Teknoloji

Politika

İş Dünyası

Kültür

Spor

Bilim

Sosyal Farkındalık

Finans

Toplum

Sağlık & Fitness

Sanat

Seyahat

Yemek

🗞️ Gündem

⚡ SpeedRun

🟢 Game Pass

Uzun bir aradan sonra tekrar merhaba!

Bu hafta oyun sektörünün gündemini büyük ölçüde Activision Blizzard satın
alımını inceleyen Brezilyalı düzenleyicilerin kamuoyuyla paylaştığı pazar
araştırması dosyaları meşgul etti. Doğal olarak bu anlaşmadan pek memnun olmayan
Sony'nin Call of Duty endişesi ve Game Pass hoşnutsuzluğu dikkat çeken
anekdotlar arasındaydı. Diğer taraftan bu hafta cüzdanlarımızı boşaltıyor, bolca
Game Pass konuşuyor ve THQ Nordic ile nostalji trenine biniyoruz.

- Tahsin

Bu haftaki bültende sizleri şunlar bekliyor:

💸 Steam'deki kur güncellemeleri

🔻 Oyun sektöründeki durgunluk dönemi

🎮 Abonelik servisleri ve oyun kalitesi ilişkisi

--------------------------------------------------------------------------------

Kapak görseli: Patrick Brown

Ludens

🎮 Abonelik servisleri oyun kalitesini düşürüyor mu?

Dell Technologies

15 Ağustos - Dell Technologies - Quando

VAKA ÇALIŞMASI

YENİ TEKNOLOJİLER

İLERİ OKUMALAR

EKİPTEN ÖNERİLER

KARİYER

APOSTO!’DA BU HAFTA

15 Ağustos Pazartesi gününden herkese merhaba. Bugünkü sayımızda Avrupa
Birliği'nin, yapay zekanın gelecekte teşkil edebileceği olası tehlike ve
risklere karşı vatandaşlarını korumak adına hazırlamakta olduğu tarihin ilk
yapay zeka yasasının neleri kapsadığına ve neden gerekli olduğunu inceliyor;
teknoloji çalışanlarınca giderek daha fazla benimsenmeye başlayan serbest
çalışma modeline yönelik olarak "freelance dosyası"nı açıyoruz.

 * Tarihte bugün: 15 Ağustos 1892'de Nobel ödüllü Fransız fizikçi Louis de
   Broglie dünyaya geldi. Ünlü fizikçi Erwin Schrödinger ile birlikte hareket
   eden bir parçacığa bir dalga eşlik eder hipotezini ortaya atarak "dalga
   mekaniği"nin temellerini atan de Broglie, Albert Einstein ve Max Planck'in
   çalışmalarını bir araya getirerek bulduğu denklem ile kütlesi olan ve ışık
   hızıyla hareket eden bir taneciğin yaptığı dalga hareketinin dalga boyunun
   hesaplanmasını sağlamıştır.
   

Quando

📁 Yapay zekâ yasası, freelance dosyası

PowerFactor from Architecht

15 Ağustos - PowerFactor From Architecht - Pareto

FİNANS & PİYASALAR

KÜRESEL EKONOMİ

ENERJİ

TEKNOLOJİ & İNOVASYON

TEDARİK ZİNCİRİ & PERAKENDE

ULAŞIM

İŞİN GELECEĞİ & ÇALIŞANLAR

HAFTANIN AJANDASI

GELECEK POSTASI

15 Ağustos Pazartesi sabahından herkese günaydın!

Bugün bültende, iş dünyasında geçtiğimiz hafta yaşananları özetledik. ABD, Çin,
Almanya gibi ülkelerin enflasyon verilerine; Aselsan, BioNTech ve Coinbase gibi
şirketlerin son çeyreğe dair bilançolarına, farklı sektörlerde yapılan
anlaşmalara, açılan soruşturmalara ve daha pek çok gelişmeye yer verdik.

Bu hafta ise Merkez Bankası'nın açıklayacağı politika faizini, güncel işsizlik
verilerini ve Avro Bölgesi enflasyon oranını takip edeceğiz.

Her zamanki gibi yorum ve geri dönüşlerinizi bekliyoruz.

Twitter ve LinkedIn hesaplarımızı takip etmeyi unutmayın!

Keyifli okumalar,

Beste Göksel

Pareto

🌒 Enflasyonla mücadelede son düzlük

Hafta içi her sabah 06.30’da, 5 dakikada gündeme hakim ol. Kısa, öz, elle derlenmiş hikâyelerle gürültüden uzak bir haber deneyimine adım at.

🗞️ 20 yılın maliyeti, kredi notu

Aposto Gündem

Her hafta sinema ve müzik evreninden söyleşiler,  incelemeler, öneriler, podcast’ler ve keşif notları e-posta kutunda ve Aposto uygulamalarında.

☀️ 2022'nin yaz şarkıları, yalnızlığın fotoğrafı Robin Williams

Duende

Her pazartesi 12.00 ve perşembe 10.00’da, Türkiye’nin ve dünyanın en iyi teknoloji kaynaklarından derlenmiş hikâyeler gelen kutunda.

İstanbul'dan seçilmiş etkinlikler, yeme-içme önerileri ve şehrin sınırları dışına taşanlar. Her pazar saat 10.00'da İstanbul'u yeniden keşfet diye e-posta kutunda.

💣 Ben Klock'la dans, Nick Cave & The Bad Seeds heyecanı

Aposto İstanbul

Her pazartesi ve cuma 10.00’da; iş dünyasının en önemli içgörüleri, sektör analizleri, gelecek öngörüleri e-posta kutunda.

Her çarşamba 12.00'de Spektrum, her perşembe 12.00'de Spektrum Dosya, her cuma 10.00'da Spektrum Kuş Bakışı e-posta kutunda. 

Spektrum Son Düzlük #2 Belirleyici Seçmen

Spektrum

Güray Öz

Klasik ve kalıcı söylem solun değişmez amacının sosyalizm olduğudur. Bu amacın
nasıl gerçekleşeceği, gerçekleştirilebileceği konusunda farklı ülkelerin,
bölgelerin deneyimleri yardımcı olsa da nedeni ve sonucu belli gibi görünen
yanıtlar yanıltıcı olur. 

Devrimci parti ve hareketler,...

Güray Öz

Klasik ve kalıcı söylem solun değişmez amacının sosyalizm olduğudur. Bu amacın
nasıl gerçekleşeceği, gerçekleştirilebileceği konusunda farklı ülkelerin,
bölgelerin deneyimleri yardımcı olsa da nedeni ve sonucu belli gibi görünen
yanıtlar yanıltıcı olur. 

Devrimci parti ve hareketler, iktidarı hedefleyen programlarını, stratejilerini,
örgütledikleri ve içinde örgütlendikleri, eğitildikleri kitleler olmaksızın
gerçekleşmeyeceğinin bilinciyle oluştururlar; eylemlerini ona göre planlar,
yürütürler. 

İnsanların tarihi kendilerinin yapacakları ama verili koşullar içinde
gerçekleştirebileceklerini söyleyen Marx da determinizme kapı aralamamış,
devrimin gerçekleşmesine ilişkin bir reçete verilemeyeceğini aralıksız
geliştirdiği teori ve eylemleriyle göstermiştir. 

Genel olarak köklü bir değişim hedefine ulaşabilmek için reformist değil, biçim
ve içeriği en genel hatlarıyla çizilen sosyalizmi gözden yitirmeyen mücadele
literatürde özellikle vurgulanmıştır. Diğer yandan, tarihsel gelişmenin sunacağı
olanakların önceden kestirilemezliği, durumun her adımda yeniden
değerlendirilmesini zorunlu kılar.

Devrimci eylemin önemli bir diğer özelliği de geçmişin tutuculuğundan
sıyrılabilmektir. Bu olguyu da Marx 18 Brumaire’de “Ölmüş kuşakların geleneği
yaşayanların beyinlerine bir kâbus gibi çöker” diye tarif etmiş, devrimci
mücadeleyi yeni bir dil öğrenmek metaforuyla anlatarak, başlangıçta yeni dili
sürekli olarak anadile çeviren öğrencinin ancak "yeni dili içselleştirdiğinde, o
dilde serbestçe üretimde bulunduğu dili kullanırken eskisini hatırlamadığı ve
atalarına ait dili unuttuğu anda mümkün olur" demiştir. 

Kuşkusuz bu yol gösterici metafor, geçmişin deneyimlerini bir yana bırakmak
anlamına gelmiyor, ama değişen koşulların, yeni engellerin ve olanakların
dikkate alınması gerektiğinin altını çiziyor.


PEKI, TÜRKIYE’NIN DEVRIMCILERI NASIL BIR YOL IZLEMELI? 

 1. Devrimci bir stratejinin pratikte nasıl şekilleneceği konusunda belirli bir
    fikrimiz olmasa bile, sosyalizm hedefinin unutulmaması öncelikli olandır. Bu
    hedef gözden yitirilirse uygulanacak stratejiler, programlar güncel görevler
    konusunda ne kadar yaratıcı olursa olsun siyasal hareketi sisteme, dahası
    rejime gizli açık boyun eğmeye zorlar. Hedefi gözden yitirmeden hazırlanacak
    stratejik hedefler ve uygulanacak programlar hamasi sosyalizm söylemiyle
    örtülmemeli, ama atılacak adımlar geleceği hazırlamanın pratiği, somut
    olarak her koşulda kendini göstermelidir.
 2. Daha somutlamak gerekirse, Türkiye’de sınıf mücadelesinin zayıflıklarını
    sınıfların siyasi mücadeleye katılmalarındaki önemli ve aşılması zor
    eksiklikleri bilerek, gerçekçi adımlar atmak gerekiyor. Bu da geniş
    kesimlerin birlikte mücadelesinin yollarını aramayı, bulmayı zorunlu kılar.
    Halkta, tabanda gelişen birlikte mücadele eğiliminin siyaset düzeyinde de
    hızla gerçekleştirilebilmesi bu nedenle yaşamsaldır. Türkiye’de ekonomik,
    politik ve toplumsal psikoloji açısından koşullar, iktidardaki koalisyonun
    erki koruyabilecek gücü yitirdiğini gösteriyor. Ana muhalefeti oluşturan,
    solun ve HDP'nin içinde yer almadığı partiler koalisyonu ise değişimin
    radikal bir değişim olması konusundan çok uzaktırlar. Yine de önümüzdeki
    seçimlerin öncü değil öndeki gücünü siyasal iktidarı değiştirmekle sınırlı
    bir programı olan altı partiden oluşan muhalefet bloku oluşturuyor. 
 3. Sol bu koşullarda ne yapabilir, değişim fırsatını nasıl değerlendirebilir?
    Hayalci olmamak, gerçekleşebilir hedefleri gözeterek adım atmak mümkündür.
    Eksiksiz sol parti ve hareketlerin Kürt siyasi hareketi ile birlikte
    oluşturacakları blok, ana muhalefet blokunu daha doğru bir stratejiye
    yönlendirebilir, muhtemel tehlike ve tehditler konusunda uyarabilir. İktidar
    blokunun son bir yıl içinde attığı adımlar, seçimlerin özgür bir ortamda
    gizli oy açık sayım ilkesine uygun bir şekilde yapılacağı konusundaki
    kuşkuları artırdı. İktidar blokunun tüm devlet imkânlarını açık ve sınırsız
    bir şekilde kullandığı ve kullanacağı ortadadır. Bu nedenle halkın seçimlere
    sahip çıkmasını sağlamak, ana muhalefetin "oy ver yeter" anlayışının
    yetersizliğinin, oldu bittilerin kabul görmeyeceğinin seçimlere seçimlerden
    önce de örgütlü halk hareketiyle sahip çıkılabileceğinin gösterilmesi büyük
    önem taşıyor. 
 4. Ve nihayet, seçimlerin sonuçları ne olursa olsun, ister iktidar, ister ana
    muhalefet bloku kazansın parlamentoda güçlü, gücünü işçi sınıfından,
    örgütlenmiş halk kesimlerinden kadın, gençlik, iklim ve çevre
    hareketlerinden, demokratik kitle ve meslek örgütlerinden alan bir sol
    blokun oluşması bu dönemin ana hedefi olmalıdır. 

Çünkü sık sık söylendiği gibi gelecek ertesi günden ibaret değildir; "gelecek
uzundur."

