Çevre hukuku konusunda uzmanlaşmış <a fr-original-style="" href="https://link.apos.to/c/CRVzaH0_Vbsm?c=Ta0Y32VZl33I2bTirgVUA&sub=62bd70c62d63af0006ca2de1&s=email" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">David Estrin</a>, “20 yıldır yapılan konuşmaların ardından politikacılardan sera gazı üzerine kurulan retorikler duymaya devam edeceğiz”&nbsp;diyor. Yani hükümetlerin ve karar alıcıların iklim krizi hakkında konuşmalarını sağladık. Evet, bu bir kazanım ama söz eyleme taşınıyor mu?Mesela Türkiye’nin Paris İklim Anlaşması’nda sunduğu hedefin yetersiz olması durumuyla ilgili sorumlu tuttuğun kişi ve kurumlar var ve sorumluları harekete geçirmek mi istiyorsunuz? O zaman climate litigation adı verilen hukuki işlemler üzerine okumak tam sizlik olabilir. Belki de zaten davalardan birini siz açmışsınızdır ama detayına inesiniz de vardır şimdi, kim bilir?<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İklim davaları 101: Nedir, kim tarafından kime açılır?</h3>İklim davaları;&nbsp;hükümetleri, kurumları ve şirketleri iklim değişikliğiyle ilgili olarak hedefleyen davalar olarak özetlenebiliyor. Davalar, yasal olarak temsil edilen kişiler veya gruplar tarafından açılabiliyor; davacılar, iklim krizi nedeniyle yaşadıkları zararlardan dolayı tazminat talep edebiliyor veya iklim kriziyle mücadele etmek için hükümetleri veya şirketleri sorumlu tutabiliyorlar.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu sayede: Eylemler bütününün amacı, iklim kriziyle ilgili sorumlulukların belirlenmesi; hava kirliliği, enerji kaynakları, arazi kullanımı ve diğer faktörlerin iklim üzerindeki etkilerinin azaltılması veya tersine çevrilmesi konularında harekete geçilmesi çağrısında bulunmak.</li></ul><img src="https://images.aposto.com/2023/4/4/1683833603675.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.67" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Fotoğraf: Erhan Demirtaş<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İlk iklim davası: 2006'dan bugüne mücadelede hukuki ayaklar</h3>Yıl 2006. ABD'deyiz. Massachusetts ve diğer eyaletler, sera gazı emisyonlarının düzenlenmesi ve kontrol edilmesi için gerekli kuralların belirlenmesi konusunda Çevre Koruma Ajansı'ndan (EPA) harekete geçmesini istiyor. Böylece Massachusetts v. EPA, ABD'de açılan ilk iklim davası olarak kayıtlara geçiyor.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İklim krizi ve yasal zorunluluklar:&nbsp;Dava, 2 Nisan 2007'de ABD Yüksek Mahkemesi tarafından karara bağlanıyor ve EPA'nın sera gazı emisyonlarını düzenlemesi gerektiği sonucuna varılıyor. Bu karar da ABD hükümetinin iklim krizi konusunda aldığı ilk yasal zorunluluk olarak kabul ediliyor.</li></ul>Massachusetts v. EPA davasının sonucu, dünya genelinde hükümetlerin ve şirketlerin sera gazı emisyonlarını azaltmak ve iklim kriziyle mücadele etmek için daha fazla eylem planı oluşturmalarına neden oluyor.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;"><img src="https://images.aposto.com/2023/4/4/1683833695586.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.51" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"></h3>11 Ocak 2019 eylemi, “Halkı cezalandırma, EPA’yı fonla!” Fotoğraf: Joseph Prezioso/AFP, Kaynak: Getty Images<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">33 ülkeye karşı 6 genç iklim aktivisti</h3>Kamuoyunda yer edinen iklim davaları arasında 33 ülkeye dava açan&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://link.apos.to/c/FOColylnR2pI?c=Ta0Y32VZl33I2bTirgVUA&sub=62bd70c62d63af0006ca2de1&s=email" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">6 iklim aktivistinin mücadelesi</a> de bulunuyor. Catarina (22), Cláudia (22), Martim (20), Mariana (11), Sofia (18) ve André (15), fosil yakıtların yeraltında kalması için acil önlemler alınmazsa gelecek nesillerin ölümcül hava koşullarından etkileneceğini biliyorlar. Hükümetlerin yeterli önlemi almadıklarını düşündükleri için küresel iklim adaleti mücadelesini bir adım öteye taşımaya karar veriyorlar.<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 0, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 0, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Bu yaz Portekiz'de geçtiğimiz yıla kıyasla daha endişe verici ve boğucu sıcaklık dalgaları yaşıyoruz. Bu nedenle mahkemenin davamıza 17 hakim atayarak ne kadar değer verdiğini görmek umut verici.Şimdi umuyoruz ki bu hakimler davamızı mümkün olan en kısa sürede dinleyecekler ve Avrupa hükümetlerinin bizi korumak için gerekli acil önlemleri almalarını sağlayacaklar.</blockquote>— Sofia Oliveira<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Özetle: İklim davaları, iklim krizi üzerine konuşmalar ve çalışmalar arttıkça vaatlerin eyleme dönme oranını takip etmek adına bir aktivizm şekline dönüyor. Böylelikle son yıllarda, dünya genelinde birçok iklim davası görülüyor ve sayıları da giderek artıyor. İklim krizi ve çevre hukuku konularında uzman sivil toplum kuruluşları ve hukuk firmaları, bu davaları yakından takip ederek kamuoyunu bilgilendiriyorlar.</li></ul><img src="https://images.aposto.com/2023/4/4/1683833830889.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.59" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">3 Aralık 2019, Portekiz’de Greta Thunberg’in karşılanışı Fotoğraf: Horacio Villalobos<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Hukuki mücadeleler, iklim değişikliğinin etkilerinin azaltılması veya tersine çevrilmesi için hükümetleri, kurumları ve şirketleri sorumlu tutarak eylem çağrısı yaptıkları için "İklimi değil, sistemi değiştir," motivasyonlu eylemlerde önemli bir rol oynuyor. Zira sorumlu tutulunca geriye iklim değişikliğine karşı daha etkili bir mücadele için gereken önlemleri almak kalıyor.İklim değişikliğinin olumsuz etkilerine maruz kalan insanların haklarını korumaya yardımcı olan bu sistem, elimizdeki hukuki mekanizmaları kullanarak değişimin sürekliliğini de garantiye almış oluyor.

Angst

İklim kriziyle mücadele etmede hükümetleri veya şirketleri sorumlu tutabilmek mümkün.

Krizde hukuki mücadele: İklim davaları

Dava, Türkiye’nin BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’nden ve Paris İklim Anlaşması’ndan kaynaklı taahhütlerine uyumsuzluğu sebebiyle açıldı. Bu sebeple, Türkiye'nin ilk iklim davası, üç genç iklim aktivisti tarafından 8 Mayıs 2023 günü 12. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na açıldı.<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bir adım geriden:&nbsp;Türkiye’nin güncellenmiş ulusal katkı beyanını Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (UNFCCC) Sekretaryası’na sunmasının ardından iklim aktivistleri temel haklara erişim haklarının kısıtlanması hatta ortadan kalkması tehlikesinin altını çiziyor.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Vaatler ne durumda?: Türkiye, 2030 yılında artıracağı emisyonlardan %41 azaltım taahhüdü veriyor. 2038 yılına kadar emisyonlarını artırmaya devam edeceğini ifade ediyor ve 2030’a kadar %30’dan fazla artış sözü verilmiş oluyor.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Riskli odak: Davacılar, hükümetten ara hedef belirlenmesini, belirsizliğin ortadan kaldırılmasını, gerçek bir azaltım taahhüdünde bulunulmasını ve bilimsel yöntemlerle Türkiye’nin karbonsuzlaşma politikasını belirlenmesini ve bağlayıcı hukuk kuralları hâline getirilmesini talep ediyorlar.</li></ul>

Üç genç iklim aktivisti tarafından açılan dava

Türkiye’nin ilk iklim davası

• İklim aktivisti üç genç, Cumhurbaşkanı Erdoğan, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ve Cumhurbaşkanlığı'na Türkiye'nin Paris İklim Anlaşması kapsamında sunmuş olduğu iklim hedeflerinin yetersiz kaldığını belirterek "iklim eylemsizliği" suçlamasıyla dava açtı.

