yıldırım’ın araştırmalarına göre 30 bin civarında. Hastalığa karşı etkili bir tedavi veya aşı gibi bir koruyucu önlem keşfedilene kadar alınan mekânsal önlemler dönemin emek döngüsünde, üretim süreçlerinde ve atık yönetiminde ciddi tahribat yaratmış tabii. Henüz mikroorganizma kavramı bilinmediğinden Miyasma’nın hükmü hâlâ sürüyor. Ta ki Londra’da yaşayan Dr. John Snow’un kolera salgını üzerine yaptığı bir haritalama çalışması sonucu hastalığın kanalizasyondan yayıldığını bulana kadar. Bu buluş hem salgın hem de şehirlerin geleceği için bir kırılma noktası yaratıyor.&nbsp;Şehir plancısı Gizem Kıygı’ya göre 19. yüzyıl şehirlerin dönüşümü açısından özgün bir dönem; çünkü önceki yüzyıllardaki paradigma değişimlerinin sistemleşmesinin sancıları bu yüzyılda yaşanıyor. Dr. Snow’un 1854’teki buluşuyla birlikte İstanbul’un su ve gıda tedarik zincirinde değişimler görüyoruz. Şehrin hafızasında "Büyük Kolera" olarak yer eden 1865 salgını ise mekânsal üretimin dinamiklerini kökten değiştiriyor. Vücutta su tutan sebze ve meyvelerin yetiştirilmesi de satışı da yasaklanıyor; İstanbul’un bostan kültürü dönüşmeye başlıyor. Toprakla kurulan ilişkinin diğer tarafındaysa gömü pratikleri var. Kayıpların şehir merkezlerine gömülmesi yasaklanınca gelişen alanlar arasında kalan mezarlıkların yaşam alanı olarak yeniden üretilmesinin önü açılıyor. Veba gibi kolera da bir “Asyalı şeytan” olarak görülüyor; dolayısıyla İstanbul’da etnik-kültürel ve sınıfsal ayrımları derinleştiriyor. Dönemin en emek yoğun alanlarından olan Kasımpaşa’dan yayıldığı düşünülen büyük koleranın; mahallenin dönemin Pera’sından ayrışmasını hızlandırıyor.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2021/3/2021-04-23T17:47:00.229Z_sm.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" alt="Dr. Mongeri Haritası Kaynak: SALT Araştırma Merkezi" ratio="Infinity" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Dr. Mongeri Haritası Kaynak: SALT Araştırma Merkezi<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sağlık yönetiminin kurumsallaşması&nbsp;</h2>Büyük kolerayla mücadelede önemli isimlerden Dr. Luigi Mongeri’nin 1865 yılını görselleştirdiği bir harita mevcut. Bu haritayı hastalıkla mücadelede kurumsallaşmanın da bir miladı olarak kabul edebiliriz. Osmanlı Tıp Cemiyeti’nin yayınladığı tıp dergisi Gazette Medicale D’Orient’te yapılan “sıhhileşme” vurgusu da kurumsallaşmaya önayak oluyor. Hastalığın yayıldığı bölgelere dair sokak derecelendirmeleri yapılıyor ve temizlik rutinlerine ilişkin kararlar alınıyor. Hastalığın tespit edildiği evler kordon altına alınıyor; kapılarına polisi dikiliyor, evlerin içleri ve etrafına kireç dökme uygulamaları yapılıyor. Şehrin çeşitli bölgelerinde karantina uygulamaları yapmak için tahaffuzhaneler kuruluyor. Modern belediyeciliğe dair İstanbul’da atılan en önemli adım; Altıncı Daire-i Belediye‘nin (şimdinin Beyoğlu Belediyesi) hastane kurmak dâhil pek çok karar aldığını biliyoruz. Her ne kadar dönemin İstanbul sakinleri Büyük Kolera’nın şehri uçtan uca saran Hocapaşa Yangını sonrası sönümlendiğine inansa da atılan kurumsal sağlık adımlarının hastalığın önlenmesinde önemli bir payı var.&nbsp;Başta demiştim, içinde yaşadığımız koronavirüs pandemisi ilk değil; muhtemelen son da olmayacak. Geçmiş mücadelelerden öğrendiğimiz ve belirsiz olmayan tek şey ise şehirlerin dönüşümünün kaçınılmaz olması. İstanbul’u gelecekte nelerin beklediğine dair aklımızda dolanan soru işaretlerini şimdilik gideremesek de umudu kaybetmemek belirsizlik endişesinin belki de tek ilacı.&nbsp;KaynakçaKıygı, G. (2020, Nisan 03).&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.arkitera.com/gorus/19-yuzyilda-salgin-hastaliklar-kentleri-nasil-sekillendirdi-ii/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">19. Yüzyılda Salgın Hastalıklar Kentleri Nasıl Şekillendirdi?</a>&nbsp;(ii).Erkan, P. &nbsp;(2020, Mayıs 12). İstanbul’da Salgın Hastalıklar (II). Ahşaptan Betona, Mecidiyeden Jetona. Açık Radyo.Ozan, V. (2014). Kokular Kitabı. Everest Yayınları.