✊ Solun hedefi, Salman Rüşdi'ye saldırı

Solun gücü, hedefi…

2011 yılında, dönemin başbakanı olan Recep Tayyip Erdoğan tarafından
Cumhuriyet’in 100'üncü yılı olan 2023 yılına dair hedeflerin belirlendiği 37
maddelik bir vaatler bildirisi açıklandı. 2023'te ulaşılması hedeflenen vaatler
arasında en göze çarpanlar gayri safi yurt içi hasılayı 2 trilyon...

2011 yılında, dönemin başbakanı olan Recep Tayyip Erdoğan tarafından
Cumhuriyet’in 100'üncü yılı olan 2023 yılına dair hedeflerin belirlendiği 37
maddelik bir vaatler bildirisi açıklandı. 2023'te ulaşılması hedeflenen vaatler
arasında en göze çarpanlar gayri safi yurt içi hasılayı 2 trilyon dolara
çıkararak dünyanın en büyük 10 ekonomisi arasına girmek, kişi başına düşen milli
geliri 20 bin doların üzerine çıkarmak ve ihracat hacmini 500 milyar dolara
ulaştırmak olarak sıralanabilir. Ekonomiye dair vaatlerin yanında “güvenlik için
özgürlükten taviz verilmemesi” veya yeni bir kamu personeli alım sistemi
oluşturulması gibi siyasi reformların da hayata geçirileceği vaat ediliyordu. 

Günümüze baktığımızda ise 2023 yılına girmemize sadece 4 ay kalmışken tarihinin
en büyük ekonomik krizlerinden biriyle mücadele eden, milyonlarca kayıtsız
göçmenin yarattığı toplumsal huzursuzluğun zirveye ulaştığı ve artık demokratik
ülkeler kategorisinde yer almayan bir Türkiye tablosu var.


SIYASI KARNE: ARTIK ÖZGÜR BIR ÜLKE DEĞILIZ

ABD merkezli sivil toplum kuruluşu Freedom House tarafından her yıl düzenli
olarak hazırlanan “Küresel Demokrasi Endeksi” verilerinde ülkeler “özgür”,
“kısmen özgür” ya da “özgür olmayan” şeklinde 3 farklı kategoride inceleniyor.
Bu incelemeler de temelde siyasi haklar ve sivil özgürlükler olmak üzere
demokratik bir rejimin en temel iki özelliği üzerinde yapılan analizler
etrafında şekilleniyor.

Freedom House verilerinde Türkiye, AK Parti’nin iktidara geldiği 2002 yılında
“kısmen özgür” ülkeler kategorisinde yer alırken Cumhurbaşkanlığı Hükümet
Sistemi’ne geçilen 2018 yılı itibarıyla “özgür olmayan ülkeler” kategorisinde
yer almaya başladı.

Birleşik Krallık merkezli The Economist dergisi tarafından hazırlanan “Demokrasi
Endeksi” raporunda da Türkiye “hibrit rejimler” kategorisinde yer alarak
demokrasi skorunun 2012 yılından beri düzenli olarak azaldığı bir ülke konumunda
bulunuyor.



The Economist

Batı Avrupa ülkeleri kategorisinde değerlendirilen Türkiye, tamamı tam demokrasi
veya kusurlu demokrasi kategorisinde yer alan Avrupa ülkelerinden çok uzakta,
bölgesinde hibrit rejime sahip tek ülke olarak kalmış durumda. Ülkelerin
demokrasi skorlarını belirleyen temel etkenlere göz attığımızda, Türkiye’nin
basın özgürlüğü, akademik özgürlük, ifade özgürlüğü ve siyasi kutuplaşma
konularında da 20 yıllık AK Parti iktidarı döneminde nereden nereye geldiğini
görmek önem arz ediyor.


AKADEMIK ÖZGÜRLÜKLER

Uluslararası bir araştırma kuruluşu olan V-DEM Enstitüsü'nün verilerinden yola
çıkarak aşağıdaki görselde Türkiye’nin dünyanın geri kalanına oranla akademik
özgürlükler konusunda nasıl bir performans izlediği ve ortalamanın altına indiği
görülüyor.



V-DEM

Peki AK Parti döneminde üniversitelere ne oranda yatırım yapıldı? Türkiye’de 131
devlet ve 78 vakıf olmak üzere toplamda 209 üniversite, 170 bin 561 akademisyen
ve 8 milyonun üzerinde lisans öğrencisi bulunuyor. Eurostat verilerine göre,
Almanya ve Fransa’da her 1000 kişiden 40’ı üniversite öğrencisiyken Türkiye’de
bu sayı 95’i buluyor. Avrupa Birliği ortalamasının 38 olduğu göz önünde
bulundurulduğunda Türkiye’deki öğrenci sayısının fazlalığı daha net göze
çarpıyor. Sayısal olarak bakıldığında, AK Parti iktidarı döneminde hem
üniversite sayısında hem de üniversite öğrencisi sayısında büyük bir sıçrama
yaşandığını görüyoruz.

Öte yandan, açılan üniversitelerin dünya standartlarının çok gerisinde kalan
nitelikleri ve ifade özgürlüğü ile akademik özerkliğin 20 yıllık iktidar
süresince sistematik olarak tahrip edilmesi üniversiteleri akademik bilginin
üretildiği ve özgür tartışma ortamlarının yaratıldığı kurumlar olmaktan çıkarıp
Anadolu şehirlerine ekonomik canlılık katan ticarethanelere dönüştürdü. Boğaziçi
Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü’nden Prof. Dr. Mine
Eder, geçtiğimiz aylarda kendisiyle yaptığımız bir söyleşide konuya ilişkin şu
ifadeleri kullanmıştı:

“Ülkedeki insan sermayesi probleminin bu şekilde çözülebileceğini düşünmek büyük
bir hata. Binalar yapıp öğrenci getiriyorsunuz ancak insan sermayesi ve
araştırma kültürü olmayınca ortaya üniversite mezunu genç işsizler
çıkıyor. Kaliteli insan sermayesi bir gecede oluşturulmuyor. Kalite, akademik
özerklik ve bağımsız araştırma ortamının kurulması ile yaratılır, sürekli kalite
parametrelerini değiştirerek akademide kalite artırılamaz.”


BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ

Demokratik ve çoğulcu bir siyasal sistemin yapıtaşlarından biri olan basın
özgürlüğü de AK Parti döneminde sistematik olarak tahrip edilen alanların
başında geliyor. İktidarın medya organları üzerinde tekel kurma amacı
Türkiye’deki basın özgürlüğünü yüksek oranda yok ederken çeşitli baskı ve el
koyma yöntemleriyle ana akım medya kanalları kısa bir süre içerisinde iktidara
yakın iş insanlarına devredildi. Medyada tekelleşmeyi de beraberinde getiren bu
politikalar sonucunda iktidar partisinin manipülatif söylemleri kendisine yakın
medya kanalları üzerinden sürekli olarak kamuoyuna servis edilirken muhalefetin
sesini duyurması da büyük ölçüde engellenmiş oldu.

Sınır Tanımayan Gazeteciler Örgütü tarafından hazırlanan “2022 Dünya Basın
Özgürlüğü Endeksinde” Türkiye 180 ülke arasında 149. sıraya yerleşti ve dünyada
en çok gazetecinin tutuklandığı ülkeler listesinde de en üst sıralarda yer
aldı. 

RSF - BBC


İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ

Demokratik sistemin erozyona uğramasıyla vatandaşların anayasa ile güvence
altına alınmış ifade hürriyeti hakkı da hükümet tarafından sistematik olarak
saldırıya uğruyor. Siyasetin milli güvenlik ve beka söylemine hapsedildiği, tüm
muhalif seslerin “hain” olarak damgalandığı bir siyasi atmosferde ve yürütme
erkinin yargı bağımsızlığını ortadan kaldırarak yargı sistemini tamamen ele
geçirdiği bir siyasi sistemde vatandaşların ifade özgürlüğü hakkını koruyacak
bir kurum da bulunmuyor.

Aşağıdaki grafikte, AK Parti döneminde Türkiye’nin ifade özgürlüğü skorunda
dünya ortalamasının altına düşüşünü görüyoruz.



V-DEM


TOPLUMSAL KARNE: KUTUPLAŞIYORUZ

AK Parti hükümetinin en belirgin örneklerinden birini temsil ettiği
otoriter-popülist iktidarlar için toplumun nefret söylemleri veya etnik
kimlikler üzerinden kutuplaştırılması hem de otoriter bir rejimin kurulmasına
olanak sağlıyor hem de toplumun farklı kesimlerinin ortak bir demokrasi
talebiyle bir araya gelmesini engelliyor.

Bu anlamda, siyasi kutuplaşmanın hem demokratik gerilemenin bir nedeni olduğu
hem de bu trendi sürekli hale getirdiğini söyleyebiliriz. AK Parti iktidarı
döneminde siyasi ve ekonomik krizlerin toplumsal muhalefeti artırdığı dönemlerde
siyasi kutuplaşmanın bilinçli olarak artırıldığına da şahit oluyoruz. Aşağıdaki
grafik, 2002-2021 yılları arasında akademik metotlarla Türkiye’deki siyasi
kutuplaşmanın artış trendini ve dünya ortalamasının çok üzerine çıkışını
gösteriyor.



V-DEM


EKONOMIK KARNE: YOKSULLAŞIYORUZ

2023 seçimleri için son düzlüğe girilirken Türkiye, demokrasi ve temel haklar
konusunda dünyanın çok gerisinde kaldığı gibi hemen hemen bütün ekonomik
göstergelerde de yarış içinde olduğu ülkelerin çok arkasında bulunuyor. 


BÜYÜME

Ekonomik açıdan daha doğru bir karşılaştırma yapabilmek adına Türkiye
ekonomisini aşağı yukarı benzer ölçütlerde olan OECD ülkeleri ile
karşılaştıracağız.

Temelden başlamak gerekirse, Türkiye 2003 yılında dünyanın en büyük 21'inci
ekonomisiydi. 2023 yılında 2 trilyon dolar GSYH ile dünyanın en büyük 10
ekonomisi arasına gireceğimizi vaat eden AK Parti iktidarı döneminde Türkiye,
dünya ülkelerine kıyasla bir ilerleme kaydedemeyerek 2021 yılında da dünyanın en
büyük 21'inci ekonomisi konumunda kaldı. 2 trilyon dolar olarak hedeflenen GSYH
ise 807 milyar doları aşamadı. 

Üstelik IMF tarafından yapılan tahminlerde, Türkiye ekonomisinin 2022 yılında
küçülerek 23. sıraya düşeceği öngörülüyor.




ENFLASYON

OECD tarafından yapılan 2022 sonu enflasyon tahminlerinde, Türkiye %72 enflasyon
oranıyla açık ara zirvede (!) yer alıyor. Temmuz ayı enflasyonunun %80 olduğu ve
kışın artan enerji maliyetleri nedeniyle enflasyon oranının daha da artacağı göz
önünde bulundurulduğunda diğer gelişmekte olan ülkelerle aramızdaki uçurumun
büyüyeceği aşikâr.




GELIR EŞITSIZLIĞI

Neoliberal politikaların en büyük savunucusu ve uygulayıcılarından biri olan AK
Parti hükümeti, iktidara geldiği 2002 yılından beri işverenlerin lehine birçok
yasal düzenleme ve regülasyonu hayata geçirirken alt gelir grubundaki
vatandaşları sosyal yardımlara muhtaç hale getiren bir ekonomik sistem yarattı. 

Son bir yılda ekonomik krizin şiddetini artırmasıyla birlikte sabit gelire
bağımlı alt ve orta sınıflar istikrarlı bir şekilde yoksullaşırken Kur Korumalı
Mevduat (KKM) başta olmak üzere çeşitli servet transferi mekanizmalarıyla
iktidara yakın sermaye grupları kamu kaynakları kullanılarak zenginleştirilmeye
devam ediyor. Türkiye’nin 20 yıldaki gelir eşitsizliği karnesini görmek siyasi
olduğu kadar ekonomik olarak da eşit bir toplum yaratma idealinden ne kadar
uzakta olduğumuzu gözler önüne seriyor.

0 ile 1 arasında ölçülen ve 1'e yaklaştıkça toplumdaki gelir eşitsizliğinin
arttığını gösteren gini katsayısı Türkiye'de 0,4 olarak ölçülüyor. Gelir
eşitsizliğinin Türkiye'den daha büyük olduğu OECD ülkeleriyse sadece
Bulgaristan, Şili, Meksika, Kosta Rika ve Güney Afrika olarak dikkat çekiyor.








