<a fr-original-style="" href="https://www.linkedin.com/in/mine-durusu-tanriover-53015336/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Prof. Dr. Mine Durusu Tanrıöver</a>Bu yaz orman yangınları karşısında gene korkunç bir çaresizlik, acı ve keder yaşadık. Son birkaç yıldır bu acı gerçekle yüzleşiyoruz: orman yangınları giderek sıklığı ve boyutu artan bir felaket olarak yaşanmaya devam edecek. Ve bunun esas nedeni de aşırı kuru ve sıcak havalar nedeniyle oluşmuş en ufak bir kıvılcımın kontrol edilemeyen bir boyutta yangına dönüşmesi. İnsan eliyle oluşturulan bir iklim krizi ve insan eliyle kasıtlı ya da kazara tutuşturulan bir kıvılcım…&nbsp;Orman yangınları ve iklim krizi iki taraflı bir kısır döngü ile birbirine bağlı. İnsan kaynaklı iklim değişikliği, orman yangınlarının yayılması için uygun koşullar yaratarak, ilk kıvılcım kaynağı ne olursa olsun, çok yüksek veya aşırı yüksek yangın tehlikesi olan günlerin sayısını artırır. Diğer taraftan orman yangınları, büyük miktarlarda sera gazı salımına neden olarak iklim değişikliğine katkıda bulunur ve bu da orman yangını olasılığını daha da yükseltir.Orman yangınlarına doğrudan maruz kalmasak bile yanan ve yitip giden yaşamlar, varlıklar, anılar ve sonrasındaki öfke, çaresizlik ve yas her nerede olursak olalım bizde ruhsal yaralar açar. Doğrudan maruz kalan insanlar için ise pek çok sağlık etkisi mevcut. Yazarken bile zorlandığım can kaybı, yanıklar, toksik gazlarla zehirlenme gibi etkiler en acı akut tablolar. Bunlardan kurtulabilmiş kişiler için ise temel ihtiyaçları için gerekli fiziksel altyapının ve geçim kaynaklarının kaybı, yerinden edilmenin sonuçları sağlığı doğrudan etkiler. Ben ise bugün daha çok&nbsp;yangınlar sırasında havaya salınan ince partiküllü maddeler (PM2·5) ve çeşitli toksik gazların etkilerinden bahsetmek istiyorum.&nbsp;Orman yangınlarının oluşturduğu duman içerisinde yer alan ince partiküllü maddeler kalp damar, solunum ve bağışıklık sistemimiz öncelikli olmak üzere tüm sistemlerimizi etkiler.&nbsp;Kısa süreli maruziyette bile solunum yolu hastalıklarının riskinin artığı <a fr-original-style="" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27082891/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">belirtilmekte</a>. Dumana maruziyet, astım ve kronik obstrüktif akciğer hastalığı alevlenmeleriyle ilişkilidir. Oksidatif stres yoluyla akciğer hasarı, lokal ve sistemik inflamasyon, hava yolunu kaplayan hücre tabakasının bütünlüğünün bozulması ve enfeksiyona karşı artan duyarlılık&nbsp;sadece solunum yolları ve akciğerde değil kalp damar sisteminde de hasar oluşturur. Bunun yanında, duman parçacıkları uzun mesafeler kat edebilir ve güneş ışığı ve diğer kimyasallarla reaksiyona girerek başka toksik maddelere dönüşebilir. Bu şekilde güçlü bir oksidan olan&nbsp;troposferik ozon seviyelerini de yükselterek solunum ve kalp damar sistemi üzerindeki hasara katkıda bulunur. Üstelik, yangın dumanının ölüme yol açtığı ve bunun aslında daha önce düşünülenin aksine uzun vadede değil çok daha kısa dönemde olduğu <a fr-original-style="" href="https://www.thelancet.com/journals/lanplh/article/PIIS2542-5196(25)00174-3/fulltext" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">gösterildi</a>.&nbsp;Yapılan çalışmalar, orman yangınlarından kaynaklanan ince partiküllü maddelerin, günlük hayatımızda maruz kaldığımız egzos ve kömür dumanı gibi diğer kaynaklardan gelenlerden daha tehlikeli ve zararlı olduğunu işaret etmekte. Bunların ötesinde, karbonmonoksit, azot oksitler, fenoller, akrolein ve asetaldehit gibi toksik maddeler de yangınlar sırasında havaya salınır. Bu dumandaki en az beş kimyasal grup, Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı (IARC) tarafından insan kanserojenleri olarak <a fr-original-style="" href="https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9076366/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">sınıflandırılmıştır</a>.Son yıllarda elde edilen önemli bir başka bulgu ise, orman yangınları ilişkili ruhsal stres ve hastalıkların, dumanın kendisinin içerdiği toksik ve zararlı maddelerle de ilişkili olduğu. Yani, solunan dumanın sinir sistemi üzerindeki etkileri yangınlar sonrası görülen depresyon, anksiyete ve ruh hali bozuklukları gibi ruh sağlığı sorunlarının kötüleşmesinde doğrudan bir rol&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://jamanetwork.com/journals/jamanetworkopen/fullarticle/2832210?utm_source=For_The_Media&utm_medium=referral&utm_campaign=ftm_links&utm_term=040425" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">oynayabilir</a>. Beyin gelişimi için kritik dönemlerde olan çocuklar ve gençlerin duyarlılığı bu nedenle daha fazladır. Üstelik bebekler, yetişkinlere göre vücut ağırlığı birimi başına daha fazla hava solur. Havadaki ince partiküllü maddelerin düzeyindeki artışla doğru orantılı olarak çocukların ve gençlerin ruh sağlığı sorunları nedeniyle acil servise başvurma riskinin erişkinlere göre belirgin şekilde arttığı görülmüştür.&nbsp;Veriler, orman yangını dumanına maruz kalmanın güvenli bir seviyesinin olmadığını açıkça <a fr-original-style="" href="https://news.stanford.edu/stories/2025/01/assessing-wildfire-health-risks" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">gösteriyor</a>: Ne kadar çok maruz kalırsak, sağlığımız üzerindeki etkiler o kadar kötüleşiyor.&nbsp;Çocuklar, gençler, daha ileri yaşlı bireyler, kalp damar veya astım gibi önceden mevcut rahatsızlıkları olan kişiler ve de gebeler orman yangınları ile ilişkili dumandan en fazla etkilenecek hassas grupları oluşturuyor. Bu grupların yanında, etkili koruyucu ekipmanı olmadan yangına müdahale eden kişileri de saymadan geçemeyeceğim. Dumanın etkilerinden korunabilmek için yapılabilecekler maalesef sınırlı. Ev içi maruziyeti azaltmakta taşınabilir iç mekan filtreleme sistemlerinin faydası olabilir. Dış ortamda ise sağlık riskleri açısından hassas kabul edilen kişilerin pandemi zamanından alışık olduğumuz N95 maskelerini&nbsp;kullanmasında fayda var. Müdahale eden kişilerin ise <a fr-original-style="" href="https://www.csgb.gov.tr/Media/epjnvaii/orman-yang%C4%B1n%C4%B1-ile-m%C3%BCcadele-rehberi.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">özel ekipman</a> kullanması gerektiği aşikar.&nbsp;Sonuç olarak, elimizdeki veriler yakından ya da uzaktan, kısa ya da uzun süreli orman yangını dumanına maruz kalan insanların pek çok sağlık riskini üstlendiğini gösteriyor. Tüm bunların yanında, orman yangınları kendi yası ile geliyor. Doğrudan ya da dolaylı olarak etkilenen, çaresizce izleyen, yitip giden tüm canların ve hayatların kederini üzerine yapıştıran herkes için...&nbsp;