İstanbul'un pandemilerle mücadelesi

Salgın hastalıklar İstanbul’u nasıl dönüştürdü?

Döneminin en önemli mimarlık tarihçilerinden İstanbullu Spiro Kostof’un <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTYwMTk3NGE4MzcxNTc2MDAwNjg4YTVkZSZ1c2VyPTVlYjU0M2NmNzA2NDk0MjU1ZWNmNmE4MCZhdXRob3I9NWYxYjQ5ZTdmY2E4ZGUwMDA5NjcwNDVmJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5hdGxhc2Rlcmdpc2kuY29tJTI1MkZrZXNmZXQlMjUyRmdlemklMjUyRml0YWx5YWRha2ktYml6YW5zLXJhdmVubmEtcmF2ZW5uYS1nZXppLXJlaGJlcmkuaHRtbCUyNTNGZG9pbmdfd3BfY3JvbiUyNTNEMTYxMTU5NTI2Mi43NDM4MTIwODQxOTc5OTgwNDY4NzUw"""">bu sözü</a> gerçekten söyleyip söylemediğini doğrulayamasam da Kostof, 1960’larda tamamladığı doktora tezinde doğduğu şehrin kültürünün İtalya’nın bu küçük şehrini ve daha nice Ravenna’yı nasıl etkilediğini ayrıntılarıyla anlatıyor. Bu sayfalarla akademik bir metinde bile İstanbul özlemini hissettiren Kostof’un, Yale Üniversitesi’ne gidişinden ölümüne kadar uzanan süreç boyunca İstanbul’u ne kadar özlediği aslında herkes tarafından bilinirmiş. Hatta Kitap Yayınevi tarafından ilk kez Şubat 2007’de basılan Şehirler ve Sokaklar, aynı zamanda kitabın editörleri olan eski öğrencileri tarafından Kostof’a ithaf edilmiş ve kitapta İstanbul’un farklı şehirlere olan etkisi üzerine şöyle yazmışlar: “Kostof’un üretken meslek hayatı bu etkiyi hep yansıttı.” Ölümünden sonra Kostof’un yakın dostları ve eşi, küllerini İstanbul’a getirmiş; Kostof’un mezun olduğu Robert Kolej – şimdinin Boğaziçi Üniversitesi – önünden bir sandalla açılarak onu Boğaz sularına kavuşturmuş. Ben de İstanbul’la mimarî bağlarla örülmüş bir maziye sahip Ravenna’yı; ömrünü şehir ve mimariye adamış Kostof’a saygıyla, onun ayak izlerini takip ederek gezmek istedim. Bir İstanbullunun gözünden bakarak…Batı Roma içindeki İstanbul: Ravenna, Venedik’in güneyinde ufak bir şehir ve erken Bizans sanatının, özellikle 4. yüzyıl ile 6. yüzyılın ilk yarısı arası dönemin önemli merkezlerinden biri sayılıyor. Yaklaşık 160 bin kişinin yaşadığı sessiz sakin bir İtalya şehri olmasına rağmen İtalya'nın Emilia-Romagna bölgesinin başkenti olma özelliğini taşıyor. Kısa bir süre Germen asıllı Ostrogotların yönetiminde kalsa da Bizans’ın 540 yılında Ostrogotlar’a karşı aldığı galibiyet Ravenna’yı bir Bizans vilayeti yapmış. Roma’nın düşüşe geçerken Konstantinopolis’in en parlak günlerini yaşadığı bu dönemde Ravenna’nın stratejik açıdan önemini tahmin edersiniz: Batı Roma içindeki İstanbul.&nbsp;Yapılar ve benzerlikler: 5. yüzyıldan 8. yüzyıla kadar Bizanslılar, İtalya’yı Konstantinopolis'in kardeş şehri olan Ravenna'dan yönetiyor. Bu durum hâliyle şehrin hem Konstantinopolis’ten hem de Bizans kültüründen çokça etkilenmesine sebep oluyor. Katolik inancın merkezi olan İtalya’da, şehrin her yerine inşa edilen Ortodoks mekânlar; kiliseler, bazilikalar, şapeller ve vaftizhaneler… Bu yapıların dış mimarisi, diğer erken Bizans yapılarında veya bazilikalarda rastladığımız gibi