KIŞI BAŞINA DÜŞEN MILLI GELIR

Kişi başına düşen milli gelir, birçok akademisyen tarafından bir ülkenin refah
seviyesini belirlemek için toplam GSYH'dan daha açıklayıcı bir veri olarak kabul
ediliyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın 2023 yılında Türkiye'de kişi başına düşen
milli geliri 20 bin doların üzerine çıkarma vaati 2010'lı yılların başına
ulaşılabilir bir hedef olarak görülse de 2018 yılında başlayan ekonomik krizin
gün geçtikçe kontrolden çıkmasıyla bu hedefin çok uzağında olduğumuzu
söyleyebiliriz. 2021 yılı verilerine göre Türkiye'de kişi başına düşen milli
gelir 9.500 dolar seviyesinde. Bu rakam, iktidarın 2023 hedeflerinden çok uzakta
olduğu gibi OECD ortalamasının da oldukça altında yer alıyor.




BARINMA

Ekonomik krizin en önemli sonuçlarından biri olan barınma krizi Türkiye’de büyük
bir toplumsal soruna dönüşmüş durumda. Yabancılara vatandaşlık karşılığında
konut satışı, döviz krizi nedeniyle artan inşaat maliyetleri ve yüksek enflasyon
sabit gelirliler için ev sahibi olmanın yanında kiralık ev bulabilmeyi bile
imkânsız hale getirmiş durumda.

Aşağıdaki grafikte en sağdaki kırmızı noktalar, Türkiye'deki ev ve kira
fiyatlarının OECD ülkelerine kıyasla açık ara farkla ne kadar yüksek olduğunu
gözler önüne seriyor.




YOLSUZLUK

Türkiye'de siyasi rejimin otoriterleşmesi ve yönetimin merkezileşmesi kamu
kurumlarında işlevsizliği ve yolsuzluğu da beraberinde getiriyor.  Uluslararası
Şeffaflık Örgütü'nün hazırladığı 2021 Yolsuzluk Algı Endeksi’nde Türkiye,
Tanzanya, Surinam, Vietnam, Fas, Etiyopya gibi ülkelerin gerisinde kalarak 38
puanla 96. sırada yer alıyor. 



Demokratik bir rejimin yapıtaşı olan yargı, yasama ve yürütme erklerinin
birbirinden ayrılması ve denge-denetleme mekanizmalarının işlevselliği AK Parti
döneminde sistematik olarak ortadan kaldırıldı. Bugün bulunduğumuz noktada ise
yargı, yasama ve yürütmenin tek elde toplandığı ve tüm kamu kaynaklarının
otoriter rejimin devamı için yandaş gruplara dağıtıldığı bir yolsuzluk rejiminin
içerisinde yaşıyoruz.

Yolsuzluğun devletin tüm kurumlarında büyük boyutlara ulaşması hem kamu
hizmetlerinin aksamasına hem de kamu kaynaklarının liyakat değil rejime sadakat
ölçüsü baz alınarak belirli kesimlere aktarılmasına zemin hazırlıyor. Kamu-ihale
yasasının AK Parti döneminde 191 kez değiştirilmiş olması ve 500 milyar dolar
değerinde kamu ihalesinin yandaş sermaye sahiplerine aktarılması Türkiye'de
yolsuzluğun ulaştığı boyuta somut bir örnek oluşturuyor.

Bu dönemde inşaat sektörü üzerinden yaratılan rant mekanizmasına ek olarak temel
kamu hizmetleri arasında yer alan ve neoliberal politikalar sonucunda
özelleştirilen elektrik ve doğal gaz dağıtım ihaleleri de bir başka rant kaynağı
olarak kullanıldı. AK Parti döneminde yapılan 20 elektrik dağıtım ihalesinden
16’sı iktidara yakınlığıyla bilinen Kolin, Limak, Çalık, Kazancı ve Cengiz
Holdinge dağıtıldı. AK Parti döneminde yaratılan rant mekanizmasının en büyük
kaynağını, kamuya ait arsaların TOKİ tarafından özelleştirilerek ihale yoluyla
yandaş inşaat şirketlerine aktarılması oluşturuyor. 2003-2022 yılları arasında
980 binden fazla konut üreten TOKİ’nin ihalelerinin %60’ının iktidara yakın
şirketlere verildiği biliniyor. 

AK Parti'nin 20 yıllık karnesi 

Siyasi, toplumsal ve ekonomik göstergelerle Türkiye'nin son 20 yılı 

AK Parti'nin 20 yıllık karşılaştırmalı karnesi

Abdullah Esin

Geçtiğimiz günlerde Tüketici Birliği Federasyonu, kredi kartı harcamalarını
incelediği araştırmasının sonuçlarını yayımladı. Buna göre, Türkiye'de
tüketicilerin %33'ü hesap özetlerinin tamamını ödeyemiyor ve yaklaşık 20 milyon
kişi borcunu erteliyordu. Anketimize katılan, fintech sektöründe çalışan...

Geçtiğimiz günlerde Tüketici Birliği Federasyonu, kredi kartı harcamalarını
incelediği araştırmasının sonuçlarını yayımladı. Buna göre, Türkiye'de
tüketicilerin %33'ü hesap özetlerinin tamamını ödeyemiyor ve yaklaşık 20 milyon
kişi borcunu erteliyordu. Anketimize katılan, fintech sektöründe çalışan 23
yaşındaki Ezgi de yakın zamana kadar bu tüketicilerdendi. Bu yıl mezun olan,
üniversite hayatı boyunca aldığı burs ile geçimini sağlayan Ezgi, kredi kartı
kullanımının giderek arttığını ve aylarca borcunu erteleyerek yaşadığını dile
getirdi. Çünkü "bir zamanlar onu zengin eden o burs" gün geçtikçe yetmemeye
başladı. Bir süre asgari tutarı ödeyen ve "Elime para geçtiğinde az az öder,
kapatırım," diye düşünen Ezgi, borcunu bir kez kapattıktan sonra kredi kartını
tekrar tekrar kullanmak zorunda kaldı. Bu stresle yaşamaya devam etmemek içinse
ilk maaşıyla borcunu kapattı.

"Sürekli kredi kartı kullanıp borç kapatmaya çalıştığım ama lüks sayılabilecek
hiçbir şey yapmadığım bir hayat yaşıyorum," diyen, e-ticaret sektöründe çalışan
24 yaşındaki Naz'ın pandemi döneminde 10 bin lira olan kredi kartı limiti, tıpkı
Ezgi gibi giderek yetmemeye başladı. Ekstra masrafı olmadığı sürece şimdiye dek
hiç 10 bin lira harcamadığını belirten katılımcımız şu anda limiti 15'er bin
lira olan iki kredi kartı kullanıyor. Geçen ay yaptığı harcamalar ile hesap
özetinin 20 bin lirayı bulduğunu aktaran Naz'ın aylık geliri 15 ila 20 bin lira
arasında.


"TATILDEN VAZGEÇTIM"

TÜİK'in son verilerine göre, 2022'nin ilk çeyreğinde tatile çıkan 7 milyon 344
bin kişinin seyahat harcamaları, 2021'in aynı dönemindeki 6 milyon 955 bin
kişiye göre %100,4 arttı. 2021'deki artış ise %49 oranındaydı. Kişi sayısındaki
ılımlı artışa rağmen iki kat yükselen harcamalar, durumun vehametini gözler
önüne seriyor. Tıpkı 2022'ye kadar kadar her yıl arkadaşlarıyla tatile çıkan 24
yaşındaki Ayşe'nin anlattıkları gibi: 

> "Otelde yapılan bir tatilden bahsetmiyorum. Otobüs veya arabayla gidip kamp
> yapmak, dört veya beş gün pansiyonda kalmak gibi, önceden de ekonomik
> sayılabilecek bir tatildi. Yemek masraflarıyla 4 ila 5 bin lira gibi bir
> paraya ihtiyacım olacaktı. Vazgeçtim."

Petrol krizi, savaş, döviz kuru gibi etmenler sonucunda Haziran 2021 ve Haziran
2022 arasında %250'ye varan muazzam artışlar gözlemlenen akaryakıt fiyatlarının
bunda etkisi büyük. TÜİK'in verileri de bunu doğruluyor ve seyahat harcamaları
arasında %33'lük pay ile ilk sıraya yerleşen ulaşım maliyetlerinin, geçen yıla
göre %125 yükseldiği öne çıkıyor. Bu, gündelik hayatımızda da elbette yer
buluyor. Nisan ayında %40 üzerinde zam yapılan ulaşım ücretleri cep yakmaya
devam ediyor. 


"YEMEK KARTLARI YETERSIZ"

Son bir yılda %100'ün üzerinde artan ve hayatlarımıza doğrudan etki eden tek
gider kalemi seyahat ve ulaşım masrafları değil. Teyit'in araştırması, Haziran
2021 ve Haziran 2022 aralığında yumurta, süt ve kıyma fiyatlarının iki kattan
fazla, tavuk ve domates fiyatlarının da yaklaşık iki kat arttığını ortaya
koyuyor. "Markete her gidişinde alım gücünün daha da düştüğünü hisseden" 26
yaşınaki Deniz, spor yaptığı için protein ağırlıklıklı besleniyor ve artık
alternatif protein kaynaklarına yöneliyor. Böyle bir ortamda, iş hayatının
başlarındaki genç profesyonellerin şirketlerinin olanaklarından daha fazla
yararlanmaya başladığını gözlemliyoruz. Örneğin bilişim sektöründe çalışan, 27
yaşındaki Çağrı atıştırmalık, meyve gibi ürünleri tüketmek için ofise daha sık
gidiyor.

Şirketlerin sağladığı yemek kartlarının ise eskiden "ek ödenek" olarak
görülürken artık genellikle market alışverişi için kullanıldığını gördük.
Örneğin Çağrı, "En uygun menüler bile 75-80 lirayı buluyor. Evde yapıp getirmek
daha ekonomik," diyor. Ezgi, "Genelde yemek kartımla alışveriş yapıp evde yemek
yapacağım. Uygun fiyatlı restoranlardan yesem de zamlı kart bile yetmiyor,"
diyor. Ayşe ise yemek kartındaki parayı 15 günde bitirmediyse kendini "başarılı"
sayarken Deniz, eskiden ay sonunda %20'sini artırdığı bu kartın artık
yetmediğini söylüyor.


"NE PAHASINA OLURSA OLSUN GIDECEĞIM"

Universum'un HBR Türkiye'de yayımlanan araştırması, geçtiğimiz yıl genç
profesyonellerin %77’sinin yurt dışı kariyer fırsatlarıya ilgilendiğini ortaya
koyuyordu. Çoğumuzun çevresinde gözlemlediğini düşündüğüm "beyin
göçü", anketimizde de kendini gösteriyor. Örneğin Naz işini çok sevmesine rağmen
devamlı döviz kazanma isteğiyle, daha yüksek maaşlara çalışabileceği yeni
şirketler arayışında olduğunu aktarıyor. Önceden sosyo-kültürel nedenlerle yurt
dışına taşınmak istediğini belirten katılımcımız, şimdi tamamen ekonomik
kaygılarla bunu yapmayı hedefliyor. "Ekonomik anlamda en güvenli sayılabilecek
savunma sanayinde" çalışmasına rağmen istifa oranlarının arttığını ifade eden
Deniz'in gözlemleriyse ekonomik ve sosyo-kültürel nedenleri bir potada
harmanlıyor: 

> "İstifa oranları yükselmeye başladı ve çoğu yurt dışına gidiyor. Etrafımızda
> arkadaşımız kalmamaya başladı. Yaşayacakları zorlukları göze alıp eşitliğin ve
> alım gücünün daha yüksek olduğu ülkelere taşınıyorlar."

Savunma sanayi, Universum'un araştırmasında genelde "en çok tercih edilen
şirketler" listesinde ilk sıralara yerleşiyor. Uluslararası bir savunma sanayi
şirketinden Aposto'ya konuşan yönetici bunun, maaşların ortalamanın üzerinde
olmasından kaynaklandığını düşünüyor. "Artık yüksek maaş yeterli değil" diyen
yöneticinin gözlemleriyse, bu gençlerin buldukları ilk fırsatta yurt dışına
gideceği yönünde. Bunda, geçen haftaki yazımızda da değindiğimiz "liyakat"
endişelerinin etkili olmasının yanı sıra iş-yaşam dengesindeki uyumsuzluğun da
belirleyici olduğunu aktarıyor. Yönetici, "Bu göçler ancak çalışma düzeninde
dönüşüm yapılmasıyla tersine çevrilebilir," diyor ve yurt dışındaki firmalara
çalışarak döviz cinsinden maaş alan çalışanları elde tutmak için ücret
zamlarının da önemine değiniyor.