Aposto Gündem

Yazı: Evren M. DinçerBu metni 6 Şubat 2023’te yaşanan felaketten önce kaleme almıştım. Bir depremzede olarak 1999 depremlerinden beri depremden hep korktum. Kendim, sevdiklerim ve ülkem için sürekli endişelendim. Ancak kaçamadık…<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">1992’den beri yılda bir Birleşmiş Milletler&nbsp;(BM) tarafından düzenlenen COP (Conference of the Parties) toplantıları (Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansları olarak da bilinir) son yıllarda 2021’de Glasgow İskoçya’da yapılan toplantıya kadar tepkiler ve sonuçları itibariyle görece rutin bir döngüye oturmuştu. Buna göre ülkeler konuyla ilgili delegelerini konferansa gönderiyor; delegeler gündemdeki konularda varsa müzakerelere katılıyor, sivil toplum temsilcileri, akademik ve diğer katılımcılar konuşmalar yapıyor; medyada ise genelde protestolar ve sonuç bildirgeleri tartışılıyordu. Protestolar genelde şirketleri (özellikle iklim konferansına özel uçakla gelip boy gösterenleri), bağlayıcı olmayan sözler verip tutmayan ülke ve siyasetçileri ya da BM’nin edilgenliği veya aczini hedef alıyordu.2015’teki Paris Konferansı (COP21) haricinde (ki hedefleri o kadar büyüktü ki sonuçta Paris İklim Anlaşması ortaya çıktı) sıradan vatandaşların sonuçlarını yakından bileceği yakın dönemli bir COP toplantısı bulmak pek mümkün değil. Katowice’deki COP24 belki bir istisna olabilir, onu da muhtemelen Greta Thunberg’in COP toplantılarında yaptığı ilk konuşmadan hatırlıyoruz. Uzmanların yakından takip ettiği ancak kamusal ölçeği sınırlı olan toplantıların hemen hemen hepsinin neredeyse tek ortak noktası BM Genel Sekreteri Guterres’in etkileyici konuşmalar yapması ve her birinde fosil temelli yaşamı lanetlemesiydi.Glasgow’daki COP 26 daha geniş ölçekli ilgi uyandırdı çünkü ısrarlı gündem maddelerinden biri kömürü aşamalı olarak terk etmekti (<a fr-original-style="" href="https://unfccc.int/news/end-of-coal-in-sight-at-cop26" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">coal phase out</a>). Medyanın müzakereleri gösterme biçiminin de bunda etkisi oldu ve kömürün geride bırakılması tartışmaları büyük bir sansasyon yarattı. Ancak sonuçta beklendiği kadar kapsayıcı bir anlaşmaya varılamadı. İhale de son anda kömür kullanımını tamamen terk etme sözü vermeyen Hindistan’a kaldı. Phase out yerine phase down.Aşamalı olarak terk edilecek şeyin petrol değil de kömür olması zaten başlı başına bir sorundu. Timothy Mitchell bence hak ettiği geniş okur kitlesini bulamayan (sosyal bilimciler arasında iyi okunan bir kitap ancak çok daha geniş bir okur kitlesi olması gerektiğini düşünerek bunu söylüyorum) <a fr-original-style="" href="https://www.versobooks.com/books/1445-carbon-democracy" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Karbon Demokrasi</a> adlı kitabında kömürle petrol arasında yer altından çıkarılma biçimlerinden nakil yöntemlerine pek çok temel farka değinir ve bunların devletlerin, rejimlerin ve piyasaların oluşumunda ne kadar derin etkileri olduğunu gösterir.Bir diğer önemli ayrım ise petrolün küresel ölçekteki dağılımının oldukça rasgele olması ve genelde birkaç ülkeye yoğunlaşması, buna karşın kömürün görece demokratik dağılmasıdır. Hindistan ya da başka hiçbir ülke petrolde bağımlı oldukları kadar kömürde bağımlı değiller. Bu nedenle ülke için kömür meselesi çok daha doğrudan sonuçları olan bir mesele ve bu tür bir söz vermek kolay değil. Konu aslında Hindistan’ın durumu görmemesi değil <a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/environment/2021/nov/14/india-criticised-over-coal-at-cop26-but-real-villain-was-climate-injustice" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">iklim adaletsizliği</a>. En iyi göstergesi ise toplantıda kömür konusunda anlaşmaya varılamamasını eleştiren Joe Biden’ın ABD’ye döner dönmez petrol fiyatlarındaki artışı engellemek için bir <a fr-original-style="" href="https://www.nytimes.com/2021/11/01/climate/biden-oil-gas-cop26.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">dizi adım atmasıydı</a>. Kömür gibi savunucusu çok olmayan bir alanda dahi bu kadar uzlaşmazlık COP toplantılarına dair zaten zayıf olan ilgiyi oldukça aşağı çekti.Ancak geçen yıl Mısır’ın Şarm el Şeyh kentinde düzenlenen COP27’den ilginç bir sonuç çıktı:&nbsp;kayıp ve hasar fonu (loss and damage fund). Fikir olarak çok eskilere dayanan, ilk olarak Polonya’daki COP19’da <a fr-original-style="" href="https://unfccc.int/topics/adaptation-and-resilience/workstreams/loss-and-damage/warsaw-international-mechanism" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ilkeleri ortaya konan</a>, Paris Anlaşması'nda bahsi geçen bu fon fikri için çoğuna göre zaten geç kalınmıştı. Yine de şaşırtıcı olan bu kararı tetikleyen en önemli güncel olay 2022 yazında <a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=mU5dyriZzJA" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Pakistan’da gerçekleşen sel felaketiydi</a>. Eriyen buzullar, muson mevsimi öncesinde görülmemiş sıcaklıklar ve ardından bitmeyen muson yağmurları devasa bir felakete neden oldu. Biz kendi yoğun gündemimizden ötürü belki unuttuk ancak tarihin belki de en büyük sel felaketi Pakistan’ın üçte birini (İngiltere kadar bir alan) sular altında bıraktı ve ülke hâlâ <a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=DW0wizcTGds" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">toparlanabilmiş değil</a>. Pek çoklarına göre Pakistan’ın tam olarak kendine gelmesi yıllar <a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/world/2022/oct/12/pakistan-floods-impact-years-crops-farms" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">alacak</a>. &nbsp;Kayıp ve hasar fonu bu ortamda gündemin merkezine oturdu ve <a fr-original-style="" href="https://unfccc.int/news/cop27-reaches-breakthrough-agreement-on-new-loss-and-damage-fund-for-vulnerable-countries" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">oy birliğiyle kabul edildi</a>. Genel Sekreter Guterres başarılı bulduğu bu toplantıya özel bir <a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=iz5YTbPEhpc&t=141s" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kapanış konuşmasında</a> Pakistan’daki sele referansla atılan adımı savundu ve kutladı. Küresel ısınmanın nedeni gelişmekte ülkeler değil ama sonuçlarına onlar katlanıyor, bunu değiştirmek gerekir dedi. Bunlar aslında sosyal bilimcilerin ve iklim değişikliğine karşı mücadele edenlerin yıllardır savunageldiği şeyler. Fonun uygulanmasıyla ilgili detaylar fosil zengini Dubai’deki (Birleşik Arap Emirlikleri) COP28’de tartışılacak. Ne kadar etkili olacağını göreceğiz.<img src="https://images.aposto.com/2023/2/5/1678450757389.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.34" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Şeyler, 1998<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Peki neden Pakistan’daki sel felaketi bu kadar ilgi çekti? Sayısız benzer felaket varken bu adımı bu sayede nasıl attık? Seller ve kuraklıklar hasar fonlarının en çok kullanılacağı alanlar mı olacak? Gerçekten selin bir etkisi oldu mu yoksa sadece bu felaket toplantı tarihine en yakın tarihli felaket olduğundan kolay bir referans mıydı? En önemlisi, sel ve kuraklık felaketleri gerçekten iklim değişikliğinin sonucu mu?Bu soruların hepsine birbiriyle taban tabana ters yanıtlar veren insanlar bulmak mümkün ancak bilimsel çalışmalar nedenler ve sonuç konusunda oldukça açık. Ben bu selin etkilerinin çok derin olduğuna inanıyorum. Alınan kararda da etkisi olduğuna. Sel mi kuraklık mı sorusunun cevabı ise açık olduğu kadar korkutucu da: her ikisi birden. Uzayan kuraklıklar sellerin yıkımını da artırıyor. Bitki örtüsü ve karmaşık yapısını kaybeden ve adeta betonlaşan <a fr-original-style="" href="https://www.wired.co.uk/article/drought-causing-floods" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">toprak, sel sularını ememiyor</a>. Bu durumda teknik ve potansiyel olarak yer altı sularını besleyerek kuraklığa çare olması gereken seller kuraklık nedeniyle bu işlevlerini yerine getiremiyor.Sel sularının yer altı sularını besleyememesinin bir başka örneğini yakın zamanda 31 Ocak 2022’den 25 Ocak 2023’e kadar sellerle boğuşan Kaliforniya’da&nbsp;gördük. Aşırı yağışlar yer altındaki kuyuları doldurup su sorununu çözeceğine okyanuslara aktı. Bunun nedeni ise Kaliforniya’da yüz yılı aşkın süredir süregiden toprak kullanımı yöntemi. Artan tarımsal faaliyetler ve kentleşme suyun aktığı doğal setleri tamamen ortadan kaldırdığı için sular ya doğrudan kentlere giriyor <a fr-original-style="" href="https://www.nytimes.com/2023/01/12/podcasts/the-daily/california-storms-flooding-rain.html?showTranscript=1" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ya da akıp gidiyor</a>.Bir diğer önemli konu risk yönetim sistemlerimizin – tabii eğer böyle mekanizmaları olan ülkelerde yaşıyorsanız—hep ölçek olarak mevcut deneyimlere ya da muhafazakâr öngörülere göre yapılıyor olması. Ancak iklim değişikliği ile yaşanan kuraklık ve sel felaketlerinin artan şiddeti bu tür mevcut <a fr-original-style="" href="https://www.nature.com/articles/s41586-022-04917-5" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">hazırlıkları yetersiz kılıyor</a>.Sellerin ülke ülke görünümleri burada ele aldığımız örneklerden çok daha çeşitli. İki yaz önce Karadeniz’in&nbsp;tamamında etkili olan sellerde, nehir yataklarında yoğunlaşan yerleşim yoğunluğundan sıvılaşma denen olgulara <a fr-original-style="" href="https://www.indyturk.com/node/361276/çevre/daha-önce-75-metre-doldurulan-hopa-sahili-kentin-denizle-bağlantısı-koptu" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">pek çok etkenin</a> rolü vardı. Yer altı sularının aşırı kullanımına bağlı Konya’dan&nbsp;sonra artık Ege’de&nbsp;de görülmeye başlanan <a fr-original-style="" href="https://www.haberturk.com/kucuk-menderes-havzasi-nda-zemin-cokmeleri-yasaniyor-3558719" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çökme ve obruklarsa</a> Türkiye’de kuraklığın en gözle görülür biçimleri. Ülkemizde giderek sürekli hâle gelen ve etkisi artan kuraklığın Konya gibi ülke tarımının en önemli merkezlerinden birinde ileride yaşanacak potansiyel yağışların sağaltıcı kalitesini etkilemesi kuvvetle muhtemel.Alışageldiğimiz yağış örüntülerini değiştiren iklim değişikliğinin neden olduğu kuraklık dalgalarıyla da yağan yağışların kalitesi etkileniyor. Hindistan’da sıklıkları iklim değişikliği nedeniyle <a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/environment/2022/may/23/deadly-indian-heatwave-made-30-times-more-likely-by-climate-crisis" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">otuz kat artan</a> sıcak hava dalgalarının kalıcı kuraklık dalgalarına dönüşmesi kaçınılmaz. Hem aşırı yer altı suyu kullanımına neden olan hem de toprağı fakirleştirilerek sel sularının emilimini azaltan kuraklıklar yaşanan sorunları derinleştiriyor. Kaliforniya gibi kaynak zengini yerler dahi bir yandan <a fr-original-style="" href="https://www.nytimes.com/2023/01/31/podcasts/the-daily/colorado-river-water-cuts.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Colorado Nehri’nin neredeyse kuruması</a> diğer yandan yer altı su kaynaklarının büyük ölçüde tüketilmesi gibi süreçleri yönetemiyor. On yıllarda kurulan kentleşme örüntülerimizin su kaynaklarıyla toprak kalitesini yok eden yapılarını değiştirip dönüştürmek şart, aksi takdirde iklim değişikliği nedeniyle artan sıklık ve şiddetiyle sel ve kuraklıklarla mücadele etmemiz çok zor görünüyor.

