Biden ve Trump; iki eski Başkan, iki eski rakip. İkisi de ABD ekonomisini güçlendirmek adına belirli yaklaşımlarla belirli adımlar attılar ve bu rekabetin sonucunda ilk seferde kazanan Biden, ikinci seferde kazanan ise Trump oldu. İki tarafın destekçileri de karşı tarafı ülke ekonomisine zarar vermekle suçluyor olsa da ABD ekonomisi iki dönemde de belirli kazanımlar elde etti.Peki Trump ve Biden döneminde uygulanan politikalar çoğunlukla hangi yönde şekillendi?<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Trump dönemi: Yurt içine bonkör, yurt dışına korumacı</h2>Trump döneminin ekonomik politikalarını özetlemek için “Önce Amerika” çok uygun bir kelime. Bu dönemde uygulanan politikaların ana hatları yerli üretimin teşviki, deregülasyon, ticarette korumacılık ve enerji bağımsızlığı olarak ifade edilebilir.Başkan Trump görevinin ilk yılı olan 2017’de genişlemeci bir yasa olarak görülen Vergi Kesintileri ve İstihdam Yasası’nı (TCJA) devreye aldı. TCJA çerçevesinde kurumlar vergisi oranı %35’ten %21’e düşürüldü ve en üst dilim için uygulanan bireysel gelir vergisi oranı %39,6’dan %37’ye indirildi. Yasa kapsamında kısa vadeli yatırımların amortismana tabi tutulması uygulaması sona erdirildi ve sağlık sigortası olmayan bireylerin vergi cezası ödemesine son verildi. Yenilenebilir enerji yatırımları için uygulanan teşvikler kısıtlandı ve bazı sosyal programlara ayrılan finansman destekleri düşürüldü.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Cep bilgisi: TCJA, federal vergi gelirlerini yaklaşık 1,5 trilyon USD azaltmış olsa da ekonomik büyüme ve istihdam artışını destekleme konusunda nispeten başarılı olduğu düşünülüyor.</li></ul>2020 yılında pandemininin patlak vermesiyle birlikte daha da genişlemeci bir paket olan CARES Act ilan edildi. 2 trilyon USD’lik bu dev plan uyarınca her birey başına bin 200 USD’lik nakit yardım çekleri dağıtıldı, küçük işletmelere işçi çıkarmamaları için büyük çaplı hibeler verildi, haftalık 600 USD’lik işsizlik desteği sağlandı ve sağlık kuruluşlarına olağanüstü bütçeler ayrıldı.&nbsp;Enerji tarafında da aksiyon alan Trump yönetimi Paris İklim Anlaşması’ndan resmî olarak çekildi, Temiz Enerji Planı’nı iptal etti ve Karşılanabilir Temiz Enerji Kuralı’nı getirerek enerji sektöründe regülasyonları hafifletti. Petrol ve gaz üreticilerinin metan sızıntılarını kontrol etme zorunluluğu gevşetildi, kamu arazilerinde ve açık denizde petrol, gaz ve kömür çıkarılması için daha fazla alan açıldı, boru hattı inşaatları üzerindeki engeller kaldırıldı ve LNG terminallerine verilen izinler artırıldı.Trump ABD içinde genişlemeci ve iş yapmayı kolaylaştırıcı bir politika izlemiş olsa da yurt dışına karşı son derece korumacı davrandı. Görevinin ikinci yılında çelik ithalatına %25 ek gümrük vergisi koyan Trump yönetimi, sonradan alüminyum ithalatına da %10 ek vergi getirdi.&nbsp;Gümrük tarifeleriyle özellikle Çin’i hedef alan Trump, 301. madde tarifeleri kapsamında birinci aşamada Çin’den ithal edilen toplam 34 milyar USD’lik sanayi ürününe %25,0 ek vergi getirdi. İkinci aşamada Çin’den getirilen yarı iletken ve kimyasallara %25,0, üçüncü aşamada elektronik, mobilya ve tekstil ürünlerine %10,0 (sonradan %25,0’e çıkarıldı), dördüncü aşamada ise ayakkabı ve mutfak ürünlerine %15,0 ek gümrük vergisi uygulandı. Bu aşamalar kapsamında Çin’den ithal edilen yaklaşık 370 milyar USD’lik ürüne karşı gümrük duvarı çekilmiş oldu.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Cep bilgisi: İlginçtir ki, Çin firmaları ek vergilere ihracat tutarlarını artırarak cevap verdi. ABD Ticaret Bakanlığı verilerine göre tarifelerin getirildiği 2018 yılında Çin’den ABD’ye yapılan ihracat 563 milyar USD ile o zamana kadarki en yüksek seviyesini kaydetti.&nbsp;</li></ul>Gümrük tarifeleri yalnızca Çin’i değil, Avrupa ve diğer Amerika ülkelerini de hedef aldı. Trump döneminde AB ülkelerinden ithal edilen hava taşıtı, şarap, peynir ve motosiklet gibi ürünlere ek gümrük vergisi getirilirken, Kanada ve Meksika’nın da taraf olduğu Kuzey Amerika Ticaret Anlaşması’nın (NAFTA) yerine ABD’nin daha çok fayda sağladığı USMCA imzalandı. Trump yönetimi Türkiye’den ithal edilen çelik ürünlerine de %50,0 gümrük vergisi uygulama kararı almıştı.&nbsp;Sonuç olarak Trump döneminde 57 bin 700 USD olan kişi başına düşen milli gelir 59 bin 400 USD’ye yükseldi. Ekonomi bu dönemde %3’ün üzerinde büyüyememiş olsa da işsizlik oranı (pandemi etkisi hariç) %3,5’e kadar gerileyerek son 50 yılın en düşük seviyesini kaydetti. Bu dönemde ortalama yıllık enflasyon %1,9 olurken, federal borç/GSYH oranı ise (pandemi etkisi hariç) 1,8 puan artışla %106,6’ya yükseldi.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Biden dönemi: Kritik sektörler koruma altında&nbsp;</h2>Biden döneminde Trump dönemine kıyasla çok daha genişlemeci bir maliye politikası izlendi. Bu dönemde dev kamu yatırım projeleri, yüksek teknoloji teşvikleri ve sosyal harcamalar ön plana çıktı. Dış ticaret tarafında ise aşırı korumacı olmayan ancak belirli tedbirlerle kritik teknolojileri muhafaza altına alan bir anlayış güdüldü.&nbsp;Biden yönetimi göreve başladığı ilk yıl olan 2021’de 1.9 trilyon USD’lik Amerikan Kurtarma Planı’nı (ARP) açıkladı. Pandemi döneminde acil olarak açıklanan ARP kapsamında ABD vatandaşlarına bin 400 USD’lik destek çekleri dağıtıldı. Barınma destekleri, çocuk yardımları, işsizlik ödemeleri ve sağlık sigortalarının kapsamı genişletildi. Halk sağlığı programları için 50 milyar USD’den fazla kaynak ayrıldı. K-12 okullarına 122 milyar USD, üniversitelere ise 40 milyar USD finansman sağlandı.ARP’nin hemen ardından dev altyapı yatırımlarını içeren Altyapı Yatırımları ve İstihdam Yasası çıkarıldı. Yasa kapsamında 1 trilyon USD’den fazla bir büyüklük altyapı yatırımlarına yönlendirildi. Bu bütçe ile yeni yollar, köprüler, demiryolları, yenilenebilir enerji tesisleri ve su sistemleri inşa edildi, ayrıca varolan yatırımların bakımları yapıldı. Bu sayede pandemi nedeniyle durgun seyreden iş piyasasına hareketlilik kazandırılmış oldu.Yapısal reform çabalarına girişen Biden yönetimi, küresel tedarik zincirinde yaşanan sorunları gidermek ve önem kazanan sektörleri desteklemek adına 2022 yılında CHIPS ve Enflasyonu Düşürme Yasası’nı da çıkardı. CHIPS yasası ile ABD içinde yarı iletken üretim tesisleri kurmak isteyen firmalara 52 milyar USD’lik doğrudan teşvik, teknolojik inovasyonları desteklemek içinse 200 milyar USD’lik Ar-Ge bütçesi ayrıldı. Enflasyonu Düşürme Yasası ise 740 milyar USD’lik bütçe ile ABD tarihindeki en büyük enerji güvenliği yasası olarak tarihe geçti. Yasa kapsamında ABD’de üretilen elektrikli araçlara, güneş panellerine, sağlık yatırımı ve enerji tasarrufu projelerine teşvik sağlanmasının yanı sıra, yıllık cirosu 1 milyar USD’yi aşan şirketlere %15,0 oranında kurumlar vergisi getirilmesi ve hisse geri alımlarından %1,0 oranında vergi alınması gibi tedbirler getirildi.Bu sırada Trump döneminde tanınan vergi indirimlerinden bazıları da geri alındı. TCJA ile 400 bin USD’den fazla gelire sahip olan vatandaşlara tanınan vergi avantajı kaldırılarak üst dilim tekrardan %39,6’ya çıkarıldı. Aynı zamanda kurumlar vergisi oranı da 7,0 puan artırılarak %28,0’e yükseltildi.Dış ticaret tarafında çoğunlukla Trump döneminde alınan tedbirler korundu, hatta yeni tedbirler eklendi. Bu dönemde Çin’den yapılan yarı iletken ithalatında gümrük vergileri %50’ye, elektrikli araç ithalatında ise %100’e çıkarıldı. Çin’e yapılan yarı iletken ve telekomünikasyon ürünü ihracatları kısıtlandı ve ABD vatandaşlarının Çin’e yapacağı teknoloji yatırımları izne tâbi tutuldu.Sonuç olarak Biden döneminde ABD’de kişi başına düşen GSYH 59 bin 400 USD’den 65 bin USD’ye çıktı. Bu dönemde GSYH ilk yıl pandeminin de etkisiyle %6,1 büyürken, 2022 yılında %2,5, 2023 yılında ise %2,9 büyüdü. Biden döneminde işsizlik oranı %6,4’ten %4,1’e gerilerken, ortalama enflasyon oranı %5,2 oldu. Federal borç/GSYH oranı ise bu dönemde 4,0 puan azalışla &nbsp;%122,3’e geriledi.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Aslanoğlu: “Trump Çin’i yalnızlaştırmaya çalışacak”</h2>Konuyla ilgili Aposto’ya konuşan <a fr-original-style="" href="https://x.com/ErhanAslanoglu" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">İstanbul Bilgi Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Erhan Aslanoğlu</a>, Trump ve Biden yönetimlerinin ekonomi politikaları konusunda temel olarak ayrışmadığını söyleyerek şu ifadeleri kullandı:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Bence ekonomi alanında Trump ve Biden arasında çok büyük bir fark olmadı. Trump’ın en çok fark yarattığı konu korumacılıktı ve Biden da bu korumacılığı önemli ölçüde devam ettirdi. Para politikası tarafına bakıldığında; Fed Başkanı Powell’ı Trump seçmişti, Biden döneminde de yine aynı başkanla devam edildi. Bütçe tarafında normalde Cumhuriyetçiler büyük açık verir, bunu Demokratlar kapatırdı. Şimdi pandemi dönemine denk gelinmesi nedeniyle ABD’de Demokratlar döneminde büyük bir bütçe açığı oluştu. Gelir dağılımını çözme yönünde iki taraf da pek bir ilerleme kaydedemedi.”</blockquote>Trump’ın yeni dönemi için bazı bilinen ve bilinmeyenlerin olduğunu söyleyen Aslanoğlu, dünyanın daha korumacı ve daha yavaş büyüyen bir döneme gireceğini düşündüğünü söyleyerek şöyle dedi:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Bilinen ve bilinmeyenler var. İlk bilinen şu; daha korumacı bir döneme gireceğiz. Çin’e karşı çok daha sert bir tutum sergilenecek bana kalırsa. Trump’ın ilk dönemde aldığı önlemler Çin’in ticaretini kesme konusunda başarılı olamadı. Dünya büyümesinin düştüğü, dünya ticaretinin görece daha yavaş olduğu bir dönem bekliyorum. Avrupa, Çin’e karşı olduğu kadar olmasa da yeni bir hedef olacak Trump için. Meksika ve Vietnam da yine Trump’ın hedefinde olacak, çünkü ABD’ye karşı çok büyük dış ticaret fazlası veriyorlar.”&nbsp;</blockquote>Trump’ın yeni döneminde Avrupa’nın en olumsuz etkilenen bölgelerden biri olacağını düşündüğünü söyleyen Aslanoğlu, “Hem ekonomik, hem de siyaseten etkilenecekler. NATO ve ABD olmadan Ukrayna’yı savunamadıklarının muhakemesini çok yapacaklar. Daha içe kapanacaklar ve bu ülkelerde daha Trumpvari liderler göreceğiz” ifadelerini kullandı.&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Rusya bu noktada kazananlardan birisi olacak. Yalnız, Rusya’nın kültür ve tarih olarak Avrupa’ya daha yakın olması, hemen hızla olmasa bile Avrupa’nın Rusya ile bugünkü sorunları çözmesini ve yakınlaşmasını getirebilir. Ben Trump’ın, Rusya ve Avrupa’yı yakınlaştırıp, İran’ı da çok fazla hedef almayarak Çin’i yalnızlaştırmak isteyeceğini düşünüyorum. Çünkü Trump’ın en büyük hedefi Çin ve Çin’in yanındaki ülkeleri de kendi yanına çekerek tek bir alan yaratmak istiyor.”</blockquote>Trump’ın Ortadoğu’da barışı sağlamasının dünya ekonomisi için kritik olduğunu da söyleyen Aslanoğlu,&nbsp;“Trump Ortadoğu’nun sakin seyretmesini isteyecek gibi düşünülüyor ama kabinede İsrail’in etkisi de çok fazla. Ortadoğu bu noktada bir bilinmeyen. Orada barış sağlanabilirse Türkiye ve dünya için en büyük artı olur” dedi.&nbsp;