Katılımcılarımızın verdiği bilgilerden yola çıkarak e-ticaret, fintech, bilişim
gibi pek çok şirkette genelde %10 ila %30; savunma sanayiinde ise %50 oranında
ara zamlar yapıldığını ancak yeni ücretlerin de birkaç ay sonra enflasyon
karşısında eridiğini ve bunun da pek çok kişinin yeni iş arayışına girmesine yol
açtığını gözlemledik. Örneğin Naz, zamlara rağmen istifa oranlarının
yükseldiğini, ayrılan çalışanların yerine işe alım yapılmadığını belirtiyor.
Ayşe de iş arkadaşlarının, maaşlarından memnun olmadıkları için devamlı iş
aradıklarını ve ayrılanların yerine yeni gelen çalışanların sayısının düşük
olduğunu ifade ediyor.Enflasyonist ortamın "çok ciddi psikolojik yük"
yarattığını aktaran katılımcımız, gözünü yurt dışına dikenlerden. "Daha iyi
beslenme, daha fazla sosyal aktivite, yatırım yapabilme" gibi motivasyonlarla bu
kararı aldığını açıklıyor ve "Ne pahasına olursa olsun yurt dışına yerleşmek
istiyorum" diyor.




​🆘​ Orta direk yıkılıyor mu? #2 Genç profesyoneller

"Aylarca kredi kartı borcumu erteleyerek yaşadım"

Beste Göksel

ABD’de temmuz ayında enflasyon yıllık bazda %8,5 olarak beklentilerin altında
gerçekleşti. “Çekirdek enflasyon” olarak adlandırılan gıda ve enerji hariç
tüketici fiyat endeksi ise %5,9 oldu. Aylık bazda ise enflasyonda bir değişim
yaşanmadı. 

 * Arka plan: Haziran ayında %9,1’le 41 yılın zirvesini...

ABD’de temmuz ayında enflasyon yıllık bazda %8,5 olarak beklentilerin altında
gerçekleşti. “Çekirdek enflasyon” olarak adlandırılan gıda ve enerji hariç
tüketici fiyat endeksi ise %5,9 oldu. Aylık bazda ise enflasyonda bir değişim
yaşanmadı. 

 * Arka plan: Haziran ayında %9,1’le 41 yılın zirvesini gören enflasyon
   verisinin ardından Fed, iki ay içinde 150 baz puanlık faiz artışı yaparak
   duruma müdahale etti. Covid sonrasında yapılan faiz indirimleri ve büyük
   parasal genişleme programları ülkedeki enflasyonun temel nedenlerinden biri
   olarak gösteriliyordu. Geçtiğimiz günlerde ise ABD’de senato, “Enflasyonu
   azaltma yasası” olarak da bilinen ve yeni vergi düzenlemelerini içeren yasayı
   onayladı. Yasa kapsamında 740 milyar dolarlık ek vergi düzenlemeleri
   yapılması, bunun da ekonomik aktiviteyi yavaşlatarak enflasyonu azaltması
   bekleniyor.

Almanya’da ise yıllık enflasyon %7,5 oldu. Almanya Federal İstatistik Ofisi
(Destatis) tüketici fiyatlarının da aylık bazda %0,9 arttığını duyurdu.

 * Neden? Almanya’da enflasyonun ana nedeni olarak savaş sebebiyle artan enerji
   fiyatları gösteriliyor. Ülkede enerji fiyatları yıllık bazda %35,5 artış
   gösterdi. Kalorifer yakıtı fiyatları yıllık bazda %102,6, doğal gaz fiyatları
   %75,1, elektrik fiyatları ise %18,1 arttı. Ülkede gıda fiyatları ise yıllık
   bazda %14,4 yükseldi.
 * Bir adım geriden:  AMB, enflasyonun 50 yılın zirvesini görmesinin ardından
   temmuz ayında 11 yılın en büyük faiz artışını yaparak politika faizini 50 baz
   puan artırmıştı.
 * Tepki: AMB’nin yaptığı faiz artışına Nobel ödüllü ekonomist Joseph Stiglitz,
   ‘euro bölgesinin ekonomik büyümesine zarar vereceği’ iddiasıyla tepki
   gösterdi. Nobel ödüllü bir başka iktisatçı olan Robert Mundell ise “AMB faiz
   artırımı kararını biraz geciktirse daha iyi olurdu” diyerek artışın yanlış
   zamanda yapıldığına dikkat çekti. 


ŞIMDI NE OLACAK?


RESESYON ENDIŞESI

Avrupa ve ABD merkez bankaları, uzun süreli zirveleri gören enflasyonu kontrol
altına almak adına güçlü faiz artışlarına hazır gibi görünüyor. Özellikle ABD
Merkez Bankası (Fed), bu amaçla ocak ayından bu yana toplam 225 baz puanlık faiz
artışına gitti. Konuya ilişkin Richmond Fed Başkanı Thomas Barkin; “Enflasyonu
hedeflediğimiz %2 seviyesine indirmeye kararlıyız ve bu konuda ne gerekiyorsa
yapacağımızı açıkça belirttik.” ifadelerini kullanmıştı.

Enflasyon endişesiyle artan faizler, ekonominin iki çeyrek üst üste daralma
yaşayarak resesyona girmesi endişelerini artırdı. Nitekim ABD ekonomisi 2022
yılının birinci çeyreğinde %1,5, ikinci çeyreğindeyse %0,9 daralarak teknik
resesyona girdi. Enflasyonun buna rağmen henüz dizginlenememiş olması ise,
gelecek faiz artışlarının ve daha büyük ekonomik daralmaların habercisi olarak
görülüyor. 

 * Volcker Şoku: ABD’de yaşanan teknik resesyon ve artan stagflasyon endişeleri,
   1980’lerin başında yaşanan ve “Volcker Şoku” olarak adlandırılan dönemi
   akıllara getiriyor. Küresel petrol krizi sebebiyle 1980 yılında ABD
   enflasyonu %13,55 ile tarihi zirveyi görmüştü. Buna önlem olarak ise dönemin
   Fed Başkanı Paul Volcker, faizleri 1000 baz puandan fazla artırarak %21,5
   seviyelerine çıkarmıştı. Artan faiz oranlarıyla ekonomi hızla daralarak
   resesyona girmiş, işsizlik oranı ise %10,8’e kadar yükselerek ABD ekonomisine
   kısa süreli bir buhran yaşatmıştı. Her ne kadar Volcker’ın hamleleri bugün
   bile tartışılsa da, 2 yıl içinde enflasyon %4’ün altına inmiş ve faizler de
   buna paralel şekilde kademeli olarak düşürülmüştü.


"YUMUŞAK İNIŞ" İHTIMALI

Her ne kadar piyasada Fed’in enflasyona kararlı ve sert bir biçimde müdahale
edeceği beklentileri de olsa, bir “yumuşak iniş” yapılabileceğine inananlar da
mevcut. Konuyla ilgili St. Louis Fed Başkanı James Bullard, “Modern merkez
bankaları 1970'lerdeki muadillerinden daha fazla güvenilirliğe sahip
olduklarından, hem Fed'in hem de AMB’nin kademeli bir şekilde enflasyonu
düşürebileceği ve nispeten yumuşak bir iniş gerçekleştirebileceği görülüyor.”
diyerek bir yumuşak iniş ihtimalinin de altını çizdi.

🗞️ Genç işsizliği, resesyon endişesi

Enflasyon verilerinin ardından: Resesyon mu, yumuşak iniş mi?

Emircan Yaman

Akkuyu Nükleer A.Ş., 26 Temmuz'da Mersin'de inşaatı devam eden ve en büyük
hissedarı Rusya Devlet Atom Enerjisi Kurumu (Rosatom) olan Akkuyu Nükleer Güç
Santrali (ANGS) projesinin ana yüklenicisi olan Titan-2 IC İçtaş ile
sözleşmesini feshettiğini açıkladı. Titan-2 IC İçtaş'ın %50-50...

Akkuyu Nükleer A.Ş., 26 Temmuz'da Mersin'de inşaatı devam eden ve en büyük
hissedarı Rusya Devlet Atom Enerjisi Kurumu (Rosatom) olan Akkuyu Nükleer Güç
Santrali (ANGS) projesinin ana yüklenicisi olan Titan-2 IC İçtaş ile
sözleşmesini feshettiğini açıkladı. Titan-2 IC İçtaş'ın %50-50 hissedarlarının
ise IC İbrahim Çeçen Yatırım Holding'in inşaat şirketi IC İçtaş İnşaat ve Rusya
merkezli Titan-2 şirketi olduğu aktarıldı.

Rosatom, Akkuyu Nükleer'in, Türkiye Cumhuriyeti kanunlarına uygun olarak
kurulduğu ve Türkiye'de tüzel kişiliği olduğu belirtilen Rusya merkezli Titan-2
şirketinin hissedarı olduğu bir şirket olan TSM Enerji'ye devredileceğini
bildirdi.


"FESIH IŞLEMI HUKUKA AYKIRI"

IC İçtaş ise bu durumun "hem Türkiye Cumhuriyeti hukukuna hem de uluslararası
hukuka aykırı olduğunu" belirtti. Bunu bir "oldu bittiye getirme çabası" olarak
değerlendiren şirket şu açıklamayı yaptı: 

> "Tüm Mühendislik, Tedarik ve İnşaat işlerinin (EPC) tek bir Rus şirketine
> hileli, hukuk tanımaz bir şekilde verilmesi; projenin yönetimindeki Türk
> şirketlerinin varlığını bir oldu bittiye getirerek bitirmeye, projenin yönetim
> kadrolarında yer alan 3 bine yakın Türk personeli ve bu kadronun yönetiminde
> çalışan %93’ü Türk 25 bin kişilik çalışan kadromuzu tasfiye ederek Türk
> şirketlerini sadece standart inşaat işleri yapan alt taşeron seviyesine
> indirgemeye çalışmaktır."

IC İçtaş, aynı zamanda Akkuyu Nükleer'in açıklamalarının gerçeğini
yansıtmadığını, sahadaki işlerin durdurulduğunu ve çalışanların mağduriyetinin
önlenmesi için ücretli izne gönderildiğini aktardı. Bloomberg'e konuşan şirket
yetkilileri, sözleşmenin feshine yönelik hem Türkiye'de hem Londra'da yasal
işlem başlatacaklarını duyurdu.

 * Öte yandan: Rosatom, 5 Ağustos'taki açıklamasında "IC İçtaş'ın projenin
   kalitesini ve teslim süresini etkileyen sözleşme ihlalleri yaptığını ve iş
   güvenliğine dair endişelerin olduğunu" belirtti. Ayrıca "projede çalışan tüm
   Türk taşeronların sözleşmelerinin yenilendiğine veya en yakın zamanda
   yenileneceğine" dikkat çekti. Türkiye vatandaşı olan çalışanların ücretlerine
   %35 zam yapıldığı haberi de bu açıklamaların ardından geldi.


TAAHHÜTLER NEYDI?

Mayıs 2021'de CHP’den Ahmet Akın'ın "Projeden alınacak elektriğin 3 kat pahalıya
geleceğine dair iddiasını" araştıran Doğrula.org'da yer alan habere göre,
2010'da Resmî Gazete'de yayımlanan kararla Türkiye, nükleer santral çalışır ve
elektrik üretir duruma geldikten sonra en az 15 yıl boyunca iki güç ünitesinden
üretilen elektriğin %70'ini, diğer iki güç ünitesinden üretilen elektriğin
%30'unu kilovatsaati 12,35 sentten alma taahhüdü vermişti. Üstelik bu meblağın
15,33 sente kadar arttırılabileceği yazıyordu. "Resmî Gazete'nin yayımladığı
tarihe en yakın bulabildiğimiz tarih 2011 Aralık ayına baktığımızda elektriğin
günlük fiyatının kilovatsaatte genelde 8 ila 11 sent arasında olduğunu gördük."
ifadelerini kullanan Doğrula.org, araştırmasından yola çıkarak iddianın doğru
olduğu sonucuna varmıştı. O dönemde, Türkiye'nin enerji ihtiyacının yaklaşık
%10'unun bu projeyle karşılanmasının hedeflendiği aktarılmıştı.