Zappa Zamanlar

"Kayıp ve Hasar Fonu" ve Pakistan’daki Seller

Sel mi, kuraklık mı, ikisi birden mi? 

Uluslararası Enerji Ajansı’nın (IEA) yıl sonunda yayımladığı Kömür 2022 raporunda, %1,2 artış gösteren küresel kömür tüketiminin 8 milyar tonu aşarak gelmiş geçmiş en yüksek seviyesine ulaşacağı belirtildi. Raporda ayrıca, Avrupa Birliği’nin (AB) kömür kullanımının 2022’de %6,4 artışla 478 milyon tona ulaşarak rekor kırdığı ifade edildi. Bunun yanında, birlik ülkesi üyelerin kömür üretimi de bir önceki yıla göre %7,3 artışla 357 milyon tona ulaştı.Eurostat verilerine göre AB'nin 2021'deki en büyük fosil yakıt tedarikçisi olan Rusya'ya geçtiğimiz yıl uygulanmaya başlayan yaptırımlar nedeniyle her ne kadar düşüş yaşansa da, Rusya ekim itibarı ile Almanya'nın kömürünün %34'ünü tedarik etmeyi sürdürdü. Avrupalı tedarikçiler Rus kömüründen uzaklaşırken ABD, Güney Afrika, Tanzanya ve Kolombiya gibi pazarlara yöneldi. Brüksel merkezli düşünce kuruluşu Bruegel'in verilerine göre Ukrayna'nın işgali öncesinde kömürünün %70'ini Rusya'dan ithal eden AB, doğal gazın ise %40'ını bu ülkeden tedarik ediyordu.1990'da AB'nin elektrik üretimindeki payı %40'ları bulan termik santraller ve kömür, 2020'de %13'lere kadar geriledi. Ancak 2021'in ikinci yarısından itibaren yükselişe geçen doğal gaz fiyatlarının da etkisiyle önceki iki yılda %29 gerileyen kömür kullanımı 2019'dan 2021'e dek sadece %3 düşüş yaşadı. ICE Rotterdam'da işlem gören API2 vadeli kömür kontratlarınınsa Şubat 2022'den bu yana en düşük seviyesine gerilemesinin kömüre olan talebin azalmasına yardımcı olmadığı da aşikar.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">1,5 derece hedefi ve COP28 tartışmaları</h2>Türkiye'nin 2021 yılında imzaladığı Paris İklim Anlaşması, küresel ısınma eşiği için 1,5°C hedefini ortaya koyduğunda takvimler 2015 yılını göstermekteydi. COP26'nın başkanlığını da yapan Alok Sharma, Dünya'nın hâlihazırda 1,1°C derece ısındığını belirterek COP27'de 1,5°C hedefinin risk altında olduğunu vurgulamıştı:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9);" style="color: rgb(9, 9, 9); margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">"1,5 derecenin milyonlarca insan için yıkıcı sonuçları olacak ve bu sınır kırmızı çizgimiz olmalı. 1,5 derece hedefinden vazgeçemeyiz."</blockquote>Enerji ve iklim düşünce kuruluşu Ember tarafından yayımlanan rapor ise Avrupa'daki gaz krizinin bölgenin kömürden çıkışını kesintiye uğratarak AB enerji sektörü emisyonlarının küresel sıcaklıklarda yaşanan artışın 1,5°C ile sınırlı kalması için gereken oranın yarısından daha az düşmesine neden olduğunu ortaya koyuyor.Bu yıl Birleşik Arap Emirlikleri'nde (BAE) düzenlenecek BM İklim Değişikliği Konferansı COP28'i yönetmesi için ülkenin ulusal petrol şirketinin (ADNOC) CEO'su Sultan Ahmet Al Jaber'in atanması ise tartışmalara yol açtı. Bazı uzmanlar fosil yakıt endüstrisinin iklim krizinden doğrudan sorumlu olduğunu belirterek bunun BAE'nin fosil yakıt endüstrisi açısından bir çıkar çatışması yarattığı gerekçesiyle Al Jaber'in liderliğine karşı çıkarken, diğerleri ise ülkenin "geleceğin enerjisi" şirketi Masdar'ın da yönetim kurulu başkanı olan Al Jaber'in yenilenebilir enerji için önemli bir figür olduğu görüşünü belirtiyor.Geçtiğimiz yıl Mısır'da düzenlenen COP27, ülkelerin küresel ısınmayı 1,5°C derece ile sınırlama hedefini teyit etmeleriyle sona ermiş, ancak fosil yakıtların aşamalı olarak kullanımdan kaldırılmasına yönelik bir öneri Çin ve Suudi Arabistan gibi ülkeler tarafından engellenmişti. 600'den fazla fosil yakıt lobicisinin katıldığı zirvede, iklim aktivistleri fosil yakıt endüstrisini aşırı nüfuz kullanmakla suçlamıştı.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Avrupa’nın kömür ve nükleerle imtihanı</h2>AB'nin yürütme organı olan Avrupa Komisyonu (EC), geçtiğimiz yıl Polonya'nın Çek Cumhuriyeti ve Almanya ile olan sınırındaki Turów linyit kömür madeninin kapatılması yönünde karar almış, ancak Polonya'nın karara uymamasının ardından ülkeye madenin açık olduğu her gün için 500 bin avro ceza kesilmesi hükmünde bulunmuştu. Polonya bu cezayı ödemeyi de reddetti. Bunun üzerine Komisyon, ülkenin yaklaşık 15 milyon avro tutarındaki AB fonlarına erişimini kesti. Polonya ise madenin, rezervlerin tükeneceği 2044 yılına kadar işletilmeye devam edeceğini belirtiyor.<img src="https://images.aposto.com/2023/0/0/1673810066086.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" alt="Alman kolluk kuvvetleri göstericilere atlı polislerle müdahale ediyor" ratio="1.50" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bloomberg üzerindenÖte yandan Almanya, enerji krizine karşı önlem olarak Köln yakınlarındaki Garzweiler linyit kömür madenindeki operasyonların genişletilmesinde karar kıldı.&nbsp;2 yıl önce madenin yakınlarındaki terk edilmiş Lützerath isimli bir mezra ve çevresindeki ormanlık araziye yerleşen 300'e yakın aktivist, geçtiğimiz yıl 5 köyün daha madenin genişletilmesi için yıkılmasını engellemişti. Ancak Rus gazının tedariğinde yaşanan sorunlar Alman enerji devi RWE'nin sahip olduğu arazi üzerindeki madenin genişletilmesi kararını uygulamaya hızla geri koydu. Yıkım ve kazma işlemleri için gelen buldozerlere refakat eden polis kuvvetleri, bölgede toplanan&nbsp;35 bin protestocuya tazyikli su sıkarak müdahalede bulundu ve fiziksel olarak şiddet uyguladı. Anadolu Ajansı, 12 Ocak'tan beri süren eylemlere destek vermek için gelen iklim aktivisti Greta Thunberg'in de polis tarafından gözaltına alındığını bildirdi.IEA'ya göre kömür kullanımında görülen kayda değer artış ile yenilenebilir enerjiden hızla uzaklaşan ve kömürden elde edilen elektriği 5 milyon haneye daha ulaştırmayı hedefleyen Almanya, ülkenin federal istatistik ofisi tarafından açıklanan verilere göre de ürettiği elektriğin üçte birinden fazlası için kömürden faydalanıyor.Almanya geçtiğimiz yıllarda ülkedeki tüm nükleer enerji santrallerini kapatma kararı&nbsp;almış, ancak hâlâ faal olan ve geçtiğimiz yılın sonunda kapatılması gereken son iki santralin kapatma kararını ise yine doğal gaz krizi nedeniyle ertelemişti. Avrupa Parlamentosu (AP) ise Temmuz 2022'de doğal gaz ve nükleer enerjiyi "yeşil" olarak sınıflandırma kararı almıştı.&nbsp;Kömüre göre daha düşük karbon emisyonuna sahip olması nedeniyle AP tarafından yeşil enerji olarak kabul edilen doğal gaza nispetle, nükleer enerji sıfır karbon emisyonu sunmasıyla öne çıkıyor; ancak yeni nesil nükleer reaktörler, Çernobil ve Fukuşima gibi felaketlere yol açan ilk jenerasyon emsallerine göre çok daha güvenli olsa da nükleere yönelik güvenlik endişeleri sürüyor.Almanya'nın aksine 56 aktif reaktörü bulunan Fransa, Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu'na (IAEA) göre enerjisinin %70'ini nükleerden elde ediyor. Nükleerin enerji üretimindeki payını %50 seviyesine çekme hedefini 2035 yılına erteleyen ülkede, geçtiğimiz yıl 6 yeni reaktörün inşası onaylanmış ve 8 ek reaktörün inşasının daha değerlendirdiği açıklanmıştı. Düşük maliyetle ürettiği enerji sayesinde dünyanın en büyük elektrik ihracatçısı olan Fransa, bu sayede yılda 3 milyar avro gelir elde ediyor. 2050 yılında elektrik ihtiyacının dörtte birini nükleerden karşılama planları bulunan Birleşik Krallık'ta ise varolan 6 santrale ek olarak on yıl içinde tamamlanması planlanan 8 yeni santral daha hükümet tarafından geçtiğimiz yıl duyurulmuştu.Son 52 yılın en sıcak aralık ayını geride bıraktığımız bu dönemde enerji maliyetleri, Avrupa ülkelerinin enerji politikalarını şekillendirmede iklim krizinden daha büyük etkiye sahip görünüyor.