EXANTE

Biden ve Trump; iki eski Başkan, iki eski rakip. İkisi de ABD ekonomisini güçlendirmek adına, belirli yaklaşımlarla belirli adımlar attılar ve bu rekabetin sonucunda ilk seferde kazanan Biden, ikinci seferde kazanan ise Trump oldu. 

Trump ve Biden: İki lider hangi ekonomik politikaları uyguladı?

Sürdürülebilirlik, toplumun refahını artırmayı ve gelecek kuşaklar için yaşanabilir bir dünya bırakmayı hedeflerken, yaşam tarzından iş modellerine, üretimden tüketime her alanda topyekun bir dönüşümü zorunlu kılıyor. Bu dönüşümde finans sektörünün, kaynakların tahsisinde oynadığı kritik rol nedeniyle aktif katılımı ve sürdürülebilir finans araçlarının kullanımı giderek önem kazanıyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Yeşil tahvil nedir?</h2>Yeşil tahviller, yeni başlayacak ya da mevcutta var olan yeşil projelerin hayata geçirilebilmesi için uygun finansman sağlamayı amaçlayan her türlü borçlanma enstrümanı olarak bu kapsamda öne çıkan araçlardan biridir.Yenilenebilir enerji, su ve atık yönetimi gibi çevresel etkisi yüksek yatırımlar bu projeler arasında sayılabilir. Yeşil dönüşüm projeleri ve yatırımlarının finansman ihtiyacı; sürdürülebilir finansal araçların gelişimini destekleyen en önemli unsur olarak karşımıza çıkıyor. Bu bağlamda yeşil tahvillerin temel özelliğini elde edilen fonların yalnızca çevresel sürdürülebilirliği destekleyen projelerde kullanılmak üzere tahsis edilmesi şeklinde özetleyebiliriz.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Global açıdan ilk yeşil tahvil adımları&nbsp;</h2>Sürdürülebilir finansın temelleri, 1997 Kyoto Protokolü ile iklim değişikliğiyle mücadelede karbon emisyonlarını azaltma hedefi doğrultusunda atıldı. Avrupa Yatırım Bankası’nın 2007’de piyasaya sürdüğü ilk yeşil tahvil, bu alana öncülük etmiş; 2008’de Dünya Bankası'nın ihracı ise bilinirliği artırdı. Piyasadaki bu hareketlilik, şeffaflık ve doğrulama mekanizmalarının geliştirilmesi ihtiyacını doğururken 2014'te Uluslararası Sermaye Piyasaları Birliği (ICMA) tarafından Yeşil Tahvil Prensipleri’nin yayımlanmasıyla küresel bir standart hâline dönüştü.2015 Paris İklim Anlaşması ile iklim değişikliğiyle mücadele hız kazanmış; 2019’da açıklanan Avrupa Yeşil Mutabakatı, sürdürülebilir finans araçlarının önemini daha da artırmıştı. Bu kapsamda geliştirilen Emisyon Ticaret Sistemi ve Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması, şirketlerin sürdürülebilirliği finansal kararlara entegre etmelerini destekleyerek, finans sektörünün bu dönüşümdeki rolünü güçlendirdi. Kasım 2023’te yayımlanan Avrupa Yeşil Tahvil Standardı (EuGB) ile fonların AB Taksonomisi ile uyumlu faaliyetlere yönlendirilmesi ve şeffaf raporlama zorunluluğu sağlandı.Yeşil tahvillerin piyasa değeri her yıl büyürken artan ilgiyle birlikte tematik tahviller de (Sosyal tahviller, sürdürülebilir tahviller vs.) geliştiriliyor.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Yeşil sukuk: Sürdürülebilirlik ve katılım&nbsp;</h2>Sürdürülebilir finans araçları arasında yeşil sukuk ise faizsiz finansmana ilgi duyan yatırımcılar için alternatif yatırım fırsatları sunuyor. İslami finans prensiplerine uygun olan bu finansman aracı, yeşil tahviller gibi çevre dostu projelere fon sağlıyor.&nbsp;Yeşil tahviller, sabit faiz oranlarına ve geleneksel finansman modellerine dayanırken, yeşil sukuk faizsizdir ve yatırımcılara sabit getiri yerine, projeye katılım sağlama imkanı sunar. Şirketler de sürdürülebilir finansman stratejilerini daha geniş bir yelpazede planlama imkanına erişir.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türkiye oyuna nasıl katılıyor?</h2><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Türkiye’de de 2016 yılından bu yana çeşitli bankalar, yeşil tahvil ihraç ediyor. 2021’de Yeşil Mutabakat Eylem Planı, sürdürülebilir finans çalışmalarını hızlandırdı.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Hazine ve Maliye Bakanlığı, 2021’de yayımladığı Sürdürülebilir Finansman Çerçeve Dokümanı ile 2023’te ilk ESG tahvil ihracını yaptı.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">SPK, tematik borçlanmaları teşvik etmek amacıyla 2022’de Yeşil Borçlanma Aracı ve Kira Sertifikası Rehberi’ni yayımlarken Borsa İstanbul ise sürdürülebilirlik ve katılım finansa yönelik endeksler sunarak bu alandaki talebi destekliyor.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Cumhurbaşkanlığı Finans Ofisi, 2022’de Yeşil Sukuk Çalışma Raporu’nu yayımlayarak yeşil sukuk aracılığıyla sürdürülebilir finans ekosistemine katkı sağlama hedefini ortaya koydu.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İklim Değişikliği Başkanlığı, Orta Vadeli Program (2025-2027) ışığında Türkiye yeşil taksonomi geliştirme çalışmalarını sürdürüyor. BDDK’nin bankaların yeşil ekonomik faaliyetlere ayırdıkları kaynakları ölçmeyi hedefleyen yeşil varlık oranı&nbsp;düzenlemesinin de 2025’te hayata geçirilmesi bekleniyor.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kamu Gözetim Kurumu (KGK)’nun Türkiye Sürdürülebilirlik Raporlama Standartları’na göre şirketlerin ilk zorunlu sürdürülebilirlik raporlaması 2025 yılında yayımlanacak ve güvence denetimleri 2026’da başlayacak.</li></ul><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Veriler ne gösteriyor?</h2>Climate Bond Initiative (CBI) 2023 yılsonu verilerine göre, dünyada 2014 yılından bu yana ihraç edilen toplam yeşil tahvil hacmi&nbsp;yaklaşık 2,8 trilyon dolar. Söz konusu hacmin 2025 yılında 5 trilyon dolara çıkması bekleniyor. Bu tahviller; Avrupa (1,39 trilyon dolar), Asya Pasifik (729,7 milyar dolar) ve Kuzey Amerika’da (513,9 milyar dolar) yoğunlaşıyor. ABD, Çin ve Almanya yeşil tahvil ihracı konusunda ilk 3 ülke arasında yer alıyor. Toplam ihracın %70’i gelişmiş ülkeler, %30’luk kısmı da gelişmekte olan ülkeler tarafından yapıldı.&nbsp;CBI verilerine göre ülkemizde toplam ihraç edilen toplam yeşil tahvil hacmi 2,5 milyar dolar civarında. Yasal otoriteler tarafından sürdürülebilirlik konusu ile ilgili olarak hayata geçirilmesi planlanan teşvik edici düzenlemelerle beraber bu hacmin hızla artması öngörülüyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Çıktılar: Yeşil finansman ve Türkiye’nin yolu</h2><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yeşil tahviller, yeşil sukuk ve diğer tematik borçlanma araçları, yatırımcıların çevresel duyarlılık ve ekonomik getiri arasında denge kurmasını sağlayan güvenilir seçenekler sunar.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Sürdürülebilir finansın ve araçlarının gelecekteki gelişimi, çevresel ve sosyal değerlerin finansal stratejilere entegre edilmesiyle daha yaşanabilir bir dünyaya katkı sunma potansiyeline sahiptir. Teknolojik gelişmeler, veri analitiği ve yapay zekâ gibi alanlardaki ilerlemeler, sürdürülebilir finansın daha da gelişmesine ve yaygınlaşmasına katkı sağlayacak. Bu süreçte şirketlerin sürdürülebilirliğe vereceği önem; güvenilir iş ilişkilerinin kurulması ve kamuoyu önünde itibar sahibi olunmasının da bir güvencesi olacak.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Hem dünya genelinde hem de Türkiye’de düzenleyici kurumların attığı adımlar, yatırımcılara ve şirketlere daha şeffaf, hesap verebilir ve güvenilir bir yeşil finans ortamı yaratmayı hedefliyor. Bu gelişmeler, sürdürülebilir finansman ekosistemini genişletirken yeşil projelere yönelen yatırımların artmasını ve daha fazla uluslararası finansmanın ülke ekonomisine kazandırılmasını mümkün kılacak.</li></ul>