Proje sözleşmesinin yapıldığı 2010'da, Türkiye'de üretilen elektriğin
kuruluşlara göre dağılımı ise şöyleydi:



EPDK'nin Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Üretim Kapasite Projeksiyonu raporu

1 Temmuz 2022'den itibaren geçerli olacağı açıklanan son verilere göre ise
"mesken olarak kullanılan; müstakil binalar, apartmanlar ve apartman içindeki
bağımsız bölümler, konut kooperatifleri ve konut siteleri gibi alanları kapsayan
'tek terimli tek zamanlı alçak gerilim mesken tarifesi'" dikkate alındığında
elektrik birim fiyatı, Türkiye'de ilk 240 kilovatsaat enerji için 1,45 lira. Şu
an 17,91 Türk lirası seviyesinde seyreden dolar kuruna göre hesaplama
yaptığımızda elektriğin kilovat saati 0,08 dolara denk geliyor. Bu durumda, şu
anki elektrik tarifesinin Akkuyu NGS projesi sonucunda satın alınacağı taahhüt
edilen elektrikten daha ucuz olduğunu söylemek yanlış olmayacak. 


TÜRKIYE'DE ELEKTRIĞIN NE KADARI RUSYA'DAN SAĞLANIYOR?

Türkiye'de son yıllarda yüksek sıcaklıkların da etkisiyle hidroelektrik
santrallerinin doluluk oranlarının düştüğü ve elektrik üretiminde doğal gaz
çevrim santrallerinin öne çıktığı belirtilmişti. Enerji ve Tabi Kaynaklar
Bakanlığı'nın son verileri, 2021'de elektrik üretiminin %32,7'sinin doğal
gazdan, %31,4'ünün kömürden, %16,8'inin hidrolik enerjiden, %9,4'ünün rüzgardan,
%4'ünün güneşten, %3,2'sinin jeotermal enerjiden ve %2,4'ünün diğer kaynaklardan
elde ettiğini ortaya koydu. BBC Türkçe'nin yıl sonunda yayımlanan haberiyse,
devlete bağlı Elektrik Üretim Anonim Şirketi'nin (EÜAŞ) altı doğal gaz çevrim
santralini bünyesinde bulundurduğunu ve İstanbul, Tekirdağ, Bursa ve
Lüleburgaz'daki bu santrallerin ciddi bir bölümünde elektrik üretiminin
Rusya'dan gelen doğal gazla sağlandığını aktardı. 

 * Öte yandan: KPMG Türkiye ile Enerji IQ'nun hazırladığı "Enerji Sektörel Bakış
   2022" raporu, elektrik üretiminde kullanılan doğal gazın payının geçtiğimiz
   iki yıla kıyasla artarak %33 olarak gerçekleştiğini ortaya koydu.
   Türkiye'deki doğal gaz talebinin %99'undan fazlasının ise ithalat ile
   karşılandığını ve doğal gaz ithalatında ilk sırayı Rusya'nın aldığını
   belirten rapora göre, Türkiye 2021'de ithal ettiği 58,70 milyar metreküp
   doğal gazın %44,87'sine karşılık gelen 26,34 milyar metreküp doğal gazı Rusya
   Federasyonu'ndan ithal etti.

🗞️​ İşgal provası, "Fiyatlar düşsün" talimatı

Akkuyu'da neler oluyor?

Türkiye ekonomisi, TCMB’nin 2021 yılı Eylül ayında politika faizini 100 baz puan
düşürmesiyle başlayan düşük faiz – yüksek kur politikasıyla tarihinin en büyük
krizlerinden birini yaşıyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “Türkiye Ekonomi Modeli”
olarak tanıttığı bu strateji ile birlikte TL’nin...

Türkiye ekonomisi, TCMB’nin 2021 yılı Eylül ayında politika faizini 100 baz puan
düşürmesiyle başlayan düşük faiz – yüksek kur politikasıyla tarihinin en büyük
krizlerinden birini yaşıyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “Türkiye Ekonomi Modeli”
olarak tanıttığı bu strateji ile birlikte TL’nin değersizleştirilmesiyle ihracat
avantajı yaratılacağı ve üretimin artırılarak istihdam oranlarının yükseleceği
vaat ediliyordu. Hazine ve Maliye Bakanı Nurettin Nebati de vatandaşlardan 6 ay
süre istemiş ve bu sürecin sonunda “bambaşka bir noktaya gelineceğini” iddia
etmişti. 

Bugün gelinen noktada ise dış ticaret açığının bir önceki yıla göre %144
oranında, cari açığın da bir önceki yılın aynı dönemine göre %127 artmasıyla
Türkiye ekonomisi büyük bir krize sürüklenmiş durumda. TÜİK tarafından açıklanan
%80 enflasyon oranları da orta ve alt sınıfları her geçen gün yoksullaştırıyor
ve vatandaşların temel ihtiyaçlara dâhi erişimini imkânsız bir hale getiriyor.
Birçok ekonomist, Türkiye ekonomisinin tarihindeki en büyük krizlerden birini
yaşadığını belirtiyor. İktidar ise artan döviz ihtiyacı ve yüksek enflasyona bir
çözüm bulamadığı için 2023 seçimlerine kadar ekonomiyi kısa vadede rahatlatacak
geçici çözümler arıyor.

Kısa vadeli sıcak para girişi için dış politikada açılım süreçleri başlatılarak
Körfez sermayesi olarak adlandırılan Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Suudi
Arabistan’a ziyaretler gerçekleştiren Cumhurbaşkanı Erdoğan, bu ziyaretlerinde
çok sayıda ekonomik ve ticari anlaşma imzaladı. BAE’ye yapılan ziyaretler
sonucunda, Türkiye’ye 10 milyar dolar yatırım sözü alınmıştı. 

Suudi Arabistan’la yaşanan diplomatik açılım sürecinde de Veliaht Prens Muhammed
bin Selman Türkiye’yi ziyaret etmiş ve medyada Suudi sermayesinin Türkiye’ye
büyük yatırımlar yapacağı dile getirilmişti. Öte yandan, Rusya’nın Ukrayna’yı
işgalinin ardından AB ve NATO üyesi ülkelerin Rusya’ya uyguladığı yaptırımlara
Türkiye katılmadı ve işgalin başlangıcından beri iki ülke arasında bir denge
siyaseti yürüterek arabuluculuk rolü üstlenmeye çalıştı. Cumhurbaşkanı
Erdoğan’ın yaptırımlara katılmayarak Rusya ile yakın ilişkilerini
sürdürmesindeki temel amaçlardan birinin, Batılı ülkelerden çıkan Rus
sermayesini Türkiye’ye çekmek ve Türkiye'yi yaptırımlarla köşeye sıkışan Rusya
için Batıya açılan bir ticaret kapısı hâline getirmek olduğu öngörülüyor.
Nitekim, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 5 Ağustos’ta Rusya Devlet Başkanı Vladimir
Putin’le yaptığı görüşmede de iki ülke arasındaki ticaret hacminin 100 milyar
dolara çıkarılması, doğal gaz ödemelerinin bir kısmının ruble cinsinden
yapılması ve Rus kredi kartı sistemi Mir’in Türkiye’de de aktif hâle getirilmesi
kararları alındı.


TCMB REZERVLERINDEKI ARTIŞIN SEBEBI KAYIT DIŞI FINANSMAN

İktidarın düşük faiz – yüksek kur politikası nedeniyle döviz kurlarındaki
artışın kontrolden çıkması, TCMB rezervlerinin döviz kurunu baskılamak için
harcanmasını da beraberinde getirdi. Dolar/TL kurunun belirli bir seviyede
tutulması için harcanan Merkez Bankası rezervleri ihracattan elde edilen dövizle
kapatılamadığı için dış kaynak bulunması iktidarın elinde kalan tek seçenek
durumunda. Son dönemde TCMB rezervlerinde yaşanan olağanın dışındaki yükselişler
de Türkiye’ye aktarılan kayıt dışı paraların gündeme gelmesine neden oldu. Eski
TCMB Başekonomisti Prof. Dr. Hakan Kara, Twitter hesabından yaptığı paylaşımda,
“Cari açık patlıyor, kayıtlı sermaye girişi yok, buna rağmen döviz rezervleri
neden tükenmiyor? Çünkü kayıt dışı finansman girişi tarihin zirvesinde” diyerek
son dönemde Türkiye’ye giren kayıt dışı finansmana dikkat çekti. Finansmanın
kaynağına dair resmî bir bilgi olmamasına karşın son dönemde medyada yer alan
bazı haberler, söz konusu paranın Rusya ve Körfez ülkelerinden gelme ihtimaline
dikkat çekiyor. Erdoğan’ın 5 Ağustos’ta Putin ile yaptığı görüşme sonrasında,
yapımı devam eden Akkuyu Nükleer Santrali için Rus enerji şirketi Rosatom’un
vaat ettiği 15 milyar dolarlık finansmanın 5 milyarının iyi niyet göstergesi
olarak Türkiye’ye aktarıldığı iddia edilmişti. Dünya Gazetesi’nde konuya ilişkin
bir haberde ise şu ifadeler yer alıyor:

“Merkez Bankası haftalık verilerine göre 5 Ağustos ile biten haftada IMF tanımlı
net uluslararası rezervler bir önceki haftaya göre 2 milyar 692,2 milyon
dolar artarak 11 milyar 810,6 milyon dolara yükseldi. 8 Temmuz haftasında 6
milyar dolar ile 20 yılın en düşük seviyesine gerileyen net uluslararası
rezervler son iki haftadır ise daha hızlı bir artış gösteriyor. Hem
Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan hem de Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati,
Rusya başta olmak üzere ülkeye sermaye hareketleri yaşandığını ve bunun
verilerde görüleceğini dile getirmişti. Son iki haftada net uluslararası
rezervlerde artış ise 5.1 milyar dolar oldu.”

Geçtiğimiz günlerde Middle East Eye gazetesinde Hazine ve Maliye Bakanlığı’ndan
bir bürokratın açıklamalarına dayandırılarak hazırlanan bir haberde, Suudi
Arabistan’ın Türkiye’ye 20 milyar dolar yatırım yapacağı iddia edildi. Söz
konusu haberde, ilk etapta Türkiye’ye 10 milyar dolar finansman gönderileceği
belirtiliyor. Öte yandan, BAE’li bir enerji şirketi olan International Holding
Company’nin (IHC), iktidara yakınlığıyla bilinen Kalyon Enerji’nin %50 hissesini
490 milyon dolara satın aldığı açıklandı. Bir hafta içerisinde hem BAE hem de
Rus sermayesinin Türkiye’ye girmesi, TCMB rezervlerindeki kayıt dışı artış ve
Suudi Arabistan’dan 20 milyar dolar geleceği haberleri, Türkiye’deki ekonomik
krizin kısa vadede kontrol altına alınabilmesi için iktidarın çeşitli dış
politika hamleleriyle kayıt dışı finansman aradığı iddialarını güçlendirdi.


IMF IDDIALARI

Geçtiğimiz günlerde İYİ Parti Ekonomi Politikaları Başkanı Bilge Yılmaz,
Türkiye'nin IMF’den 6,5 milyar dolar borç aldığını iddia etmiş ve Hazine ve
Maliye Bakanı Nureddin Nebati de iddialara ilişkin "IMF ile bu konuda bir
anlaşma imzalanmamış ya da program ilişkisine girilmemiştir" açıklamasında
bulunmuştu.

İktidarın ekonomik krizi dizginleyecek finansman bulabilmek için yaklaşık 10
yıldır diplomatik kriz içerisinde olduğu Körfez ülkeleriyle tekrar
yakınlaşmasına rağmen neden IMF’ten yardım istenmediği sorusu kamuoyunda
tartışmalara neden oluyor. IMF’nin verdiği kredilerin hangi alanlarda
kullanıldığı sıkı bir şekilde denetlediği, verilecek borç karşılığında
demokratik siyasi reformların talep edildiği ancak Rusya ve Körfez ülkelerinden
kayıt dışı bir şekilde gelen dış kaynağın herhangi bir denetime tabi olmadığı
göz önünde bulundurulduğunda, içerisinde bulunduğumuz siyasi ve ekonomik
koşullarda IMF ile anlaşmanın AK Parti için pek de makul olmadığı görünüyor. Öte
yandan, önceki iktidarları IMF’den borç aldığı için eleştiren ve Türkiye’yi
IMF’ye borç veren bir ülke konumuna getirdiğini iddia eden Cumhurbaşkanı Erdoğan
için tekrar IMF’den yardım istemek siyaseten büyük bir başarısızlık olarak
görünecektir.