İklim tatsızlığı: Enerjide emisyon ve maliyet ikilemi

<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/ahmetveacar/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Ahmet Acar</a>2021 yılı, Paris İklim Anlaşması’nın onaylanması ve 2053 yılı için net sıfır emisyon hedefinin açıklanmasıyla, Türkiye’nin enerji tarihinde önemli bir yer edindi. Kasım ayında gerçekleşen COP27’da ise güncellenmiş Ulusal Katkı Beyanı ile Türkiye, 2030 için belirlenen yüzde 21 emisyon artışından azaltım hedefinin yüzde 41’e çıkarıldığını duyurdu. Duyurulan hedef daha kararlı gibi görünse de, azaltım senaryosu altındaki emisyonların, 2020 yılına göre yüzde 33 daha yüksek olacağını söylemek mümkün.&nbsp;Enerji sektörü, Türkiye’nin toplam karbondioksit &nbsp;emisyonlarının yaklaşık yüzde 87’sinden sorumlu.&nbsp;Bu durum, iklim değişikliği ile mücadele perspektifinden sektörün karbonsuzlaşma sürecinin aciliyetini artırıyor. Türkiye’nin 2053 yılında karbon nötr bir ekonomiye geçiş yapabilmesi için elektrik üretiminde yenilenebilir enerji kaynaklarının payını artırması, diğer yandan enerjinin son kullanıldığı alanlarda fosil yakıtların yerini yenilenebilir kaynaklardan üretilen elektriğe bırakması önem taşıyor. Bunun yanında, tüm sektörlerde enerji verimliliğindeki artışın hızlanması, ulaştırmanın ve ısıtmanın elektrifikasyonu ile birlikte bunlara yönelik altyapı ve teknoloji gelişiminin ivmelenmesine ihtiyaç duyuluyor.&nbsp;“SHURA Enerji Dönüşümü Merkezi” tarafından hazırlanan ‘<a fr-original-style="" href="https://shura.org.tr/wp-content/uploads/2022/07/Outlook-rapor-3.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Türkiye Enerji Dönüşümü Görünümü 2021</a>’ raporunda bahsedildiği üzere;&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Birincil enerji arzının yüzde 83’ünü fosil yakıtlar, yüzde 17’sini yenilenebilir enerji kaynakları oluşturuyor.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">2021 sonu itibarıyla Türkiye’nin toplam kurulu gücü içinde yenilenebilir enerji kaynaklarının payı yüzde 54’e ulaşırken üretim içinde yenilenebilir kaynakların payı, yüzde 17’si hidroelektrik dışı kaynaklar olmak üzere yüzde 36 oldu.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Türkiye’nin enerji ürünleri ithalatı 2021 yılında 2020’ye kıyasla yüzde 57 artarak 50,6 milyar dolara ulaştı.&nbsp;</li></ul>Türkiye’nin ithal fosil yakıt bağımlılığını azaltması hem enerji arz güvenliği hem de dış ticaret açığının azaltılması açısından önem taşıyor. Türkiye’nin enerji dönüşümü kapsamında, enerji verimliliği ülkenin strateji ve hedeflerinin merkezinde olup uzun süredir enerji politikalarında detaylı bir şekilde kapsanıyor. Türkiye’nin 2023 hedefleri bazında değerlendirildiğinde;&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Birincil enerji yoğunluğunun 2012-2020 döneminde yüzde 12,7 oranında azaldığı, 2023 yılında Strateji Belgesi’nde hedeflenen yüzde 20 oranına ulaşmak için gelişimin hız kazanması gerektiği görülüyor.</li></ul>2000 yılı sonrasında Türkiye’de elektrik enerjisinin toplam enerji tüketimi içindeki payının önemli ölçüde arttığı görülüyor.&nbsp;Bu artışta elektrik şebekesindeki genişleme ile özellikle konut, ticaret ve hizmet binalarında elektrikli aletlerin (beyaz eşya, klima ve ısıtıcılar) kullanımının artması önemli role sahip. Sanayi sektöründeki artışta ise özellikle demir-çelik üretiminde elektrik ark ocaklarının yaygınlaşmasının önemli bir payı bulunuyor. Ulaştırma sektörünün enerji tüketimindeki elektrik payı, 2020 yılı itibariyle yüzde 1’in altında. 2021 yılındaki elektrikli ve hibrit araç satışlarının toplam araç satışındaki payı, 2020 yılındaki yüzde 4 seviyesine kıyasla yaklaşık iki kat artarak yüzde 9’a ulaştı.&nbsp;Elektrifikasyonun yaygınlaşması ve değişken yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik üretimindeki payının artmasının gerektirdiği şebeke esnekliği, fosil yakıtlı santrallere ihtiyacı asgariye indireceği gibi, sistem güvenilirliğini ve kararlılığını sağlayabilir. Batarya enerji depolama, pompaj depolamalı hidroelektrik santraller, talep tarafı katılımı, enterkonneksiyon hatların daha fazla kullanılması, santrallerin konumlarının sistem odaklı yaklaşımla belirlenmesi, yenilenebilir enerji kaynaklarından sıcak rezerv sağlanması gibi seçeneklerle daha fazla esneklik sağlanabilir.Enerji sistemlerindeki dönüşüme paralel olarak, elektrik sektörü değer zincirini dönüştürmeye yardımcı olmak üzere dijitalleşme faaliyetleri ve dijital teknolojiler de daha yaygın hale gelmekte. Küresel ölçekte net sıfır emisyon hedefleri, tüm enerji sisteminin karbonsuzlaşması için ortak bir çözüm olarak&nbsp;yeşil hidrojen üzerinde yoğunlaşıyor. Türkiye enerji sisteminin dönüşümünde yeşil hidrojenin rolünü anlamak ve planlamaları bu doğrultuda yapmak önemli görünüyor.Rusya-Ukrayna savaşı gibi uluslararası gelişmelerle birlikte gündeme gelen enerji arz güvenliği kaygıları uzun dönemde enerji dönüşümünü desteklese de, kısa dönemde kısıtlı finansal kaynakların yenilenebilir enerjinin yanı sıra özellikle yerli fosil yakıtlara yönelmesine yol açabilir. Savaşın getirdiği belirsizlikler ve enerji emtia fiyatlarındaki hızlı artış, küresel ölçekte bir enerji krizinin yaşanmasına neden olarak, krizin etkilerini farklı birçok alanda hissettirmeye başladı. Bu durum, Türkiye’nin enerjide dışa bağımlılığını azaltmasının önemini gösteriyor. Önümüzdeki süreçte Türkiye’nin, net sıfır hedefi için yol haritasını çizerek, yenilenebilir enerji kaynaklarına, enerji verimliliğine, ulaştırma ve ısınma sektörlerinin elektrifikasyonuna ve yeşil hidrojen gibi temiz teknolojilerin geliştirilmesine odaklanması kilit rol oynayabilir.&nbsp;

Dünyahali

Türkiye’nin yeşil hidrojen gibi temiz teknolojilerin geliştirilmesine odaklanması kilit rol oynayabilir. 