Pareto Sürdürülebilirlik

Daha yaşanılabilir bir dünya için ihtiyaç duyulan finansal kaynakları sağlayan sürdürülebilir finans araçları, her geçen gün yaygınlaşırken yeşil dönüşümde kritik bir rol oynuyor.

Yeşil sukuk: Sürdürülebilirlik ve katılım

Çevre hukuku konusunda uzmanlaşmış <a fr-original-style="" href="https://link.apos.to/c/CRVzaH0_Vbsm?c=Ta0Y32VZl33I2bTirgVUA&sub=62bd70c62d63af0006ca2de1&s=email" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">David Estrin</a>, “20 yıldır yapılan konuşmaların ardından politikacılardan sera gazı üzerine kurulan retorikler duymaya devam edeceğiz”&nbsp;diyor. Yani hükümetlerin ve karar alıcıların iklim krizi hakkında konuşmalarını sağladık. Evet, bu bir kazanım ama söz eyleme taşınıyor mu?Mesela Türkiye’nin Paris İklim Anlaşması’nda sunduğu hedefin yetersiz olması durumuyla ilgili sorumlu tuttuğun kişi ve kurumlar var ve sorumluları harekete geçirmek mi istiyorsunuz? O zaman climate litigation adı verilen hukuki işlemler üzerine okumak tam sizlik olabilir. Belki de zaten davalardan birini siz açmışsınızdır ama detayına inesiniz de vardır şimdi, kim bilir?<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İklim davaları 101: Nedir, kim tarafından kime açılır?</h3>İklim davaları;&nbsp;hükümetleri, kurumları ve şirketleri iklim değişikliğiyle ilgili olarak hedefleyen davalar olarak özetlenebiliyor. Davalar, yasal olarak temsil edilen kişiler veya gruplar tarafından açılabiliyor; davacılar, iklim krizi nedeniyle yaşadıkları zararlardan dolayı tazminat talep edebiliyor veya iklim kriziyle mücadele etmek için hükümetleri veya şirketleri sorumlu tutabiliyorlar.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu sayede: Eylemler bütününün amacı, iklim kriziyle ilgili sorumlulukların belirlenmesi; hava kirliliği, enerji kaynakları, arazi kullanımı ve diğer faktörlerin iklim üzerindeki etkilerinin azaltılması veya tersine çevrilmesi konularında harekete geçilmesi çağrısında bulunmak.</li></ul><img src="https://images.aposto.com/2023/4/4/1683833603675.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.67" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Fotoğraf: Erhan Demirtaş<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İlk iklim davası: 2006'dan bugüne mücadelede hukuki ayaklar</h3>Yıl 2006. ABD'deyiz. Massachusetts ve diğer eyaletler, sera gazı emisyonlarının düzenlenmesi ve kontrol edilmesi için gerekli kuralların belirlenmesi konusunda Çevre Koruma Ajansı'ndan (EPA) harekete geçmesini istiyor. Böylece Massachusetts v. EPA, ABD'de açılan ilk iklim davası olarak kayıtlara geçiyor.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İklim krizi ve yasal zorunluluklar:&nbsp;Dava, 2 Nisan 2007'de ABD Yüksek Mahkemesi tarafından karara bağlanıyor ve EPA'nın sera gazı emisyonlarını düzenlemesi gerektiği sonucuna varılıyor. Bu karar da ABD hükümetinin iklim krizi konusunda aldığı ilk yasal zorunluluk olarak kabul ediliyor.</li></ul>Massachusetts v. EPA davasının sonucu, dünya genelinde hükümetlerin ve şirketlerin sera gazı emisyonlarını azaltmak ve iklim kriziyle mücadele etmek için daha fazla eylem planı oluşturmalarına neden oluyor.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;"><img src="https://images.aposto.com/2023/4/4/1683833695586.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.51" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"></h3>11 Ocak 2019 eylemi, “Halkı cezalandırma, EPA’yı fonla!” Fotoğraf: Joseph Prezioso/AFP, Kaynak: Getty Images<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">33 ülkeye karşı 6 genç iklim aktivisti</h3>Kamuoyunda yer edinen iklim davaları arasında 33 ülkeye dava açan&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://link.apos.to/c/FOColylnR2pI?c=Ta0Y32VZl33I2bTirgVUA&sub=62bd70c62d63af0006ca2de1&s=email" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">6 iklim aktivistinin mücadelesi</a> de bulunuyor. Catarina (22), Cláudia (22), Martim (20), Mariana (11), Sofia (18) ve André (15), fosil yakıtların yeraltında kalması için acil önlemler alınmazsa gelecek nesillerin ölümcül hava koşullarından etkileneceğini biliyorlar. Hükümetlerin yeterli önlemi almadıklarını düşündükleri için küresel iklim adaleti mücadelesini bir adım öteye taşımaya karar veriyorlar.<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 0, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 0, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Bu yaz Portekiz'de geçtiğimiz yıla kıyasla daha endişe verici ve boğucu sıcaklık dalgaları yaşıyoruz. Bu nedenle mahkemenin davamıza 17 hakim atayarak ne kadar değer verdiğini görmek umut verici.Şimdi umuyoruz ki bu hakimler davamızı mümkün olan en kısa sürede dinleyecekler ve Avrupa hükümetlerinin bizi korumak için gerekli acil önlemleri almalarını sağlayacaklar.</blockquote>— Sofia Oliveira<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Özetle: İklim davaları, iklim krizi üzerine konuşmalar ve çalışmalar arttıkça vaatlerin eyleme dönme oranını takip etmek adına bir aktivizm şekline dönüyor. Böylelikle son yıllarda, dünya genelinde birçok iklim davası görülüyor ve sayıları da giderek artıyor. İklim krizi ve çevre hukuku konularında uzman sivil toplum kuruluşları ve hukuk firmaları, bu davaları yakından takip ederek kamuoyunu bilgilendiriyorlar.</li></ul><img src="https://images.aposto.com/2023/4/4/1683833830889.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.59" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">3 Aralık 2019, Portekiz’de Greta Thunberg’in karşılanışı Fotoğraf: Horacio Villalobos<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Hukuki mücadeleler, iklim değişikliğinin etkilerinin azaltılması veya tersine çevrilmesi için hükümetleri, kurumları ve şirketleri sorumlu tutarak eylem çağrısı yaptıkları için "İklimi değil, sistemi değiştir," motivasyonlu eylemlerde önemli bir rol oynuyor. Zira sorumlu tutulunca geriye iklim değişikliğine karşı daha etkili bir mücadele için gereken önlemleri almak kalıyor.İklim değişikliğinin olumsuz etkilerine maruz kalan insanların haklarını korumaya yardımcı olan bu sistem, elimizdeki hukuki mekanizmaları kullanarak değişimin sürekliliğini de garantiye almış oluyor.