oldukça sade inşa ediliyor; içi renk cümbüşü mozaiklerle bezeli. Yani Ravenna’nın tam da Bizans’ın altın çağında, 5. ve 6. yüzyıllar arasında gelişmesi, şehrin dokusunda erken dönem Bizans sanatının benzersiz örneklerini bıraktı <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTYwMTk3NGE4MzcxNTc2MDAwNjg4YTVkZSZ1c2VyPTVlYjU0M2NmNzA2NDk0MjU1ZWNmNmE4MCZhdXRob3I9NWYxYjQ5ZTdmY2E4ZGUwMDA5NjcwNDVmJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRmFsZXRlaWEub3JnJTI1MkYyMDIxJTI1MkYwMSUyNTJGMjIlMjUyRmEtam91cm5leS10by10aGUtbW9zYWljcy1vZi1yYXZlbm5hLWl0YWx5JTI1MkY="""">diyebiliriz</a>. İstanbul’da olduğu gibi…&nbsp;Mozaikler: Ravenna'nın bugün mozaikleriyle tanınan sekiz yapısı var. Bunlardan biri Sant’Apollinare Nuovo Bazilikası. Bu yapının İstanbul ile arasındaki bağ sadece dönemden ibaret değil; bazilika tıpkı Ayasofya gibi Marmara (Prokonnesos) Adası’nın mermerlerinden inşa edilmiş. Yapıyı inşa ettiren Got Kralı Theodorik aslen Bizanslı olmasa da İstanbul’da yaşamış olduğu düşünülüyor. Ayasofya demişken, Ravenna’daki diğer bir sanat eseri, 1400 yıllık Basilica di San Vitale’den bahsetmek gerek. San Vitale, Antik Roma sanatının sonuncusu ve Hristiyan döneminin ilklerinden sayılıyor. Aynı zamanda da Konstantinopolis'te kendisinden 10 yıl sonra inşa edilen Ayasofya'nın bir prototipi; büyük bir kubbeyle örtülmüş merkezi sekizgen bir plana sahip. Aynı dönemde Justinianus'un Konstantinopolis'te yaptırdığı Aziz Sergius ve Bacchus Kiliseleri (şimdinin Küçük Ayasofya Camii), Samatya’daki Sancaktar Hayrettin Mescidi, Sultanahmet’teki Euphemia Kilisesi de yapısal açıdan San Vitale ile benzerlikler <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTYwMTk3NGE4MzcxNTc2MDAwNjg4YTVkZSZ1c2VyPTVlYjU0M2NmNzA2NDk0MjU1ZWNmNmE4MCZhdXRob3I9NWYxYjQ5ZTdmY2E4ZGUwMDA5NjcwNDVmJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy50aGVieXphbnRpbmVsZWdhY3kuY29tJTI1MkZyYXZlbm5h"""">taşıyor</a>.&nbsp;Deniz feneri: San Vitale’nin bugün Ayasofya’da karşılaşamadığımız türdeki mozaikleri, kilisenin içinde o günlerin hikâyesini hâlâ aynı parlaklığıyla aktarıyor. Duvarların kaplamasında kullanılan mermerin orijinal görünümünü şu an bilemiyoruz; ama sanat tarihçileri orijinal kaplamalarda yarı saydam ve ışığı yansıtan niteliğiyle bilinen; dönemin en değerli mermerlerinden sayılan ve Konstantinopolis yakınlarındaki taş ocaklarından çıkan beyaz-grimsi Prokonnezyen mermeri kullanıldığını düşünüyor. Bu mermeri düşününce, ünlü Bizans şairi Paulus Silentiarius’un Ayasofya’nın geceleri Boğaziçi ve Marmara Denizi'ndeki gemicilere fener görevi gördüğünü söylerken neyi kastettiğini anlıyorum. Zamanında, Ravenna’nın envaiçeşit mozaiklerinin İstanbul ve çevresinde de parladığını düşlüyorum.&nbsp;Kaynakça Danışman, H. H. Günhan; “İstanbullu Spiro Kostof Anısına Şehirler ve Sokaklar”, Mimar.İst, 23/6, 2007.Tvrzníková, Veronika; “Ritual, Body and Perception: A New Perspective on the Orthodox Baptistery of Ravenna”, 2016.