Dünyahali

Orman yangınlarının getirdiği sağlık riskleri

Kırmızı Yaz

<a fr-original-style="" href="https://www.linkedin.com/in/mine-durusu-tanriover-53015336/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Prof. Dr. Mine Durusu Tanrıöver</a>Yaz sıcakları iyiden iyiye bastırmaya başladı. Kimimiz yıl boyu hayalini kurduğumuz tatili dört gözle beklerken, kimimiz yoğun iş temposundan biraz nefes alacak bir mola peşinde. Ben ise yağmurlardan sonra gelen sıcak ile coşan teras bostanımın keyfini sürerken bir süredir uzakta olan sevdiklerime kavuşmanın mutluluğunu yaşıyorum. Güneş ışınları pek çoğumuz için mutlulukla ve iple çekilen kavuşmalarla ilişkilendirilmiş olsa da sıcaklar özellikle toplumun kırılgan kesimleri ve sıcak havaya maruziyeti yüksek olan iş ve meslek grupları için oldukça zorlayıcı olabilir.&nbsp;Daha önce Toprağın Bilgeliği’nde artan sıcaklıklar ve sıcak hava dalgaları ile ilgili sağlık risklerini birkaç kez gündeme <a fr-original-style="" href="https://dunyahali.com.tr/yazilarimiz/eriyen-buzdaglarinin-sesi-ve-ruh-sagligimiz-483" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">taşımıştık</a>. Sıcak hava dalgalarının fizyolojik olarak kırılgan olan bebekler, çocuklar, gebeler, ileri yaşlı ve kronik hastalıklarla yaşayan bireyler için ciddi riskler içerdiğini ve ölüme kadar varabilen tablolara yol açabildiğini <a fr-original-style="" href="https://dunyahali.com.tr/yazilarimiz/bir-iklim-afeti-olarak-artan-sicakliklar-ve-sicak-hava-dalgalari-2486" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">biliyoruz</a>. Bu tablolar içerisinde en önemli olanı ise sıcak çarpması. İç vücut sıcaklığının 40°C'nin üzerine çıkması sonucu hücresel işlevlerde bozulma ciddi nörolojik bulgulara, doku ve organlarda zarara ve zamanında müdahale edilmediği takdirde de ölüme ilerler. Eğer kişinin kronik hastalıkları için kullandığı ilaçlar fizyolojik uyum mekanizmalarını da engelliyorsa bu süreç hızlanabilir. Bu nedenle kronik hastalıkları olan kişilerin sıcak havalarda almaları gereken önlemler konusunda bilgilenmeleri, kullandıkları ilaçların ve cihazların saklama koşulları, kullanım sıklıkları ve dozları açısından hekimlerine danışmaları ve sıcağa bağlı hastalıklar konusunda erken müdahaleyi sağlayacak belirti ve bulguları tanımlamaları önemlidir.&nbsp;Sıcağa bağlı hastalıklar açısından ciddi risk altında olan bir başka kırılgan grup ise sıcak ortamlarda fiziksel olarak zorlayıcı işler yapan kişilerdir. Paris 2024 Yaz Olimpiyat Oyunları dolayısıyla sıcak havanın yoğun efor harcayan olimpiyat sporcuları için ciddi bir risk oluşturduğuna vurgu <a fr-original-style="" href="https://dunyahali.com.tr/yazilarimiz/saglik-lensinden-olimpiyat-oyunlari-iklim-krizi-ve-sporcularin-karsilastigi-yeni-tehditler-2460" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yapmıştık</a>. Bu yazıda ise sıcağa bağlı iş ve meslek hastalıklarını gündeme getirmek isterim. &nbsp;Belirli iş ve meslek alanları sıcağa bağlı hastalıklar ve yaralanmalar açısından daha yüksek riske sahiptir.&nbsp;2021’de Pasifik Kuzeybatı’da oluşan “sıcak hava kubbesi” ile hava sıcaklığı rekor düzeylere ulaşmış ve Kanada’nın Britanya Kolumbiyası bölgesindeki işçiler etkilenmiştir. 2021 yılı ile 2001-2020 yılları arasındaki veriler karşılaştırıldığında, sıcağa bağlı iş hastalığının insidansında %327’lik bir artış olduğu <a fr-original-style="" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/39083050/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">saptanmıştır.</a> 2001–2021 arasında, sıcak hava dalgası günlerinde sıcağa bağlı iş hastalığı riskinin, normal günlere göre 4,3 kat daha yüksek olduğu ve özellikle orta yaşlı işçiler ile inşaat, ulaşım ve ekipman kullanımı alanlarında çalışanlarda riskin daha fazla olduğu izlenmiştir. Bununla birlikte 2021 yılındaki sıcak hava dalgası sırasında, önceki yazlara kıyasla genç ve kadın işçilerin daha fazla etkilendiği belirtilmiştir.&nbsp;Amerika Birleşik Devletleri’nde ise 2011-2022 yılları arasında 479 işçinin aşırı sıcağa maruz kalma nedeniyle hayatını kaybettiği <a fr-original-style="" href="https://jamanetwork.com/journals/jama/article-abstract/2835485" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">raporlanmıştır</a>. En yüksek ölüm oranları tarım ve inşaat sektörlerinde görülmüştür. Bu iş kollarında çalışanların önemli bir kısmı göçmen işçiler olup, düşük gelir ve izin haklarından yoksunluk gibi sosyoekonomik engellerin sıcağa bağlı iş ve meslek risklerini artırdığı belirtilmiştir.&nbsp;Sıcak hava dalgalarında vücudun uyum mekanizmalarının yetersiz kalmasının ve bunun sonucunda sıcak çarpması tablosunun gelişmesinin yanında hastalık ve ölüm nedeni olan başka etkenler de vardır. Örneğin, sıcak maruziyeti pestisit emilimini ve bu kimyasal toksinlerin metabolizmasını artırabilir. Mezoamerikan nefropatisi olarak isimlendirilen ve tarım işçilerinde görülen kronik böbrek hastalığı tablosunun bu nedenle ortaya çıktığı düşünülmektedir. Sınırda kalp işlevleri ve kronik kalp hastalıkları olan işçiler kalp krizi ve inme gibi akut durumlar yaşayabilirler. Yağ dokusu vücutta ısının hapsedilmesine neden olarak obezitesi olan işçi ve çalışanlarda sıcaklık bağlantılı riskleri artırabilir. Sıcak hava dalgalarında bilişsel ve nörolojik işlevlerin bozulması yüksekten düşme gibi iş kazalarına ve travmalara neden olabilir. İklim krizi ile her yıl daha sık tanık olduğumuz orman yangınlarına müdahale gibi durumlarda ise sıcak kaynaklı stres ve yangın dumanı kalp-akciğer hastalıklarını şiddetlendirebilir ve akut solunum yetmezliği, kalp krizi gibi durumlara yol açabilir. Bunlar kötü haberler olmasına rağmen iyi haber tüm bu hastalık ve ölümlerin önlenebilir nitelikte olmasıdır!Çalışanları sıcağa bağlı sağlık risklerinden korumak için hayata geçirilmesi gereken stratejiler üç ana başlık altında toplanabilir:1. Risk değerlendirmesi: İş ve meslek hastalıklarının önlenmesindeki en temel ve ilk basamak olan risk değerlendirmesi sıcağa bağlı hastalıkların önlenmesinde de ilk adım olmalıdır. Burada hem kişiye ait riskler hem de yapılan işe ve ortama ilişkin riskler göz önünde bulundurulmalıdır. Çalışanın bireysel sağlık riskleri ve tıbbi hikayesi, sosyal ve ekonomik durumu, çalışırken kullandığı kıyafet ve koruyucu ekipmanlar ile çalıştığı ortamın ve çevrenin koşulları, iş yeri güvenliği ile mevcut yasa ve düzenlemeler gibi unsurlar değerlendirilmelidir.2. Belgelendirme: Yukarıda bahsedilen risk unsurları ile ilgili detaylı ve düzgün kayıt tutulması risklerin önlenmesi ve gerekli önlemlerin alınması için yapılacak planlar için temel oluşturmaktadır.&nbsp;3. Önleme: Risk faktörleri değerlendirilip belgelendikten sonra iş ortamı ile ilgili genel önlemlerin yanında bireye özgü önlemlerin de alınması için harekete geçilmelidir. Çalışanların sıcağa karşı korunması için danışmanlık yapılmalı; gölgeli/serin alanlarda dinlenme molaları verilmesi, sık aralıklarla (her 15-20 dakikada bir) su tüketimi sağlanması, hava alan hafif kıyafetler giyilmesi ve ultraviyole radyasyona karşı koruma sağlanması, çalışma saatlerinin düzenlenmesi ve gerekirse görevlerin hafifletilmesi gibi önlemler alınmalıdır. Tarla, inşaat alanı gibi dış ortamlarda doğal soğutma sağlayan dinlenme alanları gibi mekânsal çözümler geliştirilmelidir. Tıbbi durumları nedeniyle yüksek riskli olan çalışanlar için özel önlemler alınmalıdır. Sıcak ortamda çalışmaya alışık olmayan kişiler işe başladıklarında aşamalı olarak ‘ısıya alıştırma’ süreci sorasında tam zamanlı çalışmaya başlamalıdır. Çalışanlara sıcağa bağlı hastalıklarla ilgili eğitimler verilerek belirtilerin erken tanınması ve gerekli müdahalenin yapılması sağlanmalıdır.&nbsp;Bu stratejilerin etkin bir şekilde hayata geçirilmesinin çalışanlardan politika yapıcı ve uygulayıcılara kadar her düzeyde bir ekip çalışması gerektirdiği açıktır. Sağlık çalışanlarından iş güvenliği uzmanlarına, özel sektör yöneticilerinden kamu kuruluşlarının görevlilerine kadar herkesin bireysel önlemlerden ülke politikası düzeyine kadar belirli sorumlulukları vardır. Risk azaltım ve önleme planlarının değişen şartlara uyum sağlayacak şekilde güncellenebilmesi için düzenli olarak risk değerlendirme çalışmaları yapılmalıdır. İşgücünün korunması ve iklim krizinin etkilerine dayanıklı sürdürülebilir sistemler kurulmasının kamu düzeninin sağlıklı bir şekilde işlemesi ve üretkenliğin devam etmesi için de gerekli olduğu unutulmamalıdır.

Risk altında olan meslek grupları ve alınması gereken önlemler

Güneş her zaman mutlulukla mı ilişkilidir?