Angst

İklim kriziyle mücadele etmede hükümetleri veya şirketleri sorumlu tutabilmek mümkün.

Krizde hukuki mücadele: İklim davaları

Dava, Türkiye’nin BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’nden ve Paris İklim Anlaşması’ndan kaynaklı taahhütlerine uyumsuzluğu sebebiyle açıldı. Bu sebeple, Türkiye'nin ilk iklim davası, üç genç iklim aktivisti tarafından 8 Mayıs 2023 günü 12. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na açıldı.<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bir adım geriden:&nbsp;Türkiye’nin güncellenmiş ulusal katkı beyanını Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (UNFCCC) Sekretaryası’na sunmasının ardından iklim aktivistleri temel haklara erişim haklarının kısıtlanması hatta ortadan kalkması tehlikesinin altını çiziyor.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Vaatler ne durumda?: Türkiye, 2030 yılında artıracağı emisyonlardan %41 azaltım taahhüdü veriyor. 2038 yılına kadar emisyonlarını artırmaya devam edeceğini ifade ediyor ve 2030’a kadar %30’dan fazla artış sözü verilmiş oluyor.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Riskli odak: Davacılar, hükümetten ara hedef belirlenmesini, belirsizliğin ortadan kaldırılmasını, gerçek bir azaltım taahhüdünde bulunulmasını ve bilimsel yöntemlerle Türkiye’nin karbonsuzlaşma politikasını belirlenmesini ve bağlayıcı hukuk kuralları hâline getirilmesini talep ediyorlar.</li></ul>

Üç genç iklim aktivisti tarafından açılan dava

Türkiye’nin ilk iklim davası

• İklim aktivisti üç genç, Cumhurbaşkanı Erdoğan, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ve Cumhurbaşkanlığı'na Türkiye'nin Paris İklim Anlaşması kapsamında sunmuş olduğu iklim hedeflerinin yetersiz kaldığını belirterek "iklim eylemsizliği" suçlamasıyla dava açtı.

Aposto Gündem

Yazı: Evren M. DinçerBu metni 6 Şubat 2023’te yaşanan felaketten önce kaleme almıştım. Bir depremzede olarak 1999 depremlerinden beri depremden hep korktum. Kendim, sevdiklerim ve ülkem için sürekli endişelendim. Ancak kaçamadık…<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">1992’den beri yılda bir Birleşmiş Milletler&nbsp;(BM) tarafından düzenlenen COP (Conference of the Parties) toplantıları (Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansları olarak da bilinir) son yıllarda 2021’de Glasgow İskoçya’da yapılan toplantıya kadar tepkiler ve sonuçları itibariyle görece rutin bir döngüye oturmuştu. Buna göre ülkeler konuyla ilgili delegelerini konferansa gönderiyor; delegeler gündemdeki konularda varsa müzakerelere katılıyor, sivil toplum temsilcileri, akademik ve diğer katılımcılar konuşmalar yapıyor; medyada ise genelde protestolar ve sonuç bildirgeleri tartışılıyordu. Protestolar genelde şirketleri (özellikle iklim konferansına özel uçakla gelip boy gösterenleri), bağlayıcı olmayan sözler verip tutmayan ülke ve siyasetçileri ya da BM’nin edilgenliği veya aczini hedef alıyordu.2015’teki Paris Konferansı (COP21) haricinde (ki hedefleri o kadar büyüktü ki sonuçta Paris İklim Anlaşması ortaya çıktı) sıradan vatandaşların sonuçlarını yakından bileceği yakın dönemli bir COP toplantısı bulmak pek mümkün değil. Katowice’deki COP24 belki bir istisna olabilir, onu da muhtemelen Greta Thunberg’in COP toplantılarında yaptığı ilk konuşmadan hatırlıyoruz. Uzmanların yakından takip ettiği ancak kamusal ölçeği sınırlı olan toplantıların hemen hemen hepsinin neredeyse tek ortak noktası BM Genel Sekreteri Guterres’in etkileyici konuşmalar yapması ve her birinde fosil temelli yaşamı lanetlemesiydi.Glasgow’daki COP 26 daha geniş ölçekli ilgi uyandırdı çünkü ısrarlı gündem maddelerinden biri kömürü aşamalı olarak terk etmekti (<a fr-original-style="" href="https://unfccc.int/news/end-of-coal-in-sight-at-cop26" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">coal phase out</a>). Medyanın müzakereleri gösterme biçiminin de bunda etkisi oldu ve kömürün geride bırakılması tartışmaları büyük bir sansasyon yarattı. Ancak sonuçta beklendiği kadar kapsayıcı bir anlaşmaya varılamadı. İhale de son anda kömür kullanımını tamamen terk etme sözü vermeyen Hindistan’a kaldı. Phase out yerine phase down.Aşamalı olarak terk edilecek şeyin petrol değil de kömür olması zaten başlı başına bir sorundu. Timothy Mitchell bence hak ettiği geniş okur kitlesini bulamayan (sosyal bilimciler arasında iyi okunan bir kitap ancak çok daha geniş bir okur kitlesi olması gerektiğini düşünerek bunu söylüyorum) <a fr-original-style="" href="https://www.versobooks.com/books/1445-carbon-democracy" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Karbon Demokrasi</a> adlı kitabında kömürle petrol arasında yer altından çıkarılma biçimlerinden nakil yöntemlerine pek çok temel farka değinir ve bunların devletlerin, rejimlerin ve piyasaların oluşumunda ne kadar derin etkileri olduğunu gösterir.Bir diğer önemli ayrım ise petrolün küresel ölçekteki dağılımının oldukça rasgele olması ve genelde birkaç ülkeye yoğunlaşması, buna karşın kömürün görece demokratik dağılmasıdır. Hindistan ya da başka hiçbir ülke petrolde bağımlı oldukları kadar kömürde bağımlı değiller. Bu nedenle ülke için kömür meselesi çok daha doğrudan sonuçları olan bir mesele ve bu tür bir söz vermek kolay değil. Konu aslında Hindistan’ın durumu görmemesi değil <a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/environment/2021/nov/14/india-criticised-over-coal-at-cop26-but-real-villain-was-climate-injustice" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">iklim adaletsizliği</a>. En iyi göstergesi ise toplantıda kömür konusunda anlaşmaya varılamamasını eleştiren Joe Biden’ın ABD’ye döner dönmez petrol fiyatlarındaki artışı engellemek için bir <a fr-original-style="" href="https://www.nytimes.com/2021/11/01/climate/biden-oil-gas-cop26.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">dizi adım atmasıydı</a>. Kömür gibi savunucusu çok olmayan bir alanda dahi bu kadar uzlaşmazlık COP toplantılarına dair zaten zayıf olan ilgiyi oldukça aşağı çekti.Ancak geçen yıl Mısır’ın Şarm el Şeyh kentinde düzenlenen COP27’den ilginç bir sonuç çıktı:&nbsp;kayıp ve hasar fonu (loss and damage fund). Fikir olarak çok eskilere dayanan, ilk olarak Polonya’daki COP19’da <a fr-original-style="" href="https://unfccc.int/topics/adaptation-and-resilience/workstreams/loss-and-damage/warsaw-international-mechanism" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ilkeleri ortaya konan</a>, Paris Anlaşması'nda bahsi geçen bu fon fikri için çoğuna göre zaten geç kalınmıştı. Yine de şaşırtıcı olan bu kararı tetikleyen en önemli güncel olay 2022 yazında <a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=mU5dyriZzJA" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Pakistan’da gerçekleşen sel felaketiydi</a>. Eriyen buzullar, muson mevsimi öncesinde görülmemiş sıcaklıklar ve ardından bitmeyen muson yağmurları devasa bir felakete neden oldu. Biz kendi yoğun gündemimizden ötürü belki unuttuk ancak tarihin belki de en büyük sel felaketi Pakistan’ın üçte birini (İngiltere kadar bir alan) sular altında bıraktı ve ülke hâlâ <a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=DW0wizcTGds" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">toparlanabilmiş değil</a>. Pek çoklarına göre Pakistan’ın tam olarak kendine gelmesi yıllar <a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/world/2022/oct/12/pakistan-floods-impact-years-crops-farms" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">alacak</a>. &nbsp;Kayıp ve hasar fonu bu ortamda gündemin merkezine oturdu ve <a fr-original-style="" href="https://unfccc.int/news/cop27-reaches-breakthrough-agreement-on-new-loss-and-damage-fund-for-vulnerable-countries" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">oy birliğiyle kabul edildi</a>. Genel Sekreter Guterres başarılı bulduğu bu toplantıya özel bir <a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=iz5YTbPEhpc&t=141s" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kapanış konuşmasında</a> Pakistan’daki sele referansla atılan adımı savundu ve kutladı. Küresel ısınmanın nedeni gelişmekte ülkeler değil ama sonuçlarına onlar katlanıyor, bunu değiştirmek gerekir dedi. Bunlar aslında sosyal bilimcilerin ve iklim değişikliğine karşı mücadele edenlerin yıllardır savunageldiği şeyler. Fonun uygulanmasıyla ilgili detaylar fosil zengini Dubai’deki (Birleşik Arap Emirlikleri) COP28’de tartışılacak. Ne kadar etkili olacağını göreceğiz.<img src="https://images.aposto.com/2023/2/5/1678450757389.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.34" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Şeyler, 1998<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Peki neden Pakistan’daki sel felaketi bu kadar ilgi çekti? Sayısız benzer felaket varken bu adımı bu sayede nasıl attık? Seller ve kuraklıklar hasar fonlarının en çok kullanılacağı alanlar mı olacak? Gerçekten selin bir etkisi oldu mu yoksa sadece bu felaket toplantı tarihine en yakın tarihli felaket olduğundan kolay bir referans mıydı? En önemlisi, sel ve kuraklık felaketleri gerçekten iklim değişikliğinin sonucu mu?Bu soruların hepsine birbiriyle taban tabana ters yanıtlar veren insanlar bulmak mümkün ancak bilimsel çalışmalar nedenler ve sonuç konusunda oldukça açık. Ben bu selin etkilerinin çok derin olduğuna inanıyorum. Alınan kararda da etkisi olduğuna. Sel mi kuraklık mı sorusunun cevabı ise açık olduğu kadar korkutucu da: her ikisi birden. Uzayan kuraklıklar sellerin yıkımını da artırıyor. Bitki örtüsü ve karmaşık yapısını kaybeden ve adeta betonlaşan <a fr-original-style="" href="https://www.wired.co.uk/article/drought-causing-floods" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">toprak, sel sularını ememiyor</a>. Bu durumda teknik ve potansiyel olarak yer altı sularını besleyerek kuraklığa çare olması gereken seller kuraklık nedeniyle bu işlevlerini yerine getiremiyor.Sel sularının yer altı sularını besleyememesinin bir başka örneğini yakın zamanda 31 Ocak 2022’den 25 Ocak 2023’e kadar sellerle boğuşan Kaliforniya’da&nbsp;gördük. Aşırı yağışlar yer altındaki kuyuları doldurup su sorununu çözeceğine okyanuslara aktı. Bunun nedeni ise Kaliforniya’da yüz yılı aşkın süredir süregiden toprak kullanımı yöntemi. Artan tarımsal faaliyetler ve kentleşme suyun aktığı doğal setleri tamamen ortadan kaldırdığı için sular ya doğrudan kentlere giriyor <a fr-original-style="" href="https://www.nytimes.com/2023/01/12/podcasts/the-daily/california-storms-flooding-rain.html?showTranscript=1" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ya da akıp gidiyor</a>.Bir diğer önemli konu risk yönetim sistemlerimizin – tabii eğer böyle mekanizmaları olan ülkelerde yaşıyorsanız—hep ölçek olarak mevcut deneyimlere ya da muhafazakâr öngörülere göre yapılıyor olması. Ancak iklim değişikliği ile yaşanan kuraklık ve sel felaketlerinin artan şiddeti bu tür mevcut <a fr-original-style="" href="https://www.nature.com/articles/s41586-022-04917-5" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">hazırlıkları yetersiz kılıyor</a>.Sellerin ülke ülke görünümleri burada ele aldığımız örneklerden çok daha çeşitli. İki yaz önce Karadeniz’in&nbsp;tamamında etkili olan sellerde, nehir yataklarında yoğunlaşan yerleşim yoğunluğundan sıvılaşma denen olgulara <a fr-original-style="" href="https://www.indyturk.com/node/361276/çevre/daha-önce-75-metre-doldurulan-hopa-sahili-kentin-denizle-bağlantısı-koptu" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">pek çok etkenin</a> rolü vardı. Yer altı sularının aşırı kullanımına bağlı Konya’dan&nbsp;sonra artık Ege’de&nbsp;de görülmeye başlanan <a fr-original-style="" href="https://www.haberturk.com/kucuk-menderes-havzasi-nda-zemin-cokmeleri-yasaniyor-3558719" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çökme ve obruklarsa</a> Türkiye’de kuraklığın en gözle görülür biçimleri. Ülkemizde giderek sürekli hâle gelen ve etkisi artan kuraklığın Konya gibi ülke tarımının en önemli merkezlerinden birinde ileride yaşanacak potansiyel yağışların sağaltıcı kalitesini etkilemesi kuvvetle muhtemel.Alışageldiğimiz yağış örüntülerini değiştiren iklim değişikliğinin neden olduğu kuraklık dalgalarıyla da yağan yağışların kalitesi etkileniyor. Hindistan’da sıklıkları iklim değişikliği nedeniyle <a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/environment/2022/may/23/deadly-indian-heatwave-made-30-times-more-likely-by-climate-crisis" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">otuz kat artan</a> sıcak hava dalgalarının kalıcı kuraklık dalgalarına dönüşmesi kaçınılmaz. Hem aşırı yer altı suyu kullanımına neden olan hem de toprağı fakirleştirilerek sel sularının emilimini azaltan kuraklıklar yaşanan sorunları derinleştiriyor. Kaliforniya gibi kaynak zengini yerler dahi bir yandan <a fr-original-style="" href="https://www.nytimes.com/2023/01/31/podcasts/the-daily/colorado-river-water-cuts.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Colorado Nehri’nin neredeyse kuruması</a> diğer yandan yer altı su kaynaklarının büyük ölçüde tüketilmesi gibi süreçleri yönetemiyor. On yıllarda kurulan kentleşme örüntülerimizin su kaynaklarıyla toprak kalitesini yok eden yapılarını değiştirip dönüştürmek şart, aksi takdirde iklim değişikliği nedeniyle artan sıklık ve şiddetiyle sel ve kuraklıklarla mücadele etmemiz çok zor görünüyor.