“Bizans’ı ve Hristiyanlığı, sanatının öyküsü ve mimarî süreçleriyle okuyabildiğimiz iki İstanbul vardır yeryüzünde; ikincisi Ravenna’dır.” - Spiro Kostof 

İtalya’nın mimarî İstanbul’u: Ravenna

İstanbul’un tanıklıkları anlatmakla pek bitecek gibi değil. Bir örnek de Venedik dukası <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmMGFjODIwNGM2YzBiMDAwN2QwNDRiNCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZ0ci53aWtpcGVkaWEub3JnJTI1MkZ3aWtpJTI1MkZFbnJpY29fRGFuZG9sbw==""">Enrico Dandolo</a>’nun mezarı. Bu mezarın Ayasofya’da olduğu söylenir, en azından mezar taşı hâlâ buradadır. Duka, Papa III. Innocentius’un çağrısıyla IV. Haçlı Seferi için toplanan ve kendisine gelen orduya Macaristan topraklarında kalan Zabar’ın “geri alınmasına” yardım etmeleri karşılığında önderlik edeceğini söyler. Bu pazarlığın sebebi ise seferin yapılması için gereken paranın Fransa topraklarından yola çıkan yüksek tabaka gönüllülerinden çıkmamasıdır. Bu esnada Dandolo, 95 yaşındadır ve kafasına aldığı bir darbe yüzünden kördür. Kendi amacı için, Kudüs’e gidecek seferi, İstanbul’a yönlendiren Dandolo tarihte açgözlü olarak anılır.<ul><li>Mezar: 1205 yılında hayatını kaybeden dukanın mezarının, 1453 yılında şehrin Fatih Sultan Mehmet tarafından fethedilmesinin ardından altın çıkması ihtimaliyle yeniçeriler tarafından açıldığı söylenir. Bir başka iddiaya göre ise bu o kadar da uzun sürmez ve 1261 yılında Bizans İmparatorluğu tarafından bulunan mezar açılır, dukanın kemikleri Haliç’e -veya köpeklere- atılır. Şehir, Bizans İmparatorluğu’nun elinden alınca Latin İmparatorluğu kurulduğu için duka imparatorluk tarafından sevilmez. &nbsp;</li><li>İzlenim: Sefer esnasında Yeniköy’den şehre giren ordunun şehirle ilgili izlenimleri şövalye ve tarihçi Geoffroi de Villehardouin tarafından kaleme <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmMGFjODIwNGM2YzBiMDAwN2QwNDRiNCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZ3d3cuaXNrdWx0dXIuY29tLnRyJTI1MkZkb3JkdW5jdS1oYWNsaS1zZWZlcmkta3JvbmlrbGVyaS5hc3B4""">alınır</a>: “Konstantinopolis’i hiç görmemiş olanlar uzun uzun kenti seyretti; çünkü bütün yeryüzünde bu kadar zengin bir kent bulunabileceği akıllarının köşesinden geçmemişti. Kenti çepeçevre kuşatan o yüksek surlara ve zengin burçlara, insan kendi gözleriyle görmese bu kadar çok olduklarına asla inanmayacağı o zengin saraylara ve yüksek kiliselere ve tüm diğer kentleri geride bırakan bu kentin enine ve boyuna uzun uzun baktılar. Ve biliniz ki içlerinden, bu görüntü karşısında tüyleri diken diken olmayacak kadar yiğit kimse çıkmadı. Bunda da şaşılacak bir şey yoktu; çünkü dünya yaratıldığından bu yana hiçbir insan hiçbir zaman bu kadar büyük bir işe girişmemişti.”</li></ul>

İstanbul’un tanıklıkları anlatmakla pek bitecek gibi değil. Bir örnek de Venedik dukası Enrico Dandolo’nun mezarı. Mezar taşı hâlâ Ayasofya’dadır. Bu sebeple haftanın gündemindeki yapının tanık olduğu hikâyeyi özetleyelim. 

Konstantinopolis ile ilgili hikayeler