📣 “Hedefli soykırım”, İsveç’in iadesi  

Kayıt dışı finansman muamması

Volkan Altınok*

Ülkemizde sandığa dair siyasi analizler yapılarken demografik hareketlere
gerekenden az vurgu yapıldığını söyleyebiliriz. İki seçim arasında değişen oy
oranları "aynı, sabit seçmenin fikrinin değiştiği" şeklinde yorumlanıp
geçiliyor. Oysa özellikle metropolde bazı ilçelerde iki...

Volkan Altınok*

Ülkemizde sandığa dair siyasi analizler yapılarken demografik hareketlere
gerekenden az vurgu yapıldığını söyleyebiliriz. İki seçim arasında değişen oy
oranları "aynı, sabit seçmenin fikrinin değiştiği" şeklinde yorumlanıp
geçiliyor. Oysa özellikle metropolde bazı ilçelerde iki seçim arasında
gerçekleşen demografik değişim sonucu seçmenlerin anlamlı bir kısmını önceki
seçimden farklı insanlar oluşturuyor. 

Göç - siyaset ilişkisi yeni bir olgu değil. 1950'lerden beri kendi siyasi
tercihlerini de bavullarında büyük kentlere getiren göçmenler, hem sandığı hem
de kentleri değiştirdi. Yoksul göçmenlerin mevcut ekonomik-politik düzene uyum
sağlayarak varsıllaşma çabası, popülist vaatlerle gelen partilerin oylarının
yükselmesiyle sonuçlanırken dışarda kalanlar da protestleşerek, mezhebi ve
meşrebine göre kimlik siyasetine, devrimci ve dinî muhalefete yakıt oldu. Göçten
beslenen siyaset oy deposu olarak gördüğü göçmenleri kentlileştirmeden; tapuyla,
ihaleyle, çimentoyla, şişirme kadrolarla, çalınan sınav sorularıyla besledi. 


İKTIDARIN SANDIK KONTROLÜ: DEMOGRAFIK DEĞIŞIMLER

Demografik hareketler "traktör geldi, işsiz kaldık- fabrika yaptılar, işçi
lazım" gibi itici-çekici dinamiklerle açıklansa da siyasi iradenin demografik
akışı şekillendirerek sandığı kontrol etmeye çalışması asla yeni bir olgu değil.
En basitinden iktidarların sermayeye ucuz iş gücü sağlamak için göçe zorladığı
topluluklarla oynanan "işsizlik var oyunu" dünya çapında oynanıyor. İktidarların
ırk, din ve mezhep temelli göç hareketleri ile belli bölgelere kendi seçmenini
yığması, muhalif seçmenleri dağıtma, kent içinde çöküntü bölgeleri yaratıp
mülkiyetin el değiştirmesini sağlama ve siyasi sınırları yeniden çizerek,
muhalifleri dışarıda bırakma gibi "gerrymandering" adıyla anılan oy devşirme
denemelerini çokça gördük. İnşaat sektörünün direksiyonunu elinde tutan
iktidarlar için muhalif mahalleleri yıkmak, çok katlı konutlar olarak yeniden
yapmak, kira balonu şişirmek, patlatmak, boş arazilere toplu konutlar yapıp
seçmen yığarak sandığı değiştirmeye çalışmak da daha kolay taktikler.



Coşkun Can Aktan

Kira göçü, yabancılara ev satışı ve mülkiyetin el değiştirmesi hep birlikte
düşünüldüğünde bunların ardında gerrymandering yapan bir "üst akıl" var demek
fazla kuşkucu. Ama zaten kimse planlamasa da piyasanın görünmez eli değdiği her
şeyi ne hikmetse sağa çekiyor.

Büyük planlar yaparak ideolojik bir ajana konut aldırıp, sonra oraya seçmen
yığmanıza gerek yok; şu anda bile, herhangi seküler bir merkezde sabah
akşam "bıktık bu Araplardan" diye söylenen seküler bir ev sahibi, kendi gibi
seküler bir kiracısını (ya da öğrenci dediğimiz seküler kiracı yavrularını)
ödeyemeyeceği kiralar isteyerek evinden çıkarıp zengin bir Arap kiracı
edinebiliyor. Kiracısını çıkarmak için gayrihukuki taklalar atarken de
"Memlekette hukuk bitti" diye söylenmeye devam edebiliyor. Orta sınıf seküler
seçmen de merkezlerden böyle böyle kaçıyor. 

Bu karikatüre gülüyoruz ama kira göçünün ve diğer demografik değişimlerin
önümüzdeki seçimlerde sandığın kırılgan olduğu (seküler-muhafazakar seçmenin
yakın sayıda olduğu) yerlerde genel ve yerel seçimlerde oyunu değiştirme gücünü
bilmemiz gerekiyor.  


KIRA GÖÇÜNDE FARKLI SEÇMEN DAVRANIŞLARI 

Kira göçünün yoksullaşan ve kendi sınıflarından düşen bordrolular ile
zenginleşen ve sınıf atlayabilen "ticaret erbabı" arasında olduğunu
söyleyebiliriz. Bu bordrolularla, ticaret erbabı bu kadar farklı seçmen
davranışlarına sahip mi diye sorarsak? Cevap evet.

Perifere göçen bordrolu çalışanların çoğunun seküler seçmen olduğu, merkeze ev
sahibi ya da kiracı olarak gelen yeni zenginlerin daha az eğitimli ve daha az
seküler olduğu ön varsayımımız var. Her ne kadar "Ticaretle uğraşanların hepsi
AK Partilidir" diyemesek de son dönemde zenginleşenlerin, bu değirmenin suyunun
kesilmemesi için sözde ekonomiden ne kadar şikâyet ederlerse etsinler tekrar AK
Parti'ye oy vermesi mümkün.

Seküler hayat tarzı için çekici merkezlerde siyaset yapıyorsanız, sizi tanımayan
ama burada yaşamak isteyen seçmenin gelirken getirdiği oyları da alabilirisiniz.
Bu etmen kira göçüyle sekteye uğrayacak. İstanbul örneğinde, Kadıköy, Beşiktaş,
Şişli gibi nüfusun akışkan olduğu merkezlerde seküler kesimin ilk kez yoğun
biçimde dışarı göç vermesi mevcut partilerin oylarının beklenmedik şekilde
düşmesine yol açabilir. Her seferinde benzer hayat tarzı göçü alan, hatta bu
sayede oylarını %50'lerden %60-70'lere taşıyan bu ilçelerde bu sefer kira
göçüyle gidenlerin yerine başka bir profilin gelmesi mümkün. İki seçim arasında
nüfusun %30'unun sirküle olabildiği ilçelerde, geçtiğimiz seçimlerdeki oy
artışını "Çok iyi belediyecilik yaptık, teşkilatımız çok iyi çalıştı" diye
açıklayanlar, bu seçimlerde de merkezdeki beklenmedik düşüşü "Ne yaptık da
seçmeni kaybettik?" diye yorumlamaya girişebilirler. İki yaklaşım da demografik
değişimi hesaba katmadığı için eksik…


KADIKÖY'DEN DAĞILAN SEKÜLER OYLAR

Göçenlerin yapacağı değişim de tamamen göçtüğü yerin demografik kompozisyonu ile
ilgili. Örneğin, Kadıköy'den 50 bin kişi artan kiralar yüzünden göç etmiş olsun;
bunların seçmen olan 30 bini 10 biner kişilik gruplar hâlinde Üsküdar, Pendik ve
Tuzla'ya göç etsin. 10 bin seküler oy gelişi Üsküdar'da sandığı kırıp CHP lehine
değiştirirken (ki kiralar da Üsküdar'da da çok yüksek seviyede, burada da bir
direnç olacak) Pendik'te demografik momentum yetmeyecektir.  Tuzla ise izlemeye
değer.

Özetle, kira göçü, el değiştiren mülkiyetle birlikte seçmen demografisini
değiştiriyor ve bu olgu kılcallardan başlayarak ölçülüp yönetilemezse sandık
sallanabilir. Bir olguyu yönetmek için için ilçe bazında artan-azalan konut
sayısı, yabancılara satılan konutlar, boş konut sayısı, kira ve konut
fiyatlarının değişimi, ikametgâh değişimi (il içi il dışı, nereden nereye olmuş)
gidenlerin ve gelenlerin demografik özellikleri sandık verileriyle bir arada
kırılıp bakıldığında anlamlı bir resim çizilmesini sağlayacaktır.

Kira göçü ve sandık, dış politikada zafer arayışları

Kira göçü, el değiştiren mülkiyetle birlikte seçmen demografisini değiştiriyor.

Kira göçünün sandığa etkileri

İç politikada ağırlaşan ekonomik kriz, yasadışı göçmenlerin artırdığı toplumsal
öfke, düşen oy oranı ve muhalefetin siyasi gündemi belirleme inisiyatifini ele
geçirmesiyle hareket alanı daralan Cumhurbaşkanı Erdoğan, Rusya’nın Ukrayna’yı
işgalinin kendisine yarattığı diplomatik avantajları...

İç politikada ağırlaşan ekonomik kriz, yasadışı göçmenlerin artırdığı toplumsal
öfke, düşen oy oranı ve muhalefetin siyasi gündemi belirleme inisiyatifini ele
geçirmesiyle hareket alanı daralan Cumhurbaşkanı Erdoğan, Rusya’nın Ukrayna’yı
işgalinin kendisine yarattığı diplomatik avantajları kullanarak dış politikada
bir başarı hikayesi yazmaya çalışıyor. Dış politikadaki hamasi söylemlerin ve
göreli başarıların oy oranlarındaki kısmi artışa etkisini de iyi bilen Erdoğan,
geçtiğimiz ay İsveç-Finlandiya’nın NATO üyeliği, Ukrayna ve Rusya arasındaki
arabuluculuk girişimleri ve tahıl anlaşması gibi diplomatik hamlelerin yarattığı
destek rüzgarını 2023 seçimlerine kadar devam ettirme gayretinde.

Metropoll Araştırma’nın Haziran-Temmuz aylarında “Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın görev
onayı” anketlerine bakıldığında da dış politikadaki gerginliklerin ve başarı
illüzyonlarının Erdoğan’a olan desteği artırdığı net bir şekilde görülüyor.




KRITIK SOÇI GÖRÜŞMESI

5 Ağustos’ta Soçi’de Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile görüşen
Cumhurbaşkanı Erdoğan, buradan da hem ekonomik krize kısa vadeli bir rahatlama
yaratabilecek bir dış kaynak bulma hem de seçimler öncesinde milli duyguları
tetikleyecek bir Suriye harekâtına onay alma hedefindeydi. 4 saat süren ikili
görüşmenin ardından yayınlanan ortak bildiride şu ifadelere yer verildi:

“Türkiye-Rusya ikili ilişkilerinin gündeminde yer alan konular üzerinde kapsamlı
istişarelerde bulunan liderler, iki ülke arasındaki ticaret hacminin tespit
edilen hedefler doğrultusunda ve dengeli bir temelde artırılması, ekonomi ve
enerji alanlarında iki ülkenin birbirlerinden beklentilerinin mütekabiliyet
çerçevesinde karşılanması, ulaştırma, ticaret, tarım, sanayi, finans, turizm ve
inşaat gibi sektörlerde uzun süredir iki ülke gündeminde bulunan konularda iş
birliğinin güçlendirilmesi yönünde somut adımlar atılması üzerinde mutabık
kaldı.”

İkili ticaret hacminin 100 milyar dolar seviyesine çıkarılmasının hedeflendiği
belirtilerek bu hedefe ulaşma noktasında Rusya Başbakan Yardımcısı Novak ve
Ticaret Bakanı Mehmet Muş tarafından bir mutabakat zaptı imzalandığı açıklandı.

Ziyaretten çıkan bir diğer önemli sonuç ise Türkiye ile Rusya’nın ikili ticaret
ve doğal gaz ödemelerinde yerel para birimlerini kullanma konusunda anlaşmaya
varması. Türkiye siyasetinde Avrasyacı bloğun artan etkisi, Erdoğan ve Putin’in
kişisel ilişkisi üzerinden yakınlaşan Türkiye-Rusya ilişkileri ve ABD ile
ilişkilerde yaşanan kırılmanın da etkisiyle ABD dolarının hegemonyasına bir
tepki olarak Türkiye-Rusya ticaretinde yerel para birimlerinin kullanılması
fikri bir süredir her iki lider tarafından da dile getiriliyordu. Ancak hem
Türkiye’de yaşanan döviz krizi hem de Ukrayna’nın işgaline karşılık uygulanan
yaptırımlar nedeniyle Rusya’nın enerji ithalatında ruble kullanılması konusunda
baskı yapması, bu konuda somut adımlar atılmasına zemin hazırladı. Türkiye’nin
Rusya’yla olan ticaretinde, büyük oranda enerji ithalatının etkisiyle Rusya
lehine 33 milyar dolar açık verdiği düşünüldüğünde bu anlaşmadan Rusya’nın kârlı
çıktığı aşikâr.