<a fr-original-style="" href="https://www.linkedin.com/in/mine-durusu-tanriover-53015336/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Prof. Dr. Mine Durusu Tanrıöver</a>‘‘Zamanların hem en iyisi hem de en kötüsüydü; bilgeliğin de çağıydı aptallığın da; hem inanç hem de kuşku devriydi; Işığın da asrıydı karanlığın da; hem umut baharıydı hem de umutsuzluk kışıydı; hem her şeye sahiptik hem de hiçbir şeyimiz yoktu..’’ diye başlar Charles Dickens İki Şehrin Hikayesi’nde.&nbsp;Yıllar sonra, bu zamanın hikayesi de yazıldığında aynı cümlelerle başlayacaktır. Ama belki şöyle bir eklentiyle: ‘’Öyle bir zamandı ki, anneler genleri ve mitokondrileri ile mikroplastiklerini de bebeklerine aktarmaktaydı… ‘’<a fr-original-style="" href="https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0160412020322297?via%3Dihub" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">İlk olarak 2021 yılında</a>, İtalyan bilim insanları mikroplastikleri insan <a fr-original-style="" href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Plasenta" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">plasentasında</a> gösterdiler. ‘Plastisenta’ başlığını kullandıkları makalede mikroskop altında inceledikleri plasentaların hem anne hem de bebek tarafında buldukları mikroplastikleri renk, içerik ve boyut açısından tanımladılar.Nedir bu mikroplastik?Hiçbir doğal döngünün parçası olmayan petrokimya ürünleri olan plastikler ya kullanımları sırasında ya da atık halde çevresel etkilerle parçalanarak daha küçük plastik parçacıklar oluşturuyorlar: 5 mm’den küçük olanlar mikroplastik, 1 mikrondan küçük olanlar ise nanoplastik olarak adlandırılıyor. İmalat aşamasında bisfenoller, fitalatlar, benzotiazoller, polibromine difenil eterler gibi maddeler de plastik ürünlerin sıcağa dayanıklılığı, esnekliği, görünüşü gibi değişik amaçlarla ekleniyorlar. Bu maddeler de plastik ürünlerin hem kullanımı hem de yıkımı sırasında insan vücuduna ya da doğaya sızıyor.Mikroplastikler hangi yollarla vücudumuza giriyor?Mikroplastiklerin çeşitli yollarla vücudumuza girebildiğini ve farklı polimerlerin değişik <a fr-original-style="" href="https://www.frontiersin.org/journals/endocrinology/articles/10.3389/fendo.2021.724989/full" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">konsantrasyonlarda saptanabild</a>iğini biliyoruz.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Solunum yoluyla hava ve toz parçacıkları aracılığıyla</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Toz, su ve gıdalarla gastrointestinal sistem aracılığıyla</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Cildimize uyguladığımız ürünler yoluyla</li></ul>Ev içinde kullanılan sentetik tekstil ve eşyalar, yapı malzemeleri, vb kaynaklardan ortaya çıkan mikroplastikler solunum yoluyla alınıyor. Dış ortamda da özellikle gene bir petrol ürünü olan asfalt ile araç lastiklerinin etkileşimi sonucu mikroplastikler havaya karışıyor. Otopsi çalışmalarında, akciğerlerde çoğunluğu polietilen ve polipropilen kaynaklı mikroplastikler <a fr-original-style="" href="https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0304389421010888?casa_token=axiQf32DJ1sAAAAA:rbZMomz21qhCNzcVP8DA8-Yz-3y7Abu5l2mOMiQPOLG31FhMLv6yHj1ALMbnPtjiWQBQ-8cGvK0" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">gösterilmiş</a>.&nbsp;İçme suyu önemli bir mikroplastik kaynağı: bir kişi sadece plastik şişede su tükettiğinde yılda 90.000 mikroplastik alıyorken, musluktan içme suyu tüketen kişinin 4000 mikroplastik aldığı <a fr-original-style="" href="https://pubs.acs.org/doi/full/10.1021/acs.est.9b01517?casa_token=OLLmn3lgqqgAAAAA%3ABlJMaqCYLRMlMAdoxvNhWYjFseOR1CIFs9oAEgkKgYtOVvqvr5Rg_hfHszvJ8EAWDTTYinQyBXAbuioL" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">hesaplanmış</a>. Tek bir plastik çay poşetinin 95oC’da fincan başına 11,6 milyar mikroplastik, 3,1 milyar nanoplastik saldığı <a fr-original-style="" href="https://pubs.acs.org/doi/full/10.1021/acs.est.9b02540?casa_token=SwNcLM3yJdoAAAAA%3AJk3Nme-J-8iNgXUPDgbSbNj0jCvGrAd_oXxyp3gy95Wgtq1LnLczbdeqdt0tqbA_qo_wZmZ3CrJNgZAg" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">gösterilmiş</a>! Dışkıyla atılan miktar hesaplanarak haftada 0.1 ila 5 gram arasında <a fr-original-style="" href="https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0304389420319944?casa_token=dDB4z0JBuhcAAAAA:MtciLp3BCJ0V7wQ1GRgEzq-orQIcNziv26lkPjyo46HOaGW6O7apm4H5duxbZL8ffRSBK3cLPeI" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">mikroplastik sindirdiğimiz</a> düşünülüyor. Denizler ve okyanuslar da, yani deniz tuzu ve deniz ürünleri de mikroplastiklerle yüksek derecede kirlenmiş durumda. Gerek temizlik gerek kozmetik amaçlı ürünlerde kullanılan plastik mikroboncuklar da derimizden değişik miktarlarda vücuda alınıyor.Mikroplastiklerin sağlığımız üzerinde ne gibi etkileri var?Ağız yoluyla alınan mikroplastiklerin, özellikle de büyük boyutta olanların, %90’ı dışkı ile atılıyor. Solunum yoluyla alınanların ise bir kısmı balgamla atılabiliyor. Ancak daha küçük boyutta olanlar kana, beyin omurilik sıvısına, lenf dolaşımına, plasentaya geçip tüm dokularda birikebiliyorlar.Mikroplastiklerin sağlığımız üzerindeki etkileri yakın zamanda hızlanan araştırmalarla gösterilmeye başlandı. Örneğin, mikroplastiklerin astım, akciğer kanseri ve kronik akciğer hastalıklarının riskinde artışa yol açtığı sentetik tekstil endüstrisinde çalışan işçilerde <a fr-original-style="" href="https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0269749117307686?casa_token=deuDPNzCNNUAAAAA:BM-IS5TUk1ePsyMHdhMGkjdMGIsDdxIumxr6f-50YPDaadFNV3ssb6cu2rZ39qB_eJv4OLBC9Tc" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">gösterilmiş</a>. En etkileyici bulgulardan bir tanesi karotis damarlarındaki plaklarda polietilen ve polivinil klorid <a fr-original-style="" href="https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa2309822" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">gösterilmesi oldu</a>. Araştırmacılar, damarlarındaki aterom plaklarda mikroplastikler saptanan hastaların üç yıllık bir izlem süresinde 4,5 kat daha yüksek kalp krizi, inme ve ölüm riski olduğunu gösterdiler.Plastik ürünlere değişik nedenlerle eklenen fitalat, bisfenol ve organotin gibi maddeler ise hücre ve dokularda benzer hasarlara yol açmanın yanında, lipid ve enerji metabolizmasında bozulma ve endokrin hastalıklara da <a fr-original-style="" href="https://www.frontiersin.org/journals/endocrinology/articles/10.3389/fendo.2022.1084236/full" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yol açıyor</a>. Peki plastik katkı maddeleri ve mikroplastikler ‘<a fr-original-style="" href="https://www.frontiersin.org/journals/endocrinology/articles/10.3389/fendo.2021.724989/full" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">obezojen’ olabilir mi?</a> Pek çok bilimsel araştırma dünyadaki obezite salgınına plastiklerin de katkıda bulunduğunu kanıtlıyor. Bunu yaparken de hem hücresel düzeyde fizyolojik mekanizmaların etkilenmesi hem de barsaklarımızdaki mikrobiyotanın <a fr-original-style="" href="https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0147651324015732#:~:text=Microplastics%20might%20disturb%20the%20gut,further%20affect%20the%20microbial%20structure." style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">dengesinin bozulması</a> rol oynuyor.Temel olarak inflamasyona, immün yanıtta ve hücresel işlevlerde bozulmaya yol açtıkları saptanmış olsa da mikroplastiklerin orta ve uzun vadede ne gibi sorunlara yol açacakları bilinmiyor. İnfertiliteden kalp krizlerine, diyabetten kansere kadar pek çok tıbbi durumun tetikleyicisi olduklarına dair pek <a fr-original-style="" href="https://www.frontiersin.org/journals/endocrinology/articles/10.3389/fendo.2022.1084236/full" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çok kanıt var</a>.Peki ne yapmalıyız?En önemli adım tüketim alışkanlıklarımızı değiştirmek. Evlerin uygun şekilde havalandırılması ve saf ve doğal malzemelerden ürünlerin kullanılması, mümkünse hava kalitesi iyi olan yerleşim yerlerinde yaşamak solunum yoluyla alımı azaltabilir. Plastik şişelerde sıvı tüketmekten kaçınılmalı. Çaylar geleneksel demleme yöntemleri ile hazırlanmalı, plastik kapların içine sıcak yiyecek ve içecek konulmamalı. Sıcak sterilizasyon aşamasını da düşünürsek, bebeklerimizi beslediğimiz biberonlar cam olmalı.Daha sade bir yaşam, daha az eşya, daha doğal kıyafet, daha az kozmetik ürün, paketsiz yiyecek ve içecek gibi uzayıp giden bir liste.. Gerçek ihtiyacımız kadar ve mümkün olan en doğal kaynaktan tüketmek hem bize hem gelecek nesillere hem gezegenimize iyi gelecek.