Zappa Zamanlar

"Kayıp ve Hasar Fonu" ve Pakistan’daki Seller

Sel mi, kuraklık mı, ikisi birden mi? 

Uluslararası Enerji Ajansı’nın (IEA) yıl sonunda yayımladığı Kömür 2022 raporunda, %1,2 artış gösteren küresel kömür tüketiminin 8 milyar tonu aşarak gelmiş geçmiş en yüksek seviyesine ulaşacağı belirtildi. Raporda ayrıca, Avrupa Birliği’nin (AB) kömür kullanımının 2022’de %6,4 artışla 478 milyon tona ulaşarak rekor kırdığı ifade edildi. Bunun yanında, birlik ülkesi üyelerin kömür üretimi de bir önceki yıla göre %7,3 artışla 357 milyon tona ulaştı.Eurostat verilerine göre AB'nin 2021'deki en büyük fosil yakıt tedarikçisi olan Rusya'ya geçtiğimiz yıl uygulanmaya başlayan yaptırımlar nedeniyle her ne kadar düşüş yaşansa da, Rusya ekim itibarı ile Almanya'nın kömürünün %34'ünü tedarik etmeyi sürdürdü. Avrupalı tedarikçiler Rus kömüründen uzaklaşırken ABD, Güney Afrika, Tanzanya ve Kolombiya gibi pazarlara yöneldi. Brüksel merkezli düşünce kuruluşu Bruegel'in verilerine göre Ukrayna'nın işgali öncesinde kömürünün %70'ini Rusya'dan ithal eden AB, doğal gazın ise %40'ını bu ülkeden tedarik ediyordu.1990'da AB'nin elektrik üretimindeki payı %40'ları bulan termik santraller ve kömür, 2020'de %13'lere kadar geriledi. Ancak 2021'in ikinci yarısından itibaren yükselişe geçen doğal gaz fiyatlarının da etkisiyle önceki iki yılda %29 gerileyen kömür kullanımı 2019'dan 2021'e dek sadece %3 düşüş yaşadı. ICE Rotterdam'da işlem gören API2 vadeli kömür kontratlarınınsa Şubat 2022'den bu yana en düşük seviyesine gerilemesinin kömüre olan talebin azalmasına yardımcı olmadığı da aşikar.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">1,5 derece hedefi ve COP28 tartışmaları</h2>Türkiye'nin 2021 yılında imzaladığı Paris İklim Anlaşması, küresel ısınma eşiği için 1,5°C hedefini ortaya koyduğunda takvimler 2015 yılını göstermekteydi. COP26'nın başkanlığını da yapan Alok Sharma, Dünya'nın hâlihazırda 1,1°C derece ısındığını belirterek COP27'de 1,5°C hedefinin risk altında olduğunu vurgulamıştı:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9);" style="color: rgb(9, 9, 9); margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">"1,5 derecenin milyonlarca insan için yıkıcı sonuçları olacak ve bu sınır kırmızı çizgimiz olmalı. 1,5 derece hedefinden vazgeçemeyiz."</blockquote>Enerji ve iklim düşünce kuruluşu Ember tarafından yayımlanan rapor ise Avrupa'daki gaz krizinin bölgenin kömürden çıkışını kesintiye uğratarak AB enerji sektörü emisyonlarının küresel sıcaklıklarda yaşanan artışın 1,5°C ile sınırlı kalması için gereken oranın yarısından daha az düşmesine neden olduğunu ortaya koyuyor.Bu yıl Birleşik Arap Emirlikleri'nde (BAE) düzenlenecek BM İklim Değişikliği Konferansı COP28'i yönetmesi için ülkenin ulusal petrol şirketinin (ADNOC) CEO'su Sultan Ahmet Al Jaber'in atanması ise tartışmalara yol açtı. Bazı uzmanlar fosil yakıt endüstrisinin iklim krizinden doğrudan sorumlu olduğunu belirterek bunun BAE'nin fosil yakıt endüstrisi açısından bir çıkar çatışması yarattığı gerekçesiyle Al Jaber'in liderliğine karşı çıkarken, diğerleri ise ülkenin "geleceğin enerjisi" şirketi Masdar'ın da yönetim kurulu başkanı olan Al Jaber'in yenilenebilir enerji için önemli bir figür olduğu görüşünü belirtiyor.Geçtiğimiz yıl Mısır'da düzenlenen COP27, ülkelerin küresel ısınmayı 1,5°C derece ile sınırlama hedefini teyit etmeleriyle sona ermiş, ancak fosil yakıtların aşamalı olarak kullanımdan kaldırılmasına yönelik bir öneri Çin ve Suudi Arabistan gibi ülkeler tarafından engellenmişti. 600'den fazla fosil yakıt lobicisinin katıldığı zirvede, iklim aktivistleri fosil yakıt endüstrisini aşırı nüfuz kullanmakla suçlamıştı.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Avrupa’nın kömür ve nükleerle imtihanı</h2>AB'nin yürütme organı olan Avrupa Komisyonu (EC), geçtiğimiz yıl Polonya'nın Çek Cumhuriyeti ve Almanya ile olan sınırındaki Turów linyit kömür madeninin kapatılması yönünde karar almış, ancak Polonya'nın karara uymamasının ardından ülkeye madenin açık olduğu her gün için 500 bin avro ceza kesilmesi hükmünde bulunmuştu. Polonya bu cezayı ödemeyi de reddetti. Bunun üzerine Komisyon, ülkenin yaklaşık 15 milyon avro tutarındaki AB fonlarına erişimini kesti. Polonya ise madenin, rezervlerin tükeneceği 2044 yılına kadar işletilmeye devam edeceğini belirtiyor.<img src="https://images.aposto.com/2023/0/0/1673810066086.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" alt="Alman kolluk kuvvetleri göstericilere atlı polislerle müdahale ediyor" ratio="1.50" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bloomberg üzerindenÖte yandan Almanya, enerji krizine karşı önlem olarak Köln yakınlarındaki Garzweiler linyit kömür madenindeki operasyonların genişletilmesinde karar kıldı.&nbsp;2 yıl önce madenin yakınlarındaki terk edilmiş Lützerath isimli bir mezra ve çevresindeki ormanlık araziye yerleşen 300'e yakın aktivist, geçtiğimiz yıl 5 köyün daha madenin genişletilmesi için yıkılmasını engellemişti. Ancak Rus gazının tedariğinde yaşanan sorunlar Alman enerji devi RWE'nin sahip olduğu arazi üzerindeki madenin genişletilmesi kararını uygulamaya hızla geri koydu. Yıkım ve kazma işlemleri için gelen buldozerlere refakat eden polis kuvvetleri, bölgede toplanan&nbsp;35 bin protestocuya tazyikli su sıkarak müdahalede bulundu ve fiziksel olarak şiddet uyguladı. Anadolu Ajansı, 12 Ocak'tan beri süren eylemlere destek vermek için gelen iklim aktivisti Greta Thunberg'in de polis tarafından gözaltına alındığını bildirdi.IEA'ya göre kömür kullanımında görülen kayda değer artış ile yenilenebilir enerjiden hızla uzaklaşan ve kömürden elde edilen elektriği 5 milyon haneye daha ulaştırmayı hedefleyen Almanya, ülkenin federal istatistik ofisi tarafından açıklanan verilere göre de ürettiği elektriğin üçte birinden fazlası için kömürden faydalanıyor.Almanya geçtiğimiz yıllarda ülkedeki tüm nükleer enerji santrallerini kapatma kararı&nbsp;almış, ancak hâlâ faal olan ve geçtiğimiz yılın sonunda kapatılması gereken son iki santralin kapatma kararını ise yine doğal gaz krizi nedeniyle ertelemişti. Avrupa Parlamentosu (AP) ise Temmuz 2022'de doğal gaz ve nükleer enerjiyi "yeşil" olarak sınıflandırma kararı almıştı.&nbsp;Kömüre göre daha düşük karbon emisyonuna sahip olması nedeniyle AP tarafından yeşil enerji olarak kabul edilen doğal gaza nispetle, nükleer enerji sıfır karbon emisyonu sunmasıyla öne çıkıyor; ancak yeni nesil nükleer reaktörler, Çernobil ve Fukuşima gibi felaketlere yol açan ilk jenerasyon emsallerine göre çok daha güvenli olsa da nükleere yönelik güvenlik endişeleri sürüyor.Almanya'nın aksine 56 aktif reaktörü bulunan Fransa, Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu'na (IAEA) göre enerjisinin %70'ini nükleerden elde ediyor. Nükleerin enerji üretimindeki payını %50 seviyesine çekme hedefini 2035 yılına erteleyen ülkede, geçtiğimiz yıl 6 yeni reaktörün inşası onaylanmış ve 8 ek reaktörün inşasının daha değerlendirdiği açıklanmıştı. Düşük maliyetle ürettiği enerji sayesinde dünyanın en büyük elektrik ihracatçısı olan Fransa, bu sayede yılda 3 milyar avro gelir elde ediyor. 2050 yılında elektrik ihtiyacının dörtte birini nükleerden karşılama planları bulunan Birleşik Krallık'ta ise varolan 6 santrale ek olarak on yıl içinde tamamlanması planlanan 8 yeni santral daha hükümet tarafından geçtiğimiz yıl duyurulmuştu.Son 52 yılın en sıcak aralık ayını geride bıraktığımız bu dönemde enerji maliyetleri, Avrupa ülkelerinin enerji politikalarını şekillendirmede iklim krizinden daha büyük etkiye sahip görünüyor.