Enerji Sistemlerindeki Dönüşüm

Geçtiğimiz Mart ayında, Birleşmiş Milletler Çevre Programı toplantılarında alınan kararlardan biri de plastik kirliliğine karşı küresel ve bağlayıcı bir anlaşma hazırlanması olmuştu.Bazı yetkililer bu anlaşmanın Paris İklim Anlaşması’ndan sonra imzalanacak en önemli hükümetler arası anlaşma olacağını belirtiyor. Yetkililere hak vermek mümkün, zira fosil yakıtlardan üretilen plastiğin kullanım miktarının önümüzdeki yıllarda katlanarak artması bekleniyor. Bununla beraber plastiğin atmosfere eklediği sera gazlarına ve giderek büyüyen plastik kirliliğine&nbsp;karşı ise gerçekçi bir çözüm bulunmamakta.Bu anlaşmanın ilk detaylarını belirlemek adına geçtiğimiz günlerde Uruguay’da 135 ülkenin delegeleri bir araya geldi. Uruguay’daki ilk konferansı incelemeden önce gelin,&nbsp;plastik üretimi ve plastik kirliliği ne durumda bir göz atalım.Plastik kirliliği 21. yüzyılın iklim krizi ile beraber en büyük çevre felaketlerinden biri. Hatta kendisi de iklim krizine yol açan bir sorun. Maalesef, bir yanlış kanı plastiğin doğada bozunduğu.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><img src="https://images.aposto.com/2022/11/1/1670845173705.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.51" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Çözünen bazı plastikler - Kaynak: Environmental Science Mag<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Evet, plastik doğada küçük parçalara ayrılıyor, buna çözünme&nbsp;diyoruz. Ama plastik doğal bir malzeme olmadığı için diğer organik atıklar gibi bozunup, tekrardan doğaya karışamaz. Plastikler daha küçük parçalara ayrılarak, mikro ve daha sonra da nanoplastiklere çözünmekte.Maalesef gıdamızda, suyumuzda, dolaşım sistemimizde, anne sütünde, hatta anne karnındaki sıvıda bile bulunan bu mikro ve nanoplastiklerin sağlığımıza etkisini tam olarak &nbsp;anlamış değiliz. Ama mikro ve nanoplastik oranlarının arttığı karşı çıkılamaz bir gerçek.Bunun arkasında ise&nbsp;tek kullanımlık plastiklerin, yani poşet, çatal-bıçak, pipet, bardak ve ambalaj atıklarının devasa büyümesi var. 1950’de genellikle üretim sektöründe kullanılmak üzere 2 milyon ton üretilen plastik seviyesi, 230 kat büyüyerek 2019’da 460 milyon tona ulaştı.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><img src="https://images.aposto.com/2022/11/1/1670845254705.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.78" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kaynak: Asean Times<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><a fr-original-style="" href="https://www.oecd.org/environment/plastics/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">OECD’nin bir raporuna</a> göre 2060 yılına kadar başta Sahra Altı Afrika ve Asya ülkelerinde olmak üzere plastik tüketiminin 1 milyon tonu geçmesi bekleniyor. Her ne kadar geri dönüştürülmüş plastiğin üretimde daha fazla kullanılması beklense de bunun sadece %12 seviyesine çıkması bekleniyor. Yani plastiğin yine büyük bir kısmı fosil yakıt üretimine bağlı kalmaya devam edecek.Zira her ne kadar atıkların da artması beklense de geri dönüştürülmüş plastik daha hızlı çözündüğünden ve her dönüştüğünde kalitesi düştüğünden bu çöplerin geri kazanılma kapasitesi de azalacak.Plastik atıkların 2060 yılında neredeyse 3 katına çıkacağı öngörülüyor. Bu çöpün yarısının çöplüklerde tutulacağı, %20’den daha azının ise geri dönüştürüleceği düşünülüyor. Maalesef her ne kadar altyapıda gelişmeler olsa da, artış zaten altyapısı yetersiz kalan Sahra Altı ve Asya ülkelerinde olacağı için, doğaya karışan plastik sayısı iki katına çıkıyor.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><img src="https://images.aposto.com/2022/11/1/1670845399087.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.44" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Durum böyle olunca, su kaynaklarındaki plastiklerin 2019’daki 140 milyon tonluk ağırlığının 2060’ta 493 milyon tona çıkması bekleniyor.Rakamlar size büyük geliyorsa şöyle özetleyelim, doğada ve suda çözünen plastiklerden dolayı vücudumuza her hafta bir kredi kartı kadar plastik girdiği düşünülüyor. Eğer durum böyle devam ederse, bu rakam 3 kredi kartına çıkacak.Birleşmiş Milletler en az 800 canlı türünün plastiği yiyerek ya da plastiğe yakalanarak etkilendiğini ve çoğunun hayatını kaybettiğini belirtiyor. Bir çalışmaya göre 1 milyon canlı her yıl bu durumdan hayatını kaybediyor. Maalesef bu da 2060’ta 3 katına çıkacak.Rakamlar ve sonuçlar ağır geldiyse, Uruguay’da toplanan delegelerin de kafanızı rahatlatacağını söyleyemeyiz. Uzun süren toplantılar plastik kirliliğinin ne olduğu, hangi yaşam döngüsü süreçlerinin ele alınması gerektiği ve plastik atık ticareti konusunda ciddi tartışmalara yol açtı. Delegeler çoğu konu üzerinde anlaşamadıkları gibi ana hedeflerden de sapmış oldular.Müzakerelere Türkiye’den katılan ve plastik kirliliği üzerine çalışmalar yapan Doç. Dr. Sedat Gündoğdu ise <a fr-original-style="" href="https://yesilgazete.org/kuresel-plastik-anlasmasi-icin-muzakerelerde-neler-konusuldu/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Yeşil Gazete'deki yazısında&nbsp;</a>özellikle Suudi Arabistan ve ABD gibi ülkelerin bazı masalardaki müzakereleri aşırı teknik detaylarla boğması ve çıkmaza sokma girişiminin de endüstri karakterli büyük petrol üreticisi ülkelerin de ciddi bir blokaj oluşturabileceği konusunda sinyaller verdiğine dikkat çekti.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><img src="https://images.aposto.com/2022/11/1/1670845653454.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.52" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Uruguay Devlet Başkanı açılış konuşmasını yapıyor. Kaynak: The Peninsula<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Gündoğdu aynı zamanda&nbsp;plastik üretiminin sınırlandırılması gibi daha birincil ihtiyaçların geri plana itilme riskiyle karşı karşıya kaldığını ve çözüm olarak kimyasal geri dönüşüm gibi çözümlerin öne sürülmesini faydalı bulmadığını belirtiyor.Konferansta herhangi kesin bir sonuca ulaşılmasa da ABD, Japonya ve Mısır gibi ülkelerin&nbsp;Paris İklim Anlaşması&nbsp;gibi ulusal beyanlar üzerinden ilerleyen bir yapıda anlaşma sunduğu belirtilmiş. Ama Uluslararası Çevre Yasaları Merkezi böyle bir yaklaşımın bu konferansı ticari bir yapıya sokmasından endişeli.Gündoğdu da aynı şekilde bu tarz bir anlaşma yerine Montreal Sözleşmesi&nbsp;gibi ya da tehlikeli kimyasalların ve bazı özel kodlu maddelerin sınırı aşan dolaşımını engelleyen&nbsp;Basel Konvansiyonu gibi kesin tarihleri olan özel protokollerin konuşulmasına ihtiyaç olduğunu savunuyor.Anlaşmanın final hâline 2024’te karar kılınacak ama şunu biliyoruz ki, bu sistem sürdürülebilir değil. OECD’nin raporu, ulusal çapta hedefler olsa da küresel seviyede belirli kurallar konmadan çözümün mümkün olmadığını belirtiyor.Ülkelerin plastiğin yaşam döngüsü içindeki her adıma yönelik bir çözüm sunması gerekecek. Plastiğe yönelik talebi azaltmak ve döngüsel bir sisteme sahip olmak için, daha sağlam ürün tasarımları ve daha az kaynak kullanımı gerekiyor.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><img src="https://images.aposto.com/2022/11/1/1670846044703.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.85" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kaynak: Friends of the Earth<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Ancak üretim sistemini yeniden gözden geçirerek, plastiğin çevreye, canlılara ve insanlığa verdiği zararı azaltabiliriz. OECD’nin önerdiği politikalar arasında düşük kaliteli ve en çok atık çıkaran plastiğin vergilendirilmesi ve döngüsel tasarıma sahip plastik üretiminin desteklenmesi de bulunuyor.Kaçınılmaz derecedeki plastik üretimi için ise geri dönüşümle birlikte, tamir, yeniden üretim ve hatta ikinci el ürünlerin kullanılması öneriliyor. Burada tek kullanımlık plastikten öte elektronik aletler, taşıtlar, tekstil gibi sektörler hedeflenmiş.Doğaya karışan plastiğin önüne geçmek içinse maalesef çöp toplamak konusundaki altyapımızı geliştirmekten başka önerilecek bir çözüm yok, zira çöp konusunda her türlü atıkla ilgili problemler devam ediyor.Küresel çözümler konusunda ciddi bir işbirliği gerektiğini unutmamak gerek. Peki Türkiye bu konuda ne yapıyor? Türkiye’nin plastik ayak izi ne ve gelecekte nereye gidecek? Bu konuları da önümüzdeki yine Çevreci Geek'in özel sayılarının yayımlandığı Aposto Premium’da ele alacağız.

Çevreci Geek

Uruguay'da plastiğin geleceği konuşuluyor

Ne Olacak Bu Plastik Kirlilik?