Mikroplastiklerin insan sağlığına etkileri 

Plas(tis)enta

<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/the_caffeinated_owl/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Prof. Dr. Mine Durusu Tanrıöver</a>Gezegenimizin yaşadığı yıkımlar canımızı yakıyor. Yok edilen ormanlar, soyu tükenen canlılar, sömürülen doğal kaynaklar, yokluk içindeki insan toplulukları ve giderek bozulan bir gezegensel sağlık. Bana göre, tümü, merkezine parayı ve ‘ne pahasına olursa olsun ekonomik büyümeyi’ koymuş ve fakat giderek derinleşen gelir adaletsizliğine deva olamayan küresel kapitalist sistemin sonucu.&nbsp;Büyük devletlerin yöneticilerinin küresel ekonomik savaşın liderliğini elden bırakmamak ya da kapmak için attıkları adımlar gezegenimizin yaralarını derinleştiriyor. Enerji savaşlarının gölgesinde doğal kaynakların yağmalandığı yıkıcı politikalar gezegenin sağlığını koruyabileceği sınırların geçilmesine yol açarken sosyal adaletsizlikleri ve eşitsizlikleri körüklüyor. Bilim ve teknolojinin en parlak zamanlarını yaşadığı ve gelişmelerin inanılmaz bir ivmeyle hızlandığı bir dönemde&nbsp;Toprak Ana’ya karşı yürütülen pervasız bir savaşa da tanık oluyoruz.&nbsp;Yapay zekanın yeni bir ‘başarısı’nı duymadığımız tek bir gün geçmezken, başarı olarak nitelendirdiğimiz çıktıların ekosistem üzerindeki etkilerini belki de fark etmiyoruz. Yapay zeka sistemlerini eğitmek için kullanılan enerji ve donanımların maliyetlerinin on milyonlarca doların üzerinde olduğu <a fr-original-style="" href="https://ourworldindata.org/grapher/hardware-and-energy-cost-to-train-notable-ai-systems?time=earliest..2023-12-06" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">rapor</a> ediliyor. Peki ne uğruna? Dünyahali’nde karşıma çıkan bir cümle beni bir kez daha düşünmeye sevk ediyor:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">“Bu dünyanın daha fazla başarılı insana ihtiyacı yok. Aksine barıştan yana, birbirine iyi gelen, onaran, hikaye anlatan ve sevgi dolu insanlara ihtiyacı var.” -Dalai Lama</li></ul>İşte burda ‘Kadim bir bilgeliğe konulmuş yeni bir isim’ olarak nitelendirilen Ekofeminizm terimini gündeme getirmek istiyorum. Ekofeminizm, ataerkil, küresel, kapitalist dünya sistemine karşı sürdürülebilir yaşamlar kurmayı, yerelleşmeyi ve insanları doğanın üstünde tahakküm kurduğu bir yerden ekosistemin bir parçası olduğu bir noktaya taşımayı amaçlar. &nbsp;Saldırganlığın yerine şiddetsizliğin, rekabet yerine eşitlik ve adaletin konulduğu ve tüm canlıların da bir bütünün parçaları olarak aynı saygıyı ve şefkati gördüğü bir sistem önerir. Ve aslında gezegenimizi yaşanabilir kılmanın yolunun kadınları güçlendirmekten, onların kadim bilgeliğini yüceltmekten ve toprakla bağlarımızı onarmaktan geçtiğini bize anlatır.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Derinlemesine bilgi sahibi olmanız için Vandana Shiva ve Maria Mies’in kaleminden İlknur Urkun Kelso’nu çevirisiyle ‘Ekofeminizm’ ve ardından da Shiva’nın kaleminden ‘İnadına Canlı’ kitaplarını okumanızı öneririm.</li></ul>Aslında ekofeminizm felsefesi Anadolu topraklarına hiç de yabancı değil.&nbsp;Prof. A. Muhibbe Darga’nın ‘Anadolu’da Kadın’&nbsp;kitabı bu topraklarda kadınların onbinlerce yıldır eş ve anne kimliklerinin yanında erkeklerle yan yana ticaret yaptığını, sosyal hayatta yer aldığını ve halklarını yönettiğini anlatıyor.&nbsp;Anadolu’nun şifacı kadınlarının ruhu Buket Uzuner’in kaleminden tabiat dörtlemesinde Umay Nine’de hayat buluyor. Uzuner, Umay Nine’yi ‘kadınların içinde var olan bilgenin, vicdanın ve aklın sesi, bizde “Anadolu Kadını” denen eski Türklerin ‘Kam’ı, ak saçlı bilgesi Kocakarı, Tabiat Ana’nın sağduyusu ve sedası’ olarak tanımlıyor.&nbsp;Prof. Dr. Ayten Sezer Arığ,&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/anadolu-kadinlari-mudafaa-i-vatan-cemiyeti/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">‘Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti’</a> adı ile örgütlenen kadınların hak, adalet, insanlık, hürriyet ve medeniyetin gerçek anlamı için&nbsp;milli mücadeleye destek verdiklerini aktarıyor.Son yıllarda ise ekokırım yapan şirketlere ve projelere karşı kadınlarımızın kadim bilgelik, barış ve toprağın bereketinin sembolü olan ‘zeytin ağacını’ korumak ve yaşatmak için verdiği mücadelelere tanık oluyoruz. Bir sosyal tasarım projesi olan <a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=LXuN2QNGuu0&t=289s" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">‘Zeytin’</a> filmi bu topraklarla kadınların ekofeminist çerçevedeki birlikteliğini sanatla bizlere aktarıyor.&nbsp;Yazımı Shiva ve Mies’in Ekofeminizim kitabının arka kapağındaki cümleleriyle tamamlamak istiyorum:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">‘Dünya üzerindeki yaşamı tehdit eden yıkıcı eğilimlerin altında yatan sebepleri incelerken her ikimiz de birbirimizden bağımsız olarak aynı şeyin bilincine vardık. Bunun adı ‘kapitalist, ataerkil, küresel dünya sistemi’dir’.</li></ul>Hayal ettiğimiz yaşama ev sahipliği yapacak yeni dünya düzeni için ise şunları söylüyorlar:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">&nbsp;‘Bu yeni dünya bir büyük patlama ya da devrim ile yaratılmayacak. Bu değişim, halen eski dünyada yaşayan insanların bu ‘yeni dünya’nın tohumlarını ekmeye başlamalarıyla gerçekleşecek. Bu tohumların çimlenmesi ve meyve vermesi zaman alacak; ama pek çok insan bu tohumları ekmeye başladı bile.’&nbsp;</li></ul>Ekofeminizm, bizleri ninelerimizden miras aldığımız kadim bilgimiz, yaşama duyduğumuz saygı ve Toprak Ana’ya olan derin bağlılığımız ile bu gezegenin üzerindeki yaşamın varlığını sürdürmesi için tohumlarımızı ekmeye davet ediyor. &nbsp;

Gezegenimizi yaşanabilir kılmanın yolu kadınları ve onların kadim bilgeliğini yüceltmekten geçer.

Yaşasın Ekofeminizm!