İklim tatsızlığı: Enerjide emisyon ve maliyet ikilemi

<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/ahmetveacar/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Ahmet Acar</a>2021 yılı, Paris İklim Anlaşması’nın onaylanması ve 2053 yılı için net sıfır emisyon hedefinin açıklanmasıyla, Türkiye’nin enerji tarihinde önemli bir yer edindi. Kasım ayında gerçekleşen COP27’da ise güncellenmiş Ulusal Katkı Beyanı ile Türkiye, 2030 için belirlenen yüzde 21 emisyon artışından azaltım hedefinin yüzde 41’e çıkarıldığını duyurdu. Duyurulan hedef daha kararlı gibi görünse de, azaltım senaryosu altındaki emisyonların, 2020 yılına göre yüzde 33 daha yüksek olacağını söylemek mümkün.&nbsp;Enerji sektörü, Türkiye’nin toplam karbondioksit &nbsp;emisyonlarının yaklaşık yüzde 87’sinden sorumlu.&nbsp;Bu durum, iklim değişikliği ile mücadele perspektifinden sektörün karbonsuzlaşma sürecinin aciliyetini artırıyor. Türkiye’nin 2053 yılında karbon nötr bir ekonomiye geçiş yapabilmesi için elektrik üretiminde yenilenebilir enerji kaynaklarının payını artırması, diğer yandan enerjinin son kullanıldığı alanlarda fosil yakıtların yerini yenilenebilir kaynaklardan üretilen elektriğe bırakması önem taşıyor. Bunun yanında, tüm sektörlerde enerji verimliliğindeki artışın hızlanması, ulaştırmanın ve ısıtmanın elektrifikasyonu ile birlikte bunlara yönelik altyapı ve teknoloji gelişiminin ivmelenmesine ihtiyaç duyuluyor.&nbsp;“SHURA Enerji Dönüşümü Merkezi” tarafından hazırlanan ‘<a fr-original-style="" href="https://shura.org.tr/wp-content/uploads/2022/07/Outlook-rapor-3.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Türkiye Enerji Dönüşümü Görünümü 2021</a>’ raporunda bahsedildiği üzere;&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Birincil enerji arzının yüzde 83’ünü fosil yakıtlar, yüzde 17’sini yenilenebilir enerji kaynakları oluşturuyor.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">2021 sonu itibarıyla Türkiye’nin toplam kurulu gücü içinde yenilenebilir enerji kaynaklarının payı yüzde 54’e ulaşırken üretim içinde yenilenebilir kaynakların payı, yüzde 17’si hidroelektrik dışı kaynaklar olmak üzere yüzde 36 oldu.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Türkiye’nin enerji ürünleri ithalatı 2021 yılında 2020’ye kıyasla yüzde 57 artarak 50,6 milyar dolara ulaştı.&nbsp;</li></ul>Türkiye’nin ithal fosil yakıt bağımlılığını azaltması hem enerji arz güvenliği hem de dış ticaret açığının azaltılması açısından önem taşıyor. Türkiye’nin enerji dönüşümü kapsamında, enerji verimliliği ülkenin strateji ve hedeflerinin merkezinde olup uzun süredir enerji politikalarında detaylı bir şekilde kapsanıyor. Türkiye’nin 2023 hedefleri bazında değerlendirildiğinde;&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Birincil enerji yoğunluğunun 2012-2020 döneminde yüzde 12,7 oranında azaldığı, 2023 yılında Strateji Belgesi’nde hedeflenen yüzde 20 oranına ulaşmak için gelişimin hız kazanması gerektiği görülüyor.</li></ul>2000 yılı sonrasında Türkiye’de elektrik enerjisinin toplam enerji tüketimi içindeki payının önemli ölçüde arttığı görülüyor.&nbsp;Bu artışta elektrik şebekesindeki genişleme ile özellikle konut, ticaret ve hizmet binalarında elektrikli aletlerin (beyaz eşya, klima ve ısıtıcılar) kullanımının artması önemli role sahip. Sanayi sektöründeki artışta ise özellikle demir-çelik üretiminde elektrik ark ocaklarının yaygınlaşmasının önemli bir payı bulunuyor. Ulaştırma sektörünün enerji tüketimindeki elektrik payı, 2020 yılı itibariyle yüzde 1’in altında. 2021 yılındaki elektrikli ve hibrit araç satışlarının toplam araç satışındaki payı, 2020 yılındaki yüzde 4 seviyesine kıyasla yaklaşık iki kat artarak yüzde 9’a ulaştı.&nbsp;Elektrifikasyonun yaygınlaşması ve değişken yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik üretimindeki payının artmasının gerektirdiği şebeke esnekliği, fosil yakıtlı santrallere ihtiyacı asgariye indireceği gibi, sistem güvenilirliğini ve kararlılığını sağlayabilir. Batarya enerji depolama, pompaj depolamalı hidroelektrik santraller, talep tarafı katılımı, enterkonneksiyon hatların daha fazla kullanılması, santrallerin konumlarının sistem odaklı yaklaşımla belirlenmesi, yenilenebilir enerji kaynaklarından sıcak rezerv sağlanması gibi seçeneklerle daha fazla esneklik sağlanabilir.Enerji sistemlerindeki dönüşüme paralel olarak, elektrik sektörü değer zincirini dönüştürmeye yardımcı olmak üzere dijitalleşme faaliyetleri ve dijital teknolojiler de daha yaygın hale gelmekte. Küresel ölçekte net sıfır emisyon hedefleri, tüm enerji sisteminin karbonsuzlaşması için ortak bir çözüm olarak&nbsp;yeşil hidrojen üzerinde yoğunlaşıyor. Türkiye enerji sisteminin dönüşümünde yeşil hidrojenin rolünü anlamak ve planlamaları bu doğrultuda yapmak önemli görünüyor.Rusya-Ukrayna savaşı gibi uluslararası gelişmelerle birlikte gündeme gelen enerji arz güvenliği kaygıları uzun dönemde enerji dönüşümünü desteklese de, kısa dönemde kısıtlı finansal kaynakların yenilenebilir enerjinin yanı sıra özellikle yerli fosil yakıtlara yönelmesine yol açabilir. Savaşın getirdiği belirsizlikler ve enerji emtia fiyatlarındaki hızlı artış, küresel ölçekte bir enerji krizinin yaşanmasına neden olarak, krizin etkilerini farklı birçok alanda hissettirmeye başladı. Bu durum, Türkiye’nin enerjide dışa bağımlılığını azaltmasının önemini gösteriyor. Önümüzdeki süreçte Türkiye’nin, net sıfır hedefi için yol haritasını çizerek, yenilenebilir enerji kaynaklarına, enerji verimliliğine, ulaştırma ve ısınma sektörlerinin elektrifikasyonuna ve yeşil hidrojen gibi temiz teknolojilerin geliştirilmesine odaklanması kilit rol oynayabilir.&nbsp;