RUSYA ILE YAKINLAŞAN TICARI ILIŞKILER VE BATI'NIN TEPKISI

Türkiye açısından bakıldığında, ruble üzerinden ödeme yapma kararıyla hem
Rusya’dan daha fazla turist çekme hem de Rus oligarkların paralarını Türkiye’ye
çekme planlarının yapıldığı görüşü ağırlık kazanıyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın,
“Rusya’nın kredi kartı sistemi Mir’in Türkiye’de de aktif hale getirilmesi
konusunda 5 bankanın altyapı çalışmalarına başladığı” açıklamasıyla birlikte
değerlendirildiğinde Rusya’nın Batı’nın yaptırımlarını delmek için Türkiye’yi
bir çıkış kapısı olarak kullanma niyetinde olduğu görülüyor.

Financial Times gazetesinde çıkan bir makalede, AB ülkelerinin Türkiye-Rusya
ilişkilerini yakından gözlemlediği ve Türkiye’nin Rusya’ya yaptırımları delmesi
için yardım etmesi halinde Batılı şirketlere Türkiye’den çıkma çağrısı
yapılabileceği belirtiliyor. İşgalin başından beri, NATO üyesi ülkelerin aksine
Türkiye’nin Rusya’ya uygulanan yaptırımlara katılmaması, İsveç ve Finlandiya’nın
NATO üyeliklerini bloke etmesi ve Rusya ile ilişkilerini derinleştirmesi hem
NATO’ya hem de batıya bağlılığının sert şekilde sorgulanmasına neden oluyor.

İran’a uygulanan yaptırımların delinmesi iddialarının ABD-Türkiye ilişkilerine
verdiği zarar ve hala devam eden Halkbank davası göz önünde bulundurulduğunda,
Türkiye’nin Rusya’nın yaptırımları delmesine de aracı olması Batıyla
ilişkilerinde tamiri mümkün olmayan bir kırılmaya neden olabilir. Nitekim, Soçi
görüşmesine dair ABD Dışişlerinden yapılan açıklamada Türkiye'yi yasadışı Rus
varlıkları veya işlemleri için güvenli bir liman haline gelmemeye çağırdıkları
belirtilirken "Verileri dikkatle izliyoruz ve şu ana kadar Türkiye'de yasadışı
Rus parası olduğuna dair bir kanıt yok gibi görünüyor." ifadeleri kullanıldı.

Doğal gaz ödemelerinde ruble kullanılması ve Mir kredi kartı sisteminin
Türkiye’de aktifleştirilmesi kararları yaptırımlarla boğuşan Rusya ekonomisine
fayda sağlayacağı gibi 2023 seçimleri öncesinde ekonomide kısa vadeli bir
rahatlama yaratabilmek için her yolu deneyen Cumhurbaşkanı Erdoğan için de
nispeten kazançlı bir hamle olarak görülebilir. Erdoğan daha Soçi’ye gitmeden,
bu ziyaretin bir dış kaynak bulma amacı taşıdığı birçok uzman tarafından dile
getirildi. Türkiye ekonomisinin içinde bulunduğu kriz koşulları, iç politikada
olduğu gibi dış politikada da Türkiye’yi kırılgan ve manipülasyonlara açık hale
getiriyor.


EKONOMIK KRIZE KAYNAK ARAYIŞI 

2011 yılında Arap Baharı ile Mısır, Birleşik Arap Emirlikleri, Bahreyn ve Suudi
Arabistan’la ideolojik bir savaşa giren AK Parti hükümeti, yaklaşık 10 yıl
boyunca Körfez ülkeleriyle diplomatik ve ticari ilişkilerini askıya almış, bu
ülkeleri hem 15 Temmuz darbe girişiminin finansörleri olarak göstermişti.
Gazeteci Cemal Kaşıkçı’nın İstanbul’daki Suudi Arabistan Konsolosluğunda
katledilmesi üzerine Veliaht Prens Muhammed bin Selman’ı açıkça katil olarak
niteleyen Erdoğan, bu duruşuyla iktidar medyasında adil ve güçlü bir lider
portresi çiziyordu. Ancak 2018 yılında ayak sesleri duyulmaya başlanan ekonomik
krizin son 1 yılda kontrolden çıkmasıyla iktidarın ekonomiyi 2023 seçimlerine
kadar ayakta tutabilmek için tek çaresi Rusya-Çin veya Körfez ülkelerinden
bulunacak kısa vadeli dış kaynak olmaya başladı. Dolayısıyla, tüm siyasi
anlaşmazlıklar ve ideolojik kavgalar bir kenara bırakılarak Körfez ülkeleriyle
başlatılan açılım süreci Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın diplomatik ilkeleri dış kaynak
ihtiyacına feda ettiği bir dönemi başlattı.

Soçi’de Vladimir Putin’le yapılan görüşmede de Rosatom şirketinin Akkuyu Nükleer
Santrali’nin tamamlanması için yapacağı 15 milyar dolarlık yatırım konusu masaya
yatırıldı. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın siyasi kariyerinin Türkiye’deki ekonomik
krize bağlı olduğunun bilincinde olan Putin, yatırım konusunu bir koz olarak
kullanarak Erdoğan’ı istediği siyasi dengede tutmaya çalışıyor. Yapılan
görüşmenin ardından, taahhüt edilen 15 milyar doların 5 milyarının Türkiye’ye
aktarılması da bir iyi niyet göstergesi olarak okunabilir.



Uğur Gürses

Gazeteci Uğur Gürses, T24’te yayımlanan yazısında şu ifadeleri kullanıyor:

“Merkez Bankası’nın döviz ve altın rezervleri 26 Temmuz günü 98,9 milyar
dolarken, günlük verilerden hesapladığım kadarıyla 4 Ağustos günü 108,1 milyar
dolara çıkıyordu. Bunun büyük bölümünün, bankalar üzerinden dolaylı olarak
Merkez Bankası’na park eden ‘Rus parası’ olduğuna şüphe yok.”

18 Temmuz’da Tahran’da düzenlenen Astana Zirvesi’nde Suriye’ye sınır ötesi
harekât konusunda İran ve Rusya’dan istediği cevabı alamayan Cumhurbaşkanı
Erdoğan, Soçi’de Putin’le yaptığı görüşmede de bu konuyu masaya yatırdı.
Yasadışı göçmenlerin ve Suriyeli sığınmacıların iç politikada yarattığı büyük
toplumsal öfkenin, ekonomik krizle birlikte halkın en temel iki sorunundan biri
olduğu düşünüldüğünde 2023 seçimleri öncesinde göstermelik de olsa mültecilerin
geri gönderilmesi AK Parti’nin oy kaybını durdurabilir. Yapılan her sınır ötesi
harekatın iktidara olan desteği artırdığını da göz önünde bulundurduğumuzda bir
sınır ötesi harekâtın iktidar partisi için kaçınılmaz olduğu görünüyor. Bu
konuda Erdoğan’ın hareket alanının daraldığının bilincinde olan Putin de
Erdoğan’ı Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad ile görüşmeye zorluyor. Soçi
dönüşünde gazetecilere açıklama yapan Erdoğan, “Putin, Türkiye'ye yönelik adil
bir yaklaşım sürdürüyor. Terörle mücadele noktasında her zaman yanımızda
olacağını ifade ediyor. Burada şunu ima ediyor; 'Mümkün olduğunca bunları,
rejimle birlikte çözme yolunu tercih ederseniz çok daha isabetli olur'. Biz de
diyoruz ki, istihbarat örgütümüz Suriye istihbaratıyla zaten bu konuları
yürütüyor ama bütün mesele netice almak.” ifadeleriyle Suriye ile diplomatik
temasa geçildiğini de doğrulamış oldu.

Türkiye’de derinleşen ekonomik kriz, iç politikada olduğu gibi dış politikada da
kırılganlıkları artırarak iktidarın hareket alanını daraltıyor. Türkiye’nin
enerji ithalatında Rusya’ya olan bağımlılığı hâlihazırda ikili ilişkilerde
Rusya’nın elini güçlendirirken ekonomik krizin yarattığı döviz ihtiyacı kısa
vadeli kaynak girişi karşılığında diğer milli menfaatlerin göz ardı edilmesi
sonucunu doğuruyor. S-400 hava savunma sistemlerinin alımından sonra ABD ile
ilişkilerinde büyük kırılmalar yaşayan Türkiye ekonomik, siyasi ve askeri alanda
Rusya’yla ilişkilerini derinleştirerek Batı ittifakından koptuğu izlenimini
güçlendiriyor. Ukrayna’nın işgali sürecinde üstlenilen arabuluculuk rolü ve
tahıl anlaşmasına öncülük edilmesi Türkiye’nin NATO açısından jeopolitik önemini
artırsa da Rusya’yla doğal gaz ödemelerinin ruble üzerinden yapılması ve Mir
sisteminin Türkiye’de aktifleştirilmesi gibi Batılı ülkelerin uyguladığı
yaptırımları delecek anlaşmalar yapılması, NATO ve AB ile yıpranan ilişkileri
kopma noktasına getirebilir. Bu noktada, Türkiye’nin NATO’dan atılması gibi
senaryolar her ne kadar gerçekçi görünmese de ekonomik ve siyasi olarak batıdan
dışlanmış ve Rusya-Çin eksenine daha da yakınlaşmış bir Türkiye’nin demokratik
bir hukuk devleti olma idealinden daha da uzaklaşacağını söyleyebiliriz.

İç politikada hezimet, dış politikada zafer arayışları

Bir süredir devam eden çip krizi ile birlikte ABD ve Çin arasındaki gerginlik de
giderek tırmanıyor. İki ülke de küresel çip sektöründe lider olmak amacıyla
birbiri ardına sert adımlar atarken özellikle de ABD'nin Çin'in yarı iletken
sektöründeki yükselişine engel olmak için aldığı ve alacağı...

Bir süredir devam eden çip krizi ile birlikte ABD ve Çin arasındaki gerginlik de
giderek tırmanıyor. İki ülke de küresel çip sektöründe lider olmak amacıyla
birbiri ardına sert adımlar atarken özellikle de ABD'nin Çin'in yarı iletken
sektöründeki yükselişine engel olmak için aldığı ve alacağı söylenen önlemler
dikkat çekiyor.


"SOĞUK SAVAŞ ZIHNIYETI"

Çiplerin yalnızca ekonomi için değil aynı zamanda ulusal güvenlik için de önem
teşkil ettiğini düşünen ABD'nin çip üreticilerini destekleyerek Çin ile
rekabetin kızışmasını sağlayacak olan 52 milyar dolarlık çip yasası, uzun
bekleyişin ardından 234'e 187 oyla 29 Temmuz'da ABD Temsilciler Meclisi
onayından geçti ve imzalanmak üzere ABD Başkanı Joe Biden'a sunuldu. Çin'in
Washington'daki Büyükelçiliği'nden yapılan açıklamada Çin'in, yasanın
imzalanmasına "sert bir şekilde karşı çıktığı" ve mevcut durumun "Soğuk Savaş
zihniyetini" anımsattığını düşündüğü belirtildi. 

Yasanın imzalanmasının ardından Japonya Ticaret Bakanı Hagiuda Koichi ise ABD ve
Japonya'nın, yeni nesil yarı iletkenlerin üretiminde kullanılacak hayati
bileşenler için güvenli bir kaynak oluşturmak üzere ortak bir uluslararası
araştırma merkezi kuracağını duyurdu.


ABD, ÇIN'E ÇIP ÜRETIM EKIPMANI SEVKIYATINI KISITLAMAYI DÜŞÜNÜYOR

Bu gelişmelerden kısa süre sonra ise ABD'nin, Çin'de bulunan bellek yongası
üreticilerine, ABD'de üretilen yonga üretim ekipmanlarının sevkiyatını
sınırlamayı düşündüğü iddia edildi. Konuya yakın kaynaklara göre, ABD'de
geliştirilen çip üretim ekipmanlarının, Çin'de bulunan ve pek çok teknolojik
cihazda kullanılan gelişmiş yarı iletkenleri üreten fabrikalara sevkiyatının
durdurulması ile NAND çip pazarının yaklaşık %23’ünü temsil eden ABD merkezli
bellek çipi üreticileri Western Digital Corp ve Micron Technology'nin
çıkarlarının korunması da mümkün olacaktı.