<a fr-original-style="" href="https://www.linkedin.com/in/mine-durusu-tanriover-53015336/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Prof. Dr. Mine Durusu Tanrıöver</a>İçinde bulunduğumuz çağ her şeyin her an değiştiği bir çağ. Değişime ayak uydurabilmek ve değişimin belirsizliği içinde sakince durabilmek faydalı bir yeti. Ne büyük bir çelişkidir ki diğer taraftan da bizi kalıplara sokmak isteyen ve değişimi ‘hoş görmeyen’ bir sistem içerisinde yaşıyoruz. Eğer değişimin ve umudun bir parçası olmak istemiyorsanız kendi konforlu çemberinizde, dünyayı görmek istediğiniz gibi gördüğünüz gözlüklerinizi takarak yaşamaya devam edebilirsiniz. Ama peki başka bir yol varsa? Ve de bu yol bize ve dünyamıza da iyi gelecekse?&nbsp;‘İklim akıllı’ bir bakış açısıyla kendimize iyi gelen bir dönüşümü dünyamıza iyi gelen bir harekete de dönüştürebiliriz. &nbsp;Buyrun size alternatif bir ‘yeni yıl, yeni kararlar’ listesi:&nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="font-style: italic;" style="font-style: italic; box-sizing: border-box;">Hayvansal gıda tüketiminizi azaltmak için bir adım atın ve tabağınızdaki hayvansal proteini bitkisel protein ile değiştirin. Haftada bir gün ile başlamak bile oldukça büyük bir adım!</li></ul><a fr-original-style="" href="https://ourworldindata.org/global-land-for-agriculture" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Dünyanın yaşanabilir alanının</a> %44’ü tarım ve hayvancılık için kullanılıyor. Hayvanları beslemek için kullanılan ürünlerin yetiştirildiği tarım arazileri de işin içine katıldığında tarım alanlarının %80’inin hayvansal gıda üretmek için kullanıldığını söyleyebiliriz. Buna rağmen hayvansal gıda insanların protein ihtiyacının %38’ini, kalori ihtiyacının ise sadece %17’sini karşılıyor. Sistem gözüyle baktığımızda karbon ayak izi çok yüksek oldukça verimsiz bir düzen olduğunu söyleyebiliriz. İnsanlık daha fazla bitki temelli bir beslenme düzenine geçse, daha az tarımsal alan kullanarak daha fazla gıda üretebiliriz. Aynı zamanda da bu geçişi biyoçeşitliliği artırmak için bir fırsat olarak da değerlendirebiliriz.&nbsp;Öncelikle bazı mitleri yıkmamız gerekiyor. Bunların başında gelenlerden birisi sağlıklı bir yaşam için hayvansal proteine muhtaç olduğumuza dair mit. Proteinlerin hücrelerimizin yapıtaşları olduğunu ve beslenmemizde her yaşa özgü bir protein içeriği olması gerektiğini biliyoruz. Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılan ve 48 binden fazla kadının dahil olduğu bir <a fr-original-style="" href="https://ajcn.nutrition.org/article/S0002-9165(23)66282-3/fulltext" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çalışmada</a> sağlıklı yaşlanma ve beslenme özellikleri arasındaki ilişki incelenmiş. Kronik hastalıkların olmaması, ruhsal sağlığın iyi olması, bilişsel ve fiziksel işlev kısıtlılığı olmaması sağlıklı yaşlanmanın bileşenleri olarak tanımlanmış. Orta yaşlarından itibaren 70-93 yaşları arasına kadar izlenen katılımcıların %7,6’sı sağlıklı yaşlanma tanımına uymuş. Orta yaş döneminde protein alımı daha yüksek olan kişilerin sağlıklı yaşlanma olasılığının daha yüksek olduğu görülmüş. Protein kaynağı olarak ise bitkisel protein tüketimin hem sağlıklı yaşlanma ile hem de daha az fiziksel kısıtlılık ve daha iyi ruhsal sağlıkla ilişkili olduğu saptanmış.&nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="font-style: italic;" style="font-style: italic; box-sizing: border-box;">Sosyal medyayı bir kenara bırakın. Çoktandır sesini duymadığınız bir arkadaşınızı arayın. Her hafta, size kendinizi iyi hissettiren bir kişi ile iletişime geçmek için bir fırsat yaratın. &nbsp;</li></ul>Türk Dil Kurumu 2024’ün kelimesi olarak ‘<a fr-original-style="" href="https://tdk.gov.tr/icerik/basindan/2024-yilinin-kelimesi-kavrami-kalabalik-yalnizlik/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kalabalık yalnızlık</a>’ı seçti. Sosyal medyanın yalancı kalabalığının içinde gerçekte tüm sosyal bağları kopmuş olarak yalnız kalan insanların dramının bir yansıması aslında bu ‘kalabalık yalnızlık’. Dijital dünyaların içinde yeni bağlantılar kurup beğeni almaya çalışırken gerçek hayatta sosyal bağlarımızın koptuğu bir gerçek. İşin belki çok da hesaba katmadığımız boyutu ise sosyal medyanın karbon ayak izi. Kullandığımız <a fr-original-style="" href="https://www.telefonica.com/en/communication-room/blog/impact-of-technology-on-energy-efficiency/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">dijital teknolojilerin dünyadaki elektrik tüketiminin %8-10’undan</a> sorumlu olduğu ve sosyal medya platformlarında geçirdiğimiz her bir dakikanın bile bir karbon ayak izi olduğu biliniyor. Oysa ki sosyal iyilik hali bütüncül sağlığımızın vazgeçilmez bir parçası ve maalesef ismi ‘sosyal’ olsa da sosyal medya aynı iyilik halini bize sunmuyor. Güçlü ve destekleyici ilişkileri ve sosyal bağları olan kişilerin daha mutlu olduğu ve bunun da daha sağlıklı ve uzun bir yaşama yansıdığı bilinen bir gerçek. Bizi zamanla yarıştıran hayatlarımızda, dostlarımızla, sevdiklerimizle iletişime geçmek ise maalesef her gün kaçırılmış bir mutluluk fırsatı. &nbsp;&nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="font-style: italic;" style="font-style: italic; box-sizing: border-box;">Kendi içsel kaynaklarımız ne kadar zengin ve sağlam olursa, başkalarına ve dünyaya o kadar yararlı oluruz. Gün içerisinde birkaç kısa farkındalık ve öz şefkat molası verin.&nbsp;</li></ul>Bedenimiz bir yerlere koşarken aklımız başka yerlerde, yoğun bir stres ve kaygı ortamında yaşıyoruz. Fizyolojik olarak ‘stres’ direncimizi artırmaya yarayan bir mekanizma olsa da, sürekli olarak ruhsal ve bedensel sınırlarımızı zorlayan bir stresin sağlığımıza iyi gelmeyeceği de aşikar. Peki arada bir dursak, sadece olsak, gözlerimizi kapayıp birkaç derin nefesle bedenimize yerleşsek. Durmakta güçlük çekiyorsak da tüm dikkatimizi ayak tabanlarımıza getirerek birkaç dakika olduğumuz yerde yürüsek. Daha da iyisi dışarı çıksak, elimize telefonumuzu almadan dikkatimizi ağaçlara, akıp giden bulutlara, kuşların şarkılarına vererek biraz dolaşsak. İçsel kaynaklarımız ne kadar güçlü olursa, anlık mutluluklar için dünya kaynaklarını tüketmemize yol açan düzenin de o kadar dışında kalabiliriz.Bu okuduklarınızın size ilham olmasını ve günlük hayatınıza ekleyeceğiniz küçük değişimlerle güzel bir dünyada sağlıkla yaş almanızı dilerim.&nbsp;

Kendine de dünyaya da iyi gel

Kendisi küçük, etkisi büyük dönüşümler

<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/aysemargossian/?igsh=MTZxaWl2dWM1eWxjcg%3D%3D" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Ayşe Erenel Margossian</a>Yürümenin beden için ne kadar şifalı olduğuyla ilgili bir reçeteyi daha önce Prof. Dr. Mine Durusu <a fr-original-style="" href="https://dunyahali.com.tr/yazilarimiz/recetemizdeki-tek-ilac-yurumek-olsun-384" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Dünyahali</a>’nde yazmıştı. Yürümenin beden sağlığımıza olduğu kadar zihin sağlığımıza katkısı tartışılmaz. Hatta yürümenin felsefi bir yanı da var. Dilara Çolak’tan bununla ilgili olarak “<a fr-original-style="" href="https://open.spotify.com/episode/4lTNZCuk7VZRRPy0DklbPE?si=71f9f8a6f2ba4a0e" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Yürümenin Felsefesi</a>” podcast’ını dinlemeni tavsiye ederim. Peki, bunları bir arada deneyimleyebileceğin bir yürüme meditasyonuna çıkmaya ne dersin?En son şehirde, parkta, sahilde ya da doğada yalnız başına yürüyüşe çıktığında aklının neyle meşgul olduğunu hatırlıyor musun? Belki telefondaydın, belki de &nbsp;müzik ya da podcast dinliyordun kulaklığında. Ya da belki düşüncelerinin içinde kaybolmuştun. Dışarıdayken, bacaklarımız sanki bizden bağımsız otomatik hareket ederken dikkatimiz çoğu zaman başka yerlerde oluyor. İşte yürüme meditasyonu, beden ve zihni uyum içinde tutmak için çok iyi bir pratik. Eğer oturup gözlerini kapatıp meditasyon yapmayı sevmiyorsan, yürüme meditasyonu çok iyi bir seçenek olabilir senin için.Otomatik Pilotta YürümekYürümek, birçoğumuz için öylesine alışılmış ve alışkanlık haline gelmiş bir eylem ki, çoğu zaman otomatik pilotta yapıyoruz. Kapıdan adımımızı attığımız an, zihnimiz de gezmeye başlıyor. Hatırlatma, düşünme, planlama, endişelenme veya analiz etme ile meşgul oluyor. Ayrıca doğayla ve çevremizle bağlantı kurma şansından da uzaklaşıyoruz. Yürümenin basit zevkinden mahrum kalıyoruz. Oysa ki, yürürken meditasyon yapmak, zihninin de seninle yürümesini sağlar. Kafanda dönenler yerine, etrafında olup bitenlere dikkat ettiğinde ne kadar farklı hissettiğine inanamazsın.Adım Adım İlerlemekYürüme meditasyonunda, gözler açık, uygun bir tempoda ve bulunduğumuz ortama dikkatimizi vererek, meditasyon tekniği kullanarak bilinçli bir şekilde yürürüz. Esasen, yürüyüş, şu anki anla tanışmamıza yardımcı olan bir araç haline gelir ve bunu zihni yönlendirerek yaparız. Oturma meditasyonunda odak nefes iken, yürüme meditasyonunda odak adım atışımızın ritmi olur.Yürüme Meditasyonu EgzersiziYürüme meditasyonu, bulunduğunuz yere bağlı olarak farklı yaklaşımlar sunar. Örneğin, bir parkta yapılan sakin bir yürüyüş, şehirdeki hızlı tempolu bir yürüyüşten farklıdır. Ancak bu meditatif yürüyüş her yerde ve istediğin tempoda yapılabilir. Aşağıdaki önerileri adım adım uygulayabilirsin:Beden Kontrolü: Yürümeye başladığında, bedenini nasıl hissettiğine dikkat et. Ağır mı yoksa hafif mi, katı mı yoksa gevşek mi? Duruşunu ve kendini nasıl taşıdığını fark etmek için birkaç saniye ayır.Gözlemle: Yürüyüş şeklini değiştirmeye çalışmadan, sadece adım atışını gözlemle. Dikkatini adımlarına getir.Duyulara Yönelme: Etrafınızdaki olayları gözlemle. Geçen arabalar, diğer insanlar, mağazalar, ağaçlar, hareket ve durgunluk veya farkındalık alanına giren diğer manzaralar. Bunlar hakkında düşünmeden yorum yapmadan, sadece duyumsadıklarını kabul et.Sesler: Etraftaki seslere dikkat et. Ne duyuyorsun? Yine, herhangi bir sesi fark et ama üzerinde durma.Kokular: Şimdi dikkatini kokulara çevir. Hoş olan ya da olmayan. Zihnin her bir koku üzerine bir hikâye yaratma alışkanlığını ve bu kokuların seni bir yere, bir şeye ya da birine nasıl hatırlattığını fark et.Bedensel Duyumlar: Sonra, havanın sana nasıl hissettirdiğinden ayak tabanlarının yere değdiği hissine kadar herhangi bir fiziksel duyumu fark etmeye özen göster. Bu gözlemler hakkında düşünmene hala gerek yok. Sadece fark et, kabul et ve bırak.Bedensel Hareketler: Bir veya iki dakika sonra, bedenindeki hareket hissini farket: kollarının yanında nasıl sallandığı veya sağdan sola nasıl düzenli bir şekilde ağırlık aktardığını. Adımını, temponu ve alışkın olduğun ritmi gözlemle.Ritminize Odaklanın: Bu ritmi, ayak tabanlarının yere değmesini, farkındalık aracın olarak kullan, zihnin dikkati dağıldığında zihinsel olarak geri dönebileceğin bir yer olsun. Yürüyüşün boyunca, adım adım veya sokak sokak bu yöntemi tekrarla.Bu adımlar birer öneri, kurallar değil. Bu yüzden, nereye gidersen git veya ne kadar sürerse sürsün bu önerileri yürüyüşüne uyacak şekilde uyarlayabilirsin. Bazen içimizden tekrarladığımız mantralar anda kalmamıza yardım edebilir. Her adımda, topuğun yere ilk temas ettiğinde "burdayım"; ayağınızı kaldırıp diğer ayakla adım attığında ise "andayım" diye tekrar ederek yürüyebilirsin.Normalde otomatik pilot modunda ve dikkatsizce yapılan yürüyüş, meditasyonla birleştirildiğinde, zihin ve beden sağlığı için sürekli bir kaynak oluşturur. Bu süreç, adımlarımızla birlikte zihnimizin de döngüsel bir yol izlemesini sağlar; her adım zihni mevcut ana çeker ve bu da sürdürülebilir bir dikkat ve farkındalık pratiğini destekler. Yürüme meditasyonu aynı zamanda çevreye olan etkimizi azaltmaya yardımcı olur, çevreyi korumak ve ona zarar vermemek konusunda daha bilinçli hale geliriz. Unutmayalim ki bu pratik gerçekte, yaşadığımız gezegenin sürdürülebilirliğini destekleyen bir yaşam tarzına da katkıda bulunur. Yürüyüş meditasyonu ile seni doğanın döngüsünü izlerken kendi içindeki dönüşümü de farketmeye davet ediyorum.