Dünyahali

Türkiye’nin yeşil hidrojen gibi temiz teknolojilerin geliştirilmesine odaklanması kilit rol oynayabilir. 

Enerji Sistemlerindeki Dönüşüm

Geçtiğimiz Mart ayında, Birleşmiş Milletler Çevre Programı toplantılarında alınan kararlardan biri de plastik kirliliğine karşı küresel ve bağlayıcı bir anlaşma hazırlanması olmuştu.Bazı yetkililer bu anlaşmanın Paris İklim Anlaşması’ndan sonra imzalanacak en önemli hükümetler arası anlaşma olacağını belirtiyor. Yetkililere hak vermek mümkün, zira fosil yakıtlardan üretilen plastiğin kullanım miktarının önümüzdeki yıllarda katlanarak artması bekleniyor. Bununla beraber plastiğin atmosfere eklediği sera gazlarına ve giderek büyüyen plastik kirliliğine&nbsp;karşı ise gerçekçi bir çözüm bulunmamakta.Bu anlaşmanın ilk detaylarını belirlemek adına geçtiğimiz günlerde Uruguay’da 135 ülkenin delegeleri bir araya geldi. Uruguay’daki ilk konferansı incelemeden önce gelin,&nbsp;plastik üretimi ve plastik kirliliği ne durumda bir göz atalım.Plastik kirliliği 21. yüzyılın iklim krizi ile beraber en büyük çevre felaketlerinden biri. Hatta kendisi de iklim krizine yol açan bir sorun. Maalesef, bir yanlış kanı plastiğin doğada bozunduğu.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><img src="https://images.aposto.com/2022/11/1/1670845173705.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.51" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Çözünen bazı plastikler - Kaynak: Environmental Science Mag<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Evet, plastik doğada küçük parçalara ayrılıyor, buna çözünme&nbsp;diyoruz. Ama plastik doğal bir malzeme olmadığı için diğer organik atıklar gibi bozunup, tekrardan doğaya karışamaz. Plastikler daha küçük parçalara ayrılarak, mikro ve daha sonra da nanoplastiklere çözünmekte.Maalesef gıdamızda, suyumuzda, dolaşım sistemimizde, anne sütünde, hatta anne karnındaki sıvıda bile bulunan bu mikro ve nanoplastiklerin sağlığımıza etkisini tam olarak &nbsp;anlamış değiliz. Ama mikro ve nanoplastik oranlarının arttığı karşı çıkılamaz bir gerçek.Bunun arkasında ise&nbsp;tek kullanımlık plastiklerin, yani poşet, çatal-bıçak, pipet, bardak ve ambalaj atıklarının devasa büyümesi var. 1950’de genellikle üretim sektöründe kullanılmak üzere 2 milyon ton üretilen plastik seviyesi, 230 kat büyüyerek 2019’da 460 milyon tona ulaştı.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><img src="https://images.aposto.com/2022/11/1/1670845254705.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.78" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kaynak: Asean Times<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><a fr-original-style="" href="https://www.oecd.org/environment/plastics/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">OECD’nin bir raporuna</a> göre 2060 yılına kadar başta Sahra Altı Afrika ve Asya ülkelerinde olmak üzere plastik tüketiminin 1 milyon tonu geçmesi bekleniyor. Her ne kadar geri dönüştürülmüş plastiğin üretimde daha fazla kullanılması beklense de bunun sadece %12 seviyesine çıkması bekleniyor. Yani plastiğin yine büyük bir kısmı fosil yakıt üretimine bağlı kalmaya devam edecek.Zira her ne kadar atıkların da artması beklense de geri dönüştürülmüş plastik daha hızlı çözündüğünden ve her dönüştüğünde kalitesi düştüğünden bu çöplerin geri kazanılma kapasitesi de azalacak.Plastik atıkların 2060 yılında neredeyse 3 katına çıkacağı öngörülüyor. Bu çöpün yarısının çöplüklerde tutulacağı, %20’den daha azının ise geri dönüştürüleceği düşünülüyor. Maalesef her ne kadar altyapıda gelişmeler olsa da, artış zaten altyapısı yetersiz kalan Sahra Altı ve Asya ülkelerinde olacağı için, doğaya karışan plastik sayısı iki katına çıkıyor.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><img src="https://images.aposto.com/2022/11/1/1670845399087.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.44" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Durum böyle olunca, su kaynaklarındaki plastiklerin 2019’daki 140 milyon tonluk ağırlığının 2060’ta 493 milyon tona çıkması bekleniyor.Rakamlar size büyük geliyorsa şöyle özetleyelim, doğada ve suda çözünen plastiklerden dolayı vücudumuza her hafta bir kredi kartı kadar plastik girdiği düşünülüyor. Eğer durum böyle devam ederse, bu rakam 3 kredi kartına çıkacak.Birleşmiş Milletler en az 800 canlı türünün plastiği yiyerek ya da plastiğe yakalanarak etkilendiğini ve çoğunun hayatını kaybettiğini belirtiyor. Bir çalışmaya göre 1 milyon canlı her yıl bu durumdan hayatını kaybediyor. Maalesef bu da 2060’ta 3 katına çıkacak.Rakamlar ve sonuçlar ağır geldiyse, Uruguay’da toplanan delegelerin de kafanızı rahatlatacağını söyleyemeyiz. Uzun süren toplantılar plastik kirliliğinin ne olduğu, hangi yaşam döngüsü süreçlerinin ele alınması gerektiği ve plastik atık ticareti konusunda ciddi tartışmalara yol açtı. Delegeler çoğu konu üzerinde anlaşamadıkları gibi ana hedeflerden de sapmış oldular.Müzakerelere Türkiye’den katılan ve plastik kirliliği üzerine çalışmalar yapan Doç. Dr. Sedat Gündoğdu ise <a fr-original-style="" href="https://yesilgazete.org/kuresel-plastik-anlasmasi-icin-muzakerelerde-neler-konusuldu/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Yeşil Gazete'deki yazısında&nbsp;</a>özellikle Suudi Arabistan ve ABD gibi ülkelerin bazı masalardaki müzakereleri aşırı teknik detaylarla boğması ve çıkmaza sokma girişiminin de endüstri karakterli büyük petrol üreticisi ülkelerin de ciddi bir blokaj oluşturabileceği konusunda sinyaller verdiğine dikkat çekti.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><img src="https://images.aposto.com/2022/11/1/1670845653454.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.52" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Uruguay Devlet Başkanı açılış konuşmasını yapıyor. Kaynak: The Peninsula<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Gündoğdu aynı zamanda&nbsp;plastik üretiminin sınırlandırılması gibi daha birincil ihtiyaçların geri plana itilme riskiyle karşı karşıya kaldığını ve çözüm olarak kimyasal geri dönüşüm gibi çözümlerin öne sürülmesini faydalı bulmadığını belirtiyor.Konferansta herhangi kesin bir sonuca ulaşılmasa da ABD, Japonya ve Mısır gibi ülkelerin&nbsp;Paris İklim Anlaşması&nbsp;gibi ulusal beyanlar üzerinden ilerleyen bir yapıda anlaşma sunduğu belirtilmiş. Ama Uluslararası Çevre Yasaları Merkezi böyle bir yaklaşımın bu konferansı ticari bir yapıya sokmasından endişeli.Gündoğdu da aynı şekilde bu tarz bir anlaşma yerine Montreal Sözleşmesi&nbsp;gibi ya da tehlikeli kimyasalların ve bazı özel kodlu maddelerin sınırı aşan dolaşımını engelleyen&nbsp;Basel Konvansiyonu gibi kesin tarihleri olan özel protokollerin konuşulmasına ihtiyaç olduğunu savunuyor.Anlaşmanın final hâline 2024’te karar kılınacak ama şunu biliyoruz ki, bu sistem sürdürülebilir değil. OECD’nin raporu, ulusal çapta hedefler olsa da küresel seviyede belirli kurallar konmadan çözümün mümkün olmadığını belirtiyor.Ülkelerin plastiğin yaşam döngüsü içindeki her adıma yönelik bir çözüm sunması gerekecek. Plastiğe yönelik talebi azaltmak ve döngüsel bir sisteme sahip olmak için, daha sağlam ürün tasarımları ve daha az kaynak kullanımı gerekiyor.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><img src="https://images.aposto.com/2022/11/1/1670846044703.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.85" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kaynak: Friends of the Earth<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Ancak üretim sistemini yeniden gözden geçirerek, plastiğin çevreye, canlılara ve insanlığa verdiği zararı azaltabiliriz. OECD’nin önerdiği politikalar arasında düşük kaliteli ve en çok atık çıkaran plastiğin vergilendirilmesi ve döngüsel tasarıma sahip plastik üretiminin desteklenmesi de bulunuyor.Kaçınılmaz derecedeki plastik üretimi için ise geri dönüşümle birlikte, tamir, yeniden üretim ve hatta ikinci el ürünlerin kullanılması öneriliyor. Burada tek kullanımlık plastikten öte elektronik aletler, taşıtlar, tekstil gibi sektörler hedeflenmiş.Doğaya karışan plastiğin önüne geçmek içinse maalesef çöp toplamak konusundaki altyapımızı geliştirmekten başka önerilecek bir çözüm yok, zira çöp konusunda her türlü atıkla ilgili problemler devam ediyor.Küresel çözümler konusunda ciddi bir işbirliği gerektiğini unutmamak gerek. Peki Türkiye bu konuda ne yapıyor? Türkiye’nin plastik ayak izi ne ve gelecekte nereye gidecek? Bu konuları da önümüzdeki yine Çevreci Geek'in özel sayılarının yayımlandığı Aposto Premium’da ele alacağız.