(Görsel: Sedat Suna, EPA aracılığıyla)İklim değişikliği ile mücadelenin ilk adımı 1992'de Brezilya'nın Rio de Janeiro şehrinde düzenlenen konferansta atıldı. Birleşmiş Milletler'in (BM) Dünya Zirvesi adı altında düzenlemiş olduğu bu konferansta, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (UNFCCC) kabul edildi. Söz konusu sözleşmenin yürürlüğe girdiği 1994 yılından itibaren de her yıl, Taraflar Konferansı (COP) <a fr-original-style="" href="https://unfccc.int/process/bodies/supreme-bodies/conference-of-the-parties-cop" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">düzenleniyor</a>.BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’nin (UNFCCC) en üst düzeyde karar alma forumu olan COP’ta, imzacı hükümetler iklim değişikliği ve etkilerinin nasıl ortaklaşa ele alınacağını tartışmak ve üzerinde anlaşmak üzere biraraya geliyorlar. COP’un tarafları ise <a fr-original-style="" href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Birle%C5%9Fmi%C5%9F_Milletler_%C4%B0klim_De%C4%9Fi%C5%9Fikli%C4%9Fi_%C3%87er%C3%A7eve_S%C3%B6zle%C5%9Fmesi" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">UNFCCC</a>, <a fr-original-style="" href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Kyoto_Protokol%C3%BC" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Kyoto Protokolü</a> veya <a fr-original-style="" href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Paris_Anla%C5%9Fmas%C4%B1" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Paris İklim Anlaşması</a>’nı imzalamış olan hükümetlerden oluşuyor. Zirveye; dünya liderleri, bakanlar, müzakereciler, sivil toplum, işletmeler, uluslararası kuruluşlar ve medya mensupları katılıyor.2022 Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansı yaygın şekilde kullanılan adıyla COP27, Mısır'ın Şarm El-Şeyh şehrinde, küresel ısınma ve sera gazı salınım oranlarını azaltma amacıyla ve 194 ülkenin katılımıyla gerçekleştirildi. "Doğayı acilen korumadan ve eski haline getirmeden küresel ısınmayı 1,5 derece ile sınırlamanın uygulanabilir bir yolu olmadığının" en üst perdeden dile getirildiği konferans kapsamında; savunmasız ulusların iklim kaynaklı felaketlerden kaynaklanan kayıp ve zararlarını tazmin etmek üzere bir fon oluşturulması hakkında anlaşmaya <a fr-original-style="" href="https://www.un.org/en/climatechange/cop27" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">varıldı</a>.COP buluşmaları, dünyanın iklim değişikliğinin artan aciliyetine yanıt verip vermeyeceğinin kritik bir testi olarak değerlendiriliyor. Yine Birleşmiş Milletler tarafından, iklim değişikliğinin risklerini değerlendirmek üzere 1988 yılında kurulmuş olan <a fr-original-style="" href="https://tr.wikipedia.org/wiki/H%C3%BCk%C3%BBmetleraras%C4%B1_%C4%B0klim_De%C4%9Fi%C5%9Fikli%C4%9Fi_Paneli" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Hükümetler Arası İklim Değişikliği Paneli</a> (IPCC) ise; küresel emisyonların 2020 ve 2025 yılları arasında düşmesi gerektiğini, ancak gerçekte ise emisyonların yükselmeye devam ettiğini ortaya koyuyor. Küresel ısınmayı 1,5 derece ile sınırlandırma ve böylece hafifletme olanağına sahip olmak için, dünya çapında sera gazı emisyonlarının 2030 yılına dek yarıya inmesi ve 2050 yılına dek ise net sıfıra ulaşması gerekiyor. Oysaki mevcut durumda, söz konusu hedeflerin hala çok uzağındayız. Zira hesaplamalar, bu hızla gidildiği takdirde belirlenen 1,5 derecelik sınıra sadece dokuz yıl sonra ulaşacağımızı ortaya koyuyor.Kayıp ve zarar fonu kurulmasının nihai karar metnine yansıması, iklim krizine karşı en kırılgan ülkeler grubunun otuz yılı aşkın mücadelesinin neticesinde elbette anlamlı bir kazanım. Konferans kapsamında, 2030 hedefini yakalamak adına sera gazı emisyonlarını, pandemi öncesi yıl olan 2019 yılına kıyasla yüzde 43 seviyesinde düşürmek gerektiği de tespit edildi. Ayrıca tüm finansal sistemi dönüştürme ihtiyacı vurgulanırken; söz konusu aktörler, iklim finansmanına erişimi kolaylaştırmaya ve önceliklerini gözden geçirerek faaliyetlerini ölçeklendirmeye çağrıldı. Buna paralel, çok taraflı kalkınma bankaları tarafından, 2025'e dek iklim finansmanı istihdamını üç kat artırma yönünde de bir çağrı yapıldı.G-7 ülkeleri ise, iklim değişikliğinin etkilerinden etkilenen savunmasız ülkelere finansal yardım sağlamak üzere Küresel Kalkan adında yeni bir sigorta sistemi başlatıyor. İlk etapta 200 milyon euro bir finansman sağlanırken; bu finansmanın ilk alıcıları Gana, Pakistan ve Bangladeş olacak. ABD Çevre Koruma Dairesi, petrol ve gaz endüstrisindeki metan seviyesinin, 2005 yılına kıyasla yüzde 87 kadar altına düşmesini gerektirecek şekilde mevzuatını genişleteceğini duyurdu. Dört AB üyesi ülke, Afrika'da iklim uyumu için 1 milyar Euro'nun üzerinde bir kaynak sağlandığını duyurdu. Fransa, Almanya, Hollanda ve Danimarka bu kapsamda bir başlangıç noktası <a fr-original-style="" href="https://cop27.eg/#/news/259/Historic%20Climate%20Deal%20Sealed%20a" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">oluşturdu</a>. Öte yandan, 2009 yılında UNFCCC'ye göre gelişmiş ülkeler sınıfında olan ülkeler; gelişmekte olan ülkelere emisyonlarını azaltabilmeleri ve iklim değişikliğinin olumsuz etkilerine hazırlanabilmeleri için 2020 yılına dek yılda 100 milyar dolar vermeyi taahhüt etmişlerdi. Yıllık 100 milyar dolarlık bu hedef ise hiçbir şekilde tutturulamadı. Yine de COP27’de bir kez daha görüldü ki; iklim temelli düzenlemeler, kararlar ve uygulamalar ekonomi ve politikanın bir parçası olarak bizimle kalmaya devam edecek.

BM İklim Değişikliği Konferansı, dünyanın iklim değişikliğinin artan aciliyetine yanıt verip vermeyeceğinin kritik bir testi olarak değerlendiriliyor.