Zihin ve beden sağlığı için yürüme meditasyonu

Yürüme Meditasyonu ile Doğanın Döngüsünü İzlemek 

<a fr-original-style="" href="https://www.linkedin.com/in/mine-durusu-tanriover-53015336/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Prof. Dr. Mine Durusu Tanrıöver</a>Rengarenk besinler içeren tabaklar hem bize hem de dünyamıza sağlık katabilir mi? Genel olarak fleksiteryan, yani esnek bir vejetaryen beslenme içeriğine sahip, ama aynı zamanda gıda sistemlerinin sürdürülebilirliği ve tükettiğimiz gıdanın karbon ve su ayak izini de gözeten bir diyet tanımlanabilir mi?&nbsp;Bu soruların yanıtları <a fr-original-style="" href="https://www.thelancet.com/commissions/EAT" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Lancet EAT Komisyonu</a> tarafından 2019 yılında çıkarılan bir raporda detaylı bir şekilde irdeleniyor ve insanlık yeni bir beslenme anlayışına davet ediliyor. Akdeniz diyeti, DASH diyeti, MIND diyeti gibi isimlerle bilinen ve sadece bireyin sağlığına odaklanan pek çok popüler beslenme tarzının bir adım daha ilerisinde, dünyamızın sağlığına da iyi gelecek bir beslenme tarzı olarak "gezegensel sağlık diyeti"ni sizlerle tanıştırmak isterim. Bitki temelli gıdalardan zengin ve çok daha az hayvansal gıda içeren ‘gezegensel sağlık diyeti’ sağlıkta iyileşme ve çevresel kazanımlar sağlıyor.&nbsp;Artık biliyoruz ki diyabet, kalp hastalığı, hipertansiyon ve hatta kanser gibi kronik hastalıklara sahip olmamızın en büyük nedeni hayvansal ve işlenmiş gıdalardan zengin sağlıksız beslenme alışkanlıklarımız. Kalp damar hastalıkları dünya genelinde ve ülkemizde <a fr-original-style="" href="https://www.healthdata.org/research-analysis/health-by-location/profiles/turkey" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">önde gelen ölüm nedeni</a> olmayı sürdürüyor. Diğer taraftan vejetaryen diyetlerin <a fr-original-style="" href="https://jamanetwork.com/journals/jamanetworkopen/fullarticle/2807597#:~:text=Vegetarian%20diets%20were%20most%20effective,in%20potentiating%20the%20effects%20of" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">LDL kolesterol, hemoglobin A1C ve kan basıncında</a> düşüş sağlayarak pek çok kronik hastalıktan ve kalp krizi, inme gibi akut olaylardan bizleri koruyabileceğini biliyoruz. Ne yemediğimiz kadar yemediğimizin yerine ne yediğimiz de çok önemli gayet tabi! Hayvansal ve işlenmiş ürünleri diyetimizden çıkarmanın ve bitki temelli bir beslenme alışkanlığı kazanmanın sağladığı faydanın bir kısmı da buradan geliyor. Yani, hayvansal gıdaların sağlık üzerindeki olumsuz etkilerinden kaçınırken, bitkisel gıdaların pek çok olumlu etkisinden de yararlanıyoruz. Bitkisel gıdalar lif, steroller, potasyum, magnezyum, mineral ve vitaminler gibi günlük olarak ihtiyacımız olan maddeleri almamızı sağlıyor. Ayrıca, kısa vadede besleyici etkileri olmamakla beraber daha uzun vadede koruyucu ve iyileştirici etkileri olan <a fr-original-style="" href="https://www.turkiyeklinikleri.com/article/tr-fitokimyasallar-ve-immun-sistem-75971.html#:~:text=Fitokimyasallar%20karotenoidler%2C%20fenolikler%2C%20alkaloidler%20ve%20organos%C3%BClf%C3%BCr%20bile%C5%9Fikleri%20olarak%20s%C4%B1n%C4%B1fland%C4%B1r%C4%B1lmaktad%C4%B1r." style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">fitokimyasal</a> yani bitkilere özgü biyoaktif maddeler sunuyor.&nbsp;Bitkisel temelli her diyetin sağlık anlamında <a fr-original-style="" href="https://jamanetwork.com/journals/jamanetworkopen/fullarticle/2802814" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">aynı olumlu etkiyi sağlamayabileceğini bilmek de önemli</a>. Burada esas olan işlenmemiş, tam ve saf haliyle bu gıdaları tüketebilmek. Yani aslında ihtiyacımız olan sebze, meyve, baklagil, tam tahıl ve kabuklu yemişlerin ana bileşenleri olduğu, tam bir tarladan tabağa&nbsp;yaklaşımı. Bu arada, sağlıklı bir yaşam sürmek için gerekli olan proteinin sadece hayvansal gıdalardan gelebileceği mitini de yıkmak gerekiyor. Örnek vermek gerekirse, birbirine eşdeğer birer porsiyonda biftekte 25 gram, somonda 20 gram protein varken, kırmızı mercimekte 18 gram protein bulunuyor. Bitkisel gıdaların yeterli çeşitlilikte tüketilmesi protein ihtiyacımızı karşılarken hayvansal gıdalarda olmayan faydalı maddeleri de bize sağlıyor. Bunun yanında gezegenimizin sağlığı açısından baktığımızda, baklagillerin 28 gramlık porsiyonu 1 CO2 eşdeğerinden daha az karbon ayak izine sahipken, aynı miktardaki biftek 1200 CO2 eşdeğerinde karbon ayak izine sahip. Endüstriyel hayvancılığın, ormansızlaşmanın, biyoçeşitlilik kaybının ve küresel sera gazı emisyonlarının artışının &nbsp;en önemli nedenlerinden biri olduğunu biliyoruz. Dünyada 50 yıl öncesine göre üç kat daha fazla et üretildiği göz önüne alındığında iklim krizine ve çevresel yıkıma <a fr-original-style="" href="https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2804889" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">beslenme alışkanlıklarımızın</a> da ciddi şekilde katkıda bulunduğunu görebiliriz.&nbsp;Gezegensel sağlık diyetini küresel düzeyde geçerli kılabilmek için meyve, sebze, kabuklu yemişler ve baklagillerin küresel tüketimini iki katına çıkarırken, kırmızı et ve şeker gibi gıdaların tüketimini yüzde 50’den fazla azaltmamız gerekiyor. Ve bunu da sürdürülebilir ve adil gıda sistemleri kurgulayarak yapmamız. Kısacası, fosil yakıtlardan yenilenebilir ve temiz enerjiye dönüş ne kadar acil ve hayati ise, aynı şekilde sağlıklı insanların yaşadığı sağlıklı bir gezegen için küresel gıda sistemlerinin de acilen ve radikal bir şekilde dönüşmesi gerekiyor.&nbsp;

Bitki temelli gıdalardan zengin ve çok daha az hayvansal gıda içeriyor

"Gezegensel sağlık diyeti" bize ve dünyamıza ne kazandırır?