Çevreci Geek

Uruguay'da plastiğin geleceği konuşuluyor

Ne Olacak Bu Plastik Kirlilik?

(Görsel: Sedat Suna, EPA aracılığıyla)İklim değişikliği ile mücadelenin ilk adımı 1992'de Brezilya'nın Rio de Janeiro şehrinde düzenlenen konferansta atıldı. Birleşmiş Milletler'in (BM) Dünya Zirvesi adı altında düzenlemiş olduğu bu konferansta, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (UNFCCC) kabul edildi. Söz konusu sözleşmenin yürürlüğe girdiği 1994 yılından itibaren de her yıl, Taraflar Konferansı (COP) <a fr-original-style="" href="https://unfccc.int/process/bodies/supreme-bodies/conference-of-the-parties-cop" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">düzenleniyor</a>.BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’nin (UNFCCC) en üst düzeyde karar alma forumu olan COP’ta, imzacı hükümetler iklim değişikliği ve etkilerinin nasıl ortaklaşa ele alınacağını tartışmak ve üzerinde anlaşmak üzere biraraya geliyorlar. COP’un tarafları ise <a fr-original-style="" href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Birle%C5%9Fmi%C5%9F_Milletler_%C4%B0klim_De%C4%9Fi%C5%9Fikli%C4%9Fi_%C3%87er%C3%A7eve_S%C3%B6zle%C5%9Fmesi" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">UNFCCC</a>, <a fr-original-style="" href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Kyoto_Protokol%C3%BC" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Kyoto Protokolü</a> veya <a fr-original-style="" href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Paris_Anla%C5%9Fmas%C4%B1" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Paris İklim Anlaşması</a>’nı imzalamış olan hükümetlerden oluşuyor. Zirveye; dünya liderleri, bakanlar, müzakereciler, sivil toplum, işletmeler, uluslararası kuruluşlar ve medya mensupları katılıyor.2022 Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansı yaygın şekilde kullanılan adıyla COP27, Mısır'ın Şarm El-Şeyh şehrinde, küresel ısınma ve sera gazı salınım oranlarını azaltma amacıyla ve 194 ülkenin katılımıyla gerçekleştirildi. "Doğayı acilen korumadan ve eski haline getirmeden küresel ısınmayı 1,5 derece ile sınırlamanın uygulanabilir bir yolu olmadığının" en üst perdeden dile getirildiği konferans kapsamında; savunmasız ulusların iklim kaynaklı felaketlerden kaynaklanan kayıp ve zararlarını tazmin etmek üzere bir fon oluşturulması hakkında anlaşmaya <a fr-original-style="" href="https://www.un.org/en/climatechange/cop27" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">varıldı</a>.COP buluşmaları, dünyanın iklim değişikliğinin artan aciliyetine yanıt verip vermeyeceğinin kritik bir testi olarak değerlendiriliyor. Yine Birleşmiş Milletler tarafından, iklim değişikliğinin risklerini değerlendirmek üzere 1988 yılında kurulmuş olan <a fr-original-style="" href="https://tr.wikipedia.org/wiki/H%C3%BCk%C3%BBmetleraras%C4%B1_%C4%B0klim_De%C4%9Fi%C5%9Fikli%C4%9Fi_Paneli" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Hükümetler Arası İklim Değişikliği Paneli</a> (IPCC) ise; küresel emisyonların 2020 ve 2025 yılları arasında düşmesi gerektiğini, ancak gerçekte ise emisyonların yükselmeye devam ettiğini ortaya koyuyor. Küresel ısınmayı 1,5 derece ile sınırlandırma ve böylece hafifletme olanağına sahip olmak için, dünya çapında sera gazı emisyonlarının 2030 yılına dek yarıya inmesi ve 2050 yılına dek ise net sıfıra ulaşması gerekiyor. Oysaki mevcut durumda, söz konusu hedeflerin hala çok uzağındayız. Zira hesaplamalar, bu hızla gidildiği takdirde belirlenen 1,5 derecelik sınıra sadece dokuz yıl sonra ulaşacağımızı ortaya koyuyor.Kayıp ve zarar fonu kurulmasının nihai karar metnine yansıması, iklim krizine karşı en kırılgan ülkeler grubunun otuz yılı aşkın mücadelesinin neticesinde elbette anlamlı bir kazanım. Konferans kapsamında, 2030 hedefini yakalamak adına sera gazı emisyonlarını, pandemi öncesi yıl olan 2019 yılına kıyasla yüzde 43 seviyesinde düşürmek gerektiği de tespit edildi. Ayrıca tüm finansal sistemi dönüştürme ihtiyacı vurgulanırken; söz konusu aktörler, iklim finansmanına erişimi kolaylaştırmaya ve önceliklerini gözden geçirerek faaliyetlerini ölçeklendirmeye çağrıldı. Buna paralel, çok taraflı kalkınma bankaları tarafından, 2025'e dek iklim finansmanı istihdamını üç kat artırma yönünde de bir çağrı yapıldı.G-7 ülkeleri ise, iklim değişikliğinin etkilerinden etkilenen savunmasız ülkelere finansal yardım sağlamak üzere Küresel Kalkan adında yeni bir sigorta sistemi başlatıyor. İlk etapta 200 milyon euro bir finansman sağlanırken; bu finansmanın ilk alıcıları Gana, Pakistan ve Bangladeş olacak. ABD Çevre Koruma Dairesi, petrol ve gaz endüstrisindeki metan seviyesinin, 2005 yılına kıyasla yüzde 87 kadar altına düşmesini gerektirecek şekilde mevzuatını genişleteceğini duyurdu. Dört AB üyesi ülke, Afrika'da iklim uyumu için 1 milyar Euro'nun üzerinde bir kaynak sağlandığını duyurdu. Fransa, Almanya, Hollanda ve Danimarka bu kapsamda bir başlangıç noktası <a fr-original-style="" href="https://cop27.eg/#/news/259/Historic%20Climate%20Deal%20Sealed%20a" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">oluşturdu</a>. Öte yandan, 2009 yılında UNFCCC'ye göre gelişmiş ülkeler sınıfında olan ülkeler; gelişmekte olan ülkelere emisyonlarını azaltabilmeleri ve iklim değişikliğinin olumsuz etkilerine hazırlanabilmeleri için 2020 yılına dek yılda 100 milyar dolar vermeyi taahhüt etmişlerdi. Yıllık 100 milyar dolarlık bu hedef ise hiçbir şekilde tutturulamadı. Yine de COP27’de bir kez daha görüldü ki; iklim temelli düzenlemeler, kararlar ve uygulamalar ekonomi ve politikanın bir parçası olarak bizimle kalmaya devam edecek.

Paris İklim Anlaşması ile ilgili hikayeler