Uzmanlar böyle bir ihracat kısıtlamasının, hâlihazırda oldukça kırılgan olan
küresel çip tedarik zincirinin daha da bozulması ve ABD işletmeleri de dâhil
birçok işletmenin zarara uğraması gibi son derece ağır potansiyel sonuçları
olabileceğini belirtiyor.

Buna göre kısıtlamaların, küresel NAND pazarının yarısından fazlasını kontrol
eden Güney Kore merkezli devler Samsung Electronics ve SK Hynix gibi çip
üreticilerinin Çin'deki fabrikalarına yeni teknoloji araçları gönderilmesini
engelleyeceği, bunun da dünyanın dört bir yanından milyonlarca müşteriye hizmet
veren fabrikaların iyileştirilmesinin önüne geçeceği öngörülüyor. Bu noktada
Samsung Electronics ve SK Hynix'in; Amazon, Apple, Meta ve Google gibi pek çok
teknoloji şirketinin ürünlerinin üretimi için hayati önem taşıyan çiplerin
üretimine yönelik olarak, son yıllarda Çin'e büyük yatırımlar yaptığını
hatırlatmakta fayda var.

Aslında ABD, Çin'in çip üretimine engel olmayı ilk defa denemiyor. Geçen ay
yayımlanan ve yine anonim kaynaklara dayanan Reuters haberinde, ABD'nin
hedefinde Çin'in en büyük çip üreticisi olan Semiconductor Manufacturing
International Corporation’a gönderilen çip yapım araçlarının olabileceği
bildirilmişti. Çin'e karşı husumet beslediği bilindiği aktarılan eski ABD
Başkanı Donald Trump'ın yönetimi sırasında da ABD, şirkete gerçekleştirilen çip
üretim ekipmanı ihracatını kısıtlamıştı.


"KIRILGAN" ÇIP KRIZI

Bu ihtimal, özellikle de son iki yıldır kendini şiddetli bir şekilde hissettiren
ve otomotiv sektöründen beyaz eşya sektörüne kadar çip gerektiren her alanda
kesintilere neden olan yarı iletken krizi için büyük bir tehlike oluşturuyor.
Her ne kadar hâlâ devam etse de son zamanlarda etkisi hafiflemeye başlayan çip
krizi, şu an oldukça kırılgan bir dönemde. Üretimi etkileyecek en ufak bir
aksaklığın bile krizin tekrar alevlenmesine ve çip fiyatlarının, dolayısıyla da
çip kullanılan bütün teknolojik cihazların fiyatlarının artmasına neden
olabileceği aktarılıyor.

Konuya ilişkin açıklamalarda bulunan BNK Securities analisti Lee Min-hee de,
"Samsung’un Çin üretimi tek başına NAND flash üretiminin %15’ten fazlasını
oluşturuyor… Üretimde herhangi bir kesinti olursa, bu çip fiyatlarının
yükselmesine neden olacak." diyerek konunun ciddiyetine dikkat çekiyor. Başka
bir deyişle, ABD'nin Çin'e bağımlılığı azaltmak amacıyla böyle bir adım atması
sonucunda meydana gelebilecek etkilerin sadece Çin genelinde değil küresel çapta
hissedileceğini söylemek yanlış olmayacak.

🗞 “Demokrasi şöleni”, Suriye'ye harekât sinyali

ABD, Çin’e çip üretim ekipmanı sevkiyatını kısıtlarsa ne olacak?

İrem Denli

Canan Güllü
Türkiye Kadın Dernekleri Federasyonu Başkanı

Ülkemizde 2012 yılında kabul edilen ve 1 Ağustos 2014 tarihinde yürürlüğe giren
"Kadınlara Yönelik Şiddet ve Aile içi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye
İlişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesi" yani kısaca Uluslararası İstanbul...

Canan Güllü
Türkiye Kadın Dernekleri Federasyonu Başkanı

Ülkemizde 2012 yılında kabul edilen ve 1 Ağustos 2014 tarihinde yürürlüğe giren
"Kadınlara Yönelik Şiddet ve Aile içi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye
İlişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesi" yani kısaca Uluslararası İstanbul Sözleşmesi
biz kadın STK'ları tarafından "kadınların anayasası" olarak kabul edilir.

Önleme, koruma, kovuşturma ve politika üretme ayaklarından oluşan bu
uluslararası sözleşme, sorunun oluşmadan önlenmesini amaçlayan mekanizmalarla,
kadın-erkek eşitliğini sağlamaya yönelik bir direktifler yönergesidir. Birbirini
tamamlayan ve besleyen, sahadaki çakıl taşlarını temizleyerek yolları açan saha
deneyimlerinin yansımalarıdır. Sorunların tespiti  ve çözüme yönelik
mekanizmalarla devlet iradesinin önleme kararlılığı ile tamamlanmış bir belge
olması onu önemli kılar.

Bu yüzden ortak kararlılıkla tamamen yerli ve millî bir belgedir İstanbul
Sözleşmesi. Ancak siyasi saiklerle kabul tarihinden itibaren uygulanmamış ve
nihayetinde Cumhurbaşkanı imzası ile hukuksuzca yürürlükten kaldırılmıştır.


BIR ADIM GERIDEN: NAHIDE OPUZ

Biraz geriye dönelim ve 1990 yılında henüz şiddetin şikâyete bağlı olduğu
yıllardan bir vaka hatırlayalım birlikte. Diyarbakır ilinde dinî nikahla bir
birliktelik yaşayan Nahide Opuz defalarca uğradığı şiddet sonrası kolluğa
gitmiş, ancak şikâyet etme cesaretini gösteremediği için gerisin geri şiddete
uğradığı eve ve onu döven erkeğin yanına dönmek zorunda kalmıştır; çünkü eğer
şikâyet ederse onu koruyacak yasal mevzuatın yokluğu Nahide Opuz'u çaresizlik
içinde bırakmaktaydı.

Nihayetinde koca 7 bıçak darbesiyle sonuçlanan bir şiddet sonrası kasten
yaralama suçu ile yargılanmış, kısa bir süre ceza almış ve yargılaması 8
taksitte ödenmek üzere 800 lira para cezasıyla tamamlanmıştır. Geçen süre içinde
hapisten tehditler alan Nahide annesini de yanına alarak şehri terk etme
kararını hayata geçirdiği zaman da tahliye olan fail koca eşyaların yüklü olduğu
kamyoneti yoldan çevirmiş ve Nahide'yi yaralayarak annesini katletmiştir.

Yargılama sürecinde verilen cezanın azlığı nedeniyle davacı taraf bu kez de iç
hukuk yollarına başvurmuş ve orada da hukukun işlemediğine tanıklık edilmiştir.
İç hukuk yollarının tükenmesi sonucu dava AİHM'e taşınmıştır. Uzun soluklu süreç
sonucunda AİHM tarihinde ilk defa vatandaşının hayatını koruyamayan devlet
olarak Türkiye'yi tazminata mahkûm etmiştir. 


ÇAĞDAŞ DEMOKRASI ADIMI: İSTANBUL SÖZLEŞMESI

2000'li yılların başı ve iktidarda AKP hükümeti vardır. Avrupa Birliği üyeliği
için uyum yasaları çıkarılmaktadır ve Avrupa Konseyi dönem başkanlığı
Türkiye'dedir. "İşte tam zamanıdır" denerek ve şiddetsiz bir Avrupa dileyerek
ülkelerin kapıları çalınmış ve ilk imzacısı olmakla övündüğümüz İstanbul
Sözleşmesi üye devletlerin imzasına açılmıştır. Türkiye de bir bayram havası
vardır. 

Nahide Opuz utancını ortadan kaldırmakla kalmayacak aynı zamanda Avrupa'dan da
bir adım önde olacaktık. Atatürk'ün seçme ve seçilme hakkıyla kendi kadın
nüfusuna yasal haklar tanımış Türkiye yine yeniden çağdaş demokrasi adımını
atmıştı böylelikle.

Ancak iktidara gelmek için demokrasi trenine binerken özgürlükten, modern
yaşamdan, eşitlikten söz edenlerin iktidara geldiklerinde takındıkları tavırla
henüz karşılaşmamıştık. 

Sözleşme TBMM'de neredeyse havai fişeklerle kutlanmasına rağmen bir gariplik
vardı. Sözleşme mekanizmaları hayata geçmiyordu. İç hukukta uluslararası
sözleşmeleri destekleyecek yeni yasal mevzuat hazırlanırkenki adı "Kadına
şiddetin önlenmesi" iken parlamentoya onaya geldiğinde adı "Ailenin Korunması ve
Kadına Şiddetin Önlenmesi" olmuştu. İşin içine aile girmiş ve eşitlik rafa
kalkmıştı. 


"BIAT ET, RAHAT ET"

Kadınlar evde, sokakta, iş yerinde, her yerde incir çekirdeğini doldurmayan
sebeplerden öldürülmeye başlandığı zamanlarda önleyici politikalar yoktu.
Ailenin tamamlayıcı unsuru kadınlar "biat et, rahat et" felsefesine feda
ediliyorlardı. Bu da yetmezmiş gibi sözleşme iç siyasetin pazarlık malzemesi
yapılmış ve Saadet Partisi Disiplin Kurulu üyesi Oğuzhan Asiltürk tarafından
İstanbul Sözleşmesi'nden vazgeçilmesi hâlinde tabanın AKP oy vereceği
konuşulmuştu bir buluşmada.


TALEPTEN GERÇEĞE

Akla hayale sığmayan bu talep gerçek oldu ve 21 Mart 2021 günü Resmî Gazete'de
Cumhurbaşkanının tek başına kararı ile sözleşmeden çekilme kararı yayımlandı. 

Hepimiz şaşkındık. 2008-2021 yılları aralığında 3 bin 750 kadının katledildiği
ülkemizde sözleşmeden vazgeçmek akıl işi değildi. 

Yaklaşık 220 kurum ve kişi tarafından kararın iptali yönünde Danıştay’a dava
açıldı. Bu davaların bir kısmı duruşmalı olarak yapıldı. Danıştay salonunda
yaklaşık 40 kişi ve kurumun duruşması oldukça yoğun bir katılımcıyla takip
edildi. 4 kez yapılan toplu duruşmaların savcıları mütalaalarında istemin haklı
olduğu ve kararın iptali yönünde görüş bildirdi. 

Ancak Danıştay 5/2 oylama ile bu hukuksuz kararı onayarak ona meşruiyet
sağlamıştır. Bu onama; 

 1. Anayasamızın 90. maddesi, uluslararası sözleşmelerin yürürlükten çekilme
    durumlarında sözleşmenin kabul edildiği şekliyle, yani parlamento kararıyla
    çekilmesini gerekli kılar. Bu kararla Danıştay, Anayasa'ya "darbe"
    yapmıştır.
 2. Parlamentonun yetkileri gasp edilmiş olup TBMM’ye "darbe" yapılmıştır.

Ülkede hukuk katledilmiştir; hem de yüksek mahkeme eliyle. Ayrıca tek adam
rejimiyle bir gece uluslararası sözleşmelerden çekilme riski kapımızın önünde
tehlike olarak, patlamaya hazır bir bomba olarak bırakılmıştır.

Kim bilir hangi gizli görüşmelerde nelerin pazarlıkları yapılacaktır. İşin bu
kısmın bilemeyiz; ama bildiğimiz bir şey varsa o da bu ülkenin kadınları öyle
kolay pes etmez.

Bu karara itiraz yolu açıktır. Hukuki olarak yola devam ederken sahada
mücadeleye devam edeceğiz.

İstanbul Sözleşmesi'nin önleme politikalarını sürdürmek için yerel yönetimlerle
iş birliklerimize ve özel sektörle zihniyet değişimi çalışmalarımıza hız
kesmeden devam edeceğiz.

Çünkü biz biliyoruz ki mücadele kazandırır. 

Biz kadınlar, İstanbul Sözleşmesi'nden vazgeçmiyoruz.

--------------------------------------------------------------------------------

Not: Serbest Kürsü'de yer alan tüm görüşler yazarlara ait olup, Aposto'nun
editoryal bakış açısını yansıtmamaktadır.

Zihnin için taze bir başlangıç.