<a fr-original-style="" href="https://www.linkedin.com/in/mine-durusu-tanriover-53015336/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Prof. Dr. Mine Durusu Tanrıöver</a><a href="https://www.linkedin.com/in/mine-durusu-tanriover-53015336/" rel="noopener noreferrer" target="_blank" fr-original-style="" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;"></a>İnsanın toprakla olan bağı, farklı hayatlarda değişik hikayelerle karşımıza çıkıyor. Joan Carulla Figueres bu yıl 100. yaşını kutlayan ve sevgiyle hayata bağlanmış bir senteneryan, yani bir asrı geride bırakmış bir kişi. 1930’lu yıllarda İspanya iç savaşı sırasında yaşanan kıtlıkta patatesle hayatta kalıp sonrasında vejetaryen olan ve yıllar sonra şehrin ilk “çatı bahçesi”ni kuran bir toprak aşığı. Bu, öyle basit bir bahçe değil; bu bahçenin kırktan fazla meyve ağacı, yılda 100 kg üzüm veren &nbsp;asmaları, sebzeleri ve onları yokluk zamanı açlıktan kurtaran patatesleri var.&nbsp;Gökyüzündeki bu bahçe, tam bir ”şehirde permakültür” deneyim alanı. Yağmur suyunu depolayarak kurak zamanlarda bile bahçenin su ihtiyacını karşılayabiliyor, gazete dahil her türlü organik atığı gömerek kompost elde ediyorlar. Joan, takvim yaşına meydan okuyan bir enerji ile bahçesine ve hayata bağlı. Bu bağın temelinde de sevgi yatıyor. Kendisini “sevgi oluşturan bir kişi” olarak tanımlıyor ve daha on yaşındayken herkesin içinde evrensel bir sevgi yaratmaya karar verdiğini söylüyor. Zor ve acı dolu bir çocukluktan sonra onu patatesleri ile beraber dünyaya bağlayan sevgi, bu sevgiyi hayatta tutmak için bahçesine harcadığı emek ve elbette ki yediği tazecik, zehirsiz sebze ve meyvelerden oluşan vejetaryen diyeti; onun yıllarına hayat katmış gibi duruyor. Joan’ın iç ısıtan hikayesini, “<a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=1yQYgbZQLnw" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Onun Yeşil Yüzyılı</a>” isimli kısa belgeselde izlemenizi öneririm.&nbsp;Joan’ın 6 dakikalık belgesele sığdırılmış &nbsp;yüzyıllık hikayesinden alacağımız pek çok ders var. Büyük acılardan ve yıkımlardan ancak sevgi ile çıkılabileceği en büyük bilgelik derslerinden birisi. Joan, kardeşin kardeşi öldürdüğü bir savaşın yasından çiçekler, ağaçlar, türlü çeşit sebze ve meyveler filizlendirmiş. Yıkımın acılarını sevgi tohumlarına dönüştürmüş ve toprağı, bitkiyi, insanı evrensel bir sevgide birleştirerek kendine bir yol çizmiş ve pek çok insana da ışık olmuş. Çocuklara, gençlere, ziyaretçilere bahçesini açık tutmuş ve böylece sosyal hayatın içinde kalmış. Ona bahşedilen her bir gün, her bir ay, her bir yıl yaşam için şükrederken hayatın her anının keyfini çıkarmış. Hiç sigara ve alkol tüketmeden vejetaryen bir diyetle beslenip bir çiftçi gibi bahçesinde çalışmış. Bu ipuçları bile uzun ve sağlıklı bir yaşamın pek çok sırrını bizlere fısıldıyor. &nbsp;Joan, Barcelona’da yaşıyor ancak senteneryanların “<a fr-original-style="" href="https://en.wikipedia.org/wiki/Blue_zone" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Blue zones (Mavi Bölgeler)</a>” olarak adlandırılan başka alanlarda yoğun olarak yaşadığını görüyoruz. İlk olarak İtalya’da Sardunya &nbsp;Adası’nın belirli bir bölgesindeki insanların, özellikle de erkeklerin, adanın geri kalanındaki insanlara göre çok daha uzun süre yaşadığı saptandı. Ardından <a fr-original-style="" href="https://shs.hal.science/halshs-00175541/file/2004%20POULAIN%20BZ%20EXP%20GERONT.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">2004 yılında Poulain ve arkadaşları</a> tarafından yayınlanan bir makalede “mavi bölge” kavramı ortaya atıldı. Bu bölgedeki insanların dağlık bir alanda, göç almayan bir toplulukta, tarımsal bir ekonomiye dayalı, geleneksel beslenme ve yaşam tarzlarını korudukları görüldü. Sonrasında, bir kaşif ve gazeteci olan <a fr-original-style="" href="https://www.bluezones.com/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Dan Buettner</a> tarafından dört mavi bölge daha tanımlandı: Japonya’da Okinawa Vilayeti, Costa Rica’da Nicoya yarımadası, Yunanistan’ın İkaria Adası ve Kaliforniya’da Lorna Linda kenti.&nbsp;Bu uzun yaşamın arka planında genetik etmenlerin de rol oynadığı yadsınamaz. Ancak, bu mavi bölgelerin ortak özelliklerine baktığımızda çevresel faktörlerin uzun ve sağlıklı bir yaşamı nasıl desteklediğini de görebiliriz. Çok büyük oranda bitkisel beslenme ve özellikle baklagil tüketimi, sigarasız bir yaşam, orta düzeyde yoğun günlük fiziksel aktivite ve gün içi dinlenme molaları, günün büyük kısmının açık havada ve doğada geçirilmesi, güçlü sosyal ve ailesel bağlar ve bir yaşam amacı. Aslında bunlar, 100 yaşındaki çınar Joan’ın hayatından çıkardığımız tüm derslerin daha büyük topluluklarda yaşam bulmuş hali. Kendi hayatlarımız için de dersler çıkarabilmek dileğiyle.

Çevresel faktörler uzun ve sağlıklı yaşamı nasıl destekliyor? 