COP27: insanlık ve gezegen için başarmak

Mısır'da düzenlenen ve iklim felaketlerinden en çok etkilenen ülkelerin de Afrika'da yer alması sebebiyle bu yıl daha da özel bir anlam taşıyan COP27 zirvesi, bugün itibariyle sona eriyor.2045 yılına geldiğimizde bugün 8 milyar olan dünya nüfusuna 1,6 milyar kişinin daha katılması ve dünya ekonomisinin 2 katına çıkması öngörülüyor. Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) ise bugün enerji üretiminde %80,2 olan fosil yakıtların payının 2045 yılında %69,6'ya gerileyeceğini <a fr-original-style="" href="https://news.yahoo.com/opec-forecasts-fossil-fuel-surge-171210404.html" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">öngörüyor</a>. Ancak bu orantısal gerileme, toplam enerji tüketiminde yaşanacak artış nedeniyle fosil yakıt tüketiminde bir düşüş olacağı anlamını taşımıyor. Örgütün raporuna göre, kömür haricinde tüm fosil yakıtların tüketiminde artış yaşanması bekleniyor.Türkiye'nin 2021 yılında imzaladığı Paris İklim Anlaşması,&nbsp;küresel ısınma eşiği için 1,5°C hedefini ortaya koyduğunda takvimler 2015 yılını göstermekteydi. Geçtiğimiz yıl COP26'nın başkanlığını da yapan Alok Sharma, Dünya'nın hâlihazırda 1,1°C derece ısındığını belirterek COP27'de 1,5°C hedefinin risk altında olduğunu <a fr-original-style="" href="https://www.ekoiq.com/2022/11/alok-sharma-cop27den-seslendi-15-derece-hedefi-kirmizi-cizgimiz-olmali/?amp=1" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">vurguladı</a>: "1,5 derecenin milyonlarca insan için yıkıcı sonuçları olacak ve bu sınır kırmızı çizgimiz olmalı. 1,5 derece hedefinden vazgeçemeyiz."Birleşmiş Milletler (BM) 2022 Emisyon Açığı raporu, iklim değişikliği kaynaklı bir felaketten kaçınabilmemiz için küresel emisyonların %45 oranında azalması gerektiğini <a fr-original-style="" href="https://www.unep.org/resources/emissions-gap-report-2022" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ortaya koyuyor.</a> Türkiye'nin karbon emisyonlarının 2038'de pik yapacağı <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/turkce/articles/ceq20288wglo" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">öngörülüyor</a>. Bu tarih Çin için 2030. Ancak BM'nin raporuna göre, yaşanabilir bir geleceğe sahip olmak istiyorsak küresel karbon emisyonlarının 2025 yılında pik yapması <a fr-original-style="" href="https://www.france24.com/en/environment/20220404-emissions-must-peak-before-2025-for-liveable-future-un-report-says" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">gerekiyor</a>.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Karbon kredileri ve karbon dengeleme</h2>Belirli miktarda karbondioksit –veya eşdeğer miktarda farklı bir sera gazı– salma hakkını temsil eden ticari sertifikalar, <a fr-original-style="" href="https://redshawadvisors.com/learn-carbon/glossary/carbon-credit/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">karbon kredisi</a> olarak adlandırılıyor. Sera gazı emisyonlarını azaltmak için maddi bir teşvik mekanizması olarak geliştirilen karbon kredileri, sahip olduğu emisyon hakkından daha azını kullanan şirketlerin bu haklarını başkalarına satarak gelir elde etmesini sağlıyor. Emisyonlarını azaltmayı başaramayanlarsa karbon kredisi satın almak zorunda olduklarından artan maliyetlerle baş başa kalıyorlar.Bu aşamada, emisyonları ekonomik büyümeden ödün vermeden azaltabilmek için geliştirilen karbon dengelemeleri (carbon offsets) devreye giriyor. <a fr-original-style="" href="https://redshawadvisors.com/learn-carbon/glossary/carbon-offset/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Karbon dengelemeleri</a>, gerçekleşen emisyonları telafi edebilmek için eşit miktarda karbondioksit vb. sera gazını azaltmak veya ortadan kaldırılmak suretiyle gerçekleştiriliyor. Dengelemeler karbondioksite eşdeğer tonaj (CO2e) cinsinden ölçülüyor. Karbon dengelemesi ile üretilen karbon kredileri, şirketlere daha çok karbon emisyonu yapma hakkı sunarken başkalarına da satılabiliyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Telafiler ne kadar etkili?</h2>Öte yandan emisyon telafilerinin etkinliği de ayrı bir tartışmanın konusu. Karbon kredisi ticareti, tarafların düşük maliyetle uyumluluğu tartışmalı karbon dengelemeleri yapabilmesine olanak tanıyor. Bir diğer ve daha temel olan sorun ise karbon dengeleme ile emisyonların asıl kaynağına yönelik hiçbir adımın atılmaması ve küresel karbondioksit salımının sadece küçük bir kısmını telafi edebilmesi. Düşünce kuruluşu R Street Enstitüsü'nün yayımladığı verilere göre, karbon kredisi maliyetleri karbon dengelemesi ile ton başına 10 doların altında kalırken şirketlerin emisyonlarını azaltmak için üretimden feragat etmesi ya da karbon salımını azaltıcı kalıcı önlemler almasının maliyetiyse ton başına binlerce dolara <a fr-original-style="" href="https://www.rstreet.org/2021/10/20/economic-and-environmental-potential-of-carbon-offsets-may-be-underestimated/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ulaşabiliyor</a>.BBC'nin BM verisine dayandırdığı bir <a fr-original-style="" href="http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/8399740.stm" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">habere göreyse,</a> karbon dengelemelerinin verimliliği de tartışmalı. Buna göre karbon dengelemek için harcanan her 1 liranın sadece 28 kuruşu dengeleme maliyetleri için harcanırken 34 kuruşu garantör ve sigortacıların, 19 kuruşu projenin sahibi olan şirketin, kalanıysa karbon kredisi alım-satımı yapan aracıların kasasına gidiyor.&nbsp;Ağaçlandırma, atmosferdeki karbondioksiti hapsetmesi açısından popüler bir dengeleme yöntemi. Ancak bu durum ağaçlandırma projelerini tartışma konusu olmaktan uzak tutmaya <a fr-original-style="" href="https://web.archive.org/web/20100212232904/http://www.davidsuzuki.org/Climate_Change/What_You_Can_Do/trees3.asp" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yetmiyor</a>. Dikilen ağaçların karbon yakalama&nbsp;açısından olgunlaşması için uzun yıllar gerekiyor; ancak bu şekilde satılan krediler şirketlere anında karbon salımı hakkı tanıyor. Oluşturulan ormanlarda çıkan yangınlar beklenenin aksine karbon salımına neden olabiliyor ya da bilinçsizce dikilen istilacı türler endemik bitki örtüsüne zarar verebiliyor; daha da ilginci, ağaçlar karbonu hapsederken bir diğer sera gazı olan metan salımına katkıda bulunuyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Emisyon hakları</h2>Ülkelerin emisyon kotaları, 1992 Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi'nin (UNFCCC) bir uzantısı olan ve 1997'de imzalanarak 2005 yılında yürürlüğe giren Kyoto Protokolünce belirleniyor.&nbsp;Kyoto Protokolü, gelişmiş ülkelerin gelişmekte olan ülkelerde emisyon azaltıcı projelere sponsor olmasına da imkan tanıyor. Gelişmekte olan ülkeler bu sayede gelişmiş ülkelerden yatırım çekerken, gelişmiş ülkelerse karbon emisyonlarından feragat etmeden karbon dengeleme maliyetlerini düşürebiliyor.Kyoto Protokolüne imza atan ülkeler, karbon dengeleme projelerini sertifikalandırarak (CER) karbon kredisine sahip oluyor ve emisyon açıklarını karbon kredisi satın alarak kapatma yoluna gidebiliyor. Avrupa'da karbon kredisi ticaretinin yapıldığı 5 borsa bulunuyor. Karbon ticaretinin dünyanın en büyük emtia pazarını oluşturması bekleniyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Özgün katkı ve kalıcılık</h2>Etkili bir karbon dengelemesi projesinin temelinde 'özgün katkı'&nbsp;(additionality) kavramı yatıyor. Buna göre, etkili bir emisyon telafisi için yürütülen karbon dengeleme projesinin "hiçbir şey yapmamaya göre" karbon salımını azaltmaya katkıda bulunması gerekiyor. Örneğin kereste imalatı için ağaç diken bir şirketin, diktiği ağaçları ticari açıdan olgunlaşıncaya kadar kesmiyor oluşu, emisyon telafisi anlamında özgün katkı sağlamıyor.Özgün katkı sunan bir projenin ayrıca yalnızca karbon kredisi&nbsp;yaratmak amacıyla fonlanıyor olması da gerekiyor. Ticari getirisi olan ancak ek fayda olarak karbon salımını düşüren projeler karbon dengeleme projesi olarak kabul görmüyor. Yine örnek olarak üretimdeki yakıt maliyetlerini azaltacak bir verimlilik yatırımı, neticede emisyon telafi etmek için değil, maliyetleri düşürmek için yapıldığından karbon dengeleme olarak tescillenmiyor.İkinci önemli kavram ise kalıcılık.&nbsp;Yukarıdaki kereste örneğinde olduğu gibi, bir ağaçlandırma projesinin yarattığı karbon kredisine karşılık gelen tonda sera gazı yakalamaya katkıda bulunamadan kesilmesi, yanması, çürümesi ya da kuruması, projenin karbon dengeleme açısından başarısız olduğu anlamına geliyor. Gönüllü Karbon Piyasası için Dürüstlük Konseyi'nden (ICVCM) Gilles Dufrasne, emisyon telafisi&nbsp;amacıyla kurulan bir ormanın karbon dengeleme görevini tamamlayabilmesi için yüzlerce yıl ayakta kalması gerektiğini <a fr-original-style="" href="https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-08-02/now-is-your-chance-to-fix-the-carbon-offset-market" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">belirtiyor</a>.Britanyalı rock grubu <a fr-original-style="" href="https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/india/1517031/How-Coldplays-green-hopes-died-in-the-arid-soil-of-India.html" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Coldplay</a>, ikinci stüdyo albümlerinin karbon ayak izini ortadan kaldırmak için Hindistan'ın güneyinde bir araziye 10 bin mango fidesi dikmiş; ancak proje, fidelerin 4 yıl içerisinde kuruması nedeniyle ağaçların bölgeye teslimatı sırasında oluşan emisyonu dahi nötrlemede başarılı olamamıştı.

Pareto

Karbon dengeleme projeleri, sera gazı emisyonlarını azaltmada etkili olabilir mi?