Senteneryan Joan’ın Gökyüzü Bahçesi 

<a fr-original-style="" href="https://www.linkedin.com/in/mine-durusu-tanriover-53015336/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Prof. Dr. Mine Durusu Tanrıöver</a>Dünyanın insanlık tarihinin kaydedebildiği ve belki de kaydedemediği zamanlarındaki en sıcak yaz aylarına tanıklık ediyoruz. Ve bunlar gerçekten bundan sonra geçireceğimiz yazların en serinleri olabilir. Bu gerçeklik karşısında gözümüzü kapamak, hiçbir şey olmamışçasına hayatlarımıza devam etmek mümkün olmamalı.&nbsp;Son zamanlarda bir tartışma var: insanları bireysel aktivizme ve yaşam tarzı değişimine yönlendirmek, hedef şaşırtıp esas sorumluluk alması gereken yönetici, siyasetçi, karar verici ve &nbsp;şirketlerin adım atmasını ya da kolektif bir hareketi engeller mi? Bunun böyle olduğunu düşünmüyorum: kendi hayatımızda bu aktivizmi ve dönüşümü yaşamazsak, esas değişmesi dönüşmesi gereken kişi ve kuruluşlara karşı kolektif bir hareket nasıl başlayabilir ki?&nbsp;Elbette, dünyadaki yıkıma büyük ölçüde yol açan kişi ve kuruluşların sorumluluklarını daha da yüksek sesle vurgulamalıyız. Bunu en etkin yapan ve topluma ulaşabilen kişilerin arasında ise sanatçıların yeri çok büyük.Bu hafta sizlere, acemi bir sanatsever olarak, sanatın aktivizmi nasıl besleyebileceğine dair birkaç gözlemimi aktarmak istiyorum. Rotamda Barcelona’daki sanat müzeleri var. Favorim ise, popüler tüketim kültürüne, adaletsizliğe, çevre duyarsızlığına ve ekokırıma başkaldıran modern eserleri ile <a fr-original-style="" href="https://mocomuseum.com/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Moco</a> müzesi. Moco Müzesi’nde Refik Anadol’un ‘Doğa Serisi’nden bir eseri ile karşılaşmanın gururunun yanı sıra, &nbsp;Jean-Michel Basquiat, Banksy, KAWS, Damien Hirst, Guillermo Lorca ve Andy Warhol’un aralarında olduğu sanatçıların zamansız, her biri dünyaya bir başkaldırı ve dönüşüm çağrısı içeren eserlerini de görmenin heyecanını yaşadım. Müzenin çarpıcı bir sloganı: "If you don't fit in, make your own." (Eğer uymuyorsan, kendininkini yap). Kendi hayatımızda, &nbsp;evimizde, ailemizde bu çılgın tüketim ve israf düzenini reddetmek, daha sade ve daha az karbon ayak izi yaratacak bir yaşam benimsemek, dalga dalga ilerleyerek toplumsal yeni bir alan yaratmak için bir ateşleyici ve ilham verici bir slogan olduğunu düşünüyorum.&nbsp;Kendimize ait bir alan ve sistem oluşturacak, burada hangi ilke geçerli olmalı sorusunun yanıtını ise Montjuic’deki <a fr-original-style="" href="https://www.fmirobcn.org/en/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Miro müzesinde</a> buldum. Joan Miró’nun her birini &nbsp;yalın birer çizgi ve temel renklerle yarattığı <a fr-original-style="" href="https://www.fmirobcn.org/en/joan-miro-collection/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">üç eserinin</a> önünde uzunca bir süre otururken bu alanın bende uyandırdığı mutluluk ve huzur duygusuna şaşırdım. Basit yaşam tarzlarının bize ve büyük ölçekte dünyamıza nasıl daha fazla özgürlük getireceğini Miro’nun kelimeleri ile irdeledim: “To me conquering freedom means conquering simplicity. At the very limit, then, one line, one color can make a painting.”(Benim için özgürlüğü elde etmek basitliği elde etmek demektir. En uç sınırda bir çizgi, bir renk bir resim yapabilir).Museu d'Art Contemporani de Barcelona (MACBA)’daki &nbsp;‘<a fr-original-style="" href="https://www.macba.cat/en/exhibitions-activities/exhibitions/corpus-infinitum" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Corpus infinitum</a>’ sergisine götüreceğim şimdi de sizleri. Ferreira de Silva ve Neuman’ın üç filmini ve bunların arşivlerinden oluşturulmuş enstalasyonları bir araya getiren bir proje: Serpent Rain (2016), 4 Waters – Deep Implicancy (2019), Soot Breath II Corpus Infinitum (2020). Sanatçıların sorularından biri şu: "İnsanın kişiselliğini diğer tüm türlerden ve insan olmayan formlardan önceliklendirmeden var olan her şeye nasıl yaklaşabiliriz?". Bu soruya yanıt olarak, dünyanın gezegensel görünümünü ‘corpus infinitum’ olarak tasvir ediyorlar. İnsan, jeolojik, bakteriyel ve meteorolojik çevrelerin hepsinin bağımsız formlar ve fenomenler değil bir tek organizma olduğu karmaşık bir alan. Yani bizim bilim camiasında Tek Sağlık ve Gezegensel Sağlık olarak tanımladığımız kavramların sanatsal bir enstalasyonu.&nbsp;Barselona’da sanatla dolu geçen bir hafta, zamansal ve mekânsal düzlemde birbiri ile karşılaşma ihtimali bile olmayan insanların hayatı ve dünyanın başına gelenleri nasıl da aynı şekilde dert edinebildiklerini bana gösterdi. Benim bir doktor olarak yazılarımdaki, konuşmalarımdaki isyan ve dönüşüm çağrısı sanatçıların eserlerinde hayat bulmuştu, elbette ki çok daha etkileyici ve bazen de rahatsız edici şekilde. Moco müzesinde Banksy’nin şempanzelerinin taşıdığı "<a fr-original-style="" href="https://shorturl.at/qrSWX" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Laugh now, but one day we'll be in charge.</a>" sloganı, dünyaya ve diğer canlılara bu hızla zarar vermeye devam edersek, esasında insanlığı bu dünyadan silecek bir yolda olduğumuzu basit ama etkileyici bir şekilde beyinlerimize işliyor. Sanat, muhteşem hikaye anlatıcılığıyla duygusal ve düşünsel temeli besleyerek &nbsp;bizleri eyleme geçmeye çağırıyor.&nbsp;

Sanat, muhteşem hikaye anlatıcılığıyla duygusal ve düşünsel temeli besleyerek  bizleri eyleme geçmeye çağırıyor. 

Banksy’nin şempanzeleri: Sanat aktivizmi nasıl besler?

<a fr-original-style="" href="https://www.linkedin.com/in/mine-durusu-tanriover-53015336/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Prof. Dr. Mine Durusu Tanrıöver</a>Dünya sıcaklık rekorları kırarken istilacı sivrisineklerle ilgili haberler de yoğun bir şekilde gündeme gelmeye başladı. Tropik iklimlerde yaşayan ve daha önce karşılaşmadığımız sivrisinek türleri hızlı bir şekilde ülkemizi istila ediyor. Aedes aegypti (sarı humma sivrisineği) ve Aedes albopictus (Asya kaplanı sivrisineği) türleri iklim krizi nedeniyle yayılım alanlarını genişleterek Avrupa’da etkili olmaya başladı. Chikungunya, zika ve deng humması etkenlerini taşıyan bu sivrisinekler sıklaşan sıcak hava dalgaları, uzayan ve ısınan yaz mevsimi ve seller nedeniyle uygun yaşam şartları bularak hızla yayılıyor. Sıcaklık artışları bu sineklerin daha hızlı üremelerine, daha uzun mesafe uçmalarına, daha çok ısırmalarına ve taşıdıkları virüslerin de daha hızlı çoğalmasına yol açıyor.&nbsp;Asya kaplanı sivrisineği, dünyada bilinen en istilacı sivrisinek türü.&nbsp;Avrupa Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi'nin <a fr-original-style="" href="https://www.ecdc.europa.eu/en/news-events/increasing-risk-mosquito-borne-diseases-eueea-following-spread-aedes-species" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">güncel raporuna göre</a> 2013 yılında 114 bölgede etkin olan Aedes albopictus, 2023 itibariyle 337 bölgede etkisini göstermekte. Aedes albopictus’un iklim değişikliği nedeniyle giderek kuzeye doğru etkisini artıracağı öngörülüyor. Enteresan bir bilgi olarak vermek gerekirse Aedes albopictus’un bu kadar hızlı yayılmasının nedeni sinek yumurtalarının kullanılmış lastikler ve şans getirdiğine inanılan bambular içinde Avrupa’ya gelmesi ve iklim krizi nedeniyle hızla bu coğrafyaya uyum sağlamaları! İşin kötüsü bu sivrisinekler en küçük su birikintilerinde üreyebildiği için kontrolü oldukça zor. Evlerin içindeki vazolar, saksılar gibi su birikintilerinde bile uzun süre yaşayıp saklanabiliyorlar.&nbsp;Sivrisineklerle mücadelede ekolojik yöntemler henüz yaygın olarak kullanılmadığı için böcek zehirlerinin uygulanması şimdilik kaynak kontrolünde gerekli gözüküyor. Gerek ev içinde gerekse de dış ortamda durağan suların yumurta ve larvalar için bir üreme alanı haline gelmesine izin vermemek önemli. Bunun yanında kişisel koruyucu önlemler arasında yataklarda koruyucu sinek ağlarının kullanılması, camlara ve kapılara sinek teli takılması ve uyumadan önce odaların bu açıdan kontrol edilmesi, riskli bölgelerde cildi açık bırakmayacak kıyafetlerin giyilmesi ve sinek kovucu ürünlerin uygun şekilde kullanılması yer alıyor.Bugünlerde sıcak hava ilişkili sağlık sorunları da gündemimizin ana konuları arasında. Gözlemim o ki, sıcağın yol açabileceği klinik tablolar çoğu zaman başka hastalıklarla karıştırılabiliyor, bu da önlem alınmasını ve tedaviyi geciktiriyor. Ciltte döküntüler, bacaklarda ödem ve kramp gelişmesi sıcak ilişkili hastalıklar açısından ilk alarm bulgusu olabilir. Kişi baş dönmesi ve sersemlik yaşayabilir, hatta bayılabilir. Daha ileri evrede bulantı, kusma, ishal, baş ağrısı, belirgin güçsüzlük ve uykuya meyil gelişebilir. Özellikle bu tablo mide-bağırsak enfeksiyonları ile karıştırılabilir.&nbsp;Sıcak çarpması, en tehlikeli sıcak ilişkili hastalıklardan biridir ve ölümcül olabilir.&nbsp;Özellikle kronik hastalıkları olan daha yaşlı kişiler etkilenir. Ancak genç ve sağlıklı olmasına rağmen sıcak ve nemli havada aşırı egzersiz yapan kişilerin de sıcak çarpması yaşayabileceği unutulmamalıdır. İç vücut sıcaklığının 40 derece’nin üzerine çıkması ile birlikte bilinç bulanıklığı, bilinç kaybı ve nöbet gibi nörolojik bulgularla karakterizedir. Kalp ve solunum hızı artar, kan basıncı düşebilir. Halsizlik, güçsüzlük, uykuya meyil, idrar miktarında azalma, kanamalar, aşırı kuru bir cilt görülebilir. Eğer kullanılan ilaçlar fizyolojik uyum mekanizmalarını da engelliyorsa sıcak çarpması çok daha hızlı gelişebilir. Özellikle kronik hastalığı olan ve ileri yaşlı kişilerde bu semptomlar fark edilirse zaman kaybetmeden bir sağlık kuruluşuna başvurmakta fayda vardır. Sıcak çarpması durumunda vücudun hızla soğutulması hayati önem taşır.Görünen o ki, iklim değişikliğinin sağlığımız üzerindeki etkilerini günlük hayatımızda giderek daha çok hissedeceğimiz bir döneme girdik. Maalesef sera gazı salımını azaltmakta başarılı olamadıkça değişen dünya şartlarına uyum sağlamak da giderek zorlaşacak. ‘Kolektif umursamazlığımızdan’ hızla kurtulup bu yeni dünyaya uyumlanmak ve dünyanın yaşanabilir bir gezegen olarak kalmasını sağlamak için fosil yakıtların kullanımını durdurmak zorundayız. Daha da geç kalmadan...

Mine Durusu ile ilgili hikayeler