Telafisi mümkün olmayan bir hata: Emisyon

Son yıllarda giderek popülerleşen <a fr-original-style="" href="https://cop27.eg/#/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi Taraflar Konferansı’nın (Conference of Parties/COP)</a> 27.'si bu sene Mısır’ın Şarm El Şeyh şehrinde gerçekleşiyor. COP27 ile ilgili çok fazla kaynaktan çok fazla bilgi akışı sağlandığı için yazımızda COP27 ile ilgili detaylara yer vermeyeceğiz.Taraflar Konferansı’nda önceki yıllarda olduğu gibi bu sene de döngüsel ekonomi ana gündem maddeleri arasında yer almıyor. 6 Kasım gününden bu yana devam eden görüşmelerde döngüsel ekonomi birkaç küçük ölçekli oturumda “atık yönetimi” konsepti altında ele alındı veya gelecek günlerde ele alınacak.Bu noktada akıllara şu soru gelmesi gayet doğal; “Birleşmiş Milletler'in düzenlediği küresel bir konferansta döngüsel ekonomi ele alınmıyorsa bir bildikleri yok mudur?” Bu soru elbette farklı şekillerde cevaplanabilir fakat Döngüsel Ekonomi 101 yayınını uzun zamandır takip eden okurların tahmin edeceği gibi sorunun cevabı aslında çok basit; döngüsel ekonominin yanlış anlamlandırılması. Bu haftaki yazımızda da aslında COP27’de ele alınan konularla döngüsel ekonominin bağlantısını kurarak, sadece “atık yönetimi” olarak ele alınan döngüsel ekonomi konseptinin nasıl yanlış anlaşıldığını tartışmaya çalışacağız.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">COP27 &amp; Döngüsel Ekonomi</h2>Önceki konferanslarda olduğu gibi COP27’nin de temel amacı iklim kriziyle mücadelede&nbsp;net sıfır&nbsp;hedefine ulaşım senaryolarının hayata geçirilmesi için bir dizi görüşmenin yapılması, küresel anlaşmaların, ortaklıkların hayata geçirilmesi. 2015 yılında Paris İklim Anlaşması'nın imzalandığı COP21’den bu yana özellikle karbon salımı azaltım hedefleri kapsamında çalışmalar yürütülüyor. Fakat o zamandan beri ne yazık ki hiçbir COP, beklentileri karşılayan çıktılarla sonlandırılmadı. Bu da iklim aktivistleri başta olmak üzere birçok kesimden tepkilere yol açıyor.COP27 özelinde bakıldığında ise&nbsp;ana gündem maddeleri,&nbsp;iklim krizinin etkilerinin azaltılması, iklim krizinin etkilerine adaptasyon süreçlerinin ele alınması ve iklim kriziyle mücadele için gereken finansmanın sağlanması. En temelde ise iklim kriziyle mücadelede kritik önem taşıyan karbon salımlarının sıfırlanması için belirlenen 2050 net sıfır hedefine ulaşma senaryolarını görmek mümkün. Karbon salımları ile ilgili çok teknik detaya girmeyeceğiz fakat tartışmamızın önemli bir kısmını oluşturacağı için en basit hâliyle açıklamakta fayda var. Karbon salımları Kapsam 1, 2 ve 3 olarak ele alınıyor:<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kapsam 1; direkt sahip olunan veya kontrol edilen karbon salımları,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kapsam 2; kullanılan (satın alınan) enerji kaynakları nedeniyle neden olunan dolaylı karbon salımları,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kapsam 3; Kapsam 1 ve 2 dışında değer zinciri boyunca neden olunan tüm karbon salımları.</li></ul>COP’a katılan ülkeler COP26’da kesinleşen iklim kriziyle mücadele küresel sıcaklık artışını 1.5 derece altında tutma hedefine katkı sunmak için&nbsp;Ulusal Katkı Beyanı&nbsp;(NDC) adı altında hedefler belirliyor. Bu hedefler de temelde karbon salımlarını Kapsam 1, 2 ve 3 için azaltmayı içeriyor. Kapsam 1 ve 2 özellikle şirketlerin direkt veya dolaylı olarak neden oldukları karbon salımlarını içerse de aslında küresel karbon salımının çok büyük bir kısmı Kapsam 3, yani değer zinciri boyunca neden olunan dolaylı salımları içerdiği için kritik öneme sahip. Aslında COP27’ye veya daha önceki COP’lara katılan ülkelerin, şirketlerin ve hatta STK’ların da bildiği çok önemli bir bilgi var. Kapsam 1 ve 2’nin yanında Kapsam 3 salımlarını azaltmanın da temel yolu döngüsel ekonomi.Döngüsel ekonomi kaynak verimliliğini artırarak sıfır kaynak (raw materials) kullanımını azaltmayı, ürün ve hizmetleri döngü içinde tutarak daha az kaynak kullanmayı ve atık oluşumunu önlemeyi amaçlar. Bu da kaynakların değer zinciri içinde çevresel ve sosyal etkilerini en aza indirirken en yüksek değer seviyesini korumasını sağlar. Peki döngüsel ekonomi Kapsam 3 salımlarını azaltmada nasıl bir işleve sahip?<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İzlenebilirlik &amp; şeffaflık</h3>Döngüsel ekonomi kaynakların doğru şekilde izlenebilmesi ve tedarik zinciri boyunca şeffaf bilgi akışı sağlanması amacıyla inovasyonu merkezine alarak yenilikçi iş modelleri ve verimlilik uygulamaları sunar. Bu da tedarik zinciri boyunca kaynakların hangi noktalarda verimsiz bir şekilde kullanıldığını ve atık oluşumuna, dolayısıyla da karbon salımına neden olduğunu anlamamıza olanak tanır.Doğru şekilde takip edilen ve veri bilimi ile verimliliği artırılan tedarik zinciri süreçleri yalnızca üretim süreçlerinde kullanılan kaynakları değil, aynı zamanda üretim sonrası kullanım sırası veya kullanım sonrası karbon salımının önlenmesine de olanak tanıyabilir. Bu da döngülerin kapanmadığı, yani atık oluşumuna veya kaynak verimsizliğine neden olan noktaların döngüsel ekonomi prensipleri ile yeniden tasarlandığı sistemsel bir &nbsp;dönüşüm ile mümkün olabilir.Önceki yazılarımızda da yer verdiğimiz gibi her sektör kendi döngüsel dönüşüm yolculuğunu yaşayacak. Bu da elbette her sektörün farklı tedarik zinciri ve değer zincirine sahip olmasından kaynaklanıyor. Bu nedenle her sektörün çok kolay bir şekilde kapsam 3 salımlarını azaltacak döngüsel ekonomi prensiplerini hayata geçirmesi mümkün olmayabilir. Fakat COP27'de ve önceki COP’larda da gördüğümüz gibi yalnızca yenilenebilir enerji veya spesifik alanlarda karbon salımı önleme tartışmaları yerine döngüsel bir sisteme geçilmesi iklim kriziyle mücadelede elimizdeki en önemli araçlardan birisi olarak yerini korumaya devam ediyor.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Teknoloji &amp; inovasyon</h3>Döngüsel ekonomi en temelde kaynak kullanımını azaltmayı hedefleyen yenilikçi teknolojilerle döngüsel iş modellerini hayata geçirmeyi amaçlar. Bu da aslında karbon salımına neden olan şirketlerin mevcut iş modellerini döngüsel iş modelleri ile baştan tasarlamasını gerektirir. Bu açıdan bakıldığında şirketlerin değer zinciri boyunca kaynak kullanımını azaltmalarına ve bu sayede de atık oluşumunu önlerken direkt veya dolaylı olarak neden oldukları karbon salımını sıfırlamalarına olanak tanır.Döngüsel iş modellerine geçiş süreci elbette bir gecede olabilecek bir şey değil. Fakat bu sürecin başlangıcı ürün ve hizmetlerin tasarım aşamasında ele alınmalıdır. Döngüsel ekonomi prensipleri ile değer zinciri boyunca ürün ve hizmetlerin yaşam döngüleri tasarlandığında ortaya çıkabilecek tüm olumsuz süreçler önceden, henüz tasarım aşamasında görülebilir ve önlenebilir. Bu da aslında bugün "sürdürülebilirlik" adı altında mevcut lineer süreçlerdeki hatalı noktaları iyileştirmemizle değil, sistemlerimizi baştan aşağı döngüsel ekonomi prensipleri ile tasarlamamız sayesinde mümkün olabilir.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Yatırım &amp; teşvik</h3>Döngüsel ekonomiye geçiş süreci teoride sistemlerin baştan tasarlanması olarak ele alınsa da gerçek hayatta elbette bu kadar basit bir süreç değil. Şirketlerin, devletlerin, STK’ların, akademinin ve en önemlisi tüketicilerin döngüsel ekonomiye geçiş sürecindeki görev ve sorumluluklarını anlamaları kritik önem taşıyor. Bunun yanında en kritik nokta elbette bu dönüşüm sürecinin finansmanı.Döngüsel iş modelleri merkezine inovasyonu aldığı için ar-ge süreçlerine odaklanır. Bu ar-ge süreçleri yenilikçi modellerin ortaya çıkmasına olanak tanısa da bu modellerin test edilmesi, gündelik hayata uyarlanması ve pilot çalışmalarla sonuçlarının net bir şekilde görülmesi gerekiyor. Bu gereklilik elbette testler sırasında olası tüm olumsuz etkilerin değerlendirilmesine olanak tanımak için önemli. İnovasyonun gerçek anlamda hayata geçirilmesi için ise finansal teşvik günümüz dünyasında vazgeçilmez bir etken. Bu nedenle COP27’de ana gündem maddelerinden biri olan iklim kriziyle mücadele kapsamında gereken finansmanın sağlanması maddesi altında döngüsel ekonomi veya döngüsel iş modellerinin yer almaması bu sürecin yavaşlamasına neden oluyor.Avrupa Komisyonu'nun ilk defa 2015 yılında yayımladığı, 2019 yılında ise Avrupa Yeşil Mutabakatı ile birleştirdiği Döngüsel Ekonomi Eylem Planı kapsamında 2016-2020 yılları arasında 10 milyar avro değerindeki teşvik paketi AB’yi döngüsel ekonomiye geçiş sürecinde lider konuma getirdi. Fakat tüm dünyanın yalnızca AB ülkelerinden oluşmadığını düşünürsek, bu teşvikin küresel bir şekilde ele alınması gerektiğini çok daha net bir şekilde anlamak mümkün olabilir.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Özetlemek gerekirse, döngüsel ekonomi iklim kriziyle mücadele başta olmak üzere toplumsal yapılarımızı baştan aşağı değiştirmemizi sağlayacak ve bu sayede de olumsuz çevresel, sosyal ve ekonomik etkilerin hepsini en aza indirecek bir araç olarak ele alınmalı. COP27’de ele alınan konuları yukarıda yer verdiğimiz ana konu başlıkları üzerinden değerlendirdiğimizde döngüsel ekonominin yanlış anlamlandırılması nedeniyle vakit kaybettiğimizi görebiliriz.Sürdürülebilirlik çalışmalarının aksine mevcut sorunların üstünü kapatmayı değil, onlara neden olan sistemsel hataları baştan aşağı değiştirmeyi amaçlayan döngüsel ekonomi COP27 veya gelecek yıllarda gerçekleşecek diğer COP’larda yalnızca atık yönetim stratejisi olarak ele alınıp, 2 haftalık toplantılar silsilesinde yalnızca birkaç küçük oturumda karşımıza çıkmaya devam ederse iklim kriziyle mücadelede beklenen ivmeyi kazanmamız çok da olası görünmüyor. Bu nedenle küresel otoritelerin döngüsel ekonomiyi doğru anlamasını beklemek yerine bizler döngüsel ekonomiyi gündelik ve profesyonel hayatımıza entegre etmeli, çevremize anlatmalı ve etki alanımız dahilinde dönüşümü başlatmalıyız.

Paris İklim Anlaşması ile ilgili hikayeler